Oorlogen en veldslagen

Op 4 juni 1942 stijgt een squadron Dauntless-duikbommenwerpers op van het Amerikaanse vliegdekschip USS Enterprise. Kort daarvoor hadden Japanse vliegtuigen de Amerikaanse basis op Midway bestookt, een eiland in de Stille Oceaan. Japan wilde de basis verwoesten en heer en meester over de Stille Oceaan worden. Maar de Amerikanen kennen de Japanse codes, en de U.S. Navy ligt de Japanners op te wachten. De twee zeemachten kunnen elkaar gedurende de slag niet zien, maar sturen hun vliegtuigen in golven honderden zeemijlen de oceaan over. In deel 11 van Oorlogen & veldslagen nemen we de krachtmeting tussen de VS en Japan, het dagelijks leven in de oorlog en de Duitse opmars aan het Oostfront onder de loep.-

In 1933 grijpt Adolf Hitler de macht in Duitsland. Hij heeft de bevolking gouden bergen beloofd: rust en orde, en herstel van het Groot-Duitse Rijk. De dictator maakt handig gebruik van de oorlogsangst van de andere westerse mogendheden en bewapent zijn land ongehinderd. Europa staat erbij en kijkt ernaar als Hitlers oorlogsmachine de grenzen die na de Eerste Wereldoorlog zijn vastgelegd overschrijdt. En Hitler staat er niet alleen voor: hij sluit bondgenootschappen met het Italië van Mussolini, de communistische Sovjet-Unie en – aan de andere kant van de wereld – Japan, dat dezelfde grote aspiraties heeft als Duitsland. In het achtste deel van Oorlogen & veldslagen kijken we naar de dramatische opmaat tot de Tweede Wereldoorlog.-

We schrijven 22 juni 1941, 3.14 uur. Langs een 1800 kilometer lange lijn van de Oostzee tot Roemenië staan Duitse soldaten klaar om aan te vallen. Een minuut later breekt de hel los. Toestellen van de Luftwaffe zetten koers naar doelen achter de linies van het Rode Leger, en de artillerie opent het vuur. De beruchte Duitse Panzertanks komen in actie. Zij vormen de speerpunt van Operatie Barbarossa, Hitlers aanval op de Sovjet-Unie. Met 3,7 miljoen soldaten is het de grootste invasie aller tijden. Na een paar weken lijkt het offensief een schoolvoorbeeld van de effectiviteit van de blitzkrieg. De ene na de andere stad valt in handen van de Duitsers. In het tiende deel van Oorlogen & veldslagen volgen we de opmars van de asmogendheden in het conflict dat in de loop van 1941 tot een wereldoorlog uitgroeit.-

Op 1 september 1939 valt Hitler Polen binnen. Het land moet snel veroverd worden, anders schieten de Britten en Fransen te hulp. Gesteund door de Luftwaffe maken de Duitse tanks korte metten met de Poolse verdediging. De Polen houden dapper stand, maar uiteindelijk moeten ze de strijd opgeven. Op 6 oktober is Polen in Duitse handen. In het voorjaar van 1940 dendert de Duitse blitzkrieg door Europa. In een paar maanden zijn Denemarken, Noorwegen, België, Nederland en Frankrijk verslagen. Maar als Hitler zijn vliegtuigen naar Groot-Brittannië stuurt, komt hij in de knel. In deze aflevering van Oorlogen & veldslagen belichten we ook een aantal minder bekende kanten van het eerste jaar van de oorlog: de Duitse acties in Scandinavië en de hevige strijd tussen Finland en de Sovjet-Unie.-

In 1943 is het beeld aan het Oostfront veranderd. In het begin van het offensief denderden de Duitse tanks zonder veel weerstand over de steppen van de Sovjet-Unie, maar nu delen de Slavische 'Untermenschen' de lakens uit en maken ze hun uitgestrekte land tot een hel voor Hitlers troepen. Een kleine 100.000 soldaten worden in het begin van het jaar gevangengenomen bij Stalingrad, en in juni deelt het Rode Leger een flinke dreun uit in de grootste tankslag aller tijden. Ook veel buitenlanders in Duitse dienst hebben zwaar te lijden aan het Oostfront. In het westen landen de geallieerden op Sicilië. De groots opgezette invasie loopt op rolletjes, want de Duitsers verwachten hem heel ergens anders – dankzij een lijk met valse plannen.-

Sinds het uitbreken van de oorlog hebben de Duitsers en Japanners de ene overwinning na de andere behaald. Maar in het najaar van 1942 verandert de situatie. Op het eilandje Guadalcanal weten de Amerikanen een belangrijk vliegveld te heroveren. En aan het Oostfront loopt Hitlers veldtocht spaak bij Stalingrad, waar het Rode Leger elke straat verdedigt, geholpen door de Russische winter. In het vierde oorlogsjaar wordt de strijd heviger. Beide partijen gooien bommen op burgerdoelen om het moreel te breken, en de nazi's lappen verdragen aan hun laars en latenRussische gevangenen verhongeren. In dit deel van Oorlogen & veldslagen lees je hoe de geallieerden langzaam maar zeker de overhand krijgen.-

De veldslag is gewonnen, de vijand is verdreven en het is weer rustig. Zo denken veel generaals, maar soms zitten ze ernaast. Gedurende de hele oorlog zorgen eenheden van speciale soldaten ervoor dat de vijand geen moment rust krijgt. De commando's kunnen overal toeslaan: een Duitse generaal wordt ontvoerd op het eiland Kreta. Duitse parachutisten bevrijden de Italiaanse dictator Mussolini uit zijn gevangenschap op een bergtop. En Britse eenheden blazen Noorse fabrieken op en voorkomen zo dat de producten Duitsland bereiken. Ook proberen de partijen elkaar met list en bedrog af te troeven. De nazi's willen vals geld verspreiden in Engeland en Stalin heeft een meesterspion op de perfecte plek. In dit deel beleef je de gedurfdste missies van de Tweede Wereldoorlog.-

Op 25 augustus 1944 trekken Franse en Amerikaanse eenheden Parijs binnen. De uitgeputte soldaten worden gekust en krijgen bloemen, wijn en baby's in handen gedrukt. De Duitse stadsbestuurder heeft zich overgegeven, en de zwart met rode hakenkruisvlag wordt vervangen door de Tricolore op alle officiële gebouwen wanneer de bevrijders de Duitse bezettingsmacht verdrijven. De rest van het land is echter nog lang niet vrij, en in grote delen van Europa woedt de oorlog voort. In de ochtenduren van 16 december barst de hel los in de Ardennen in België. Zwaar Duits geschut maakt de weg vrij voor tanks, die dwars door de Amerikaanse linies breken. Het is de laatste stuiptrekking van de Führer. Als het offensief mislukt, hebben de geallieerden vrij baan.In dit deel volgen we de beslissende veldslagen aan alle fronten in de tweede helft van 1944, voordat de race naar Berlijn begint.-

Op 27 januari 1944 verklaart Stalin Leningrad voor bevrijd. Na een beleg van tweeënhalf jaar trekt de Wehrmacht zich terug. Het Rode Leger drijft Hitlers troepen in drie dagen 100 kilometer naar het westen. Generaal Govorov wil doorstoten naar Estland, maar de Duitsers gooien toch nog roet in het eten en het front zit weer muurvast. De nazi's blijven echter onder druk staan. Op 6 juni, D-day, zetten de geallieerden 150.000 soldaten aan land in Frankrijk, en in het zuiden rukken de Amerikanen en Britten op door Italië. Het initiatief ligt nu geheel en al bij hen. In dit deelzien we hoe de asmogendheden terrein verliezen.-

Hitler beschikt aan het begin van de oorlog over 's werelds sterkste luchtmacht. In 1940 moeten de bommenwerpers van de Luftwaffe Groot-Brittannië dwingen tot het sluiten van vrede – of het land murw beuken voor een Duitse invasie. Maar de Engelsen hebben een troefkaart: een nieuw jachtvliegtuig. De kleine Spitfire is zeer wendbaar, en de Britse piloten weten het de Luftwaffe danig lastig te maken, al is de Messerschmitt van de Duitsers op papier de sterkste van de twee. Daarom nemen de Duitsers hun toevlucht tot de V1 en V2. Er worden ook andere verschrikkelijke wapens ontworpen, maar slechts een paar worden er echt gerealiseerd. In dit deel volgen we de wapenwedloop van het begin van de oorlog tot aan de atoombom.-

12 jaar lang heeft Adolf Hitler Duitsland geregeerd. Als het rijk in de lente van 1945 aan de rand van de afgrond staat, verschanst de Führer zich in een bunker diep onder de hoofdstad Berlijn, maar zelfs daar zijn de Russische bommen dag en nacht te horen. Hij moet ten langen leste onder ogen zien dat de oorlog verloren is. Hitler kiest ervoor om niet te vluchten, maar slaat de hand aan zichzelf met behulp van een pistool én een cyanidepil. De Führer is slechts één van de talloze slachtoffers van de slotfase van de oorlog. Een bombardement op Dresden kost aan tienduizenden het leven, en in de Oostzee wordt een Duits vluchtelingenschip tot zinken gebracht. In dit deel volgen we de doodsstrijd van het Derde Rijk.-

Als de asmogendheden zich in 1945 overgeven, zijn zes donkere jaren voorbij. Het is echter nog niet lang vrede wanneer zich weer donkere wolken samenpakken boven Europa. De Sovjet-Unie en de VS zijn de leiders van twee blokken die lijnrecht tegenover elkaar komen te staan: het communistische Oosten en het kapitalistische Westen. Er hoeft maar iets te gebeuren of deze Koude Oorlog wordt gloeiend heet en de kernwapens worden gelanceerd.Tijdens een opstand in 1956 probeert de Hongaarse bevolking vergeefs het IJzeren Gordijn, dat de inwoners van Oost-Europa onder het juk van de Russen houdt, te doorbreken. Ook elders breken in de jaren 1950 bloedige conflicten uit, zoals in Korea, waar miljoenen doden vallen. In deze aflevering van Oorlogen & veldslagen zoomen we in op de eerste jaren van de Koude Oorlog.-

Begin jaren 1930 staat Duitsland aan de rand van de afgrond. De bevolking is verbitterd, de armoede grijpt om zich heen en de werkloosheid rijst de pan uit. Veel Duitsers zien Adolf Hitler als de enige die het land uit de crisis kan loodsen. De nazileider maakt zich geliefd door het volk brood en werk te beloven en om wraak te roepen voor de vernederende vredesvoorwaarden na de Eerste Wereldoorlog. Als de nazi's eenmaal aan de macht zijn, begint Hitler de maatschappij naar zijn hand te zetten: werklozen gaan snelwegen aanleggen, de jeugd moet bij de Hitlerjugend om tot gehoorzame burgers te worden opgevoed en vrouwen moeten raszuivere kinderen baren om de nieuwe gebiedsdelen te bevolken. In dit nummer nemen we je mee terug naar het Derde Rijk.-

In de propaganda van de nazi's werd Adolf Hitler neergezet als de ascetische, eenzame en geniale leider van het Derde Rijk. Weinig mensen kwamen dicht bij de Führer. Die mystiek heeft geleid tot talloze samenzweringstheorieën, maar af en toe waren de besluiten die Hitler nam gewoonweg zo bizar dat zijn keuzes al tijdens de oorlog onderwerp waren van speculatie en ook nu nog niet altijd begrepen worden. Waarom gaf Hitler de Luftwaffe bijvoorbeeld opdracht burgerdoelen te bombarderen in Groot-Brittannië in plaats van militaire vliegvelden? Waarom liet hij de opmars van de Wehrmacht vlak voor Duinkerken stilleggen? En waarom had hij zo'n grote hekel aan joden dat hij dit hele volk wilde uitroeien? In dit deel gaan we in op oorlogsraadsels die historici nog steeds hoofdbrekens bezorgen.-

In de zomer van 1944 valt het Rode Leger Finland aan op de Karelische Landengte. Na drie jaar stagnatie gaat Stalin in de aanval om verloren terrein terug te winnen. De Sovjetleider wordt aangemoedigd door de successen elders aan het Oostfront, waar hij nu na jaren van overlevingsstrijd de overhand heeft in het verzet tegen de nazi's.In Finland houdt de verdediging redelijk goed stand, maar verder naar het zuiden staan Hitlers legers op het punt van instorten. En het Rode Leger toont geen genade op weg naar Berlijn. Vrouwen worden verkracht en gevangenen worden als slaven behandeld – een bittere vergelding voor de daden van de Wehrmacht na de invasie van de Sovjet-Unie in 1941. Gruwelen aan het Oostfront volgt het sluitstuk van de oorlog aan het wreedste front van de strijd.-

Na de Japanse aanval op Pearl Harbor in December 1941 belanden 120.000 Amerikaanse burgers van Japanse komaf achter prikkeldraad. Officieel zijn ze geïnterneerd uit vrees dat ze weleens konden gaan spioneren voor de Japanse regering om een eventuele invasie van de VS mogelijk te maken. Maar eigenlijk is het puur racisme. Vooroordelen en rassentheorieën liggen ook ten grondslag aan andere, gruwelijke misdaden. De nazi's roeien groepen uit die ze als untermenschen zien. Artsen in de concentratiekampen voeren macabere experimenten uit op gevangenen, zelfs op kinderen, en gehandicapten worden stelselmatig gedood. Miljoenen oost-Europeanen worden naar het Westen gedeporteerd om als slaven te werken in de Duitse industrie. In dit nummer van oorlogen & veldslagen belichten we de donkerste kanten van de oorlog, die nooit mogen worden vergeten.-

In het begin van de oorlog kijken burgers lamgeslagen toe als de Duitse tanks het ene land na het andere binnenrijden. Maar als de onderdrukking door de nazi's voort blijft duren, groeit de onvrede. Stil protest ontwikkelt zich tot openlijke pesterijen en gewapende strijd. Er komen geheime verzetsgroepen op die Duitse bevoorradingslijnen en installaties saboteren. In Engeland krijgt Winston Churchill hier al snel lucht van, en halverwege 1940 richt de premier een geheime spionage- en sabotageorganisatie op, de SOE. Zijn eerste bevel aan de organisatie is duidelijk: 'Steek Europa in brand!' Met hulp van Britse agenten blazen partizanen bruggen op, leggen ze mijnen bij schepen en ontvoeren ze Duitse officieren. In dit nummer volgen we de verzetsstrijd in de TweedeWereldoorlog in allerlei landen.-

Dichte mistbanken drijven op 20 augustus 1939 over de vlakte bij de grensrivier de Halhin Gol. De stilte van de vroege ochtend wordt ruw doorbroken door 150 Russische vliegtuigen. De aanval van het Rode Leger op de Japanse stellingen bij de rivier volgt op drie maanden van schermutselingen rond de grens van Mongolië en Mantsjoerije. In mei hadden de Japanners de Sovjets geprovoceerd met een offensief, en nu wilden de Russen laten zien dat het ze menens was. Aan de rest van de wereld ging de krachtmeting vrijwel onopgemerkt voorbij, maar de strijd was wel degelijk van belang voor het verloop van de oorlog. Dat geldt ook voor de Duitse poging tot het opzetten van een weerstation in Groenland, Stalins plan om Finland te veroveren en de Japanse bezetting van eilandjes bij Alaska. Het zijn de vergeten slagen van de oorlog.-

Als Europa onder de voet wordt gelopen door de onstuitbare oorlogsmachine van Adolf Hitler, is Winston Churchill de enige leider die de Führer durft te trotseren. De ijzeren wil van de Britse premier wordt een voorbeeld voor de Britten en de burgers in bezet Europa. In Duitsland wordt Albert Speer begin februari 1942 minister van Bewapening, en hij gaat meteen aan de slag. De fabrieken moeten kunnen rekenen op een stabiele aanvoer van krijgsgevangenen – die de SS dan niet meer hoeft te doden. Churchill was een held pur sang, en Speer een rasechte schurk – of is het toch niet zo zwart-wit? Churchill had racistische denkbeelden en Speer redde met gevaar voor eigen leven de Duitse infrastructuur. In deze deel leggen we de persoonlijkheden van de oorlog langs de meetlat.-

In augustus 1940 vallen er bommen op Berlijn. Adolf Hitler is woedend en geeft opdracht tot de bouw van een reeks enorme luchtafweertorens, die per stuk meer kosten dan de Olympische complexen in de stad. Maar helaas bieden de bouwwerken nauwelijks bescherming. De Führer verspeelt ook een kans om de Britten uit Noord-Afrika te verjagen en de kostbare olie van het Midden-Oosten in handen te krijgen, en verklaart de Verenigde Staten de oorlog, volkomen onnodig. Als Hitler het hoofd koel had gehouden, was de oorlog wellicht heel anders afgelopen. Maar hij was niet de enige die blunders beging: ook aan geallieerde zijde werden fouten gemaakt. In dit nummer kijken we naar de grootste missers van de oorlog.-