Ævi mín og ástir

By Frank Harris

Sjálfsævisaga rithöfundarins og leikarans Frank Harris (1855 - 1931) kom út í íslenskri þýðingu Baldurs Hólmgeirssonar árið 1958. Harris rekur ævi sína og örlög, allt frá barnæsku til kvennafars á fullorðinsárum. Ævisaga hans hefst á fleygu orðunum: "Minnið er móðir listagyðjanna og sönn fyrirmynd listamannsins." Eftir þeirri speki er sjálfsævisaga Harris rituð. Hann segir frá kynnum sínum af konum í miklum smáatriðum og teiknaði myndir til sem voru innblásnar af ævintýrum hans. Frásögnin og teikningarnar sem þeim fylgdu vakti mikinn usla á sínum tíma og var bókin bönnuð í áratugi í Bandaríkjunum og Bretlandi. Þrátt fyrir það varð Ævi mín og ástir metsölubók, hún þykir enn vera merkilegt erótískt verk og seldist dýrum dómum í Frakklandi þar sem hún var ekki bönnuð. "Ævi mín og ástir" kynnir lesanda einnig vel fyrir samtíma höfundarins, við sögu koma fjölmargar þekktar persónur sem Harris kynntist á sinni ævi. Þar má nefna: Oscar Wild, Heinrich Heine, George Meredith og fleiri samtímamenn Harris. -

• Language: Íslenska
• Publisher: SAGA Egmont
• Release date: Jun 16, 2023
• ISBN: 9788728386972

Book preview

Ævi mín og ástir

Translated by Baldur Hólmgeirsson

Original title: My Life and Loves

Original language: Danish

Cover image: public domain

Copyright © 2023 SAGA Egmont

All rights reserved

ISBN: 9788728386972

1st ebook edition

Format: EPUB 3.0

No part of this publication may be reproduced, stored in a retrieval system, or transmitted, in any form or by any means without the prior written permission of the publisher, nor, be otherwise circulated in any form of binding or cover other than in which it is published and without a similar condition being imposed on the subsequent purchaser.

www.sagaegmont.com

Saga is a subsidiary of Egmont. Egmont is Denmark’s largest media company and fully owned by the Egmont Foundation, which donates almost 13,4 million euros annually to children in difficult circumstances.

1.

BERNSKA

Minnið er móðir listagyðjanna og sönn fyrirmynd listamannsins. Venjulega velur hann úr og dregur fram það, sem mestu máli skiptir, en forðast það venjulega og sviplausa. Það getur líka komið fyrir, að minninu skjátlist. Engu að síður treysti ég að mestu á það.

Ég fæddist 14. febrúar 1855 og var skírður James Thomas eftir tveim föðurbræðrum mínum. Faðir minn var foringi á fallbyssubáti, og við börnin sáum hann sjaldan.

Ein elzta endurminning mín er heimsókn James föðurbróður míns, sem var skipstjóri á Indíafari. Hann hossaði mér á hné sér. Ég var tveggja ára, og ég man greinilega, að ég fór með sálm fyrir hann. Móðir mín sat við arininn og leiðrétti mig, þegar ég fór vitlaust með. Síðan var mér hossað enn um hríð, en þess vegna hafði ég einmitt lesið sálminn. Ég man, að móðir mín sagði, að ég kynni að lesa, og það fannst honum mikið til um.

Næsta endurminning er frá svipuðum tíma. Ég sat á gólfinu og grenjaði, faðir minn kom inn og spurði, hvað væri um að vera.

— Það er bara Jim litli, sem er að skæla út af engu, svaraði barnfóstran gremjulega, — sjáið þér bara, það er ekki til tár í augunum hans.

Ári síðar hreyktist ég mikið yfir því, að við mamma skyldum þramma fram og aftur um stóra stofuna, hún studdi hendinni á höfuð mér og kallaði mig göngustafinn sinn.

Nokkru seinna kom ég um kvöld inn í svefnherbergi hennar; ég hvíslaði að henni og kyssti hana, en vangi hennar var kaldur, og hún svaraði mér ekki. Ég tók að æpa og vakti alla í húsinu. Hún var dáin. Ég fann ekki til harms, en yfir þessari röskun á daglegu lífi okkar hvíldi einhver depurð og ógn.

Nokkrum dögum síðar sá ég þá bera kistuna hennar út, og þegar barnfóstran sagði systur minni og mér, að við fengjum aldrei framar að sjá mömmu, varð ég aðeins undrandi og braut heilann um, hvað orðið hefði af henni.

Mamma dó, þegar ég var nærri fjögurra ára, og skömmu síðar fluttum við til Kingstown í grennd við Dublin. Annie, systir mín, sem var átta ára, og ég vorum vön að fara á fætur á næturnar, laumast fram í eldhús og byrgja okkur upp af brauði og sultu og sykri. Árla einn morguninn laumaðist ég inn í herbergi barnfóstrunnar og sá karlmann við hlið hennar í rúminu, hann var með rautt vangaskegg. Ég dró Annie inn í herbergið og benti henni á rúmið. Og síðan laumuðumst við aftur út til þess að vekja þau ekki. Ég fann aðeins til undrunar yfir þessu, en þegar barnfóstran neitaði að gefa mér sykur á brauðið daginn eftir, ógnaði ég henni með að segja frá. Ég veit ekki hvers vegna, þá hafði ég engin kynni haft af nútíma blaðamennsku.

— Frá hverju ætlar þú að segja? spurði hún.

— Að það var maður í rúminu þínu í nótt, sagði ég.

Ég fékk sykurinn.

Þannig uppgötvaði ég, að ég þurfti ekki annað en segja: — Ég segi frá! til þess að koma mínum vilja fram. Dag nokkurn vildi Annie fá að vita, frá hverju ég gæti sagt, en ég vildi ekki segja henni það. Ég man vel, að ég var montinn yfir því, að hún skyldi ekki hafa vit á að hagnýta sykurnámuna. Þegar ég var á fimmta árinu, var ég sendur í telpnaskóla ungfrú Frost í Kingstown. Ég var settur í efsta bekk, því að ég var svo vel að mér í reikningi, og ég gerði það, sem ég gat til þess að fá að vera í bekknum, þótt ég skildi hins vegar ekki til fullnustu, hvers vegna ég vildi vera í telpnabekk. Ég man, hvernig telpan við hliðina á mér var vön að lyfta mér upp í stólinn, og hvernig ég hamaðist við stóru margföldunartöfluna af öllum mætti, og missti blýantinn viljandi niður á gólfið til þess að geta séð fæturna á telpunum. Hvers vegna? Það gerði ég mér ekki grein fyrir. Ég sat aftast í skólastofunni, og fæturnir stækkuðu eftir því, sem framar dró. Og mér fannst mest gaman að horfa á stærstu fæturna.

Þegar stúlkan veitti því eftirtekt, að ég sat ekki lengur við hlið hennar, sneri hún sér að mér og ætlaði að lyfta mér aftur upp. En ég lét sem ég hefði rétt fundið blýantinn og sagði, að hann hefði oltið eitthvað innundir og hún lyfti mér afur upp í sæti mitt.

Dag nokkurn kom ég auga á sérlega fallega fætur í annari röð að framan. Bak við stúlkuna hlýtur að hafa verið gluggi, því að birtu stafaði á fæturna upp að hnjám, og ég fylltist ólýsanlegum unaði. Ég var hissa á, að fæturnir skyldu ekki vera með þeim gildustu. Fram til þessa hafði ég alltaf haldið, að mér geðjaðist bezt að gildustu fótunum. En nú sá ég, að margar stúlkur, að minnsta kosti þrjár, höfðu gildari fætur, en engin fætur eins og hún, fagurskapaða með svo granna ökla og lifandi línur. Ég var frá mér numinn, en jafnframt óttasleginn.

Ég skreið upp á stólinn með eina hugsun í kollinum: ef ég aðeins gæti komizt nógu nálægt til þess að snerta á þessum fallegu fótum. Daginn eftir heppnaðist mér það. Ég lét blýantinn velta til hennar og skreið á eftir honum. Hjartað hamraði í brjósti mér, og ég var altekinn furðulegri vellíðan, þegar ég nálgaðist takmarkið. Ég rétti höndina fram og ætlaði að snerta fótinn, þegar mér datt skyndilega í hug, að stúlkunni kynni að bregða við, svo að hún drægi fótinn að sér, og áform mitt kæmist upp, — ég varð skelfdur.

Ég skreið aftur að borði mínu og tók að brjóta heilann. Daginn eftir skreið ég aftur til stúlkunnar. Ég skalf af löngun, þegar ég lagði blýantinn fyrir framan tána á skónum hennar og teygði höndina fram á milli fóta hennar til þess að taka hann upp. Hún rak upp hræðsluóp, klemmdi fæturna saman utan um höndina á mér og veinaði:

— Hvað ertu að gera þarna?

— Ég ætlaði að ná í blýantinn minn, sagði ég auðmjúkur, — hann valt alla leið hingað.

— Hérna er hann, sagði hún og sparkaði honum til mín með skótánni.

— Takk, sagði ég, og það fór unaðstitringur um mig, því að ég fann enn snertinguna við mjúka fætur hennar í lófa mínum.

— Þú ert skrítinn, sagði hún, en því skeytti ég engu. Ég hafði fengið keiminn af sælunni og forboðna ávextinum.

Ég man ekki eftir andliti hennar, öðru en því, að mér geðjaðist mjög vel að því. Engin hinna hafði áhrif á mig, en ég minnist ennþá aðdáunarinnar og nautnarinnar, sem fallegu fæturnir hennar vöktu hjá mér.

Þessu atviki lýsi ég svo nákvæmlega hér vegna þess, að það hafði svo rík áhrif á mig, og vegna þess, að það sýnir, að kynvitund og kynlöngun vaknar snemma á barnsaldri.

Dag nokkurn, ég held að það hafi verið 1890, snæddu Meredith, Walter Pater og Oscar Wilde kvöldverð hjá mér í Park Lane. Við ræddum upphaf kynvitundar hjá manninum. Pater og Oscar Wilde álitu, að hún vaknaði á kynþroskaaldrinum. Pater áleit hennar verða fyrst vart á 13 ára aldrinum, og mér til undrunar áleit Wilde hana vakna fyrst um 16 ára aldur. Meredith var fáanlegur til að færa aldurstakmarkið nokkru neðar.

Ég minnti þá á, að einhversstaðar segir Napoleon, að hann hafi verið ástfanginn af skólastúlku, sem hét Giacominetta, áður en hann var fimm ára. En jafnvel Meredith hló að þessu og vildi ekki trúa því, að raunveruleg kynlöngun gæti vaknað svo snemma. Þess vegna sagði ég þeim framanskráðan atburð. Meredith varð hugsandi. — Mjög fróðlegt, sagði hann, en mjög furðulegt.

Goethe segir, að í undantekningunum afhjúpi náttúran leyndardóma sína. Hérna hef ég lýst undantekningu, sem ef til vill er ástæða til að gefa gaum.

Ég var orðinn ellefu ára, þegar kynlöngunar varð næst vart hjá mér. En upp frá því mátti heita, að ég lifði nær stanzlausu kynlífi.

Það olli mér vandræðum að lenda í efsta bekk sökum kunnáttu minnar í stærðfræði, vegna þess að ungfrú Frost, sem rak skólann, áleit, að ég ætti að stafa eins vel og ég reiknaði. Þegar hún komst að raun um, að mikið skorti á það, tók hún að toga í eyrun á mér, og varð það vani hennar að nísta löngum nöglunum á þumalfingrunum inn í eyrnasnepilinn, svo að blæddi. Ég hirti ekkert um sársaukann. Miklu fremur var ég í sjöunda himni, því að stærstu stúlkurnar kenndu í brjósti um mig vegna meðferðar ungfrú Frost. Þær þurrkuðu blóðið af eyrnasneplunum á mér og sögðu, að Frost gamla væri klórandi köttur.

Dag nokkurn sendi faðir minn eftir mér, undirforingi fylgdi mér niður að höfn til hans. Á jakkakraganum mínum var blóðblettur eftir meðhöndlun ungfrú Frost, og þegar faðir minn sá hann og örin eftir eldri aðgerðir, varð hann öskuvondur, fylgdi mér aftur til skólans og las ungfrú Frosti pistilinn um hana sjálfa og refsingar hennar.

Að því er ég man bezt, var ég samstundis sendur til Vernon, elzta bróður míns. Hann var tíu árum eldri en ég og bjó hjá vinafólki sínu í Galoway, meðan hann stundaði háskólanám.

Ég var hjá honum í fimm ár án þess að upplifa nokkuð sérstakt. Ég lærði lítið annað en strákaleiki og íþróttir. Ég var blátt áfram sterkt og frískt strákdýr, án áhyggna eða ábyrgðartilfinningu.

Síðan minnist ég, er ég bjó um skeið ásamt Vernon í Belfast hjá gömlum meþódista, sem neyddi mig með sér í kirkju. Hann setti upp svartan, lítinn koll undir guðsþjónustunni, og þess vegna skammaðist ég mín fyrir hann og hataði hann. Það kemur iðulega fyrir á ævi manns, að það sérstæða og persónulega vekur andúð annarra og er móðgun líkast.

Þarna lærðist mér að ljúga mig út úr skólanum undir alls kyns yfirskini, þangað til bróðir minn uppgötvaði, að ég var með hósta og sendi eftir lækni, sem sagði, að ég væri með bronkitis. Hann stafaði vafalaust af því, að ég ærslaðist úti allan daginn og kom aldrei heim í kvöldmat fyrr en klukkan sjö, þegar ég vissi að Vernon var von.

Meðan ég bjó hjá meþódistanum, fann ég nokkrar læknabækur undir rúminu hans. Þær voru fullar af litmyndum af innýflum líkamans og kynfærum mannsins og konunnar. Ég drakk þessar bækur í mig, og einstaka vizkuatriði úr þeim hafa fylgt mér gegnum lífið. En sjálft samræðið vissi ég ekki hvernig átti sér stað fyrr en nokkrum árum síðar, er ég lagði eyrun við tali stráka.

Annars lærði ég ekkert í Belfast nema leikfimi og hnefaleika. Vernon fór á æfingu á hverju kvöldi. Og mér til undrunar var hann ekki einn hinna færustu. Meðan hann æfði, lék ég mér í áhöldunum. Og eitt kvöldið sýndi ég honum, að ég gat lyft mér þrjátíu sinnum í röð. Ég varð hreykinn af hrósinu, sem hann gaf mér.

Þegar ég var tíu ára, flutti skyndilega öll fjölskyldan saman og settist að í Carrickfergus. Og þá fyrst urðu systkini mín að lifandi einstaklingum í vitund minni. Vernon vann allan daginn í banka. Willie, Annie og Chrissie gengu á sama skóla, en stúlkurnar höfðu sérinngang og sérstakar kennslukonur. Við Willie vorum í sama bekk. Willie var sex árum eldri en ég og hærri en Vernon, en ég var betri en hann í flestum fögum. Samt kunni hann eitt öllum betur í skólanum: í fyrsta skipti, sem ég heyrði hann fara með „Orrustuna við Ivry" eftir Macaulay, greip ég andann á lofti. Hann hreyfði sig og breytti röddinni svo eðlilega, að ég varð hljóður af aðdáun.

Um kvöldið sat ég hjá systrum mínum og við ræddum um hæfileika Willie. Eldri systir mín var full hrifningar, og vakti það afbrýði mína, svo að ég stóð á fætur og apaði eftir honum, og systrum mínum til mestu furðu kunni ég allt kvæðið utan að. Annie spurði mig, hver hefði kennt mér það, og þegar ég sagði henni, að ég hefði lært það af að heyra Willie lesa það einu sinni upp, var hún stórhrifin. Hún hlýtur að hafa sagt kennaranum það, því að daginn eftir bað hann mig að lesa það sama og Willie hefði gert. Hann sagði, að ég hefði gert það vel. Eftir það skipti upplesturinn mestu máli í skólanum. Og á prófinu var ég hæstur bæði í stærðfræði og lestri. Vernon var stoltur af mér, en Willie sló til mín. Ég sparkaði í sköflunginn á honum. Vernon skildi okkur og sagði, að Willie ætti að skammast sín fyrir að ráðast á sér helmingi minni. Willie svaraði fullum hálsi, að ég hefði sparkað í sig fyrst. Ég þoldi ekki Willie, ég veit ekki hvers vegna, burtséð frá því, að hann var keppinautur minn í skólanum.

Upp frá þessu kom Annie öðruvísi fram gagnvart mér, og þá fyrst komst ég að raun um, hvernig hún var í rauninni, og varð stórhrifinn af skemmtilegri framkomu hennar. Hún heimtaði, að við Chrissie kölluðum hana Nitu. Hún sagði, að það væri stytting úr Anitu, sem væri franska þýðingin á Annie. Hún hataði Annie-nafnið, — sagði, að það væri skrílslegt og leiðinlegt. Ég vissi ekki vel hvers vegna.

Eitt kvöldið, þegar Nita hafði háttað Chrissie og lagt hana í rúmið, hneppti hún kjólnum frá sér og sýndi okkur brjóstin á sér og sagði, að þau væru orðin stór, þar sem brjóstin á Chrissie væru hins vegar aðeins örsmá. Og það var satt, brjóstin á Nitu voru orðin miklu stærri og fallegri, hnöttótt eins og epli. Hún lét okkur taka á þeim, og hún var afar stolt af þeim. Hún stjanaði eitthvað við Chrissie, meðan ég las í skólabókunum. Þegar Nita fór út úr herberginu til þess að ná í eitthvað, kallaði Crissie á mig. Hún vildi aðeins segja mér frá því, að brjóstin á henni myndu verða eins stór og falleg og á Nitu.

— Heldurðu það ekki líka? spurði hún og lagði höndina á mér á þau. Ég sagðist halda það. Í rauninni þótti mér vænna um hana en Nitu, sem var inndæl og góð, en nokkuð tilgerðarleg.

Skyndilega hrópaði Nita á mig, Chrissie kyssti mig og hvíslaði:

— Ekki segja henni neitt. — Ég varð að lofa því. Mér hefur alltaf þótt vænt um Chrissie og Vernon. Chrissie var gáfuð og falleg, með hrokkið hár og stór, hnetubrún augu, og Vernon var í mínum augum nokkurs konar hetja, alltaf vingjarnlegur og góður.

Ég lærði ekkert af þessum atburði. Ég gat naumast sagt, að ég hafi haft nokkra kynvitund gagnvart systrum mínum, þær æstu mig ekki upp neitt líkt því sem að sjá fætur stúlknanna í skólanum, og þetta atvik nefni ég hér af sérstakri ástæðu. Dag nokkurn árið 1890 snæddi Aubrey Beardsley ásamt systur sinni Mabel, sem var reglulega falleg stúlka, hádegisverð með mér í Park Lane. Að málsverði loknum gengum við um garðinn. Af einhverjum ástæðum kom ég að kenningunni um, að karlmenn á fertugs- eða fimmtugsaldri tæli ungar stúlkur, og konur á sama aldri afvegaleiði unga drengi.

— Ég er ekki sammála þér, sagði Aubry, í flestum tilfellum er það systirin, sem gefur drengnum fyrstu kynferðisþekkingu hans. Ég man, að það var Mabel, sem veitti mér fyrstu fræðsluna.

Ég varð undrandi yfir hreinskilni hans. Mabel blóðroðnaði, og ég flýtti mér að segja:

— Á barnsaldri þroskast stúlkur miklu fyrr en drengir. Og reynsla þeirra kemur venjulega of snemma niður á drengjunum.

Aubrey var ekki sammála, en ég skipti fljótt um umræðuefni, og nokkru síðar sagði Mabel, að hún væri mér þakklát fyrir að hafa gert það, — Aubrey hefur yndi af öllum kynferðismálum og skeytir lítið um, hvað hann segir.

Ég hafði áður veitt því eftirtekt, að Mabel var lagleg, og þegar hún laut áfram yfir blóm, sá ég, að líkami hennar var fagurskapaður, mjúkur og grannur. Aubrey sá, hvert ég leit og sagði illgirnislega:

— Mabel var fyrsta fyrirmyndin mín. Ekki satt, Mabs? Ég var ástfanginn í líkama hennar. Brjóstin voru svo há og stinn og ávöl, að betra varð ekki á kosið. — Mabel hló feimnislega og sagði:

— Konumyndirnar þínar benda nú ekki beinlínis til þess.

Af þessu stutta samtali skildist mér, að systur flestra annara myndu vera jafn næmar og mínar og jafn fúsar til að veita fræðslu í kynferðismálum og þær.

Um svipað leyti fóru sérkenni manna að vekja athygli mína. Vernon fékk vinnu íbanka í Armagh, og ég fór þangað með honum. Mér geðjaðist ekki að húsmóðurinni. Hún var alltaf að reyna að fá mig til þess að koma á réttum tíma til að borða og halda reglur, og ég ráfaði um eins og húsbóndalaus hundur, en Armagh var snotur bær. Vernon kom mér inn í Royal School. Það var fyrsti almennilegi skólinn minn. Ég átti auðvelt með að fylgjast með, og flestir bekkjarbræðurnir og kennararnir voru vingjarnlegir við mig. Stóri lystigarðurinn í miðjum bænum var hreinasta dýrðarríki. Það leið ekki á löngu áður en ég hafði klifrað upp í öll trén, því að klifur og upplestur voru eftirlætisiðja mín.

Þegar við áttum heima í Carrickfergus, kom ég eitt sinn um borð í skip föður míns og keppti við messastrák að klifra upp í reiðann. Messastrákurinn varð á undan upp, en ég náði honum aftur á niðurleiðinni, vegna þess, að ég lét slag standa og renndi mér niður reipi og lét þyngdarlögmálið ráða hraðanum. Ég heyrði föður minn síðar segja Vernon frá þessu, og stolt föður míns jók á stærilæti mitt og sjálfsstolt, ef unnt var.

Stærilæti mitt jókst mjög af fleiri orsökum. Í Carrickfergus hafði ég komizt yfir íþróttabók, sem Vernon átti, og í henni hafði ég lesið, að ef maður lendir í vatni upp á háls, er óhætt að leggjast til sunds, þótt maður hafi aldrei reynt það áður, því að líkaminn sé léttari en vatn og fljóti af sjálfu sér. Og næst, þegar ég fór í bað með Vernon, hirti ég ekki um að busla á grynningunum eins og venjulega, heldur elti hann út á bryggjuna,