Het IJzeren Gordijn in Europa

By Alles over historia

Als de asmogendheden zich in 1945 overgeven, zijn zes donkere jaren voorbij. Het is echter nog niet lang vrede wanneer zich weer donkere wolken samenpakken boven Europa. De Sovjet-Unie en de VS zijn de leiders van twee blokken die lijnrecht tegenover elkaar komen te staan: het communistische Oosten en het kapitalistische Westen. Er hoeft maar iets te gebeuren of deze Koude Oorlog wordt gloeiend heet en de kernwapens worden gelanceerd.Tijdens een opstand in 1956 probeert de Hongaarse bevolking vergeefs het IJzeren Gordijn, dat de inwoners van Oost-Europa onder het juk van de Russen houdt, te doorbreken. Ook elders breken in de jaren 1950 bloedige conflicten uit, zoals in Korea, waar miljoenen doden vallen. In deze aflevering van Oorlogen & veldslagen zoomen we in op de eerste jaren van de Koude Oorlog.-

• Language: Nederlands
• Publisher: SAGA Egmont
• Release date: Feb 8, 2021
• ISBN: 9788726761009

Book preview

Het IJzeren Gordijn in Europa

Original title: Krigen bliver kold

Original language: Danish

Omslagsfoto: Getty Images

Copyright © 0, 2020 Alles over historia and SAGA Egmont

This work is republished as a historical document. It contains contemporary use of language.

ISBN: 9788726761009

1st ebook edition

Format: EPUB 3.0

No part of this publication may be reproduced, stored in a retrievial system, or transmitted, in any form or by any means without the prior written permission of the publisher, nor, be otherwise circulated in any form of binding or cover other than in which it is published and without a similar condition being imposed on the subsequent purchaser.

www.sagaegmont.com

Saga Egmont - a part of Egmont, www.egmont.com

KOUDE OORLOG

Als de asmogendheden zich in 1945 overgeven, zijn zes donkere jaren voorbij. Het is echter nog niet lang vrede wanneer zich weer donkere wolken samenpakken boven Europa. De Sovjet-Unie en de VS zijn de leiders van twee blokken die lijnrecht tegenover elkaar komen te staan: het communistische Oosten en het kapitalistische Westen. Er hoeft maar iets te gebeuren of deze Koude Oorlog wordt gloeiend heet en de kernwapens worden gelanceerd.

Tijdens een opstand in 1956 probeert de Hongaarse bevolking vergeefs het IJzeren Gordijn, dat de inwoners van Oost-Europa onder het juk van de Russen houdt, te doorbreken. Ook elders breken in de jaren 1950 bloedige conflicten uit, zoals in Korea, waar miljoenen doden vallen. In deze aflevering van Oorlogen & veldslagen zoomen we in op de eerste jaren van de Koude Oorlog.

1. KOUDE OORLOG START MET BROEDERTWIST

De Tweede Wereldoorlog is nog maar een jaar voorbij of er galmen alweer schoten door de Griekse bergen. Communisten en conservatieven strijden om de macht, en al snel mengen de rivaliserende grootmachten zich in de strijd.

Zwijgend trekt een colonne guerrilla’s door het donker naar het slaperige plaatsje Litochoro aan de voet van de berg Olympus in het noorden van Griekenland. Een paar jaar eerder streden deze mannen als partizanen tegen de Duitse bezetter, maar op deze nacht in maart 1946 richten ze hun wapens op andere Grieken. De 33 soldaten zijn tot de tanden gewapend en beschikken over een mortier, dat op de rug van een muildier is gebonden. Voordat de strijders Litochoro binnengaan en hun doelwit naderen – het politiebureau – snijden ze de telefoonlijnen door. Als ze zeker weten dat niemand om hulp kan bellen, zetten ze de aanval in.

De gendarmes en leden van de nationale garde op het bureau worden bestookt met mortiergranaten. 14 slaapdronken, halfnaakte mannen strompelen het gebouw uit om het vuur te beantwoorden, maar ze komen in een regen van kogels terecht. Zo’n zeven agenten komen om; de rest staakt de ongelijke strijd en steekt de handen omhoog.

De aanvallers laten hen in leven, steken het politiebureau in brand en verdwijnen weer in het donker. De actie is bedoeld als waarschuwing aan de koning en de regering in Athene: de Griekse communisten zullen het niet accepteren als links geen regeringsposten krijgt. Maar concessies worden er niet gedaan: het voorval in Litochoro duwt Griekenland over de rand van de afgrond. Er breekt een burgeroorlog uit.

Communisten vechten tegen Duitsers

De Griekse politiek was al langer een strijdtoneel. Vóór de oorlog werd het land geregeerd door een rechtse dictatuur met steun van de koning, en de politie voerde een klopjacht op leden van de verboden communistische partij KKE. Maar de machtsbalans veranderde na Hitlers invasie van 1941. Koning George II en zijn ministers vormden in Londen een regering in ballingschap. De top van de KKE, die al jaren ervaring had met ondergrondse operaties, sprong in het gat. De communisten richtten het bevrijdingsleger ELAS op om tegen de Duitsers te vechten, en dat was al snel de grootste verzetsgroep van Griekenland.

50.000 communistische partizanen kregen grote delen van de Griekse bergen in handen en vochten tegen Duitsers, aanhangers van de koning en andere verzetsgroepen.

In Londen zag Winston Churchill koning George nog als de rechtmatige heerser van Griekenland, maar de Britten moesten wel samenwerken met de ELAS.

‘De ELAS is de enige groepering in Griekenland die ons echt kan helpen door Duitsers te doden,’ schreef de Britse generaal Henry Wilson. Groot-Brittannië stuurde wapens en adviseurs naar de partizanen, hoewel de anticommunistische Churchill bang was dat de ELAS na de oorlog de macht zou willen grijpen. De premier kreeg gelijk.

Greep naar de macht mislukt

In Griekenland was de Tweede Wereldoorlog plotseling voorbij toen Hitler in oktober 1944 zijn troepen terugtrok. De partizanen van de ELAS waren in de praktijk heer en meester in het land, behalve in Athene, waar een kleine Britse eenheid was geland. De Britten kregen gezelschap van de regering in ballingschap, en onderhandelingen liepen vast. In december 1944 braken er gevechten uit. De ELAS belegerde de Britten in het centrum van Athene en richtte bloedbaden aan in de buitenwijken. Honderden Grieken werden geliquideerd omdat ze met de Duitsers of de koning zouden hebben geheuld.

Maar na een maand staakte de ELAS de strijd: de Britten hadden versterkingen ingevlogen en Jozef Stalin was tegen een groot communistisch offensief. De Russische dictator had het op een akkoordje gegooid met Churchill.

‘Laten we het eens worden over onze belangen op de Balkan,’ had de Britse premier gezegd toen hij tijdens een top in Moskou in oktober 1944 een onderonsje had met Stalin.

‘Wat zou je ervan zeggen als jij 90 procent van de macht krijgt in Roemenië, wij 90 procent in Griekenland en we Joegoslavië fiftyfifty delen?’ vroeg Churchill. In Hongarije zouden de Sovjets en de Britten ook evenveel invloed hebben, en Stalin mocht de lakens uitdelen in Bulgarije.

Na wat loven en bieden ging Stalin akkoord met het voorstel, dat zelfs de stoïcijnse Churchill later ‘kwalijk’ noemde. De Sovjetleider trok aan het langste eind en offerde de Griekse communisten maar wat graag op.

De top van de ELAS durfde niet tegen Stalin in te gaan en legde de wapens neer. Het partizanenleger ontbond zichzelf in ruil voor de belofte van vrije verkiezingen en een referendum over de vraag of Griekenland een republiek moest worden. De wapenstilstand was echter van korte duur.

Partizanen vallen boeren aan

Begin 1945 blaakten de communisten van het zelfvertrouwen: onder leiding van secretaris-generaal Nikos Zachariadis verwachtten ze een grote verkiezingsoverwinning. Maar die droom viel al snel in duigen.

De rechtse Griekse regering deed er alles aan om de ELAS buiten te sluiten. Grieken die voor de Duitsers hadden gevochten werden in het nieuwe leger opgenomen, maar voor partizanen was geen plaats. ELAS-leden werden beschuldigd van moord en diefstal tijdens de Duitse bezetting en werden door de politie opgepakt. Eind 1945 zaten er zo’n 20.000 communistez in de gevangenis in afwachting van hun rechtszaak. Sommige ELAS-leden werden zonder proces geliquideerd door rechtse groeperingen.

‘Omdat onze vijanden een eenzijdige burgeroorlog voeren, zullen wij met gelijke munt terugbetalen: wapens,’ zei partijleider Zachariadis in februari 1946. Met dat dreigement wilde hij eigenlijk alleen de regering bewegen tot concessies, maar in de bergdorpen waren de partizanen de vervolging zat, en op 31 maart viel een plaatselijke eenheid het politiebureau van Litochoro aan.

De aanval vormde het startschot voor meer acties in de lente van 1946. De partizanen hadden het meestal gemunt op afgelegen politieposten in de bergen, waar de aanvallers konden verdwijnen in de wildernis. De burgeroorlog was een feit, en Zachariadis voerde schoorvoetend de communisten aan.

Communistenleider bouwt leger op

Nikos Zachariadis besloot een echt leger te smeden van de verschillende partizanengroepen. De opperbevelhebber werd Markos Vafiadis, die in de oorlog politiek commissaris