Raadsels uit de oudheid

By Alles over historia

Sporen van de wreedste veldslagen, krankzinnige heersers en beestachtige executiemethoden die al lang vergeten zijn, duiken soms bij opgravingen op uit de geschiedenis. En wat de oudheid niet uit de doeken doet in schriftelijke bronnen, wordt verteld door opzienbarende archeologische vondsten uit de brandhaarden van weleer. Al eeuwen leren we veel over de oudheid van pijlpunten, sieraden en aardewerk, maar de details van oude beschavingen waren in nevelen gehuld. Tot voor kort. Want nu steken de archeologen hun schep nog dieper in het verleden met baanbrekende technieken. Modern onderzoek heeft al nieuw licht geworpen op de intacte lijken in het Noord-Europese veen. De volgende stap is begrijpen waarom beschavingen zijn ingestort – van de enorme mediterrane rijken tot de eerste culturen in Azië. Zelfs de mythe over Atlantis en het epos over Troje krijgen een nieuwe wending.Veel plezier!-

• Language: Nederlands
• Publisher: SAGA Egmont
• Release date: Aug 22, 2020
• ISBN: 9788726461046

Book preview

Raadsels uit de oudheid

Copyright © 2019, 2019 Alles over historia and SAGA Egmont

All rights reserved

ISBN: 9788726461046

1. e-book edition, 2019

Format: EPUB 2.0

All rights reserved. No part of this publication may be reproduced, stored in a retrievial system, or transmitted, in any form or by any means without the prior written permission of the publisher, nor, be otherwise circulated in any form of binding or cover other than in which it is published and without a similar condition being imposed on the subsequent purchaser.

SAGA Egmont www.saga-books.com – a part of Egmont, www.egmont.com

Raadsels uit de oudheid

Sporen van de wreedste veldslagen, krankzinnige heersers en beestachtige executiemethoden die al lang vergeten zijn, duiken soms bij opgravingen op uit de geschiedenis. En wat de oudheid niet uit de doeken doet in schriftelijke bronnen, wordt verteld door opzienbarende archeologische vondsten uit de brandhaarden van weleer. Al eeuwen leren we veel over de oudheid van pijlpunten, sieraden en aardewerk, maar de details van oude beschavingen waren in nevelen gehuld. Tot voor kort. Want nu steken de archeologen hun schep nog dieper in het verleden met baanbrekende technieken. Modern onderzoek heeft al nieuw licht geworpen op de intacte lijken in het NoordEuropese veen. De volgende stap is begrijpen waarom beschavingen zijn ingestort – van de enorme mediterrane rijken tot de eerste culturen in Azië. Zelfs de mythe over Atlantis en het epos over Troje krijgen een nieuwe wending.

Veel plezier!

1. Het geheime leven van veenlijken

In veengebieden in heel Noordwest-Europa zijn zeer goed bewaarde lichamen van duizenden jaren oud opgedoken. Hun vredige of juist vertrokken gezichten voeden theorieën over hun laatste minuten. Werden ze in het moeras gegooid als straf, of waren ze een offer aan wraaklustige goden?

Fakkels geven het pad aan in het door de volle maan verlichte moeras. Plechtig schrijdt een stoet door het drassige land. Op een betekenisvolle plek komt de groep tot stilstand, en een man wordt naar voren gehaald en moet voor de leider van de gemeenschap gaan staan.

Zo’n 2000 jaar later, in 1984, wordt die man uit het veen gehaald in Cheshire in het noordwesten van Engeland. Het goed bewaard gebleven lichaam krijgt de naam Lindowman. Omdat het lijk ernstig letsel vertoont, denken archeologen dat de man ergens in de 1e eeuw n.Chr. een gewelddadige dood is gestorven in het moeras: de schedel van de Lindowman is ingeslagen met een bijl. Daarnaast heeft hij een strop van dierenpezen om zijn nek en is zijn keel doorgesneden, waarna hij een schop in zijn rug kreeg en in het troebele water van het moeras werd gegooid. De onderzoekers kunnen zien dat het gaat om een lange, slanke jongeman met een goed verzorgde, zwarte baard, en dat de klap met de bijl niet de doodsoorzaak was.

Waarom de Lindowman – net als vele anderen vóór hem – op pijnlijke wijze aan zijn einde moest komen in het moeras, is echter een raadsel voor de wetenschappers sinds de veenlijken begonnen op te duiken bij opgravingen. Waren het misdadigers die zo gestraft werden? Waren het homoseksuelen? Of waren het wellicht uitverkorenen die een eervolle dood stierven om de goden te behagen?

Nieuwe technologieën moeten nu antwoord geven op de vragen wie de veenlijken waren, waar ze vandaan kwamen en waarom ze dood moesten.

Omstandigheden duiden op ritueel

Begin 19e eeuw dachten de mensen dat veenlijken onfortuinlijke wandelaars waren die verdwaald waren in het moeras. Daarom werden de gevonden lichamen vaak buiten het veengebied herbegraven. Maar het beeld van veenlijken veranderde toen er steeds meer begonnen op te duiken die tekenen van executie vertoonden. Bovendien waren veel lijken zorgvuldig in hun graf neergelegd. De wetenschap had inmiddels methoden ontwikkeld om menselijke resten buiten het veen te conserveren om ze te kunnen bestuderen.

Het idee dat de Lindowman aan zijn eind kwam als onderdeel van een bloederige offerrite past bij de traditionele kijk op veenlijken. De leerachtige lichamen met hun levendige gezichtsuitdrukkingen zijn alleen gevonden op de Britse Eilanden en in het noordwesten van Europa en vertonen vaak tekenen van een gewelddadig einde. In het veen zijn ook andere vondsten gedaan – sieraden, wapens en aardewerk – die erop wijzen dat de moerassen van Noordwest-Europa in de oudheid waarschijnlijk een bijzondere betekenis hadden. Sinds de 19e eeuw denken de meeste onderzoekers dan ook dat de slachtoffers tot één en dezelfde cultuur behoorden, die zich ontdeed van ongewenste personen door ze in het moeras te offeren.

Niemand weet hoeveel veenlijken er in totaal uit Europese veengronden naar boven zijn gehaald. De Duitse archeoloog Alfred Dieck stelde in 1986 een catalogus met 1850 veenlijken op, maar moderne onderzoekers denken dat dat er veel te veel zijn. Vermoedelijk gaat het om enkele honderden, waarvan er maar zo’n 45 bewaard zijn gebleven.

Lijken worden herbegraven

De eerste bron die van een veenlijk rept, is een document over het Rheensche Veen op de Veluwe. Deze 17e-eeuwse bron spreekt van ‘een dood lichaam, doch heel en ongeschonden, van een overgroot en meer dan gemeijn man, hebbende op de wijze van een tweeden Hercules een ossenhuijd in stede van een mantel onder sijne armen geslaaghen.

Wat er sindsdien met het lichaam is gebeurd, is niet bekend, maar onderzoekers nemen aan dat de dode snel is herbegraven omdat er toen geen kennis over conservering was.

Vermoedelijk doken er eerder veenlijken op, want al in de middeleeuwen werd er turf gewonnen. Turf bestaat uit resten van dode planten die in de zuurstofarme moerassen slechts gedeeltelijk zijn afgebroken, en vormde een stabiele en efficiënte brandstofbron voor onder meer baksteenfabrieken.

Hoogstwaarschijnlijk zijn middeleeuwers tijdens het turfsteken op lijken gestuit, maar zelfs als ze hadden geweten hoe ze die hadden kunnen conserveren, hadden ze dat vast niet gedaan. Volgens het gangbare wereldbeeld was alles op aarde afkomstig uit de hemel of de hel, en het veen was de poort tot de hel. In 1450 weigerde een priester in het Duitse Nedersaksen bijvoorbeeld een man te bergen en te begraven die in een moeras was verdronken. Wie door het moeras gegrepen was, moest wel een band met de duivel hebben, en op het kerkhof was alleen plaats voor christelijke mensen, zo stelde de Duitse geestelijke.

Pas in de 19e eeuw begonnen historici zich in het verschijnsel veenlijk te verdiepen. Het dateren van de lichamen was eerst een kwestie van intuïtie en onderzoek van de kleding. Zo werd een vrouw uit Scaleby Moss in het noordwesten van Engeland in 1845 gedateerd op ‘de tijd van Julius Caesar’, terwijl een ander lijk uit die tijd werd beschreven als ‘een oude Romein in een groene toga.

Na de Tweede Wereldoorlog werd er vanwege schaarste aan brandstof veel turf gestoken in West-Europa, en daarbij doken regelmatig nog zeer gave lijken op. Intussen maakte de wetenschap grote sprongen voorwaarts, die ook het onderzoek naar veenlijken in een stroomversnelling brachten. In 1951 ontwikkelde de Amerikaanse hoogleraar W.F. Libby de baanbrekende koolstof 14-methode, die voortgekomen was uit de nieuwe inzichten op het gebied van atomen.

De ontdekking van Libby betekende een doorbraak, en met de nieuwe methode konden archeologen van universiteiten en musea, die erbij werden gehaald als er een veenlijk ontdekt was, vaststellen dat de oudste exemplaren uit de steentijd kwamen. De meeste veenlijken bleken echter uit een relatief korte periode in de ijzertijd te stammen: van circa 700 v.Chr. tot 200 n.Chr. Onderzoekers bevestigden de ouderdom van de lichamen door de aardlagen waar ze waren gevonden te analyseren. Met onder andere koolstof 14-datering van een levermonster werd bijvoorbeeld bepaald dat de Man van Grauballe ergens in de 4e eeuw v.Chr. was gestorven. Dit veenlijk werd in 1952 gevonden in de gelijknamige