Aan het front loert de dood

By Alles over historia

Het had een snelle overwinning voor het Duitse keizerrijk op zijn buurlanden moeten worden. Ook de tegenpartij, de ententemogendheden Frankrijk, Rusland en Groot-Brittannië, blaakte van het zelfvertrouwen. Jonge mannen meldden zich massaal aan om de eer van de natie te verdedigen. Maar ze kwamen van een koude kermis thuis. Al snel zat het front muurvast en werd het één grote, helse modderpoel. Nieuwe wapens als gifgas, onderzeeërs met torpedo's, gepantserde tanks en jachtvliegtuigen met machinegeweren konden de patstelling niet doorbreken. Pas toen de Verenigde Staten in 1917 gingen meevechten, sloeg de strijd om in het voordeel van de entente. Bij de vredesonderhandelingen kregen de Duitsers harde voorwaarden opgelegd, met een economische crisis en een hongersnood tot gevolg. Bijna brak er, met Rusland als voorbeeld, een revolutie uit in Duitsland. Het Verdrag van Versailles bracht vrede in Europa, maar die zou niet lang standhouden.-

• Language: Nederlands
• Publisher: SAGA Egmont
• Release date: Sep 3, 2020
• ISBN: 9788726460865

Book preview

Aan het front loert de dood

Copyright © 2019, 2019 Alles over historia and SAGA Egmont

All rights reserved

ISBN: 9788726460865

1. e-book edition, 2019

Format: EPUB 2.0

All rights reserved. No part of this publication may be reproduced, stored in a retrievial system, or transmitted, in any form or by any means without the prior written permission of the publisher, nor, be otherwise circulated in any form of binding or cover other than in which it is published and without a similar condition being imposed on the subsequent purchaser.

SAGA Egmont www.saga-books.com – a part of Egmont, www.egmont.com

Oorlog in de modder

Het had een snelle overwinning voor het Duitse keizerrijk op zijn buurlanden moeten worden. Ook de tegenpartij, de ententemogendheden Frankrijk, Rusland en Groot-Brittannië, blaakte van het zelfvertrouwen. Jonge mannen meldden zich massaal aan om de eer van de natie te verdedigen. Maar ze kwamen van een koude kermis thuis. Al snel zat het front muurvast en werd het één grote, helse modderpoel. Nieuwe wapens als gifgas, onderzeeërs met torpedo’s, gepantserde tanks en jachtvliegtuigen met machinegeweren konden de patstelling niet doorbreken.

Pas toen de Verenigde Staten in 1917 gingen meevechten, sloeg de strijd om in het voordeel van de entente. Bij de vredesonderhandelingen kregen de Duitsers harde voorwaarden opgelegd, met een economische crisis en een hongersnood tot gevolg. Bijna brak er, met Rusland als voorbeeld, een revolutie uit in Duitsland. Het Verdrag van Versailles bracht vrede in Europa, maar die zou niet lang standhouden.

1. Hoera, het is oorlog!

Op 28 juni vuurde een Servische nationalist in Sarajevo het schot af dat de Oostenrijks-Hongaarse troonopvolger Frans Ferdinand doodde, en korte tijd later kwamen de spanningen die al jarenlang sluimerden tussen de Europese grootmachten naar boven. De Eerste Wereldoorlog was een feit. Overal ging gejuich op, en honderdduizenden mannen meldden zich vrijwillig bij het leger aan. Maar toen de soldaten zich in het najaar van 1914 aan het front ingroeven, beseften ze dat ze niet – zoals ze verwacht hadden – voor kerst thuis zouden zijn.

Een paar mannen steken triomfantelijk hun vuist in de lucht als afscheidsgebaar. De treinwagon waar ze in staan, is voorzien van opschriften als ‘uitstapje naar Parijs’ en ‘tot straks op de boulevard’, want de soldaten gaan ervan uit dat de vijand binnen enkele weken uitgeschakeld zal zijn, of hooguit een paar maanden.

Plaats van handeling: een perron in Duitsland in 1914. De passagiers zijn door het dolle heen: ze gaan naar Frankrijk om te vechten. De kranten staan bol van de verhalen over de vreugde diein het hele land is losgebarsten na de uitbraak van de oorlog.

‘Het patriottische enthousiasme dat in deze zware dagen tot uitdrukking is gebracht, is het beste bewijs dat het niemand zal ontbreken aan gevoelens van vaderlandslievendheid in de moeilijke tijden die we tegemoet gaan,’ schreef de Berlijnse krant Tägliche Rundschau begin augustus 1914. Het nationalisme deed opgeld in het Duitse keizerrijk, dat eerder vooral gekenmerkt was door interne verdeeldheid tussen de verschillende bevolkingsgroepen.

Onderhuidse spanningen

In 1914 was het bijna een halve eeuw vrede in Europa. De grootmachten hadden geen oorlog gevoerd sinds de vereniging van het Duitse keizerrijk na de overwinningen op Oostenrijk-Hongarije in 1866 en Frankrijk in 1871. Maar de Duitse keizer Wilhelm II zwaaide nu de scepter over een flink deel van Europa, wat de traditionele grootmachten Groot-Brittannië, Frankrijk en Rusland met argusogen bekeken. Onder de oppervlakte sluimerden spanningen. In een poging zijn positie te versterken had Frankrijk in 1892 een bondgenootschap met Rusland gesloten, en deze landen vormden nu de zogeheten ententemogendheden.

Op de Balkan rommelde het ook. Slavische nationalisten, die lang onder het juk van het Ottomaanse Rijk hadden geleefd, droomden van eigen naties. Maar Oostenrijk-Hongarije had grote gebieden ingelijfd, waaronder Bosnië, en de nationalisten moesten niets hebben van het nieuwe bewind in Wenen. Met name het groeiende Servische koninkrijk vormde een bedreiging voor de vrede in Oostenrijk-Hongarije.

Serviër doodt troonopvolger

Toen de Servische nationalist Gavrilo Princip op 28 juni 1914 de Oostenrijkse aartshertog en troonopvolger Frans Ferdinand en diens vrouw Sophie doodschoot tijdens een bezoek aan de Bosnische hoofdstad Sarajevo, sloeg de vlam in de pan. Als reactie op de moord stelde Oostenrijk Servië op 23 juli een ultimatum met tien eisen. Met twee van deze punten, die Oostenrijk-Hongarije het recht gaven zich in het onderzoek naar de moord en Servische interne aangelegenheden te mengen, gingen de Serviërs niet akkoord, waarna Oostenrijk-Hongarije het land de oorlog verklaarde, precies een maand na de aanslag in Sarajevo. Dit leidde tot een kettingreactie, want Servië was een bondgenoot van Rusland en Frankrijk. Oostenrijk-Hongarije had zich op zijn beurt verzekerd van de steun van Duitsland als Rusland zich met het conflict zou bemoeien. De Duitse keizer Wilhelm II wilde zijn rijk graag uitbreiden, en omdat Rusland bezig was met de aanleg van een wijdvertakt spoorwegnet, was dit het juiste moment om een oorlog te beginnen. Als de spoorlijnen klaar waren, zou Rusland namelijk veel sterker staan. Wilhelm zegde Oostenrijk-Hongarije dan ook steun toe.

De Russen reageerden meteen op de oorlogsverklaring aan Servië door hun leger te mobiliseren. Zo wilden ze Oostenrijk-Hongarije afschrikken, en hierna verklaarde de Duitse keizer de oorlog aan Rusland en Frankrijk.

Nadat de Duitsers op 4 augustus België binnengevallen waren, had ook Groot-Brittannië reden om zich aan te sluiten bij Frankrijk en Rusland en mee te gaan vechten, want het Duitse keizerrijk had het Verdrag van Londen uit 1839 met voeten getreden. Dit pact garandeerde de Belgische neutraliteit, en Groot-Brittannië verklaarde dan ook de oorlog aan keizer Wilhelm.

Blij met de oorlog

Na de oorlogsverklaringen beschreef Theodor Wolff, een redacteur van de krant Berliner Tageblatt, de stemming in Duitsland: ‘De juichende mensen legden een groot enthousiasme aan de dag, alsof ze de keizer wilden laten zien dat ze als één man achter hem stonden’.

In de steden zongen studenten patriottische liederen over het moedige Duitse volk, militaire parades toonden de kracht van het leger, en jongeren waren ervan overtuigd dat Duitsland een klinkende overwinning zou behalen. Na de zomervakantie keerden veel studenten niet terug op de universiteit: ze hadden zich bij het leger aangemeld. Ruim 35.000 studenten trokken het grijze uniform aan. De strijdlustige jongeren konden niet bevroeden dat hun een bloedbad van ongekende omvang te wachten stond.

Paarden geconfisqueerd

Duitse arbeiders en boeren waren echter minder enthousiast. De arbeiders waren bang dat ze na de oorlog hun baan kwijt zouden raken, en de boeren hadden de oogst nog niet binnengehaald toen vertegenwoordigers van het leger hun paarden in beslag kwamen nemen. Om goed voorbereid te zijn op een oorlog had het Duitse leger paarden gefokt op staatsboerderijen en had het boeren betaald om te allen tijde gezonde paarden op stal te hebben, die voor de cavalerie of als lastdieren bedoeld waren.

In de eerste oorlogsweken wist het Duitse keizerrijk ruim 700.000 paarden te mobiliseren. Ook de Franse, Russische, Ottomaanse, Servische en Britse legers maakten hun paarden klaar voor de strijd. Kort voor de oorlog bleek echter dat de cavalerie, zoals het Duitse Ulan-regiment dat lansen droeg, verouderd was, want de vijand kon de ruiters gewoon neerschieten voor ze hun lans konden gebruiken.

In het zuidwesten van Duitsland, dicht bij de Franse grens, was de bevolking de oorlog van 1870-1871 met het buurland nog niet vergeten. Duitsland had toen de Franse streek Elzas-Lotharingen bezet, en uit vrees voor een Franse invasie en wraakacties pleegden verscheidene Duitse vrouwen uit het gebied zelfmoord toen hun mannen naar de slagvelden trokken.

‘Overal staan groepjes mannen over de oorlog te praten. Huilende vrouwen doen ook hun zegje. Tegelijkertijd marcheren 15- tot 17-jarigen meer schreeuwend dan zingend door de straten’, rapporteerde een Duitse schrijver uit de Elzas.

Snelle zege verwacht

Deze mix van enthousiasme en angst voor de oorlog was ook zichtbaar in de ententemogendheden Frankrijk, Groot-Brittannië en Rusland. Ze hadden alledrie een nieuwe staatsvorm met een sterk centraal gezag en een groeiend nationalisme, wat ertoe leidde dat de bevolking zich verplicht voelde om het vaderland te verdedigen.

Dankzij de voortschrijdende industrialisatie, technologische vooruitgang op het gebied van communicatie en wapens en de dienstplicht konden de legers een troepenmacht van een ongekende omvang op de been brengen. Duitsland, Oostenrijk-Hongarije, Frankrijk en Rusland beschikten niet over slechts honderdduizenden soldaten, maar zelfs miljoenen goed uitgeruste manschappen. Beide bondgenootschappen blaakten van het zelfvertrouwen, en de soldaten gingen ervan uit dat ze na een korte strijd de vijand verslagen zouden hebben en voor de kerst weer thuis bij hun familie zouden zijn.

Zo veel mensen geloofden in een snelle oorlog dat de Hongaarse bierbrouwer Kőbánya in zijn reclamecampagnes op de oorlogsstemming inspeelde. Op een affiche uit 1914 waren twee soldaten afgebeeld, die voor een kanon en een biervat proostten met een lekker pilsje. Achter hen kwamen hordes soldaten in verschillende vijandelijke uniformen aangerend met de handen omhoog, en de reclameslogan luidde: ‘Het lentebier is er, de vijand heeft zich overgegeven’.

Mobilisatie op rails

De generaals hadden zich echter op de situatie verkeken, want de technische ontwikkeling had de gangbare krijgstactiek ingehaald. Alle militaire en politieke leiders geloofden in een snelle, offensieve oorlog, maar de verdedigende capaciteit van de legers was groot dankzij zware artillerie, machinegeweren en de enorme omvang van de strijdmachten. Daarnaast stelde het uitgebreide spoorwegnet Frankrijk, Duitsland en Oostenrijk-Hongarije in staat om snel reserves naar het front te brengen om hun stellingen te verdedigen. Voor de oorlog waren er veel spoorlijnen aangelegd in het Duitse keizerrijk, en via zes hoofdlijnen werden nu soldaten en voorraden vervoerd. Bij de Belgische en Luxemburgse grens hadden de Duitsers tussen 1909 en 1914 perrons gebouwd die plaats boden aan veel meer mensen dan er inwoners waren in de omliggende dorpjes. Dankzij deze perrons en snelle locomotieven konden de Duitsers bijna 12.000 soldaten per dag mobiliseren – vier keer zo veel als in de oorlog tegen Frankrijk van 1870-1871. De mobilisatie werd in de eerste weken gedicteerd door de capaciteit van het spoorwegnet, en staat daarom bekend als de ‘oorlog van de dienstregeling’.

Op de