De wereld van de vikingen

By Alles over historia

Toen de Noorse koning Harald Hardråde in 1066 een pijl in zijn hals kreeg bij York in Engeland, was de Vikingtijd voorbij. Russische en Britse kronieken schetsten een beeld van een krijgersvolk dat eeuwenlang rovend, moordend en verkrachtend door Europa was getrokken. Lange tijd konden we onze kennis over de vroege Scandinaviërs alleen uit deze bronnen halen, maar recent onderzoek heeft onze opvatting bijgesteld. Het is zeker waar dat duizenden jonge mannen op plundertocht gingen en dat machtige hoofdmannen veel land veroverden, maar de Vikingen waren voornamelijk handelaren. Met hun ranke schepen beheersten ze de wereldzeeën, en in Scandinavië ontstonden handelssteden waar kooplieden van heinde en verre naartoe kwamen. In hun zucht naar grondgebied en rijkdommen trokken de Noormannen de wijde wereld in. Ze brachten de Russische rivieren in kaart en ontdekten het continent dat we nu Amerika noemen.-

• Language: Nederlands
• Publisher: SAGA Egmont
• Release date: Sep 3, 2020
• ISBN: 9788726460841

Book preview

De wereld van de vikingen

Copyright © 2019, 2019 Alles over historia and SAGA Egmont

All rights reserved

ISBN: 9788726460841

1. e-book edition, 2019

Format: EPUB 2.0

All rights reserved. No part of this publication may be reproduced, stored in a retrievial system, or transmitted, in any form or by any means without the prior written permission of the publisher, nor, be otherwise circulated in any form of binding or cover other than in which it is published and without a similar condition being imposed on the subsequent purchaser.

SAGA Egmont www.saga-books.com – a part of Egmont, www.egmont.com

Scandinavië beheerst europa

Toen de Noorse koning Harald Hardrâde in 1066 een pijl in zijn hals kreeg bij York in Engeland, was de Vikingtijd voorbij. Russische en Britse kronieken schetsten een beeld van een krijgersvolk dat eeuwenlang rovend, moordend en verkrachtend door Europa was getrokken. Lange tijd konden we onze kennis over de vroege Scandinaviërs alleen uit deze bronnen halen, maar recent onderzoek heeft onze opvatting bijgesteld. Het is zeker waar dat duizenden jonge mannen op plundertocht gingen en dat machtige hoofdmannen veel land veroverden, maar de Vikingen waren voornamelijk handelaren. Met hun ranke schepen beheersten ze de wereldzeeën, en in Scandinavië ontstonden handelssteden waar kooplieden van heinde en verre naartoe kwamen. In hun zucht naar grondgebied en rijkdommen trokken de Noormannen de wijde wereld in. Ze brachten de Russische rivieren in kaart en ontdekten het continent dat we nu Amerika noemen.

1. De eerste vikingen

Eeuwenlang redden de Scandinaviërs zich prima. Vruchtbare landbouwgrond, visrijke rivieren en bossen vol wild en timmerhout voorzagen hen van de dagelijkse benodigdheden. Maar in de 8e eeuw werd alles anders. Lokale hoofdmannen raakten in de ban van zilver, en groepen strijdlustige noorderlingen trokken eropuit om door middel van plundering en moord rijkdom te verwerven.

Op een dag aan het einde van de 8e eeuw stappen enkele mannen uit het westen van Noorwegen in hun lange, ranke schepen. Behendig laveren ze tussen scheren en eilandjes door tot ze open zee bereiken. Vervolgens zetten ze koers naar de Engelse kust. Daar wacht alles waarvan ze hebben gedroomd: kerken en kloosters vol goud en zilver, markten vol prachtige koopwaar – en krijgseer.

De mannen komen uit Hordaland, een streek in het zuidwesten van Noorwegen, en we weten van hun reis omdat die is beschreven in de Angelsaksische kroniek, historische annalen die in de loop van eeuwen door Engelse monniken werden geschreven. De kroniek vertelt hoe de noorderlingen aan land gingen op Isle of Portland in Zuid-Engeland, waar ze werden opgewacht door de baljuw van de koning, die ‘hen wilde meenemen naar de stad van de koning, omdat hij niet wist met wie hij van doen had. De ambtenaar, die vast had gehoopt dat de mannen vreedzame kooplui waren, werd prompt gedood, waarna de vreemdelingen Portland plunderden.

‘Dit waren,’ vervolgt de kroniek, ‘de eerste Vikingen die Engeland bezochten’

Zo begon – voor zover historici weten – de Vikingtijd. In de eeuwen die volgden zouden Noren, Denen en Zweden overal waar ze kwamen dood en verderf zaaien.

Scandinavië had alles

Een eeuw eerder wees niets er nog op dat de noorderlingen het meest gevreesde krijgersvolk van de 9e eeuw zouden worden. Op dat moment lag Scandinavië op allerlei manieren geïsoleerd van de rest van de bekende wereld. Het gebied was bijna geheel omgeven door water: de Atlantische Oceaan en de Noordzee vormden de natuurlijke grens in het westen, de Oostzee en de Botnische Golf in het oosten.

Denemarken, dat zich uitstrekte tot aan de rivier de Eider en ook de provincie Skåne in het huidige Zuid-Zweden omvatte, had veel vruchtbare landbouwgrond. Noorwegen was zeer bergachtig en kende gebieden met eeuwige sneeuw en ijs. Daar stond tegenover dat de wateren langs de lange kustlijn bulkten van de vis en van andere zeedieren als walvissen, zeehonden en, in het uiterste noorden, walrussen. In de bossen en bergen konden jagers rendieren, wolven, beren en de gewilde elanden vinden.

Ook Zweden kende veel bergen, maar rond de grote wateren Mälarmeer, Vänermeer en Vättermeer konden volhardende boeren gewassen verbouwen. Zowel Noorwegen als Zweden had daarnaast uitgestrekte bossen die hout leverden voor huizen en schepen. En aangezien beide landen over een overvloed aan ijzererts beschikten, konden de inwoners grotendeels hun eigen boontjes doppen, en dat deden ze ook.

Een gezamenlijke cultuur

Met uitzondering van in het westelijke deel van Noorwegen hadden de meeste noorderlingen ruimte in overvloed. In 1075 – aan het einde van de Vikingtijd – noemde de kroniekschrijver Adam van Bremen het Deense schiereiland Jutland nog een ‘woestenij, waar ‘een mens nauwelijks kon wonen. Dat is, zoals de meeste teksten van Adam van Bremen, overdreven, maar het is een feit dat de boerderijen en dorpen van de Vikingen klein waren en zeer verspreid lagen. Het verkeer tussen de dunbevolkte Noordse streken verliep langzaam, maar grotendeels zonder problemen. De inwoners liepen, reden of voeren door de duizenden kleine wateren die dwars door Scandinavië liepen. In de winter trotseerden ze het bevroren landschap op sleden of ski’s.

De vele contacten smeedden een band tussen de landen en gaven ze een soort gemeenschappelijke cultuur. Kleding, bouwstijl, kunst en taal leken op elkaar, en vreemdelingen konden Noren, Zweden en Denen goed herkennen als Scandinavisch.

Hele familie woont bij elkaar

Aan het begin van de Vikingtijd hadden de Scandinavische landen echter nog niet hun huidige vorm. Ze bestonden uit kleine samenlevingen onder leiding van een lokale leider, die zich vaak koning noemde. Hoe de Noormannen zichzelf zagen, weten we niet precies, maar alles wijst erop dat het individu voornamelijk werd beschouwd als een onderdeel van zijn familie, die vaak meerdere generaties omvatte. Het nauwe contact binnen de families was ook niet zo verwonderlijk, want doorgaans woonden ze allemaal samen in één huis.

In de regel woonde de hele familieclan in het langhuis, waaromheen kleinere huisjes stonden die werden gebruikt als werkplaats of als slavenwoning. Dit waren vaak zogeheten kuilhuizen – hutten met een vloer van aangestampte aarde, die op ongeveer een halve meter diepte lag zodat alleen het puntdak zichtbaar was. Dat zorgde voor een betere isolatie in de winter. In de kuilhuizen werden werktuigen gemaakt die de mannen en slaven op het veld gebruikten, wapens voor de jacht en visserij en schalen, emmers, kisten, bijlen en lepels. De vrouwen weefden kleren van wol van eigen schapen. De boerderijen waren dus zelfvoorzienend, en dat was ook nodig, want kooplui uit verre oorden lieten zich in het 8e-eeuwse Scandinavië zelden zien.

De hoofdmannen komen

In de 7e en 8e eeuw veranderden de Scandinavische samenlevingen sterk. Voorheen heersten kleine leiders en clans slechts over onbeduidende gebiedjes en was er geen koning die aanspraak maakte op meer. Scandinavië was een gebied van gelijkwaardige boeren, die een vreedzaam leven leidden. Maar in de eeuwen voorafgaand aan de Vikingtijd ontstonden er gevaren. Noorse en Zweedse stammen streden met elkaar, en in het zuiden werden de Danen, zoals de Denen zich noemden, bedreigd door invasies vanuit Duitsland. Daarom gingen kleine samenlevingen zich verenigen onder een sterke hoofdman, die een militaire en politieke leider vormde.

Zo’n hoofdman was iets nieuws in de noordelijke contreien, en zijn speciale status werd al snel zichtbaar in het landschap.

Uit vondsten blijkt dat tot aan de 6e eeuw de meeste huizen even groot waren – een teken dat er geen sterke, dominante heerser was. Ten tijde van de plunderingen is het bouwpatroon echter heel anders. De meeste opgravingen laten zien dat elk dorp toen meestal één boerderij telde die een stuk groter was dan de rest. Deze boerderijen hadden bovendien een hal, een enorm houten vertrek waar feesten, ceremoniën en machtsdemonstraties konden worden gehouden.

Soldaat krijgt betaald in goud

Het is bekend dat de sterke hoofdmannen in de 8e eeuw hun macht niet alleen toonden met imposante huizen. Ze bezaten ook grond en konden het zich veroorloven krijgers in te huren om hun territorium te verdedigen en te vergroten. De legers die zo ontstonden, zouden bepalend worden voorde Vikingplunderingen. Om hun krijgers te belonen en een passende levensstandaard te kunnen handhaven, begeerden de hoofdmannen steeds meer goud, zilver en juwelen. Volgens historici kwamen er al voor de Vikingtijd noorderlingen op de Britse Eilanden. Het langschip, dat rond de 8e eeuw ontwikkeld werd, kon de oversteek van de Noorse westkust naar de Shetlandeilanden met gemak aan. Bij een gunstige wind duurde de tocht zo’n 24 uur. Vanaf de Shetlandeilanden voer een ervaren kapitein zo door naar de Orkneyeilanden. De Vikingen dreven handel met de eilandbewoners en keerden dan huiswaarts.

Gelukszoekers gaan op weg

Voor de hoofdmannen, die nu sterk genoeg waren om schepen te bouwen en mannen in te huren voor langere tochten, werd de verleiding om zich gemakkelijk te verrijken onweerstaanbaar. De noorderlingen gingen daarom per boot op pad om zich met geweld de waren toe te eigenen waarvoor ze eerder hadden moeten betalen. Rond 800 richtten ze hun blik op het westen. Langs de hele Atlantische kust lagen bloeiende handelsplaatsen, zoals Quentovic in het huidige Frankrijk, Dorestad in het huidige Nederland en Dorchester (de plaats die mannen uit Hordaland plunderden), die druk werden bezocht door handelaren. De eerste reizen gingen via bekende routes. De Hordaland-mannen kwamen waarschijnlijk via de Shetlanden de Orkney-eilanden. Vandaar waren ze zo in het noorden van Schotland. Voor de Noorse Vikingen bleek het doodeenvoudig om langs de Britse kust te navigeren, die op de Noorse leek met zijn baaien en eilandjes, waar ze ’s nachts en bij slecht weer konden schuilen.

Historici vermoeden dat de eerste grote aanvallen – waaronder de beroemde aanval op Lindisfarne in Northumberland in het noordoosten van Engeland – via de route over de Shetlandeilanden kwamen. In Lindisfarne werden volgens de Oudengelse kroniek in 793 ‘gruwelijke voortekenen’ waargenomen, ‘die de mensen angst aanjoegen. Er waren sterke wervelwinden en onweer, en men zag vurige draken aan de hemel. Op 8 juni van dat jaar ontheiligden heidense mannen Gods kerk op Lindisfarne met roof en moord'. Het exact gedateerde verslag ging de geschiedenis in als de eerste gedocumenteerde Vikingaanval. Vrome mannen – zoals de monnik Alcuinus van York, die na Lindisfarne schreef over de aanval op ‘de meest verheven plek in heel Brittannie – waarschuwden dat het een straf van God was.

Om schotland heen

In 795 waren de Vikingen om Schotland heen