illz: Revistë Letrare e Tiranës - Nr. 17

By Klubi i Poezisë

illz is a periodical of literature in the Albanian language. It is published every two months by Klubi i Poezisë, Tiranë. This is issue nr. 17.

illz është një revistë letrare periodike në gjuhën shqipe e botuar nga Klubi i Poezisë, Tiranë. Revista botohet çdo dy muaj. Ky është numri 17.

Autoret e publikimet e këtij vëllimi:

FAQET E REDAKSISË
Albert Vataj - Për popullatën e poezishkruesve dhe funeralin e poetit

RETRO
Andon Zako Çajupi – Vaje

STUDIO
Elif Shafak - Toka e librave - Përktheu: Granit Zela
Shaip Beqiri - Bibla ime për poetët

PËRSONALITETI
Luljeta Lleshanaku - Ujë dhe karbon - cikël poezish
Kanë thënë për poezinë e Luljeta Lleshanakut
George Szirtes - Vitet e mbytura
John Bradley - “Negative Space” i Luljeta Lleshanakut - Përktheu: Lluka Qafoku
Alan Dent - Lleshanaku, ndoshta poetja më origjinale në Europë

IN MEMORIAM
Islam Cenga - Arroganca e vdekjes
Ahmet Prençi - “Shtëpia Prej Fjale” e Islam Çenges

TË FTUAR
Boris Pasternak - Çmimi Nobel – Përktheu: Agron Tufa
Agron Tufa - Poezia “Çmimi Nobel” e Pasternakut
Stefan Cvajg - Kuptimi dhe bukuria e dorëshkrimeve - Përktheu: Bujar Hudhri
Danilo Kish - Censura dhe autocensura - Përktheu: Agron Tufa
Tadeusz Rơżewicz - Rrëfim për një grua të vjetër - Përktheu: Ben Andoni
Adriana Hoyos – Zëra - Përktheu: Manjola Brahaj
Onur Caymaz - Homeri Ynë – Piskama - Përktheu: Arbana Rexhepi

TË ZGJEDHUR
Mehmet Elezi - Konferencë Shkencore Në Lugjet E Verdha - tregim
Mehmet Elezi - Peng Dashurie - tregim
Mehmet Elezi –Dënes Një Baladë - tregim
Shkelqim Cela - Një Zgjues Për Ty – fragment romani
Petrit Ruka - Ilirian Zhupa, Një krua magjik në poezinë shqipe
Ilirian Zhupa - Ikja e dherave
Sabit Rrustemi - Kërkonim lirinë diku mes fjalësh
Florin Kelmendi - Aromë Alarmi – fragment romani
Bujar Balliu - Qivure të bardha
Preng Maca - Kur vret një zog, është kërcënuar liria
Murat Alia - Gomari i çalë
Ton Zmali - Edhe "Shpija e Zotit" ka nevojë për ajrosje – fragment romani
Ton Zmali - "Kutia e Zezë" e një avjoni tragjik – fragment romani
Ton Zmali - Njeriu i dy ikonave – fragment romani
Leonora Buçinca - Dikush âsht dasht’ me t’pritë
Maklena Nika - Gjuhë të bronzta
Iliaz Bobaj - Zogu me krah të thyer
Xheni Shehaj - Murgesha Elizè
Sazan Goliku - Me sytë e detit
Esat H. Bilali - Më kujtohet...
Sotir Athanasi - Ky laptop, do të heshtë përgjithmonë
Naim Fetaj - Asgjë s'ka ndryshuar Migjen

PLUS
Angjela Marku - Pa titull
Ehaid Alija – Jepem
Alketa Kuçi - Çmendun në t'kuqe
Migena Gashi - Ëndërr apo mungesë

PERSONALITET
Vepra të botuara të Pjetër Arbnorit
Pjetër Arbnori - Vuajtja e vret bukurinë - fragment romani
Pjetër Arbnori - Një vajzë arbëre në Napoli - fragment romani
Pjetër Arbnori - Çdo dëshmi e marrë me dhunë dhe kërcënim prej meje, nuk ka asnjë vlerë dhe është e gënjeshtërt
Pjetër Arbnori - Si shkruaja në burgun e Burrelit

NË TAKIM ME SHKRIMIN
Edona Marku - Përqasje mes poezisë së Bodlerit ”Albatrosi” dhe varianteve të përkthyera në shqip
Afrim A. Rexhepi - Estetika pozitive
Anna Kove - Përjetim mbi romanin “Ditët e Lakuriqëve të Natës” të Namik Dokles
Artan Gjyzel Hasani - Ismaili i tyre i përbaltur dhe Kadareja im i artë
Vasil Vasili - Sikur flasim ballë për ballë - Rreth mjeshtrisë së tregimtarit Faruk Myrtaj

• Language: Gjuha shqipe
• Publisher: Klubi i Poezisë
• Release date: May 3, 2020
• ISBN: 9780463399484

Klubi i Poezisë

Illz is a periodical of literature in the Albanian language. It is published every two months by Klubi i Poezisë, Tiranë.

Book preview

PËR POPULLATËN E POEZISHKRUESVE DHE FUNERALIN E POETIT

Paraprakisht ajo që dua të them është se shtimi i radhëve të poezishkruesve po bëhet gjithnjë e më kërcënues për vetë shenjtërinë e poezisë, vlerat dhe origjinalitetin, shkujdesjen dhe ndjesoren, të atypëratyshmen dhe meditativen, përjetuesen dhe ngasësen, pagëzimin e atij bashkëjetimi që na bën të ndihemi të përkëdhelurit e një çasti që na përpush për të na kredhur në sublimen e krijimit.

Pse shkruan poeti? – pyet francezi Pierre Reverdy. Sipas tij poeti shtyhet nga nevoja konstante për të shpuar në thellësi misterin e qenies së tij të brendshme, për të njohur pushtetin dhe forcën e tij. Poezia nuk është një lojë e thjeshtë e shpirtit. Poeti, nënvizon, Raverdy, nuk shkruan për të zbavitur një publik të çfarëdoshëm, as për vetëkënaqësi. Ajo që e shqetëson atë është shpirti i tij dhe raportet që e lidhin atë me të gjitha pengesat e mundshme, me botën e ndjesive dhe me botën e jashtme.

Krijimi si marrëdhënie

Situata është alarmante. Përveç pëshpëritjeve të nënzëshme dhe llokoçitjeve në baltën e retorikës kobzezë të ziliçarëve dhe gjuhëve të helmatisura, gjithçka tjetër që përcakton caqet e marrëdhënies me shenjtërinë e krijimit, janë viktimat dhe një atmosferë boshi që përpin. Po shkruhet aq shumë dhe botohet aq dendur. Po groposim në honet e terrta të egos dhe vetëkënaqësisë, para, idilikë jetësimi dhe vetë perëndinë e lartë e rrëfimit të shpirtit. Po zhbëjmë identitetet tona shpirtërore, për t’i shndërruar në një përzierje, me të cilën mbush secili enën e vet të mburrjes dhe protagonizmit, për të qenë jona vetëm ena e jo lënda.

Ç’është poezia?

Poezia ka qenë dhe mbetet solemniteti më i lartë i një komunikimi, një kristalizim epshndjellës i mendimit, një dëlir i shpirtit të robëruar të ligjërimit, thotë Alfred de Vigny. Ajo – që sipas Halderlin, lejon poetin të harmonizojë shpirtin me botën. Ajo ka më shumë se ç’duhet realitet, është tërësorja e së vërtetës, veçse në një botë tjetër, sipas Bodler. Përpara se ajo të jetë një formë shprehje, një mënyrë vargëzimi, një diçka e tjetërllojtë nga gjithçfarë është mëkuese, ajo është timbri i zërit tuaj, ngjyra dhe ritmi, muzikaliteti dhe densiteti. Është ajo, e cila qoftë edhe duke u ngacmuar nga jashtë prej gjithçmos, duhet të mbetet juaja, ngase vepron ndaj jush dhe lind prej jush, për të qenë unike, për të qenë e papërsëritshme. Pikërisht për këtë vendosa të shkruaj, vendosa t’u bie kambanave të alarmit për të shpëtuar sa të mundim dhe çfarë të mundim. Nuk kam qenë dhe nuk jam që poezia duhet të shkruhet kështu apo ashtu, poeti të respektojë sanksionet skolastike apo të besojë te lirshmëria e vargëzimit, të guxojë para se të druhet, të shkruaj çfarë e bën të ndihet mirë, apo çfarë e nxit atë të jetë. Poezia nuk duron caqe dhe ligjësi, ajo është vetë liria e të shprehurit, kumtimit të vetvetishëm, qoftë edhe në një realitet refuzues, ose në rastin më të keq virtuozitet i një skene të errët përballë një publiku që ka mësuar të duartrokasë para se të kërkojë nga vetja të jetë vlerësues.

Krijimi përballë promovimit publik

Poezia e publikuar në rrjetet sociale është e tillë deri në momentin që ajo nuk shndërrohet një mjet për të ngasur, një mekanizëm kapjeje, një aromë dehëse, që i ysht si në një magjepsje, në adhurim, për ata që bëhen të parët pjesë e funeralit të poetit. Duke pranuar ndryshimet që kanë ardhur me kohën. Gjithqysh mbetem i rezervuar të pranoj, se me poezinë mund të bësh si me çdo shkujdesje tjetër, apo lajkatim që thith vëmendje dhe korr sukses. Kjo poezi fatkeqësisht po kthehet në një poezi konsumi, fabrikimi i të cilave është në varësi me kërkesë-ofertën. Facebook është mënyra më e mirë për t’u ballafaquar me njohjen, por nuk mbetet e duhura për rritjen dhe pjekjen e këtij fryti magjik. Ndoshta gabojmë kur mendojmë se kjo serë ofron kushtet e favorshme për shtimin e prodhimit, ashtu siç kërkojmë që symbyllurazi të gjejmë rrugën që na çon të altari, duke shpresuar se besimi nuk do të na lejojë të gabojmë, deri në momentin që pengohemi dhe biem. Nëse ne, gjithçka shkruajmë u’a prezantojmë atyre që në rastin më të mirë janë lexues të vëmendshëm, pa mundur të jenë të përfshirë emocionalisht në botën e atij përjetimi, nuk jemi pjesë e fajësisë deri në momentin që bëhemi theror i kaplimit nga dëliri i superlativave dhe vlerësimeve butaforike, tërësisht jashtëletrare. Vetëkënaqësia, ndërsa kërkon të nxisë motivimin, të përpushë brenda nesh gacat e përgjumura nën hirin e apatisë, na detyron që të zbrazemi. Ato përzemërsi dhe dashamirje, ajo joshje e bujarisë së ftesës për mirësi, por edhe maska e asaj shtirje apo nevoje për përfshirje si akses pranues, ku ndihej i refuzuar, padashur ju nxitin në një lojë të rrezikshme shpërdorimi të mundësive të shpirtit, për të dhënë më shumë se sa ai merr. Nuk do të doja të besoja se ky spektakël lajlelulesh, kortesh e galance, të jetë në vetvete preludi i një shterimi vrasës.

Vlerësimi si situatë rreziku

Komentet dhe përshtypjet e atyre që bëhen pjesë e kësaj gostie, jo gjithnjë duhen konsideruar, për shumë arsye, ku kryesorja dhe më demoniakja është hipokrizia. Dikush kërkon të përfitojë, një tjetër të marrë vëmendjen tuaj, dikush tjetër të jetë pjesë e kësaj skene nga miklimi i situatës. Pra, të gjithë ata që janë të ftuar, pa dashje bëjnë që dielli juaj poetik të nis gjithnjë e më shpejt të shuhet, vetëm e vetëm se u dashka gjithnjë e më shumë rreze për të ngrohur shpirtin e dikujt, apo shkrirë akujt e një prehri tjetër, për të ndezur gjoksin, a prushur buzën, apo për të ngasur gjallimin e një ngurtësimi që i ka kthyer trupat në statuja. Kjo atmosferë vetëkënaqësie dhe dëliri, shpengimi dhe dalldie, ka bërë që të kemi gjithnjë e më shumë poezi nga jopoetë, të kemi më shumë regëtime shpirtrash të trazuar, se sa alkiminë e një vullneti për të pasuruar shpirtërisht botën. Ka prej tyre që ballafaqimi me një situatë të tillë joshjeje, u zgjon adoleshencat e ndrydhura, e rinit e djegura, dhe u besojnë fjalëve dhe vargjeve si një mundësi përjetimi që për ta ka marrë fund.

Poezia është edhe më shumë

Unë e besoj se poezia është një lloj lirie, një nevojë për t’u rebeluar, një nxitës për të dalë nga rregulli dhe nënshtrimi, një mundësi për të marrë pjesë në gosti ëndrrimtarësh dhe kurrsesi jo një mënyrë për t’iu qasur dikujt. Ajo na ofron ato dridhje fluturake që na përkëdhelin aq lehtë për të marrë ajrin misterioz që ata transpemtojnë, atyre, fjalëve udhërrëfyese të emocioneve tona, mëton Hendri Bremond. Poezia është fjalët që përshkënditen kur dora e poetit kalon mbi to fosforin e frymëzimit të tij për ta ngërthyer në përjetim dhe mister. Patjetër që poezia është gjithçka që ne ndjejmë, por jo çdo gjë që na përfshinë, me domosdo duhet të shndërrohet në vargje, me të cilat u kumtojmë njerëzve, duke u zbuluar atyre dhe një thesar të fshehur brenda shpirtit. E kështu, çdo ditë e më tepër rritet numri i atyre që shkruajnë dhe bie i atyre që lexojnë, por jo i atyre që komentojnë, shpesh për arsye jopoetike.

Urtësia si maturi

Poetë, jo çdo varg që shkruajmë dhe çdo poezi që krijojmë duhet bërë publike, para se ajo të kalojë vetëseleksionimin. Askujt nuk i privohet mundësia që çdo gjë e tyre, duhet të jetë me doemos edhe e interesimit të të tjerëve. Duhet të lëmë mënjan egoizmin, atë që po vret poetin brenda nesh dhe lexuesin përreth nesh. Ndoshta u duhet tregojmë miqve edhe për gjëra të tjera që ndodhin në jetën tonë, qofshin këto dhe momentet e reflektimit, momentet e heshtjes dhe nevojës për të treguar, se dimë edhe të lexojmë, siç kemi nxënë edhe të dëgjojmë. Të gjithë kanë të drejtë të tregojnë me vepër, se janë të zot të shkruajnë, të rrëmbejnë interesimin, të korrin famë dhe të marrin çmime, por pa harruar, se dinë të mendojnë dhe të jenë të arsyeshëm, deri në caqet e të kuptuarit dhe të vlerësuarit mendjekthjellët të çdo rrethane dhe çdo situate. Të jesh modest dhe falënderues për vlerësimin që i bëjnë krijimtarisë suaj është një lloj joshjeje, me të cilën ne grishim këtë përbindësh që ushqen veten me ndjenjat dhe përjetimet tona. Ata nuk mund të marrin mbi vete pendim të fajit, por mirësia me të cilën ata na përkundin e përgjumë shpirtin tonë dhe na i mpin nervat e ndijimit.

Poezi, shpëtoje poetin

Mendimi im mbetet i imi, por poezia, për të cilën po flasim është e të gjithëve. Ne duhet të bëjmë diçka të shpëtojmë poezinë nga ky shpërdorim i përbindshëm, nga kjo njëtrajtshmëri përjetimi dhe njëllojshmëri vargëzimi. Poezia pa identitet është një hedhurinë, dhe fatkeqësisht ne kemi përfunduar në konsumator të saj. Unë nuk kam pse të shkruaj për t’u bërë pjesë e një kaste, apo e një grupi, për të rrëmbyer interesim apo për të zgrapur ndonjë çmim, poezia është shumë më shumë ngase ne si krijues kemi zgjedhur ta çmojmë atë. Poetë, ndoshta duhet të përpiqeni edhe ta ushqeni shpirtin tuaj, të paktën duhet të jeni të vëmendshëm kur shfaqen shenja lodhjeje, anemi, pamjaftueshmëri reagimi. Nuk është edhe aq e rëndësishme se sa shkruajmë, por çfarë shkruajmë, ashtu siç nuk ka fare rëndësi se sa hamë por çfarë hamë. Në momentin që bëhemi selektiv në mënyrën se si i qasemi rrethanave krijuese dhe promovuese, atëherë ne kemi filluar të bëhemi të urtë. Pak rëndësi ka nëse ajo që del nga kjo gjendje do të arrijë të jetë e suksesshme dhe të marrë pritshmërinë e interesimit, e rëndësishme është se kjo poezi është e juaja dhe jo zgjatim i poezisë së dikujt tjetër. të jesh vetvetja, kjo është detyrë e poetit dhe sinqeriteti është shfaqja më e bukur e poezisë, kumton Leopardi. Sepse poeti, sipas Novalis, është njeri i përjetësisë, ai që merret me bërthamën e sendeve dhe qenieve, të cilat shkatërrohen kur vishen me mishin e ekzistencës tokësore. Lëreni poezinë të burojë prej jush pa e vrarë mendjen se nuk do ta gjejë udhën që e shpie atë te altari.

ANDON ZAKO ÇAJUPI

VAJE

Që ditën që vdiqe, që kur s'të kam parë

Lotët që kam derdhur, s'më janë dhe tharë

Shumë vjetë u bënë sot u mbushwn dhjetw

Që kur më ke lënë dhe s'të shoh nw jetw!

Në ç'kopshte me lule ke qëndruar vallë?

S'të vjen keq për mua? S'të vjen mallë për djalë ?

O ëngjëll i bukur mos meno në botë

Kthehu të të shomë të na mbeten lotë.

S'rrojmë dot pa tynë ti si rron pa neve?

Motëmot që rrojtëm bashkë s'më urreve

Atje tek rri janë qipariz' e varre

Kthehu të të shomë mos na lër përfare.

Mos na lër të gjorë me zemër të ngrirë

Kthehu të gëzohesh kur të shoç tët birë

E ke lenë foshnje tani u bë burrë

S'arrite ta rritje s'të ka parë kurrë.

Për ty shumë herë çoç do të më thotë

Por s'mund ti përgjigjem se më mbytin lotë

Kthej kokën mënjanë dhe vështroj përpjetë

Duke psherëtitur te zot' i vërtetë.

O zot i vërtetë s'të erdhi keq për djalë

Kur i more mëmën dhe më le të gjallë

Të më keshe marrë do të qe më mirë

Dhe të rronte mëma të rriste të birë

Me se rrojnë foshnjat ç’i rrit çiliminjtë

Dashuri e mëmës dhe përkëdhelitë

Doje dritë o qiell more dritën time

dhe ma mbushe jetën plot me hidhërime.

Tani rroj pa shpresë ndaj s'dua të rroj

Se dhe perëndinë tani s'e besoj.

ELIF SHAFAK

TOKA E LIBRAVE

Elif Shafak (1971-) është shkrimtare e njohur turko-britanike, romanciere, eseiste, akademike, folëse publike dhe aktiviste e të drejtave të njeriut e cila aktualisht është lektore në kolegjin St. Anne të Universitetit të Oksfordit. Shafak është autore e gjashtëmbëdhjetë librave, dhjetë prej tyre romane ndër të cilët: Bastardja e Stambollit, Dyezetë rregullat e dashurisë dhe Tri bijat e Evës. Librat e saj janë përkthyer në 49 gjuhë dhe është vlerësuar me shumë çmime ndërkombëtare.

Je duke e shqiptuar, më thotë djali im dhjetëvjeçar. "Shqiptohet s-qui-rr-el!'(1)

Duke e mbajtur kokën lart, si ai boksieri që e di se ndeshja nuk do të përfundojë mirë, por e ka ndarë mendjen ta marrë goditjen e radhës në nofull, e provoj edhe një herë tjetër. Skoowerrrr.

Kuptoj se kam harruar shqiptimin e i-së në fund të fjalës, kështu që marr frymë thellë dhe shtoj me nxitim: eeee-L. Im bir tund kokën.

S’e besoj se nuk arrin ta shqiptosh si duhet. Është kaq e thjeshtë!

Epo, nuk mund të besoj se anglishtja e Mbretëreshës e ka quajtur një kafshë kaq të lojcake me një emër që ka një grumbull të pafund bashkëtingëlloresh, emër të cilin unë, ka gjasa që nuk do të mund ta nyjëtoj dot dhe sikur të më duhet një jetë për këtë.

Gjuha e parë e tim biri është anglishtja. I arsimuar në Britaninë e Madhe, anglishtja është gjuha e tij e natyrshme. Ndryshe nga ai, unë kam shtegtuar në këtë gjuhë deri diku vonë në jetë, dhe e mbart të qenit e huaj hajmali të varur në qafë. Dhe si shumë të vonuar që kanë gjetur, ose sepse ashtu kanë zgjedhur ose prej rrethanave, ekzistencën në një gjuhë tjetër nga gjuha e tyre amtare, e kam më të lehtë t’i përfytyroj fjalët se sa t’i shqiptoj.

Duket sikur mendja është më e shpejtë se gjuha. Asnjëherë nuk bashkrendohen plotësisht, Ky është dallimi mes një folësi të gjuhës amtare dhe një të huaji. Pikërisht hendeku i vogël mes mendjes dhe gjuhës.

Turqishtja është gjuha ime amtare. Duke u rritur, spanjishtja u bë gjuhë e dytë, pastaj erdhi anglishtja. Frëngjishtja qëndron diku në sfond. Franca është vendi ku jam lindur, dhe frëngjishtja është gjuha e parë që kam dëgjuar, por nuk mund ta flas, pasi ika nga vendi në moshë të njomë. Frëngjishtja më ka formësuar me mungesën e saj, si një gjymtyrë fantazmë. Por romanet i shkruaj në gjuhën angleze, në këtë gjuhë i përfytyroj rrëfimet e mia dhe ndihem më mirë se me të gjitha gjuhët e tjera.

Jam rrëfimtare. Jeta ime varet është në varësi të fjalëve ashtu si është në varësi të ajrit dhe ushqimit. Romanet e para i shkruajtja në turqisht, dhe pastaj, rreth katërmbëdhjetë vjet më parë, hodha një hap në errësirë dhe nisa të shkruaj në anglisht që në dorëshkrim. Nuk ishte vendim racional por as joracional, ndoshta ishte një instikt si ai i kafshës që do të mbijetojë. Kisha nevojë për hapësirë dhe liri, dhe shkrimi në një gjuhë tjetër ma dha pikërisht këtë. Mëmëdheu im Turqia, ishte shumë hijerëndë, po ashtu edhe Stambolli ishte tepër i ndërlikuar. Duke shkruar në anglisht fitova një largësi njohëse, me të cilën ndjehesha më e çlirët dhe ndoshta më e guximshme se më parë.

Që atëherë, çdo roman që kam shkruar është përkthyer në turqisht nga një përkthyes profesionist, më pas marr dorëshkrimin dhe e rishkruaj me fjalorin dhe ritmin tim. Nëse kjo ngjan si çmenduri, ndodh sepse ashtu është. Më duhet të shpenzoj gati dy herë më shumë kohë duke menduar për idiomat, fjalitë dhe fjalë që nuk mund të përkthehen. Kështu vërtitem mes gjuhës angleze dhe turke, dy gjuhë që janë aq të ndryshme nga njëra-tjetra si vera e kuqe dhe kefiri.

Duke qenë një shtegtare gjuhësore, pavarësisht sa sfiduese është, më ndihmon ta mbaj veten si tregimtare dhe më jep një liri mendore shtesë, lirinë e shprehjes, ndjenjën e përkatësisë që nuk zvogëlohet vetëm në kufijtë kombëtarë.

Lidhja me gjuhën time amtare është emocionale. Lidhja me gjuhën angleze është intelektuale. Ndjej se kam nevojë për të dyja për të ekuilibruar veten. Me kalimin e kohës, kam kuptuar gjithashtu se në qoftë se ka melankoli, mall, trishtim në shkrimet e mia, ato i shpreh më lehtë në turqisht. Por kur vjen puna tek ironia, satira, e kam më të lehtë në anglisht. Fjala ironi nuk ekziston as në turqisht.

Kur fillova të botoj librat e mi në anglisht, pati reagime të ashpra negative në Turqi, kryesisht nga nacionalistët. Më quajtën tradhtare. Si mund ta braktisë një shkrimtare gjuhën e saj amtare, donin të dinin kritikët e mi. Këtë bën nacionalizmi: do të na zvogëlojë në një identitet të vetëm, të pandryshueshëm. Por ne qeniet njerëzore jemi më shumë se kaq. Kjo nuk është as një zgjedhje ose…ose. Është më shumë edhe ...edhe...edhe ....

Nëse kur biem të flemë natën, mund të ëndërrojmë në më shumë se një gjuhë, pse nuk duhet të jemi në gjendje të shkruajmë poezitë dhe tregimet tona dhe letrat e dashurisë në më shumë se një gjuhë? Nuk pranoj të kem një identitet të vetëm. Në vend të kësaj, dua të kem përkatësi të shumëfishtë.

Si shkrimtarë ne jemi të hipnotizuar nga fjalët, por ndoshta edhe më shumë, me zbrazëtinë mes tyre. Heshtjet. Ne na tërheqin gjërat për cilat nuk është e lehtë të flasësh në shoqëri në një kohë të caktuar. Sekretet. Tabutë, tabutë sociale, kulturore, seksuale. Ekziston një pjesë e imja që gjithmonë dëshiron të bëjë pyetje rreth këtyre zbrazëtive dhe të nxisë diskutime të reja, ta sjellë periferiken në qendër; ta bëj të dëgjohet atë që nuk ka zë dhe ta bëj të padukshmen më të dukshme. Kjo, besoj, është puna e prozatorit: të mos përpiqet të japë përgjigje të mençura, por të bëj ndoshta pyetjet më fëminore dhe më të thjeshta plot kureshtje. Për të tërhequr vëmendjen tek ajo për të cilën heshtet dhe për t’i kushtuar vëmendje heshtjes -Tjetrit.

Mendoj se gjatë gjithë jetës time jam ndjerë si vetja ime Tjetër.

Jam lindur në Strasburg dhe jam rritur për njëfarë kohe në një shtëpi të mbushur me studentë idealistë dhe të lirë. Prindërit e mi, të vendosur për ta rregulluar sistemin kapitalist dhe për të shpëtuar botën, nuk mundën të shpëtonin martesën e tyre dhe kur ndoqën rrugët e tyre të ndara, nëna ime më solli në Ankara. Turqia mund të jetë toka e nënës sime, por deri atëherë nuk ishte mëmëdheu im. Nga mjedisi bohem i Strasburgut, u gjenda befas në lagjen fetare konservatore të gjyshes sime nga nëna.

Në Ankara, shpesh ndihesha si një vendas i huaj. Të gjithë fëmijët e tjerë vinin nga familje të mëdha, patriarkale. Ata kishin vëllezër e motra, kushërinj dhe festonin festat e Bajramit së bashku.

Ndërsa unë isha vetëm shumicën e kohës, e rritur nga nëna ime moderne, perëndimore dhe gjyshja ime shpirtërore, lindore, dy gra që e mbështetën njëra-tjetrën në kohë të mira dhe të vështira, pavarësisht nga personalitetet e tyre jashtëzakonisht të ndryshme. Solidariteti mes tyre ndikoi shumë tek unë. Megjithatë, mendoja se jeta ishte shumë e mërzitshme dhe fillova të kërkoj një derë drejt një bote tjetër. Duhej që ajo derë të ekzistonte diku tjetër.

Në shkollë isha një nga dy fëmijët mëngjarash në klasën me dyzet e katër nxënës. Mësuesja jonë e shihte si problem që duhej korrigjuar. Ajo më udhëzoi të mbaj dorën time të majtë nën tavolinë - si në mërgim.

Megjithëse isha vonë për të mësuar se si të shkruaja, isha lexuese e hershme. Lexoja kudo ku mundesha në shtëpi, në shkollë, në pazar.

Kur mbaroja një libër, çdo libër, kthehesha në faqen e parë dhe e lexoja përsëri, këtë herë duke imagjinuar se si do ta shkruaja ndryshe po të isha autore e saj. Diku brenda shpirtit tim, era e imagjinatës sime hapi një derë të mbyllur dhe kështu, hap pas hapi, hyra në botën e Vendrrëfimit (Storyland).

Si qenie njerëzore, për të mbijetuar dhe për të lulëzuar, kemi nevojë për një kopsht të brendshëm. Një vend vetjak larg nga të gjithë sytë. Një vend ku mund të shkojmë shpesh dhe lirisht; ku mund të jemi mënjanë dhe të çlirohemi prej të gjitha mendimet negative dhe ndjenjave të dëmshme, ku lidhim plagët dhe ndërtojmë përsëri veten; një vend ku mund të jemi të vërtetë në zemrat tona, pa gjykuar askënd dhe pa u gjykuar. Për mua, ai vend i bukur diku është Vendrrëfimi (Storyland). Është toka e librave.

Në fund të fundit, nuk ka rëndësi fare se me cilën gjuhë marrim frymë për aq kohë sa vazhdojmë të shkruajmë dhe të lexojmë.

Gjuhët janë thjeshtë magji. Na pëlqen të mendojmë se ne i formësojmë ato, por në të vërtetë, ato na formësojnë ne. Madje edhe zërat tanë ndryshojnë kur kalojmë nga një gjuhë në tjetrën. Dhe ndërsa unë ende nuk mund të shqiptoj squirrel (ketër), jam e zemëruar nga mendimi se askush nuk mund të më pengojë të ëndërroj në këto gjuhë, plot shpresë dhe rendje të çlirët në pyllin e madh të rrëfimeve.

1 Squirrel-anglisht ketëre shqiptuar skwər(ə)l

Përktheu nga anglishtja: Granit Zela

SHAIP BEQIRI

BIBLA IME PËR POETËT

Gjuha është etika ime;

shkrimi - morali!

DHIATA E VJETËR PËR POETIN E RI

* Ti duhet të mbetesh përherë i ri. Arti yt nuk guxon të ketë moshë.

* Nga poetët e mëdhenj mund të mësosh shumëçka, madje edhe anën thelbësore të poezisë, por kurrë mos u nis nga bëmat e jetës së tyre. Një gjë, megjithatë, mos provo ta marrësh prej tyre: formën. Formën e artit tënd duhet ta krijosh gjithnjë dhe krejtësisht vetëm me forcën tënde. Aty njihet forca jote. Forma është arti yt.

* Përleshjen më të ashpër bëje në ndeshjet e përhershme me veten. Kjo është e vetmja mënyrë e qërimit të dilemave. Ti tashmë e di: arti yt përmbajtje ka dilemën. Ai duhet të dalë si shkreptima nga përplasja e dy reve vigane. Ndryshimi është se ajo shkreptimë nuk është e çastit si tek retë. Tek ndeshja jote shkreptima mbetet e përhershme.

* Poezia jote del nga thelbi i jetës sate. Vetëm mjeshtëria jote atë esencë mund ta bëjë të përgjithshme e të përhershme, duke ia dhënë bukurinë e veçantisë dhe duke ia vënë emrin e krijuesit.

* Për socrealizmin mos fol as si për një të kaluar të hidhur. Jo vetëm e tashmja dhe e ardhmja, por edhe e kaluara i mungon asaj paçavureje. Mund të gjurmosh poezinë e vërtetë vetëm nga ajo që ka hedhur me përbuzje socrealizmi.

* Mos dëfto dhembshuri ndaj socrealistëve të penduar. Tek qenia e tyre mund të ngjallet kurdoherë demoni i urrejtjes ndaj artit tënd. Ruaju prej lajkave të tyre. Prapa një socrealisti rri i fshehur gjithmonë antipoeti.

* Artin tënd mos e vështro me syrin e asnjë kritiku. Kritikën për poezinë e kanë shpikur poetët e dështuar. Poetët kurrë s`e kanë përfillur kritikën. Ti duhet të jesh më i madhi kritik.

* Para editorëve dhe redaktorëve mos e aktro servilizmin as mos u lut. Arti yt është më i madh se fama për të cilën rropaten ata.

*Në radhitjen e bashëkohësve të tu përpiqu të mos futesh në kolonë. Nëse ndodhesh në kolonë më shpesh se sa rastësisht, duhet të mos flesh derisa të gjesh defektin te vetja.

* Mos shkruaj për turmat. Shkruaj për veten.

* Largoje artin tënd nga proza dhe drama. Arti yt ka tjetër origjinë: ka dalë nga thelbi i muzikës dhe pikturës.

* Mos u skuq në ndonjë rreth të lartë poetësh të tjerë. Akuzoji pa nguruar për mungesën e tyre fatkeqe: mosnjohjen e gjuhës shqipe për të shijuar lirikën e Zef Serembes, Ndre Mjedës, Lasgush Poradecit.

* Në shkëlqimin e këtyre të treve mos e harro kurrë dritën rrëzëlluese që dhanë tre poetë të papërsëritshëm, prijatarët më të mëdhenj të kthesave jo vetëm të poezisë, por të gjithë kulturës shqiptare: Jeronim De Rada,