'n Droë wit seisoen

By André P Brink

’n Politieke roman oor die dood van ’n swart man in aanhouding in die sewentigerjare. As roman (aanvanklik verbied), en later as film, het ’n Droë wit seisoen’n baken in die Suid-Afrikaanse literatuur geword.In die middel staan Ben du Toit, “’n doodgewone, onskadelike, onmerkwaardige mens”. Maar dan word sy ingebore sin vir regverdigheid geskok deur die gewettigde moord op sy swart tuinier en dié se seun tydens die 1976 Soweto-betogings en oproer. Ben se pogings om agter die waarheid te kom, bring hom in opstand teen die hele geskiedenis en stelsel wat hom gevorm het. Hy is nie ’n politieke kruisvaarder nie, hy wil slegs agter die waarheid kom. Sy familie dink hy is dwaas, maar vir hom is dit ’n morele kwessie. Danksy die vriendskap van Stanley, die taxibestuurder uit Soweto, en die liefde van die joernalis Melanie, voer hy sy bitter stryd teen apartheid tot by die onvermydelike en skokkende einde.Wanneer Ben vermoed sy lewe is op die spel, besorg hy al die dokumente, uitknipsels, verklarings, ens. – inligting wat hy teen die Veiligheidspolisie ingesamel het – aan ’n ou universiteitsvriend, ’n skrywer wat dit alles kan dokumenteer … Sodat niemand hierna ooit durf sê: “Ek het nie geweet nie.”

• Language: Afrikaans
• Publisher: Human & Rousseau
• Release date: Apr 29, 2005
• ISBN: 9780798158633

Book preview

ANDRÉ P. BRINK

’n Droë wit seisoen

roman

Vir ALTA

wat my deur die droë seisoen geskraag het

it is a dry white season

dark leaves don’t last, their brief lives dry out

and with a broken heart they dive down gently headed for the earth

not even bleeding,

it is a dry white season brother,

only the trees know the pain as they still stand erect

dry like steel, their branches dry like wire,

indeed, it is a dry white season

but seasons come to pass.

MONGANE WALLY SEROTE

(Met vergunning van die uitgewer Ad. Donker, Johannesburg.)

Voorwoord

Al die jare het ek aan hom gedink as ’n doodgewone, onskadelike, onmerkwaardige mens. Die soort oor wie universiteitsmaats wat mekaar ná ’n lang ruk weer raakloop, sê: Ben du Toit? Gevolg deur ’n vraende pouse. En dan: O ja. Nogal ’n gawe ou, nè? Wat het toe van hom geword?

Dat dít van hom kon geword het, kan ek nog skaars begryp. Miskien is dit waarom ek op stuk van sake nou oor hom begin skryf het. Want ek was tog onder die indruk dat ek hom – destyds, altans – redelik goed geken het. Dan skok dit mens nogal om skielik te besef dat jy voor ’n vreemdeling staan. Of stel ek dit nou melodramaties? Die halwe leeftyd wat ek aan spannende liefdesromans gewy het, word nie so maklik afgeskud nie. Tender loving tales of rape and murder. Maar ek bedoel dit ernstig. Sy dood het letterlik alles wat ek van hom gedink het en oor hom gevoel het, onderstebo gegooi en terugwerkend vraagtekens geplaas oor alles wat gebeur het. Dit is beskeie genoeg gerapporteer – derde kolom, bladsy vier van die aandkoerant. Goudstadse onderwyser verongeluk, doodgery deur tref-en-trap-bestuurder. Meneer Ben du Toit (53) gisteraand omstreeks elfuur onderweg om ’n brief te gaan pos, ens. Oorleef deur sy eggenote Susan, twee dogters en ’n seun.

Teen daardie tyd het sy geskrifte en papiere al klaar by my aangekom. En, natuurlik, vanoggend – ’n week ná sy dood – ook die brief. Nou sit ek hier met die chaos van ’n ander lewe uitgestal op my lessenaar. Die dagboeke, aantekeninge, los en vas krabbels, ou rekeninge, foto’s, alles oënskynlik holderstebolder in ’n doos gepak en in die pos gegooi. Soos wat hy op universiteit al vir my temas aangedra het vir my tydskrifstories, teen 10% kommissie vir elk wat ek gebruik het en wat aanvaar is. Hy het altyd ’n neus gehad vir sulke dinge, al het hy self nooit moeite gedoen om iets te probeer skryf nie. Gebrek aan belangstelling? Of net, soos Susan daardie dag gesê het, gebrek aan ambisie? Of was ons al die tyd te oppervlakkig met ons diagnoses?

Van sy kant gesien, vind ek dit onbegryplik waarom hy mý uitgesoek het. Tensy dit werklik ’n aanduiding is van die maat van sy wanhoop.

Dit is tog nie genoeg dat ons op universiteit ’n ruk lank kamermaats was nie: ek het vriende gehad wat nader aan my was as hy; en van hom het mens die indruk gekry dat hy nie veel behoefte aan intieme verbintenisse met ander gehad het nie. Nadat ons gegradueer het, het ons mekaar ’n hele paar jaar nie gesien nie. Hy het gaan skoolhou; ek het by die radio gaan werk en later by die tydskrif in die Kaap. Af en toe het ons wel gekorrespondeer, maar min. Ek het die keer by hom en Susan in Johannesburg gaan kuier. Maar nadat ek self hiernatoe verskuif het om verhaleredakteur by die vroueblad te word, het ons mekaar al minder opgesoek. Geen bewuste verwydering nie: ons het net niks meer vir mekaar te sê gehad nie. Tot die dag, skaars twee weke voor sy dood, dat hy my uit die bloute op kantoor geskakel het om met my te praat.

Dit is ’n beroepsrisiko, ek weet, en mens behoort daaraan gewoond te raak: maar met verloop van tyd het ek tog ’n renons begin ontwikkel in mense wat hul lewensverhale aan my kom uitlap net omdat ek ’n skrywer van populêre romans is. Soms jong voorspelerbulle wat ná ’n paar biere tranerig raak en jou in hul vertroue neem: Jisses, jong, jy moet ’n slag ’n storie oor mý skryf. Maar meestal ouerige dames wat hul ligpers hartstog of hul hartseer aan jou probeer afsmeer omdat jy ongetwyfeld begryp: My man verstaan my nie, maar jý – of meisies wat jou met ’n mengsel van onbeskaamdheid en weerloosheid op partytjies voorkeer en vlei; en dan later, terwyl ’n broekie oënskynlik argeloos aangetrek of ’n ritssluiter toegegirts word, die onvermydelike: Nou gaan jy my seker in ’n boek sit? Maar gebruik ek hulle – of gebruik hulle my? Vir hulle gaan dit immers nie om my nie, net om my naam. Ek is die medium waardeur hulle uitgryp na ’n stukkie tweedehandse ewigheid. Maar mens raak moeg daarvoor; later sien jy nie meer kans nie. En dít is die troosteloosheid van my middeljarige skrywerskap. Dit is deel van die groot lusteloosheid wat my nou al maande beet het. Ek het vantevore al droogtes ondervind en my dan weer daar uitgeskryf. Maar niks so oorweldigend soos hierdie onlus nie. Daar is genoeg stories wat ek sou kon skryf as ek wou; dis nie oor ’n gebrek aan temas dat ek die boekklub moes teleurstel nie. Maar ná byna twintig van dié soort boeke is daar nou iets binne-in my wat gehensop het. Ek is oor vyftig. Ek is nie meer onsterflik nie. Ek wil nie beween word deur ’n paar duisend huisvroue en tiksters nie, rus my chauvinistiese siel. Maar wat anders? En hoe leer jy ’n ou hond nuwe kunsies?

Was dit nog een van die redes waarom ek voor Ben en die dokumentasie van sy lewe geswig het? Omdat hy my op ’n wondbare oomblik gevang het?

Ek het onmiddellik, toe hy bel, besef dat iets nie pluis was nie. Want dit was ’n Vrydagoggend, toe hy in die skool by sy werk behoort te gewees het.

Kan jy my in die stad ontmoet? het hy ongeduldig gevra, nog voor ek oor die verbasing van die oproep kon kom. Dis nogal dringend. Ek bel van die stasie af.

Is jy dan op pad êrens heen?

Nee, nee, glad nie. Steeds die ongeduldige toon. Het jy tyd?

Natuurlik. Maar wil jy nie liewer hier na my kantoor toe kom nie?

Dis … moeilik. Ek kan nie nou verduidelik nie. Kan jy my so oor ’n uur by Bakker se boekwinkel kry?

As jy wil. Maar –

Sien jou dan oor ’n uur. Voor ek kon antwoord, het hy die gehoorbuis neergesit.

Ek het ’n rukkie dronkgeslaan na die telefoon bly staar. Ergerlik ook, want ek het opgesien teen die inry middestad toe van die tydskrif se gebou in Aucklandpark af. Parkeerplek Vrydae. Maar ek was tog benieud, nadat ons mekaar so lank nie gesien het nie; en die blad het die Woensdag al gesak, daar was geen besondere drukte op kantoor nie.

Hy was al voor die boekwinkel toe ek daar aankom. ’n Oomblik het ek hom beswaarlik herken. Hy’t oud geword, maer geword. Nie dat hy ooit anders as skraal was nie, maar nou het hy behoorlik soos ’n kraai gelyk, veral in dié grys jas wat vir hom te groot was.

Ben? Magtig, man –!

Ek is bly jy kon kom.

Moet jy dan nie by die werk wees nie?

Nie vandag nie.

Maar die skole het mos nie nou vakansie nie?

Nee. Maak nie saak nie. Kom ons stap.

Waarnatoe?

Sommer net. Hy het omgekyk. Sy gesig was bleek en spits. My toe aan die arm geneem en half gebukkend teen die koue, droë windjie begin inloop.

Mens sou sweer jy’t die polisie op jou spoor! het ek gekorswel.

Sy reaksie het my nog meer verbaas. Moenie nog staan en grappies maak nie, man! En toe, uitdagend: As jy nie met my wil praat nie, sê dan so.

Ek het op die sypaadjie vasgesteek. Wat het oor jou lewer geloop, Ben?

Moenie hier staan nie. Dit was duidelik dat hy hom inspan om sy selfbeheer te herwin. Sonder om op my te wag, het hy begin aanstryk en eers toe die rooi verkeerslig op die hoek ons voorkeer, het ek hom weer ingehaal.

Kan ons nie êrens in ’n kafee gaan sit en koffie drink nie? het ek voorgestel.

Liewer nie. Hy het weer – ongeduldig? bang? – oor sy skouer teruggekyk en die straat begin oorsteek nog voor die lig terugslaan na groen.

Waarheen stap ons? vra ek.

Nêrens. Ek wil hê jy moet luister. Jy moet my help.

Maar wat makeer dan, Ben?

Daar’s nie nou tyd om jou met alles te belas nie. Al wat ek wil weet, is of ek jou iets kan stuur om vir my te bêre?

Gesteelde goed? het ek weer probeer skerts.

Moenie mal wees nie! het hy my skerp in die rede geval. Dis niks onwettigs nie, jy hoef nie bekommerd te wees nie. Ek is net bang – Hy het weer ’n paar treë vaarterig aangestryk, weer omgekyk. Ek wil net nie hê hulle moet dit by my kry nie.

Wie is ‘hulle’?

Maak nie saak nie. Luister. Toe het hy tóg ’n oomblik gaan staan. Ek sal jou graag alles vertel wat hierdie laaste ruk gebeur het. Maar daar is regtig nie tyd nie. Jy moet my net help.

Wat is dit wat ek moet bêre?

Papiere en goed. Ek het alles opgeskryf. Party stukke taamlik haastig en deurmekaar, maar dis alles daar. Jy kan dit lees. As jy belowe jy sal dit vir jouself hou.

Maar –

Kom. Hy het weer, met ’n sku blik oor sy skouer, aangestap. Ek wil net die sekerheid hê dat iemand dit vir my bêre. Dat iemand daarvan weet. Miskien gebeur daar niks, dan sal ek dit eendag weer by jou kom haal. Maar ás iets met my gebeur, ás ek iets oorkom – Hy het sy skouers met ’n rukbeweging vooroor getrek asof hy wou keer dat sy jas afgly. Ek laat dit aan jou diskresie oor. En vir die eerste keer het hy gelag ook, as mens van dié skor geluidjie en dié gryns as lag kan praat: Jy onthou mos op varsity toe ek altyd vir jou temas aangedra het vir jou stories. En jy’t altyd gepraat oor die groot roman wat jy nog eendag sou skryf. Nou ja, nou wil ek my goed vir jou gee. Máák selfs ’n roman daarvan as jy so voel. Dit moet net nie hier doodloop nie. Verstaan jy?

Nee, ek verstaan jou glad nie. Wil jy nou hê ek moet jou biografie vir jou skryf?

Ek wil net hê jy moet my goed vir my bêre. En dit gebruik as dit nodig word.

Hoe moet ek weet of dit nodig is of nie?

Jy sal weet, toe maar. ’n Bleek glimlaggie om sy stroewe mond. Hy het weer gaan staan. Daar was ’n onnatuurlike lig in sy grys oë. Hulle het nou alles van my afgeneem. Amper alles. Daar bly nie veel oor nie. Maar dít kry hulle nie. Hoor jy my mooi? Want as hulle dit ook kry, dan hoef ek net sowel nooit te gelewe het nie.

Ons het weer aangedryf met die mense saam.

Dis wat hulle wíl doen, het hy ná ’n rukkie voortgegaan. Hulle wil alles van my uitvee asof ek nooit daar was nie. En dit gaan hulle nie regkry nie.

Ben, wat het jy aangevang?

Niks. Ek sê jou, niks. Maar ek kan nie meer baie langer so aanhou nie en hulle weet dit. Al wat ek jou vra, is dat jy my papiere vir my moet bêre.

Maar as dit regtig so onskuldig is –

Draai jy nou ook teen my?

Daar was iets paranoïes omtrent hom. Asof hy nie meer heeltemal ’n houvas op die wêreld om hom gehad het nie, asof ons nie regtig in daardie straat in daardie stad was nie, asof ek nie regtig by hom was nie. Asof hy self maar ’n vreemdeling was wat heeltemal toevallig vaagweg getrek het op die Ben du Toit wat ek eenmaal geken het.

Natuurlik sal ek die goed vir jou bêre, het ek gesê – paaiend, soos mens met ’n ontstelde kind sou praat. Hoekom bring jy dit nie vanaand na my huis toe nie, dan gesels ons rustig oor ’n glasie wyn?

Hy het nog meer vervaard gelyk as vroeër. Nee, nee, ek sal dit aan jou laat besorg. Of pos. Ek wil nie vir jou probleme veroorsaak nie.

Nou goed dan. Ek het teen wil en dank gesug. Al die sobstories wat ek al ter insae gehad het. Ek sal daarna kyk en jou laat weet.

Ek wil nie hê jy moet my laat weet nie. Bêre dit net. Ek het jou mos gesê. En as daar iets gebeur –

Daar sal niks gebeur nie, Ben, het ek weer gepaai en my irritasie probeer onderdruk. Jy’s regtig net oorspanne. Niks wat ’n goeie vakansie nie kan regmaak nie.

Twee weke daarna is hy dood.

Teen daardie tyd was die pak reeds by my afgelewer, met ’n Pretoriase posstempel daarop. Ná die ontmoeting van daardie môre was ek nuuskierig om meer oor die deurmekaar saak wys te word. Maar daar was ook iets weeïgs in my gesindheid. Nie net oor die onhebbelike warboel wat daar by my aangekom het nie, maar ook oor die verleentheid daarvan. Dit is erg genoeg as vreemdes jou met hul lewensverhale belas: maar dan bly jy nog buitestander, en onbetrokke. Met ’n bekende was dit anders. Te privaat, te sonder plan. Ek het by voorbaat vermoed dat ek, soos teenoor soveel ander mense, sou moes sê: Jammer, jong, maar ek sien regtig nie ’n storie hierin nie. Net, teenoor hom sou dit moeiliker wees. Veral omdat hy klaarblyklik al in so ’n senutoestand was. En tog: hy het gesê hy verwag niks. Net dat ek dit sal deurkyk en bêre.

Ek het die aand tuisgebly en die goed op die mat begin uitpak. Die swart notaboeke, die skoolskrifte en kladboeke, die stukkies karton afgeskeur van krytdosies, die getikte bladsye, briewe, koerantknipsels. Naderhand het ek sonder veel plan hier en daar begin lees. Onder die name wat oor en oor voorgekom het, was dié van Gordon Ngubeni vir my half bekend, maar eers nadat ek verder gelees het en die koerantknipsels deurgekyk het, is die herinnering opgeklaar. Nog steeds was dit nie vir my sonder meer duidelik wat dit met Ben te doene gehad het nie. En om eerlik te wees, het dit my enigsins afgeskrik. Ek skryf liefdesverhale, avontuurverhale, verkieslik oor die Ou Kaap en so; die politiek is nie my lyn nie. En as Ben hom met sulke sake wou bemoei, dan moes hy my nie daarby probeer insleep nie.

Toe ek taamlik onvergenoegd die goed begin terugstapel in die gehawende kartondoos waarin dit opgedaag het, het die foto’s uitgeval – uit ’n groot bruin koevert vol knipsels wat ek nog nie deurgekyk het nie. Die een was ’n kleintjie, paspoortgrootte. ’n Meisie. Lang swart hare met ’n lintjie vasgemaak, groot donker oë, klein neusie, effens breë mond. Wat my getref het – want mooi, in die min of meer konvensionele sin van ’n boekheldin, was sy seker nie – was die manier waarop sy in die kamera gestaar het. Iets kompromisloos, byna verwoed, ontsenuend, asof sy heeltemal in jou inkyk en nie skroom om jou toe te laat om terug te kyk nie: trouens, byna asof sy jou wou uitdaag om te sien hoe diep jy durf terugkyk. ’n Intensiteit byna nie te rym met die sagtheid, die vroulikheid van die ovaal gesig nie: Kyk maar, jy sal niks in my kry waarvan ek nie bewus is en wat ek nie bereid is om te aanvaar nie. Ek het myself deur en deur deurgrond: probeer jy ook maar. Maar moenie verwag dit sal jou enige aanspraak op my gee nie. Iets van dié aard het ek – gewoond aan karakters fabriseer! – uit die foto’tjie afgelei. Bowenal was die gesig steurend bekend. As ek dit in ’n ander verband gesien het, sou ek haar moontlik geëien het, maar ek het haar tog nie tussen Ben se papiere verwag nie. Eers die volgende dag, toe ek weer deur die knipsels werk, het ek dieselfde gesig op ’n koerantfoto herken. Natuurlik. Melanie Bruwer. Die onlangse gedoente in die pers.

Die tweede foto was ’n agt-by-tien op glanspapier. Met die eerste oogopslag het ek dit aangesien vir een van die pornografiese foto’s wat mens oral oorsee kry; en dit het my nie veel geïnteresseer nie. As Ben ’n bietjie private bevrediging op dié manier wou kry, was dit sy goeie reg en seker onskadelik genoeg. Nie ’n skerp beeld nie, asof die lig baie swak was. ’n Agtergrond van muurpapier uit fokus, ’n nagtafeltjie, ’n deurmekaar bed; ’n man en ’n meisie nakend in ’n half-lêende houding, oënskynlik aan die opwarm vir omgang. Ek wou dit net taamlik meewarig terugstoot in die koevert, toe iets my opval en my dwing om dit noukeuriger te beskou.

Die meisie, die donkerkopmeisie met die lang hare, ja, déúr die greinerigheid was dit dieselfde Melanie Bruwer.

Die man by haar was middeljarig. Die man was Ben.

Dit was ’n ander Ben wat ek geken het. Op universiteit het hy so reg uit Psalm 119 uitgestap: ek bedoel nou die versie oor die jongeling wat sy weg suiwer hou. Nie dat hy preuts of opsy was nie. Hy kon saamjol as hy wou, maar hy was nooit op die voorpunt nie. Dronk het ek hom nooit gesien nie, dis waar, maar hy het ook nie soos party van die vromes uit die pad gebly wanneer daar plesier was nie. ’n Harde werker, dit bowenal. Moontlik omdat hy met beurse en lenings gestudeer het en nie kon bekostig om sy ouers teleur te stel nie. Ek kan onthou dat ek hom een intervarsity met ’n geskiedenisboek op die paviljoen gesien het. Gedurende die wedstryd het hy met ons saamgesing, maar rustyd het hy gesit en studeer. Selfs in ’n kamer vol druk geselsende of rumoerige studente kon hy onverstoorbaar met sy werk voortgaan as daar iets was wat hy wou afhandel.

In tennis het hy mens soms verbaas met sy ratsheid; maar wanneer daar uitgespeel moes word vir spanne, het hy sonder uitsondering verloor. Mens het die indruk gekry dat hy dit opsetlik doen, want in vriendskaplike wedstryde het hy dikwels spanspelers geklop; en die paar keer dat hy as reserwe moes instaan, het hy almal verras. Want dan, wanneer daar regtig vir die universiteit iets op die spel was, kon hy die onmoontlikste houe terugmoker. Maar volgende jaar, as die spanne opnuut saamgestel word, het Ben du Toit weer loshande uitgeval.

Sy geliefkoosde afleiding, kenmerkend privaat, was skaak. Mens sou hom nie ’n briljante speler kon noem nie, maar met die konsentrasie en die blote aanhou van sy stadig ontplooiende strategieë het hy baie teenstanders kalm en doelmatig tot ’n laaste mat teruggedryf: opening – middelspel – eindspel, met ’n bedeesde glimlaggie van innerlike tevredenheid.

Op die breër terrein van studentebedrywighede was min mense eintlik van hom bewus, behalwe af en toe op massavergaderings. Nie dat hy enige erg gehad het aan openbare optrede nie – vir die SR sou hy hom byvoorbeeld nooit verkiesbaar stel nie – maar wanneer hy die slag opstaan om te praat, was daar iets so warms en oortuigends en doodgewoon, iets so opregs omtrent sy houding dat voor- en teenstanders teen wil en dank moes luister. ’n Israeliet sonder bedrog. Ook dié dat, in sy senior jare, jonger studente graag met hul probleme na hom gekom het. Selfs van die meisies. Ek het party dae gedink: Hel, kam, jy ken jou eie krag nie. Ons ander boys, met al ons politiek en wêreldwysheid en ervaring, het nie ’n kans teen een opslaan van daardie openhartige lamsoë van jou of een trekkie van jou verleërige glimlag nie. En jy besef dit skynbaar nie! Dis nie net dat jy al wat kans is deur jou vingers laat glip nie: jy dink nie eens daaraan as kanse nie.

Net één keer, sover ek kan onthou, het ek iets anders in hom agtergekom – iets wat gewoonlik verberg gebly het agter sy houding van luitersheid en teruggetrokkenheid. Dit was in ons derde jaar, in Geskiedenis. ’n Tydelike dosent het ’n semester lank kom aflos terwyl ons senior lektor met verlof was, en uit die staanspoor was daar wrywing in die klas. Ons kon die man se skoolmeesteragtigheid net nie veel nie; daarom het dit vir hom ook al moeiliker geraak om dissipline te handhaaf. Op die bepaalde dag het hy my betrap net toe ek ’n papiervliegtuigie lanseer en my in ’n verbasende woedebui daar en dan die lesingsaal uitgejaag.

Moontlik sou alles daar doodgeloop het; maar toe het Ben onverwags sy gewone bedeesdheid afgeskud en beswaar gemaak omdat ek alleen gestraf word terwyl almal ewe skuldig was. Toe die man voet by stuk hou, het Ben ’n petisie opgestel om te dreig met ’n boikot tensy ek om verskoning gevra word. ’n Naweek lank het hy rondgeloop om handtekeninge in te samel en toe sy ultimatum voorgelê. Die dosent het dit deurgelees, spierwit geword, en die dokument sonder verdere omhaal stukkend geskeur. Daarop het ons almal agter Ben aan by die klas uitgeloop.

Skielik was dit ernstig. Skielik was dit sensasie. Dae lank het die kampus gegons. Ek het Ben probeer omhaal om sy trots te sluk, maar verniet.

Teen die end van die week is Ben en die waarnemende dosent albei deur die hoof van die departement ingeroep. Die prof, ’n mensliewende ou man wat by almal respek ingeboesem het, het glo op sy oorwoë manier sy spyt oor die saak uitgespreek en gesê dat hy bereid was om alles as ’n misverstand te beskou mits Ben verskoning sou vra oor sy voortvarendheid. Waarop Ben baie hoflik sy waardering teenoor die prof se goeie gesindheid uitgespreek het, maar benadruk het dat dit nie hý was wat ’n verskoning verskuldig was nie, maar die dosent wat die klas met sy onregverdige optrede te ná gekom het. (Dit alles het eers met verloop van tyd via ander personeellede na ons uitgelek, want Ben self het net ’n baie lakoniese verslag gelewer toe ons hom uitvra.)

Hierop het die dosent opnuut sy humeur verloor en begin uitvaar. En al wat Ben gedoen het, was om daarop te wys dat dit presies dié soort tirade was waarteen die studente beswaar gemaak het.

Net toe alles onhanteerbaar begin raak, het die dosent hom so vererg dat hy summier sy bedanking ingedien het. Die prof het die klas as geheel gestraf deur ’n dubbelperiodetoets te laat skryf (waarin Ben derde of vierde hoogste punte behaal het). En die administratiewe owerhede het die saak beredder deur Ben vir die res van die semester uit die koshuis te skors.

Vir hom was dit waarskynlik ’n swaarder vonnis as wat dit vir een van ons ander sou gewees het, want sy ouers was behoeftig, sy beurse was gekoppel aan koshuisinwoning, en hy moes self die geld vind om vir losies in die dorp te betaal. Ons het seker almal effens skuldig gevoel, maar ek skat die algemene gesindheid was dat hy dit eintlik uitgelok het. Niemand het hóm in elk geval ooit hoor mor nie. Hy het ook nie weer so voortvarend opgetree nie en hom stil-stil teruggetrek onder die rimpellose oppervlak van sy bedaarde bestaan.

Daar was ’n kort beriggie oor die begrafnisreëlings in die koerant en ek was van plan om dit by te woon, maar dit het skeefgeloop. Ek moes laat die oggend inkom middestad toe vir ’n ete-afspraak met ’n besoekende skryfster en kon die begrafnis as voorwendsel gebruik om die vroumens vroegtydig af te skud: een van die roomkoek-etende dames wat oor bloed, trane en ongehude moeders skryf en ’n hoed opsit vir afsprake; met ’n leserskring van tienduisende, en daarom onmisbaar vir ons tydskrif. Gevolglik was ek klaar nie in ’n goeie luim toe ek, ’n kwartier laat, van my parkeerplek af begin aanstryk in die rigting van die Carlton-sentrum nie. Ek was afgetrokke, en eers in die omgewing van die Hooggeregshof het iets tot my deurgedring. Ek het geaarsel, en opgekyk, en gaan staan. Wat was dan aan die gang? Eers ná ’n rukkie het dit my getref: die stilte. Dit was asof die gewone middestadgedruis om my weggesak het. Oral het mense stilgestaan. Motors het nie meer gery nie. Asof die hart van die stad in ’n doodskramp opgehou klop het: asof ’n ontsaglike hand in dié borskas ingegryp en die hart in ’n dodelike greep vasgevat het. Tog wás daar geluid, en juis iets soos ’n hartklop – ’n lae gedreun, byna te laag vir die oor om op te vang, asof dit direk deur die vlees en gebeente in die liggaam geïnsinueer word. Soos ’n onderaardse rammeling, maar anders as die mynskokke wat mens daagliks in Johannesburg waarneem.

Naderhand het ons beweging ook gewaar. Onder van die stasie se kant af het ’n trae wal van mense in die straat aangekom en die stilte voor hulle uitgestoot: ’n dowwe, onkeerbare falanks van swartes. Hulle het nie geskreeu nie, daar was geen rumoer nie. Maar dié in die voorste linies het met hul gebalde vuiste in die lug geloop, soos takke en dryfhoute wat uitsteek bo die oppervlak van ’n swaar aankomende vloed.

Uit die strate waar ons was, het swartmense in die rigting van die aankomende massa begin beweeg, ook swyend, asof die kolk hulle ingesleep het. Ons wittes – skielik baie min van ons in die yslike ruimte tussen die ontoegeeflike beton van die geboue – het begin wegskuifel na mure en pilare. Niemand het gepraat of selfs ’n skielike beweging uitgevoer nie. Die hele aksie was vertraag soos in ’n kykweer-skoot op TV.

Eers later het ek te hore gekom dat daar dié dag uitspraak gegee is in een van die baie terrorismeverhore van die afgelope maande; en die skare was van Soweto af op pad om daar te wees op die uur van die uitspraak.

Hulle het nie daar aangekom nie. Terwyl ek nog daar gestaan het, het die polisiesirenes begin loei en van alle kante af het vangwaens en pantsermotors aangekom. Dié geluid het ons almal plotseling uit die ban van die situasie geruk. Net daarna het die geraas soos ’n golf oor die middestad gebreek. Maar teen daardie tyd het ek al padgegee.

Nou het ek minstens ’n verskoning gehad om aan my skryfster te verduidelik waarom ek laat was. Ek het nog steeds die begrafnis as voorwendsel gebruik om teen twee-uur van haar afskeid te neem. Maar ek het nie meer lus gehad om te gaan nie; ek het net nie meer kans gesien nie.

By die CNA in Commissionerstraat het ek ’n kaartjie van deelneming gekoop, dit sommer in die winkel ingevul en dit in Jeppestraat gaan pos, op pad terug na my motor. Toe teruggekom huis toe – niemand het my tog die middag op kantoor verwag nie – en byna kompulsief opnuut begin blaai deur alles waarmee Ben my opgesaal het.

Tot dusver het ek nog nie ’n dankie-nota van Susan ontvang nie. Maar ek het ook nie my adres op my kaartjie aangedui nie en ek twyfel of sy weet waar ek woon. Dit maak tog nie saak nie. Eintlik is dit vir ons almal beter so.

Daar was mense wat gemeen het dat Susan nie die regte soort vrou vir Ben was nie; party het selfs sterk daaroor gevoel. Maar ek stem nie saam nie. Hy het iemand nodig gehad om hom aan te dryf, om te verhoed dat hy in selftevrede goedigheid verval, om namens hom doelwitte te bepaal en die energie en ambisie aan te wakker om hulle te bereik. Was dit nie vir haar nie, sou hy stellig in die een of ander klein, onbekende plattelandse skooltjie sy loopbaan geslyt het, doodtevrede om die een geslag kinders na die ander iets van geskiedenis en aardrykskunde te leer; of anders in ’n myndorp bevrediging gevind het in die ophef van minderbevoorregte kinders. Nou het hy dit ten minste gebring tot by een van die stad se gerekende Afrikaanse skole. Of hy dalk gelukkiger sou gewees het in ’n ander omgewing of ander omstandighede, is ’n ope vraag. Hoe kan ek – of selfs Susan – oordeel oor die komponente van sy geluk? Maar ek dink Susan het die regte slag met hom gehad. Geweet wanneer om hom te laat begaan as hy een van sy koppige bevliegings kry; wanneer hy aanpor nodig het om iets uit te rig.

Ek dink sy het dit van haar pa, wat darem van plattelandse prokureur tot LV gevorder het. Haar ma, verstaan ek, is iets van ’n sentimentele mislukking wat maar gedwee volg waar haar heer en meester lei. Natuurlik, dat hy nooit hoër geklim het in die Party nie, sou óók vir Susan iets van ’n aansporing gewees het. Tussen ’n pa met groot ambisie maar nie genoeg vermoë om regtig bo uit te kom nie, en ’n man met heelwat talent maar geen ambisie nie, het sy klaarblyklik vroeg besluit wie in haar huis die toon gaan aangee. En in my poging om, in dié stadium, my skamele persoonlike herinneringe aan Ben uit te sorteer, is dit vir my makliker om van Susan te vertel.

Daar was iets – ’n spanning, ’n kragveld, ’n elektrisiteit – tussen ons die keer toe ek twee weke by hulle gekuier het. Dit was net voor ek uit die Kaap na die Noorde verhuis het, ’n jaar of twaalf ná hulle troue. Vantevore het ek haar ’n paar keer ontmoet, maar nooit genoeg van haar gesien om haar regtig te leer ken nie. Nou wil ek nie met dié kragveld enigiets buitenissigs te kenne gee nie. Ons was darem albei te goed opgevoed vir so iets; en ons het albei – sy dit dan seker om verskillende redes – Ben se posisie tussen ons gerespekteer. Maar dit gebeur tog soms dat mens skielik op ’n bepaalde, ontsenuende manier ’n vreemdeling herken – sê maar as gelyke, as maat, as bondgenoot, iets dergeliks. Dit gebeur nie rasioneel nie. Dit is intuïtief, dis ’n ingewande-reaksie. Iets soos ’n geluidlose noodkreet wat beantwoord word. So was dit met Susan destyds. Tensy dit nou weer die veelskrywer is wat op loop sit. Ek is eenvoudig nie gewoond aan dié soort bestekopname nie; fiksie kom soveel vlotter as die brute, onbehoorlike waarheid.

Uit die staanspoor was sy die volmaakte gasvrou, beskerm deur ’n ondeurdringbare muur van vriendelikheid. Sy het alles in die huis self gedoen, want sy kon glo nie klaarkom met bediendes nie. End-uit het sy die keurigheid gehandhaaf: die oopgeslane lakens saans, die yshouertjie by die waterkraffie, die blommerangskikking op die skinkbord waarop sy soggens my ontbyt kamer toe gebring het. Selfs op daardie vroeë uur was sy foutloos gegrimeer; die suggestie van die sagste klamte op haar lippe, oogskadu en maskara wat die intensiewe blou van haar oë benadruk het, haar krullerige blonde hare in ’n beheerste kapsel. Die laaste paar dae voor my vertrek was sy gemakliker, tuiser. Ben het hom gewoonlik laterig, voor slaaptyd, ’n rukkie in sy studeerkamer teruggetrek. Dié was ingerig in wat klaarblyklik vroeër die bediendekamer in die agterplaas was. Dit kan wees dat hy saans nog voorbereiding vir die volgende dag moes afhandel; maar my vermoede is dat hy net ’n halfuurtjie stilte wou hê, selfgenoegsaamheid of heelheid, tussen die boeke en vertroude goed om hom, elk op sy plek. Dan het sy vir my ’n laaste koppie koffie kamer toe gebring en ’n keer of wat op die voetenent kom sit en ’n rukkie gesels.

Die Vrydagaand was daar een of ander skoolfunksie aan die gang en na regte moes hulle albei soontoe gaan. Maar Susan het die middag al aangekondig dat sy nie lus voel vir die vervelige ou affêre nie. Buitendien, het sy gesê, het ons ’n gas.

Ek is seker hy sal nie omgee om een aand alleen te bly nie. Ben het na my gekyk. Dis nie asof hy ’n vreemdeling is wat getrakteer hoef te word nie.

Ek sal met plesier bly, het ek bevestig.

Ek sou in élk geval nie gegaan het nie, het Susan volgehou, met

Reviews for 'n Droë wit seisoen

[christinegrabowski · Rating: 3 out of 5 stars]

A great book for book club with a lot of points to discuss about racism, apartheid and South Africa in the 1970s. Explores a white man's experience in South Africa when he begins to dig into what really happened to a black man he knew who supposedly committed suicide when in jail for questioning his own son's mysterious death. This book was banned in south africa when it was originally published in the late 70's and was't released there until the 1990s.

[thorold_1 · Rating: 4 out of 5 stars]

Ben du Toit thinks of himself as an ordinary Afrikaner with no particular interest in politics, a simple Johannesburg schoolteacher. But he's suddenly forced to confront his illusions about the kind of country he's living in when his black friend Gordon dies in police custody, having been arrested for nothing more than trying to find out what happened to his teenage son, killed in the aftermath of the Soweto school protests. Ben's tentative attempts to get information from the police and then to help Gordon's widow with the inquest soon make him realise that the authorities have something to hide, reinforcing his stubborn wish to find out what really happened and make sure it doesn't happen again. And of course the police are soon making sure that Ben himself understands how much power they have, when nasty things start happening to him and the people around him. In the end, of course, he can't hope to win, and he also knows only too well that he can't hope to stop being a privileged white person, but as a friend tells him, there are two kinds of madness one should guard against: One is the belief that we can do everything. Another is the belief that we can do nothing. He has to go on and fail so that it will be a little bit easier for the next person to fail less badly. And eventually the system will be overcome. Brink sticks to a fairly detached, thriller-like type of narrative, obviously wanting this to be read by those who haven't thought about the problems of Apartheid any more than Ben had at the start of the book. And also knowing that not many people in South Africa would get to read it anyway, as long as the National Party remained in charge. But he did write both an Afrikaans and an English version of it, as he did for most of his later books.

[kristelh_15 · Rating: 3 out of 5 stars]

I liked this book but also found it not that compelling at times. I am old enough to remember apartheid and segregation. I have never visited South Africa. I often wonder what it would be like to visit South Africa. It seems that both the US and South Africa struggled more than other countries in giving up the mistreatment of a person based on their color and that struggle caused serious problems for the countries. Legacy/Achievement: This is not the only book about apartheid or about South Africa. He is not that celebrated author though did win some well known prizes for his writing. Gordimer born 1923, Brink 1935 and Coetzee 1940. All are award winning writers. Alan Paton's work was probably the first. So really Brink did not offer much as far as Legacy. Plot: this is a story told by episolary method. Ben sends all his notes and data to his friend who sorts through it and organizes it and we the reader share in this process so we know the ending and we share in the unfolding of the events. Characterization: I liked Ben but I also thought he might be a fool. It did seem like while he stood for something admiral, he was really spitting in the wind. I can't feel that anything he did really helped or hindered the cause. He was one man, Gordon and Jonathan were just individuals. I did not like Ben's wife. She was not a sympathetic character and her character does make the infidelity understandable. I liked Ben's son. Seemed like a good kid. His daughters really were not so much. I really liked Melanie's father. Readability: at times it read okay but it wasn't compelling. I had no trouble putting it down and reading something else. Style: I think I read that Brink was one of the first few authors to challenge the restrictions of writing sexual content. I did not find this a necessary part of the book. I was okay with Ben and Melanie's attraction to each other but not with the details of the actual sex. How did whoever took the picture, know that the spare bedroom would be used. I didn't find this part of the story believable. Ben had not been in the habit of staying at Melanie's home.

[tstan-5 · Rating: 4 out of 5 stars]

Very timely read about Apartheid, and the coverup of a man's death while in police custody. Well-written, and, though not an easy subject, an easy to follow story that is very affecting.
This would be a great book group read, though it could easily spark some volatile discussion.

[lit_chick_2 · Rating: 4 out of 5 stars]

"Even if one sees injustice with his own eyes? Did you expect me to turn my head the other way? (144)Set in 1970s South Africa, Apartheid in its prime, A Dry White Season is told from the point of view Ben Du Toit, a white high school teacher. Ben is outraged by the death of his friend, Gordon Ngubene, the black custodian at his school, who has died at the hands of the police under highly suspect circumstances. Gordon had been attempting to uncover the truth behind the death of his son, Jonathan, arrested following a riot in Soweto in which demonstrators had been fighting Apartheid. But the pursuit of truth in the current political landscape is dangerous, and eventually Gordon is taken into custody by the Special Branch, South Africa’s secret police. On his death, Ben’s sense of injustice is ignited, and he sets about a dogged investigation, which will cost him the love and regard of family, friends, and colleagues. Not surprisingly, it does not take long for his investigation to be labelled rebellion:“Today I realize that this is the worst of all: that I can no longer single out my enemy and given him a name. I can’t challenge him to a duel. What is set up against me is not a man, not even a group of people, but a thing, a something, a vague amorphous something, an invisible ubiquitous power that inspects my mail and taps my telephone and indoctrinates my colleagues and incites the pupils against me and cuts up the tires of my car and paints signs on my door and fires shots into my home and sends me bombs in the mail, a power that follows me wherever I go, day and night, day and night, frustrating me, intimidating me, playing with me according to rules devised and whimsically changed by itself.” (237)A Dry White Season is structured as a framing narrative. In the novel’s Foreward, Ben Du Toit is dead, and his friend is in process of organizing Ben’s work in order to tell his story. The remainder of the novel is narrated by Ben, speaking as though his friend has pieced his journals and writings together. Brink’s characters are wonderfully well-written, my favourite of whom is Stanley, the larger-than-life black driver from Soweto, who will befriend Ben. Why I Read This Now: Brink caught my attention with his more recent novel, Philida, longlisted for the Booker Prize; and which I thoroughly enjoyed. A Dry White Season also proved to be an excellent read. Recommended: Highly! For readers who enjoy historical fiction and are interested in South Africa, particularly its Apartheid era.

[lauralkeet · Rating: 4 out of 5 stars]

Ben DuToit is a white teacher in South Africa, whose peaceful existence is shaken by the arrest of his black friend, Gordon. When Gordon dies in prison, Ben challenges the police report ruling his death a suicide. He begins his own investigation, and as he gathers facts a picture of lies and corruption emerges. Even when the court upholds the police ruling, Ben is undaunted. His family can't understand his passion for justice. Here's Ben discussing the inquest with his wife, Susan:"They killed Gordon," he said. "First they killed Jonathan, then him. How can they get away with it?""If they'd been guilty the court would have said so. I was just as shocked as you were when we heard about Gordon's death, Ben. But it's no use dwelling on it." She pressed his hand more urgently. "It's all over and done with now. You're home again. Now you can settle down like before." (p. 137)But Ben can't settle down, and his search for truth has far-reaching consequences. He is shunned by his family, friends, and colleagues. The experience causes him to question long-held beliefs about race, dating back to his time growing up in the South African veld:The boys who tended sheep with me, and stole apricots with me, and scared the people at the huts with pumpkin ghosts, and who were punished with me, and yet were different. We lived in a house, they in mud huts with rocks on the roof. They took over our discarded clothes. They had to knock on the kitchen door. They laid our table, brought up our children, emptied our chamber pots, called us Baas and Miesies. ... It was a good and comfortable division; it was right that people shouldn't mix, that everyone should be allotted his own portion of land where he could act and live among his own. If it hadn't been ordained explicitly in the Scriptures, then certainly it was implied by the variegated creation of an omniscient Father, and it didn't behove us to intefere with his handiwork or try and improve on His ways by bringing forth impossible hybrids. That was the way it had always been. (p. 162)André Brink has written a powerful portrayal of an ordinary man, caught up in a situation beyond his control, but intensely motivated by his beliefs. But Ben is only human, and unable to turn the tide of apartheid on his own. In working for justice Ben is transformed, but pays a huge price.

[cushlareads · Rating: 5 out of 5 stars]

**some spoilers, about what you'd find on the back of the book. **A Dry White Season is not a fluffy book, so don't pick it up unless you are in the mood for some disturbing content. I lay awake in the middle of the night wondering if I'd have been like the main character's wife. It's that kind of book.Brink, who's an Afrikaner, wrote A Dry White Season in 1979. It was banned by the South African government and you'll see why within the first chapter.Ben du Toit is an Afrikaner living a normal white middle-class life - he teaches history and geography, has a wife who feels she deserved a more ambitious go getting-husband, and has 3 kids - two grown-up daughters and a teenage son. He's pretty comfortable about the society he lives in, and has seldom felt the need to rock the boat. But from the start of the book you can see that he's generous and has a stubborn streak, and because of the book's structure you know from the first page how the story will end. The school cleaner, Gordon Ngubene, can't afford the school fees for his son Jonathan, so Ben pays them and the two men becomne friends. Jonathan ends up in jail in one of the Soweto riots, then gets killed while he's in jail. Gordon sets out to find out what happened, and Ben tries to help. He's sure that the justice system will do its job. His life unwinds from there, as his belief system first gets threatened then destroyed.Brink uses a clever structure for the book. It starts off with a chapter from an old school friend of Ben's, who explains how they had lost touch till recently, till Ben calls him to meet him secretly. Brink can then switch from the school friend's narrative to Ben's, to file reports and court documents, so that the whole story feels very immediate.The characters are really well described, even the minor ones, so you get a sweeping picture of attitudes to apartheid and to changing the system. Susan, Ben's wife, is horrified when black people start coming to their house. And the Afrikaner church comes out of it looking pretty terrible. The liberal Afrikaner movement looks bad in hindsight for wanting to change the system from within, but hindsight is a wonderful thing.

[jmaloney17 · Rating: 5 out of 5 stars]

Excellent book. I highly recommend it. About a white afrikaaner man trying to help a black family get some justice in 1960s (?) South Africa. He runs across all kinds of problems from the people in Soweto, who have a justifiably difficult time trusting whites; and from the National Party (Afrikaaner) Security Police who control the land and people with threats and violence.

[hayesstw_1 · Rating: 5 out of 5 stars]

Tells it like it was. If ever one is in danger of forgetting what life was like in apartheid South Africa, this is the book to read. The description, the setting, the characters are all absolutely authentic.