Kruistochten

By Alles over historia

De timing was perfect. Toen de eerste kruisvaarders in 1096 met de zegen van de paus naar het Heilige Land trokken, waren de moslims in een interne strijd verwikkeld en konden de Europese ridders hun gang gaan. De zeges volgden elkaar op en in 1099 veroverden de christenen Jeruzalem. Islamitische mannen, vrouwen en kinderen werden afgeslacht. De moslimwereld was in shock en de kaliefen zonnen op wraak. Maar de kruisvaarders hadden het Heilige Land in hun greep en versterkten het met een netwerk van onneembare burchten. Pas 100 jaar later werden de kaliefen verenigd onder één sterke legerleider. Saladin liet in de Slag bij Hattin zien wat hij in de woestijn vermocht en consolideerde zijn positie door in 1187 Jeruzalem te veroveren. 100 jaar golfde de strijd op en neer, maar toen de Ottomanen in 1453 Constantinopel veroverden, waren het Byzantijnse Rijk en de christelijke opmars in het oosten ten einde.-

• Language: Nederlands
• Publisher: SAGA Egmont
• Release date: Sep 3, 2020
• ISBN: 9788726460858

Book preview

Kruistochten

Copyright © 2019, 2019 Alles over historia and SAGA Egmont

All rights reserved

ISBN: 9788726460858

1. e-book edition, 2019

Format: EPUB 2.0

All rights reserved. No part of this publication may be reproduced, stored in a retrievial system, or transmitted, in any form or by any means without the prior written permission of the publisher, nor, be otherwise circulated in any form of binding or cover other than in which it is published and without a similar condition being imposed on the subsequent purchaser.

SAGA Egmont www.saga-books.com – a part of Egmont, www.egmont.com

De strijd om het heilige land

De timing was perfect. Toen de eerste kruisvaarders in 1096 met de zegen van de paus naar het Heilige Land trokken, waren de moslims in een interne strijd verwikkeld en konden de Europese ridders hun gang gaan. De zeges volgden elkaar op en in 1099 veroverden de christenen Jeruzalem. Islamitische mannen, vrouwen en kinderen werden afgeslacht. De moslimwereld was in shock en de kaliefen zonnen op wraak. Maar de kruisvaarders hadden het Heilige Land in hun greep en versterkten het met een netwerk van onneembare burchten. Pas 100 jaar later werden de kaliefen verenigd onder één sterke legerleider. Saladin liet in de Slag bij Hattin zien wat hij in de woestijn vermocht en consolideerde zijn positie door in 1187 Jeruzalem te veroveren. 100 jaar golfde de strijd op en neer, maar toen de Ottomanen in 1453 Constantinopel veroverden, waren het Byzantijnse Rijk en de christelijke opmars in het oosten ten einde.

1. Een oeverloze strijd

Vier eeuwen lang leefden moslims en christenen betrekkelijk vreedzaam samen. Twisten en machtsstrijd kwamen voor, maar niet meer dan in geheel christelijke gewesten. Het geloof speelde geen grote rol. Dat veranderde in de 11e eeuw. In een politieke en religieuze chaos groeide de weerzin tegen de islam en een religieus ijzeren gordijn deelde Europa in tweeën.

Op een dag in augustus 1099 kronkelde een grote schare vluchtelingen door de straten van Bagdad, op weg naar het paleis van kalief Al-Moestazjir Billah – het hoofd van de moslimwereld. Ze stroomden de hofzaal binnen en begonnen te spreken. Met trillende stem, struikelend over hun woorden, vertelden ze ontzet wat hun overkomen was tijdens de verovering van het Heilige Land door de christenen. Enkelen waren ooggetuigen geweest van de slachting onder de burgerij van Jeruzalem, toen de christenen de stad een maand voordien met de grond gelijkmaakten. Ze vertelden hoe de Europeanen hun naasten hadden opgejaagd en afgemaakt. Ze smeekten de kalief om de indringers te verdrijven en zwoeren wraak op de ongelovigen die hun land hadden bezet, hun geliefden gedood en hun heiligdommen onteerd.

Moslims dringen europa binnen

De kruistocht en aanval op Jeruzalem waren het hoogtepunt van de spanningen die in de 11e eeuw ontstaan waren tussen het christelijke Europa en de moslimwereld in het zuiden en oosten. Europa was enige eeuwen voor het jaar 1000 steeds meer in een politieke chaos veranderd. Nu werd ook het geloof bedreigd, en de christenen zetten zich daarom steeds meer af tegen de islam en benadrukten de verschillen tussen de godsdiensten. In de loop van enkele tientallen jaren verslechterde de verhouding tussen de beide geloofsrichtingen, en daalde er een religieus ijzeren gordijn neer tussen de twee geloofsgemeenschappen.

Aan de ene kant stond het christelijke Europa met de paus aan het hoofd. Hij werd gesteund door een reeks koninkrij- ken, waarvan het Heilige Roomse Rijk verreweg het sterkste was. Aan de andere kant stond het islamitische kalifaat, dat uit Aziatische, Arabische en Afrikaanse dynastieën bestond. Al streden ze onderling om de macht, ze hadden de islam gemeen.

Vanuit oogpunt van geloof sprak de toegenomen wrijving tussen moslims en christenen niet vanzelf. Grote delen van de grondslagen van beide geloven zijn dezelfde. Zowel christenen als moslims beschouwen de Bijbel als een heilig boek. Het christendom en de islam verkondigen beide verdraagzaamheid en onderstrepen de noodzaak eerst het kwaad in jezelf te bestrijden, en dan pas naar anderen te kijken. De politieke en militaire werkelijkheid was echter een andere. De islam werd gesticht toen koopman Mohammed uit Mekka volgens de Koran in de jaren 610 tot 632 van God openba- ringen ontving. Hem werd het wezen van God uitgelegd en leefregels waar de gelovige zich aan moest houden. Het belangrijkst was het gebod om slechts één God te eren, Allah.

Met een schare trouwe volgelingen trok Mohammed naar de woestijnstad Medina, waar hij de eerste op de islam gestoelde geloofsgemeenschap stichtte. Om zijn geloof te verdedigen onderwierp hij met een leger het Arabisch Schiereiland en voegde de kleine, verspreide gemeenschappen samen tot één land. Niets duidt erop dat hij de bedoeling had zijn politieke invloed verder uit te breiden – de islam moest het geloof van de Arabieren zijn, vond hij. Maar zijn directe opvolgers, kaliefen, zagen dat anders. In de volgende 100 jaar stonden zij aan het hoofd van een indrukwekkende veroveringstocht. Als een zandstorm veegden de moslimtroepen over de steden van Syrië en het Heilige Land. In 635, slechts drie jaar na Mohammeds dood, viel Damascus, en in 636 veroverden de moslims Antiochië, de eerste christelijke stad. Na een jaar belegering moest zelfs Jeruzalem, de heilige stad van joden en christenen, zich in 638 overgeven aan de islamitische aanvallers. Al gauw strekte de macht van de kalief zich uit van de Chinese grens, via Midden-Azië, het Midden-Oosten en Noord-Afrika, tot Sicilië en het Iberisch Schiereiland.

Maar de veroveringsdrang stokte niet. In 711 drongen moslimtroepen door tot in het hart van Europa: Midden- Frankrijk. Pas toen ze in 732 zowat voor de deuren van de basiliek van Saint-Martin in de stad Tours stonden, wisten de Franken en Bourgondiërs hen te stoppen.

Het kalifaat was op dat tijdstip enorm uitgedijd: ruim 13 miljoen km² . Na de nederlaag bij Tours zagen de moslims af van de Frankische gebieden en kwam de grens tussen het christelijke Europa en het kalifaat in Noord-Spanje te liggen. Daar, in Al-Andalus, zoals de Arabieren het Iberisch Schiereiland noemden, stond het islamitische bewind sterk. De heersende dynastie toonde grote verdraagzaamheid jegens christenen en joden in het land. De kunsten bloeiden er, in een tijd die later de islamitische gouden eeuw zou heten.

Europa is een janboel

In het christelijke Europa zat het even anders. In het noorden lagen het geloof en de kerk onder vuur – niet van de islam maar van binnenuit. De twee eeuwen voor het jaar 1000 werden gekenmerkt door chaos. Het rijk der Franken, eens Europa’s machtigste land, was rond 800 onder Karel de Grote tot bloei gekomen, maar daarna ten prooi gevallen aan een strijd om de erfopvolging. Tegelijk hadden de vele Vikinginvallen langs de rivieren diepe wonden geslagen, en in 1000 was het land opgesplitst in vorstendommen. Slechts met de grootste moeite wisten wisselende koningen het gebied rond Parijs verenigd te houden. In de rest van Frankrijk heerste wetteloosheid. Oorlog, plunderingen en overvallen waren aan de orde van de dag.

De versplintering en verruwing deden de kerk en de paus geen goed, wiens gezag in de loop van de laatste eeuwen steeds meer ondergraven werd door machtswellustige vorsten. In beginsel waren kerkelijk en wereldlijk bestuur gescheiden. De paus had bij geloofsvraagstukken het laatste woord, terwijl de vorst verantwoordelijk was voor aardse aangelegenheden.

Maar dat was theorie. In goddeloze verbintenissen met de hebberigste en wreedste vorsten harkten geestelijken land, baantjes en rijkdommen naar zich toe. Allengs werd het gewoon dat mannen van de kerk hoge ambten kochten bij een vorst. De priesters deden wat hun goeddunkte – zoals trouwen – en de paus was van Gods vertegenwoordiger op aarde verworden tot een schertsfiguur zonder echte macht.

Koning uit kerk gesmeten

Paus Gregorius VII meende dat het zo niet langer kon en besloot de goddeloosheid van de priesters en zijn eigen tanende gezag aan te pakken. In 1074 riep hij een concilie (kerkvergadering) bijeen, waar bepaald werd dat wereldlijke leiders in het vervolg geen zeggenschap in de verkiezing van de paus hadden. Voortaan moest de paus gekozen worden door een groep kardinalen – een regeling die nog steeds bestaat. Een jaar later ging hij nog een stap verder.

Alleen aan God is de katholieke kerk ondergeschikt,’ stelde hij samen met zijn aanhangers zelfverzekerd vast in de verordening Dictatus Papae. Hierin werd ook vastgelegd dat ‘de katholieke kerk nooit gefaald heeft en getuige de Heilige Schrift in alle eeuwigheid nooit zal falen’. De strijd tussen de kerk en de wereldlijke vorsten laaide pas echt op toen Hendrik IV, koning van Duitsland en daarmee staatshoofd van het Heilige Roomse Rijk, dé Europese grootmacht, de pauselijke beschikking naar de prullenbak verwees.

In een brief noemde hij Gregorius VII bij zijn geboortenaam. ‘Hildebrand – geen paus, maar valse monnik’, was de aanhef, waarmee hij de paus zijn oppergezag ontzegde. Gregorius VII deed hem prompt in de ban. Dat was een ernstige zaak voor Hendrik IV: als christelijke vorst kon hij niet buiten de kerk staan, en bovendien had hij de steun van de paus nodig.

Bedreigd door morrende onderdanen erkende Hendrik in 1077 zijn nederlaag door als elke andere pelgrim op boete- gang naar de paus te gaan. Met zijn gevolg stak hij in januari in de ijzige winterkou de Alpen over. Gregorius vreesde dat Hendrik hem zou aanvallen en zocht zijn toevlucht in een vesting bij Canossa in Noord-Italië.

Maar zijn angst was ongegrond: Hendrik zag er allesbehalve krijgshaftig uit. Hij stond blootsvoets en slechts gekleed in een wambuis kleumend in de sneeuw en klopte vertwijfeld op de poort van de vesting. Pas na drie dagen werd er open- gedaan. De eerst zo hovaardige koning viel op zijn knieën en smeekte om vergeving. Gregorius schonk Hendrik genade in de overtuiging dat hij echt berouw had. Die avond gingen ze samen naar het altaar om te laten zien dat de Duitse koning weer lid van de kerk was.

Jeruzalem is navel van de wereld

Maar de strijd tussen koning en paus was nog niet voorbij. Kort na de boetetocht van Hendrik lagen ze weer met elkaar overhoop en laaide de strijd tussen de wereldlijke en kerkelijke macht op. Maar dit had ook een gunstige uitwerking doordat de mensen meer dan ooit over geloof en godsdienst spraken, over wat God en de kerk eigenlijk voor hen bete- kenden. Door deze interesse voor het geloof bekommerden steeds meer mensen zich om het lot