illz: Revistë Letrare e Tiranës - Nr. 31

By Klubi i Poezisë

illz is a periodical of literature in the Albanian language. It is published every two months by Klubi i Poezisë, Tiranë. This is issue nr. 31.

illz është një revistë letrare periodike në gjuhën shqipe e botuar nga Klubi i Poezisë, Tiranë. Revista botohet çdo dy muaj. Ky është numri 31.

Autorët e publikimet të këtij vëllimi:

FAQET E REDAKSISË
Ernest Koliqi - Vjerrsha Patriotike Ose Nji anmik ma shum

RETRO
Pashko Gjeçi - Shkrimtari dhe frymëzimi

STUDIO
Gabriel García Márquez - A është një përrallë çdo tregim? – Përktheu: Bajram Karabolli

PERSONALITETI
Botime të shkrimtarit Ramadan Musliu
Ramadan Musliu – poezi
Ramadan Musliu - Pamja e sotme poetike e Ballkanit - studim
Anton Nikë Berisha - “Pasqyra e të rrëfyerit” e Ramadan Musliut – dëshmi e mirëfilltë e poetit të madh

IN MEMORIAM
Agim Mato - Mea Culpa
Josif Papagjoni - Agim Mato, ky pluhur i artë poetik mbi brigjet e Sarandës

TË FTUAR
Josif Brodskij - Fjalim në Sorbonë – poezi -Përktheu: Agron Tufa
Kobayashi Issa – Haiku – Përktheu: Elvana Zajmi
Konstantinos Kavafis – poezi - Përktheu: Anila Kananasi Karapidou
Rose Ausländer – Përktheu: Hans-Joachim Lanksch
Oana Glasu - Rexhep Shahu - Një aristokrat i fjalës
Lyubomir Levchev – poezi – Përktheu: Ramadan Musliu
Vianu Mureșan – poezi - Përktheu: Oana Anca Mihaela Glasu

TË ZGJEDHUR
Granit Zela - Secili shkruan tregimin e vet
Muharrem Muslika – Tortura që s’durohej - poezi
Thanas Medi – Urithi
Yzedin Hima - Firdeusi dhe Mediumi Buharaja
Ardit Mehmetaj – poezi
Leon Lekaj - Kur rrzohet drita
Resul Shabani - poezi
Xhevdet Bajraj – Veterani i luftës së fundit - poezi
Salvator Gjeçi - Një furkë mjegull
Ernest Marku - Barra e mendjes
Etleva Durmishi - Kafe mëngjesi
Sadete Tërnava-Osmani - S’pati kohe të urrente
Albana Jatru Mançja - Shira të kuq
Vasil Klironomi – poezi
Erina Çoku - Hartë e re e gjendjes së vjetër

PERSONALITET
Bajram Sefaj - Pande(h)mia

PLUS
Luerda Avdiaj - Ti mbete
Majlinda Haziri - Ik pa bërë zhurmë

NË TAKIM ME SHKRIMIN
Viola Isufaj - Ëndrra për të pambërrishmen
At Zef Valentini - Letërsi direkte e ká letërsi reflekse
Hysni Ndreu - Bilinguizmi në poezinë bashkëkohore të arbëreshëve të Italisë
Artur Spanjolli - Librat e ideve te kolosët e letërsisë
Majlinda Zorba - Vlerësimi ideo-estetik i novelës ”Lumturia familjare” të Tolstoit
Argjenda Selmani - Lufta mes demonëve të jashtëm dhe të brendshëm në llupën satirike të Markezit te “Për dashurinë dhe demonë të tjerë”
Ahmet Selmani - Komunkimi i natyrshëm i poezisë - Thomaidha Tanuçi: “Sonata e shiut”
Shefqet Dibrani - Veçori të estetikës letrare
Kristo Çipa - Duke kërkuar kurorën e jugut - (Rreth vëllimit poetik “Dashuri Jugu” të Fatmir Terziut)

• Language: Gjuha shqipe
• Publisher: Klubi i Poezisë
• Release date: Feb 25, 2022
• ISBN: 9781005114985

Klubi i Poezisë

Illz is a periodical of literature in the Albanian language. It is published every two months by Klubi i Poezisë, Tiranë.

Book preview

VJERRSHA PATRIOTIKE OSE NJI ANMIK MA^ SHUM!

Sado të jét i regjun njeriu me punët e këtij shekulli, ku marrija i a kalon urtis, prap se prap ndodhin rasa qi të hâjnë m’u stërçuditë e stërmrekullue. Ndëgjonje këtê. Nji ditë mora nji telefon prej nji djaloshi të panjoftun, i cili më lajmonte se kishte ardhun në Romë nga nji kamp profugësh të rretheve postafat qi të takohet me mue e prandej më lutej për me i caktue në shtëpi nji pjekje mbrenda ditës mbasi do të nisej po n’at mbrâmje për të këthye në cak. Ishem ngaeshëm e i thaçë të vinte menjiherë. Tek erdhi, më bâni përshtypjen, prej mënyrës së përshëndetjes, të nji djali plot besim në vetvete. Kishte në sy si nji shprehje mburrjeje. Dukej qartas se vinte tek unë për me kërkue ndoj nderë, jo me mënyrë lutëse por si nji të drejtë të pamohueshme. Nisi fíll me folë, pa kurrfarë ngurrimi. Më tregoi se ishte Shqiptar i lindun e i rritun në vend të huej, mekanik me zêje, i dhânun mbas letrësís për mirakande. Në gjuhën e huej të vendit, ku ishte rritë e shkollue, tha se shkruente shkelqyeshëm e se do vjerrsha të tija të botueme në nji fletore letrare kishin korrë lavde të mëdhaja. Tash i tekej me shkrue shqip. S’e dinte mirë shqipen ende (tha) por kishte menden t’a studjonte me themel. Nxori nga gajofi nji tubë karta e m’i lëshoi në dorë. Ishin pêmët e para të dashunís së tij për shqipen e për Shqipnín.

Ai e përdorte keq gjuhën t’onë. U shprehte me nji mish-mash fjalësh t’ona e të hueja, përzí në mënyrën mâ arbitrare, mbrapashtesat e të cilave nuk i u përgjegjshin kurrkund morfologjis shqipe. Shqiptimi, mandej, kumbonte i hatáshëm. Ula syt mbi ato letra. Mendime gjenerike, sende të thânuna e të stërthânuna: gjethi i plepit.., si i thonë Shkodranët. Në nji vend, i shtym nga nji hov dalldije patriotike shkruente: « Me diell e kurr bjen shije (sic)...» «mendoj te Shqipnija....» Donte sigurisht të thonte: — Kur shkelxen dielli e kur bien shí — te ti m’shkon mendja, moj Shqipni.... — Kështu dishka.

Fjala qet fjalën, dhe, qe, se mue më shkoj mendja te nji artikull plot shkëndija të holla humori të Lazar Fundos së shkretë botue në «Lirín Kombëtare» të Gjenevës qi drejtonte dikur (1924-28) Ymer Nishani para se t’arrinte në kulmet e aparatit shtetnuer në Shqipnín kuqalashe. Fundon e pata me 1924 mik e shok (jo në veshtrimin e rí ideologjik qi kjo fjalë ka sot, por n’atë qi pat e mban përherë në fjalorin e vjetër e të pa çoroditun të gjuhës shqipe) në Këshillin Drejtues të Shoqnís Bashkimi, themelue prej Avni Rustemit. Ka qënë nji ndër Shqiptarë mâ të squet qi mujta me njojtë dhe i prirun kah tallja therce por me shije e lezet... (Ka’j fjalë turçe bân lazem... — thonte Fishta). Edhe Fundon e kishin mërzitë vjerrshat e shkrimet e bilmezave pseudopoetë qi nxîjnë letrat me rrjeshta pa krye e pa bisht tue përligjirue ftojtas e me dhunim të pashpirt të normave gramatikore e stilistike emnin e Shqipnis. Fundoja, për t'u shpotitë me të tillë shkrimtaruca, thonte n’at artikull qi, tue ndêjë me Shqiptarë dhe tue ndëgjue kuvendin e tyne, kishte arrîjtun në përfundim se pá pasë vrá ndoj njerî e pa pasë qitë ndoj vjerrshë patriotike, randësí në botën shqiptare nuk po mujka kurrkush me fitue. Atëherë, tue lânë kryemjen e njâj vrasjeje për në kohna mâ të volitëshme, vendosë me i lodhë trût dhe me hartue hê për hê ndoj vjerrshë plot efekt atdhedashës. I shkon në mend se, zakonisht, poetët vjerrshojnë në terr e në heshtje të natës. Kështu qet cekën me nisë kah mjesnata punën e vet si vjerrshatár. Thonte (unë po e ap shkurtimin për mendsh, sepse tekstin e atij artikulli s’e kam mjerisht para sŷsh dhe kanë kalue mâ se 35 vjet qyshë se e lexova): «Banojshem në nji dhomë me nji shok të dashun. U çova natën mësa ai shoku po flinte i qetë: ndeza lampën tue u kujdesue qi mos t’i biente atij drita ndër sy; u vûna në tryezë e, me nji letër të bardhë përpara e kalêm në dorë, u përpoqa me i shtrydhë trût sa ku munda për të nxjerrë mushtin e poezís. Kishem ndëgjue se poetët shkruejnë si të pushtuem prej nji lloj kllapije qi thirret frymzim. Prita e prita frymzimin dhe m’u duk se, nëpër nji të dridhun misterjoz të shpirtit, m’erdhi. Në heshtje të natës më rá në vesh zhurma e shiut qi po rigonte jashtë i lehtë por parreshtun. Nji shkëndí m’a zdriti menden e dora si vetvetiu shkroi në letër: «Po bjen shí...». Mendja, rrëmbye prej atij hiri qi u dikue në mue papritmas, e miratoi. at varg e u ndê me i dhânë vjerrshes përtej. Fillesa ishte e mrekullueshme, por, mbasi vjerrshën dojshem t’a endi për qellime kombtare, duhej mos m’u largue nga thema. E atëherë, si të m'i pëshpëritte fjalët në vesh vetë Zâna, pajtore e poetënvet, vazhdova; e gufoi pjesa e dytë e vargut qi tashti tingullonte plot lumni e patriotizëm:

Po bjen shí, moj Shqipní. ..

Zor e ka njeriu me fillue se mandej vjerrshimi ecë e rrëshqet pa kurrfarë pengimi. Kreva dý strofa e, si i dejun prej suksesit, tue harrue shokun e fjetun, nisa me i lexue me zâ të naltë e me theksim kremtuer. Shoku u zgjue trêmbëshëm. Unë i thaçë: — Ndëgjò, këtu! — E mora me i a lexue. Ai u struk në shtrat kah skâji i murit mësá po i shkruhej në fytyrë nji shprehje tmeri. U zmbrapte e mirrte qëndrim mprojtës si njeriu qi ndodhet vetëm në nji dhomë, pa asnji armë afër vetes, me nji të çmenlun të furishëm i cili pregatitet t’a sulmojë e t’a shkyejë copa copa. Unë erdha në vete. Kuptova në sŷ të shokut se frymzimi poetik m’epte dukën e nji të trênti. At natë vendosa mos me u dhânë mâ mbas vjerrshimit. Kështu unë humba nji profesjon e Shqipnija nji poet... ».

Këto kujtime m’u përshkojshin nëpër mend mësá ai djali flitte e unë po i hidhshem nji sŷ shkrimeve të tija e thojshem me vete: «I shkreti Fundo e na të gjithë si ai të shkretë! Dikúr me atê dhe me tjerë ishem shok ideali e jete, mandej duhija na shpërndau e na dau e na përçau. Asnjenit prej atyne të rijvet qi dukeshin me 1924 zotnuesat e nji ardhëmënije së shkëlqyeshme plot dobi për popull shqiptar, nuk i doli me shpëtue shëndosh nga sálvimi i nji fati të ngurtë. Fundoja la kryet i vrám shi prej atyne për të cilët shkrini mundësit e nji inteligence së fuqishme. Sejfullah Maleshova, tjetër shok i vlerëshëm e i pajisun me cilsina të rralla letrare, jeton në terr e pa kurrfarë kënaqsije e njohjeje. Na tjerët rrugave të botës. Brezní fatmjerë!».

— Atëherë, — i a bâni djaloshi, tue pré fillin e mendimeve të mija qi më kishin ngrehë me u mbytë në vorbullat e kalesës, — atëherë do të m'i botoni këto vjerrsha në numrin e parë të së përkohëshmes s’uej?

Unë, me fjalët mà të buta e të njerzishme, i spjegova se ato shkrime diftojshin vullnet të mirë, qi dishiri i tij me xânë shqipen ishte për t’u levdue, qi shqipja paraqitte vishtirsina të veçanta për m’u shkrue si duhet etj. etj. dhe këshillova ato vjerrsha me i qortue, me i përmirsue etj. etj.

Ai u kuq e këlthiti me zêmrim:

— Gjithmonë ju i qitni pengime të rijve. Vetëm ata shka shkrueni ju u duken gjâna të mira. Sot ka ndryshue koha. Ju jeni vjetrue.

E s'dij se shka tjetër. E vërteta âsht qi, në shkrime të tija, tue lânë m'ânesh hatát gramatikore e sintaktike, s'gjêjshem kurrgjâ të ré, as si mendim as si ndiesi.

Ai, n'ato vargje, paraqitej mâ i vjetruem në mendime e parafytyrime se shum auktorë të vjetër.

U çue me turr e u nis tue më përshëndetë me gjymsë goje. Nji anmik mâ shum!

"Shêjzat" nr. 1-2 e vitit 1962, fq. 1-3.

PASHKO GJEÇI

SHKRIMTARI DHE FRYMËZIMI

Tani që jam duke shkrue këto rradhë më bëhet se po shoh me sytë e mendjes, se sa shkrimtarë tanë që rrinë me hundë përpjetë duke pritur frymëzimin nga qielli. Por mbase frymëzimi zbret si ëngjëll me flatra të bardha vetëm mbi supet e disa të zgjedhurve, nënkuptohet se vuajtjet e ngashërimet do të ndijnë gjithë ata shkrimtarë që kanë marrë penën për sport e ekzibicionizëm. Nuk dua të them me këtë për të shkruar një rresht në gazetë a revistë duhet medoemos frymëzim, sikurse nuk lipset erudicion i tepëruar për të përpiluar një studim vulgar shkencor. Por sido kudo, kur të shkrush duhet të ndjesh një emocion në thellësi të shpirtit. Nuk duhet kurrë të ulesh në tryezën e punës, kur ta keshë kryet bosh, zemrën shpuzë, por duhet të ulesh vetëm në atë rast kur të vlon diçka brenda teje. E në raste të tilla, shkrimtari nuk ka nevojë as për tryezë pune. Çdo vend, çdo ambjent për të është i përshtatshëm për të krijuar.

Dy veçori të një shkrimtari gjysmak janë këto: Pamundësia të gjejë kohë e pamundësia të gjejë lëndë për punë letrare.

Do të keni dëgjuar sa e sa herë, disa të vetquajtur shkrimtarë duke qarë hallin: nuk kemi kohë e nuk gjejmë lëndë në Shqipëri për të shfaqur atë çfarë ndryjmë në të shkretën zemër.

Se Shqipëria është ë varfër jo vetëm ekonomikisht, por edhe shpirtërisht e di edhe më i keqi ndër ne. Por prapë sikur gjetën lëndë pune e krijimi Frashëri, Fishta, Çajupi, Noli, Asdreni, Mjeda. Është për t’u çuditur si nuk po gjenkemi ne, picirrukët e letërsisë shqipe. Por duke kaluar nga ironia në tonin serioz, duhet dhënë rëndësi edhe ankimeve të treguara. Nuk e di a na bëhet ne të rinjve apo në të vërtetë është kështu, d.m.th. se në Shqipëri mungon atmosfera poetike. Ka pasë ironizuar Noli mbi pakënaqësinë megalomane të të rinjve e gjer diku më aryse. Por jo gjithkund. Sepse për të shkruar duhet të kesh rast e shtytje nga jashtë, nga ambjenti. Çfarë i paraqet në vija të përgjithëshme ambienti shqiptar një djali të ri, si panoramë qytetin, (çdo shkrimtar mund të shkojë në fshat të frymëzohet), rrugë të shtrembra, tërë pluhur e baltë, sipas stinës, shtëpi të ngërdheshura, mura të lartë gunga-gunga, pastaj fytyra njerzish të irnuara nga urija, mërija, shpirti i batakçillëkut e i spekulacionit (fenomene thjesht shqiptare, dëshirë morboze për të rrjepur njëri-tjetrin). Mungesa e ndjenjës delikate ndër këto breznitë e reja, mizantropia (shprehja e denigrimit që kënaqet duke sharë e përbuzur njerëz e sende… edhe që qofshin këto për t’u admiruar. Si vegim shpirtëror, injorancë, fanatizëm, mediokritet mendor, megalomani. Në rastet më ekstreme paksizëm, akrobaci ideologjike. Ky do të ishte bilanci pasiv i gjendjes mendore shqiptare. Natyrisht nga elemente të tilla nuk ka si del shkëndija e frymëzimit.

Me gjithë këtë nuk duhet marrë çështja edhe aq tragjikisht. Mund të gjejë letrari i mirë burimin shpirtëror në popullin që fladis jetën. Por edhe sikur të mos mundet ta gjejë materialin krejt gati, sikurse e gjen deri diku shkrimtari i huaj, i përket shkrimtarit ta fisnikërojë lëndën tonë amorfe e ta pasurojë talentin e vet. Prandaj kërkohet prej shkrimtarit, frymëzim i sinqertë në trajtimin e një substance letrare. Duhet ta ndjejmë thellësisht atë çfarë shkruajmë, përndryshe mos t’i hyjmë një punë që nuk na sjell tjetër të mirë, veç të çara koke. Edhe nëse bota shqiptare nuk i përgjigjet pikë për pikë aspiratave tona, djalëria letrare nuk ka pse të demoralizohet e për më pak të dëshpërohet. Letërsia shqiptare duhet të jetë të paktën aq ideale sa Don Kishoti i Servantesit. Duhet të ketë aq potencial dashuror, sa me u dashurue edhe më një të shëmtuar. Duhet të dashurohet nëse do gjejë në gjirin e kësaj toke lëndë shkreptimtare për frymëzim. Edhe nëse Dulqinja e tij mund ta ketë fytyrën jo aq vezake, e këmbët jo aq të drejta e elegante (pse vashat arbërore janë ashtu si janë) nuk duhet t’i zbresi aspak flaka e frymëzimit. Pra, e asnjëherë si në këto raste demoralizuese nuk mund të vërehet fuqija e shpirtit mbi materien. Të bësh të shëmtuarën, të bukur – ja kjo mrekullia e artit.

Shkrimtarë shqiptarë, pra frymëzohuni!

Bashkimi i Kombit, 1944, 15 Korrik , fq. 3.

GABRIEL GARCÍA MÁRQUEZ

A ËSHTË NJË PËRRALLË ÇDO TREGIM?

(Ese)

Të shkruash një roman do të thotë të bësh mur me tulla. Të shkruash një tregim do të thotë të bësh mur betoni. Nuk e di e kujt është kjo frazë e saktë. E kam dëgjuar dhe e kam përsëritur aq shumë sa dikush mund të besonte, se ishte thënia ime. Ka edhe një krahasim tjetër që nuk është aq i fortë sa i mëparshmi: tregimi është të qëllosh me shigjetë në qendër të tabelës, ndërsa romani është të gjuash lepujt. Sidoqoftë, kjo pyetje e lexuesit ofron një mundësi të mirë për të përshkuar edhe një herë, si gjithmonë, në lidhje me dallimet midis dy zhanreve të ndryshme letrare, por edhe të ngatërrueshme. Një arsye për këtë mund të jetë kur ngatërron ndryshimet e gjatësisë së tekstit me dallimin gjinore midis tregimit të shkurtër dhe tregimit të gjatë. Ndryshimi është i vlefshëm midis një tregimi dhe një tjetri, por jo midis tregimit dhe romanit.

Tregimi më i shkurtër që njoh është ai i guatemalasit Augusto Monterroso, marrësi i çmimit Princit të Asturias të vitit 2000. Ja tregimi: «Kur u zgjua, dinozauri ishte akoma atje.»

Asgjë më shumë. Ka edhe një tjetër nga «Një mijë e një net», tekstin e të cilit nuk e kam në dorë dhe më prodhon ngërçe zilie. Është historia e një peshkatari që i merr hua një plumb rrjete një gruaja të një peshkatari tjetër, me premtimin se do t’i dhuronte peshkun e parë që do të kapte, dhe kur ajo e merr peshkun dhe e hap për ta tiganisur, në barkun e tij gjen një diamant me madhësinë e një bajame.

Më shumë sesa vetë rrëfenja, e mahnitshme për thjeshtësinë e saj, kjo më intereson tani sepse shtjellon tjetër nga misteret e zhanrit: nëse plumbin nuk do ta kishte dhënë një grua, por një burrë tjetër, historia do të humbiste sharmin: nuk do të ekzistonte. Pse? Kush e di! Një mister më shumë i një zhanri misterioz në shkallën më të lartë.

Romanet shembullore të Cervantes janë vërtet shembullore, por disa nuk janë romane. Përkundrazi, Josef Konrad shkroi tregimin Dualistët, po ashtu një histori shembullore, me më shumë se njëqind e njëzet faqe, që shpesh ngatërrohet me një roman për shkak të gjatësisë së tij. Regjisori Ridley Scott e bëri atë një film të shkëlqyeshëm, pa ndryshuar identitetin e historisë së tij. Absurdja në këtë pikë do të ishte të pyesim nëse Konradit do t’i interesonte që ta ngatërronin vërtet me një roman.

Intensiteti dhe uniteti i brendshëm janë thelbësore në një tregim, ndërsa në një roman jo aq shumë, sepse në një roman, fatmirësisht, ka mjete të tjera për të na magjepsur. Prandaj, kur dikush sapo lexon një tregim, mund të imagjinohet se çfarë përjeton para dhe pas, dhe e gjithë kjo do të vazhdojë të mbetet pjesë e temës dhe magjisë së asaj që lexoi. Përkundrazi, romani duhet të mbajë gjithçka brenda. Përfundimisht, mund të thuhet, pa frikë, se ndryshimi mund të jetë po aq subjektiv sa edhe për gjithë bukuritë e jetës reale.

Shembuj të mirë për tregime kompakte dhe intensive janë dy perlat e këtij zhanri: Këmba e majmunit e V. V. Jacobs, dhe Njeriu në rrugë, i Georges Simenon. Tregimi policor mbijeton në botën e tij të veçantë, pa nevojën e shoqërimit, sepse shumica e simpatizantëve të tij interesohen më shumë për intrigën sesa për misterin. Veçanërisht tek më i vjetri dhe i paarritshmi Edipi mbret, i Sofokliut, një dramë greke që ka unitetin dhe tensionin e jashtëzakonshëm të një rrëfimi, ku hetuesi zbulon se ai vetë është vrasësi i babait të tij.

Tregimi duket se është gjinia natyrore e njerëzimit për përfshirjen e saj spontane në jetën e përditshme. Ndoshta, pa e ditur, atë e shpiku njeriu i parë i shpellave që, një pasdite, doli për të gjuajtur dhe nuk u kthye deri ditën tjetër, për shkak se iu desh të luftonte për jetë a vdekjeje kundër një bishe të çmendur nga uria. Në të vërtetë, ajo që bëri gruaja e tij, kur kuptoi se heroizmi i burrit nuk ishte gjë tjetër veçse një përrallë, mundi të ishte romani i parë dhe mbase më i gjati i epokës së gurit.

Nuk di çfarë të them për supozimin se tregimi është një pauzë freskimi midis dy romaneve, por mund të jetë një spekulim teorik që nuk ka asnjë lidhje me përvojat e mia si shkrimtar. Duke e vrarë mendjen shumë, do të guxoja të thosha se nuk janë të paktë shkrimtarët që kanë provuar të dy zhanret në të njëjtën kohë dhe jo shumë herë me të njëjtën fat në të dy gjinitë. I tillë është rasti i William Somerset Maugham, veprat e të cilit – si ato Heminguejt - janë më të njohurat nga kinemaja. Midis tregimeve të tij të shumta, nuk mund të harrojmë P&O - sigël e kompanisë e lundrimit Pacific and Orient - e cila është drama e tmerrshme dhe patetike e një kolonizuesi të pasur anglez që vdes nga një hipostazë e pamëshirshme në mes të Oqeanit Indian.

Ernest Heminguej është një rast i ngjashëm. Sa i njohur për kinemanë aq edhe për librat e tij, ai mund të mbetet në historinë e letërsisë vetëm për disa tregime mjeshtërore. Duke studiuar jetën e tij, mendohet se prirja dhe talenti i tij i vërtetë ishin për tregimin e shkurtër. Për shijen time, krijimet më të mira nuk janë as më të vlerësuarat as më të gjatat. Përkundrazi, dy prej tyre janë një nga më të shkurtrat –Një kanarinë për një dhuratë dhe Një mace në shi - dhe e treta, e gjatë dhe e shenjtë, Jeta e shkurtër dh e lumtur e Francis Makomberit.

Mbi supozimin tjetër se tregimi mund të jetë një lloj praktike për të arritur te romani, pohoj që e kam bërë dhe nuk më ka dalë keq për të mësuar të shkruaj Vjeshtën e patriarkut. E kisha mendjen të fiksuar te formulën tradicionale e Njëqind vjet vetmi, për të cilin kisha punuar dy vjet, pa e ngritur kokën. Çdo gjë që përpiqesha të shkruaja më dilte njësoj dhe nuk arrija dot të manovroja për një libër tjetër. Sidoqoftë, bota e diktatorit të përjetshëm, të ftilluar dhe të shkruar në stilin e gjykueshëm të librave të mëparshëm, do të kishte jo më pak se dy mijë faqe rrotulla të padepërtueshme dhe të padobishme. Kështu që vendosa të shikoja çdo rrezik për një prozë të ngjeshur që do të më nxirrte nga kurthi akademik për ta ftuar lexuesin në një aventurë të re.

Mendova se e kisha gjetur zgjidhjen përmes një seri shënimesh dhe idesh për tregime të lëna, të cilëve iu ktheva, pa drojën më të vogël nga çdo lloj arbitrariteti formal, derisa gjeta atë që po kërkoja për librin e ri. Ca tregime eksperimentale për të cilat kisha punuar për më shumë se një vit dhe që u botuan më vonë me jetë të tyre në librin e Shpirtkulluara Eréndira: Blakaman shitësi i mirë i mrekullive, Udhëtimi i fundit i anijes fantazmë, ky tregim është një fjali e vetme pa pikësim, përveç presjeve apo aty këtu ndonjë pikëpresje, sa për të marrë frymë – dhe disa tregime të tjerë që nuk e kaluan provimin dhe që flenë gjumin e të drejtit në sirtarin e plehrave. Kështu gjeta embrionin e Vjeshta e patriarkut, që është një sallatë ruse eksperimentesh të kopjuara nga shkrimtarë të tjerë të këqij apo të mirë të shekullit të kaluar. Frazat që do të donin dhjetëra faqe janë zgjidhur në dy ose tri faqe, për të thënë të njëjtën gjë, duke u zënë ngushtë, nga shkelja e vetëdijshme e rregullave të kursimit dhe gramatikës diktatoriale të akademive.

Libri që doli ishte një katastrofë tregtare. Shumë lexues, besnikë të Njëqind vjet vetmie, u ndjejnë të zhgënjyer dhe donin që shitësi i librave t’u kthente paratë. Duke qenë se libri qe lidhur shkel e shko, për të kursyer sa më shumë, botimi spanjoll të mbetej në duar dhe një mik, duke bërë shaka, më ngushëlloi: «E lexova Vjeshtën tënde, gjethe më gjethe». Shumë këmbëngulën në lexim, të tjerët mezi arrinin te gjysma dhe, me kohë, më shmangeshin, se mos më vinte keq që nuk vazhdonin më tej. Sot është libri im më i shqyrtuar në universitete të vendeve të ndryshme, dhe gjeneratat e reja mund ta lexojnë sikur të