Supreniro kaj pereo de la reala socialismo: Okaze de la 100-a datreveno de la Oktobra Revolucio

By Alfredo Kozingo

Tiu ĉi libro de Kozingo ne estas iu plua verko el la amaso da libroj aperintaj okaze de la 100-jariĝo de la Oktobra Revolucio. Ĝi estas miaopinie la ĝis nun sola, kiu serioze – do, per la metodo de la marksismo – en tiu ĉi amplekso analizas la diversajn kaŭzojn de la supreniro kaj de la pereo de la socialismaj socioj, kiuj komencis s

• Language: Esperanto
• Publisher: Monda Asembleo Socia
• Release date: Jan 21, 2019
• ISBN: 9782369601685

Book preview

Enkonduko

Antaŭ cent jaroj la Socialisma Oktobra Revolucio en Ruslando skuis la mondon kaj malfermis novan epokon de la mondhistorio. Tiu okazaĵo superis ĉiujn revoluciajn transformegojn en la ĝistiama historio de la homaro, ĉar ĉi tie temis jam ne pri anstataŭo de antagonisma klasa socio fare de alia kun nova reganta ekspluatista klaso. La en tiu ĉi revolucio intencita anstataŭigo de la kapitalisma socio per la socialismo malfermis al la homaro la perspektivon, ke per la forigo de la lasta antagonisma klas-socio baziĝanta sur la privata proprieto je la produktadrimedoj eblos forigi entute la fendiĝon de la socio en regantajn posedantajn kaj regatajn neposedajn klasojn kaj per tio ankaŭ definitive forigi la ekspluatadon de la homo fare de la homo. Ĝuste tiu perspektivo trovis grandan eĥon ĉe la laborantaj klasoj en la tuta mondo kaj estigis entuziasmon kaj ankaŭ esperojn, dum ĉe la regantaj posedantaj klasoj ĝi kaŭzis konsternon, akran rifuzon kaj malamon.

El la bataloj kaj konfuzaĵoj de la revolucio kaj kontraŭrevolucio, de la sanga interna milito kaj de la armea interveno de imperiismaj potencoj la revolucia sovetpotenco eliris venke. Ĝi kapablis firmigi la novan socialisman ŝtatordon kaj poste komenci la konstruadon de socialisma socio, kvankam sub eksterordinare malfacilaj kaj malfavoraj kondiĉoj. Nun la tuta mondo streĉe rigardis tiun grandegan historian eksperimenton, ĉar la unuafoja provo krei komplete novan socian ordon, por kiu ekzistis neniaj historiaj modeloj, havis ja la eksperimentan karakteron de enpenetrado en historie novan kampon. La progresoj ĉe la konstruado de la nova socio kaŭzis admiron kaj ankaŭ entuziasmon ĉe la progresemaj fortoj de la homaro, kiuj vidis en la estiĝo kaj kreskado de la nova socio de la Sovetunio¹ la esperon de pli bona estonteco de la homara historio. Inverse ili fortigis la malamikecon de ĉiuj reakciaj fortoj de la mondo kaj kondukis al kalumniaj kampanjoj por repuŝi la influon de la estiĝanta socialismo.

La iam socialista socialdemokrataro, kiu en la Unua Mondmilito plejparte estis transirinta al la pozicio de savado de la kapitalismo, aliĝis al la ideologia batalo de la reakciaj fortoj kontraŭ la Sovetunio, ĉe kio ĝi aparte fervore klopodis por eltrovi punktojn de nesufiĉo kaj erarojn de la sovetia² socialismo. La malbona konscienco de la iamaj socialistoj estis en iliaj argumentoj ĉiam sentebla.

Malgraŭ ĉiaj malfacilaĵoj  kaj ankaŭ aperantaj eraroj kaj partaj misevoluoj la socialisma socio faris impresajn progresojn kaj transformis Ruslandon en fortan industripotencon, kies pezo kreskis en la internacia politiko. Kvankam la socialismo venkis nur en la Sovetunio, la kontraŭeco de la du sociaj sistemoj estis ĉiam pli sentebla kiel grava faktoro de la mondpolitiko.

Post la fino de la Dua Mondmilito la Sovetunio povis forigi la damaĝojn kaj detruojn de la milito jam en malmultaj jaroj, rapide rekonstrui la detruitajn urbojn, vilaĝojn kaj industri-instalaĵojn kaj daŭrigi la pluan disvolvadon de la socialisma socio. Ĉe tio ĝi atingis impresajn sukcesojn en la kresko de la produktado, en scienco kaj teĥniko kaj en kulturo kaj klerigado. Ĝi konstruis la unuan atom-elektrejon de la mondo, ĝi kiel la unua lando penetris en la kosmon, kaj per la flugo de la unua kosmonaŭto Jurij Gagarin ĝi malfermis la eraon de la spac-veturado. La Sovetunio kapablis ankaŭ forigi la usonan monopolon pri atombomboj kaj per la starigo de la milit-strategia ekvilibro fronte al Usono certigi la mondan pacon kaj starigi efikajn barilojn kontraŭ imperiismaj militemoj.

Sub la influo kaj helpe de la Sovetunio en Eŭropo kaj Azio estiĝis kromaj socialismaj ŝtatoj, kiuj kuniĝis al internacia ŝtataro kaj kunordigis sian ekonomian disvolvadon per la Konsilantaro pri Reciproka Ekonomia Helpo (KRE).

La plej multaj el tiuj ŝtatoj ne estis progresintaj industrilandoj, sed komence disponis nur pri malforta ĝis meza ekonomia bazo por la transiro al la socialismo, escepte de Ĉeĥoslovakujo kaj la Germana Demokratia Respubliko (GDR). Helpe de la Sovetunio kaj ankaŭ per reciproka subtenado ili tamen en relative mallonga tempo povis transiri konsiderindan ekonomian kaj socian evoluon kaj ankaŭ transformiĝi en modernajn industrilandojn.

La socialisma tendaro ricevis krome eksterordinaran fortiĝon per la venko de la ĉina revolucio, la starigo de la Popolrespubliko kaj la komenco de socialisma konstruado en Ĉinujo.

Tiel, komence de la 1960-aj jaroj oni povis akiri la konvinkon, ke la nova sociordo de la socialismo intertempe fariĝis mondsistemo, kiu spite al diversaj malfacilaĵoj kaj ankoraŭ solvendaj problemoj certe evoluos sukcese kaj en la disputo kun la kapitalisma mondsistemo marŝos antaŭen.

Tiu opinio estis ankaŭ detale prezentita en la deklaro de la komunistaj kaj laboristaj partioj decidita en Oktobro 1960 en Moskvo. En ĝi por la unua fojo estis donita ampleksa karakterizo de la ĉefa enhavo de la nova historia epoko komencita per la Socialisma Oktobra Revolucio en 1917. La epok-difino tekstis jene:

Nia epoko, kies ĉefa enhavo estas la transiro de la kapitalismo al la socialismo, komencita de la Granda Socialisma Oktobra Revolucio, estas la epoko de batalo de la du kontraŭaj soci-sistemoj, la epoko de la socialismaj revolucioj kaj de la naciaj liberigaj revolucioj, la epoko de kolapso de la imperiismo kaj de likvido de la kolonia sistemo, la epoko de transiro de ĉiam novaj landoj al la vojo de la socialismo, la epoko de mondskala triumfo de la socialismo kaj komunismo.³

Samtempe en tiu deklaro oni karakterizis ankaŭ la bazajn evolutendencojn de la du socisistemoj, per kio oni donis ian prognozon pri la plua evoluo de la mondhistoria disputo kaj per tio kompreneble ankaŭ kreis certan vidmanieron kaj atendo-sintenon. Ĉe tio oni jam preskaŭ tute ne atribuis evolu-ŝancojn al la kapitalisma sistemo, kaj ties okazonta pereo ŝajnis certa.

La kapitalisma mondsistemo estas kaptita de profund-atinga procezo de pereo kaj disfalo […]. La kapitalisma ekonomio fariĝas ĉiam pli malstabila. Kvankam en kelkaj kapitalismaj landoj en pli aŭ malpli granda mezuro konstateblas certa kresko de produktado, la kontraŭecoj de la kapitalismo senĉese akriĝas naci- same kiel internaci-skale.⁴

Tute male al tio oni eksterordinare pozitive taksis la evolutendencojn kaj la stabilecon de la socialismo. Laŭvorte tekstis en la deklaro:

Neniaj kiom ajn kramfaj klopodoj de la imperiismo povas haltigi la progreson de la historio. […] La plena venko de la socialismo estas neevitebla […]. Nun la sociaj kaj ekonomiaj eblecoj de restarigo de la kapitalismo ne nur en la Sovetunio, sed ankaŭ en la ceteraj socialismaj landoj estas forigitaj.⁵

Tiu principa poziciiĝo, kiu – certe inspirita kaj preparita de la KPSU – estis diskutita dum la internacia diskuto de la 91 partoprenantaj partioj kaj unuanime aprobita, restis ankaŭ en la sekva tempo la pli aŭ malpli oficiala bazo por taksi la pluan evoluon de la du sociaj sistemoj.

Ĉar la socialismaj landoj en la 1960-aj kaj 1970-aj jaroj ĝenerale sufiĉe sukcese evoluis, sed la aperantaj malfacilaĵoj, problemoj kaj ankaŭ malsukcesoj estis prisilentigataj de intensa sukces-propagando, tiu baza sinteno daŭrigeblis dum iom longa tempo, kvankam la pritaksoj en la deklaro de la komunistaj kaj laboristaj partioj de 1960 jam tiam entenis multrilate fakte kaj ankaŭ teorie gravajn erarojn kaj mankojn. Sen jam ĉi tie priparoli poste detale diskutotajn detalojn, ili estis en konsiderinda amplekso pli esprimo de subjektivista dezir-pensado ol de realisma pritakso de la objektivaj faktoj. Samtempe ili estis ankaŭ signo de orgojla memsufiĉeco.

Pro tio la tiel rapida pereo kaj disfalo de la socialismo en la Sovetunio kaj en la ceteraj socialismaj landoj estis por la plej multaj samtempuloj surpriza kaj ne atendita, antaŭ ĉio kompreneble por la granda nombro de tiuj, kiuj vidis en la socialisma socio necesan kaj pravan alternativon al la kapitalismo.

Efektive multaj demandoj de la historio de la socialismo kaj de la marksismo estas ne sufiĉe klarigitaj por kompreni kaj racie klarigi la kaŭzojn de la disfalo kaj pereo de la socialisma socisistemo en la Sovetunio kaj en la eŭropaj socialismaj landoj. Multaj demandas sin: Ĉu tio estis neevitebla konsekvenco de la objektivaj ekonomiaj, sociaj kaj kulturaj kondiĉoj de la postrestinta Ruslando, aŭ ĉu ĝi estis neevitebla sekvo de precipe subjektive klarigeblaj misevoluoj kaj degeneraĵoj en la KPSU kaj en la sovetia socio? Aŭ ĉu ĝi estis pli rezulto de komplikaj interefikoj inter tiuj du kaŭzo-kompleksoj? Kaj kian rolon ĉe tio ludis la eksteraj internaciaj kondiĉoj, speciale la rivaleco kaj batalo de la du kontraŭaj socisistemoj kaj militaj blokoj?

La subjektivaj faktoroj, kiuj povus esti kaŭzintaj la pereon de la socialismo, estas kelkfoje en malsama maniero kaj graveco ĝenerale ligitaj kun la marksismo, sed parte pli kun la bolŝevismo aŭ leninismo kiel laŭdire rusa speco de la marksismo. Sed tre ofte ili estas klarigataj per la efikado de Stalino kaj de la stalinismo, kiu siavice estas konsiderata kiel logika konsekvenco de la leninismo kaj ankaŭ de la marksismo entute. Tiel oni konstruas sufiĉe perforte laŭdire konsekvencan teorian kaj historian evolu-linion de Markso tra Lenino al Stalino kaj al la sovetia modelo de la socialismo kaj al la politika praktiko de la stalinismo, kiu devis nepre konduki al tiu rezulto.

Tia misinterpreto kaj falsado de la marksismo aktuale troviĝas aparte ofte ĉe rusaj renegatoj, kiuj post la kolapso de la sovetia socialismo subite malkovris, ke la marksismo estas ne nur utopio, sed ankaŭ politika mitaro, kies kerno konsistas en la absolutigo de perforto en la homa historio.⁶

Sed aliflanke ankaŭ disvastiĝis la versio, ke la laŭdira reviziismo de Ĥruŝĉovo konsiderendas kiel ĉefa kaŭzo de la pereo kaj disfalo de la socialismo, ĉar nur tiu enkondukis la politikan-ideologian erozion de la stabila socialisma socio kreita de Stalino kaj fine, per la politiko de liaj posteuloj – de Breĵnevo⁷ ĝis Gorbaĉovo – pere de paca desupra kontraŭrevolucio kondukis al ĝia subfosado kaj dissolviĝo kaj per tio ankaŭ al la restarigo de la kapitalismo.

Egale, ĉu oni preferas la unuan variaĵon, kiu respondecigas precipe Stalinon, aŭ la duan, en kiu Ĥruŝĉovo kaj en ties sinsekvo Gorbaĉovo estas la propekaj kaproj, tiuj klarigoj lastanalize restas en la kadro de subjektivisma koncepto de la historio, laŭ kiu la grandaj homoj faras la historion.⁸ Per tio oni atribuas al unuopaj personoj historiajn efikojn, kiuj ege transiras iliajn realajn eblecojn, kaj la historio per tio ne estas klarigata, sed pli mistifikata.

Lenino siatempe ĉe esplorado de la kaŭzoj de la kolapso de la 2-a Internacio polemikis kontraŭ provoj respondecigi pri tio unuopajn personojn.

Tiun demandon ni kompreneble ne metu en la senco de persona biografio de tiuj aŭ aliaj aŭtoritatoj. Iliaj estontaj biografoj devos rigardi la aferon ankaŭ el tiu flanko, skribis li, sed la socialista movado pli interesiĝas "pri la esplorado de la historia origino, de la kondiĉoj, de la signifo kaj de la forto de la socialŝovinisma tendenco. […] Nur tia meto de la demando estas serioza, dum la deŝovo de la afero al 'personoj' signifas en la praktiko simplan pretekston, sofisman trukon."⁹

Precize tio verŝajne validas respektive ankaŭ por la kolapso de la socialismo, ĉar ankaŭ ĉi tie temas unuavice ne pri unuopaj personoj, sed pri la klarigo de la origino kaj de la objektivaj kaj subjektivaj kondiĉoj por la estiĝo kaj efikado de tuta sistemo de deformadoj de la socialismo kaj ankaŭ de la marksismo, kiu estiĝis kiel flanka produkto de la unua socialisma revolucio kaj de la starigo de la socialisma socio kaj kiu akiris grandan influon precipe al la formado de la sovetsocio.

La rigardo kontraŭa al la personrilata, kiu asertas, ke jam el la objektivaj historiaj kondiĉoj de la postrestinta carisma Ruslando tia rezulto devis neeviteble okazi, male pli omaĝas meĥanisman determinismon kaj fatalismon, kiu volas klarigi la historion de la homa socio sen la socia praktiko, sen la aktivecoj kaj bataloj de la homoj, de la sociaj klasoj kaj de iliaj organizaĵoj kaj ĉe tio ignoras, ke en la rezulto ĉiam povas estiĝi ankaŭ diversaj eblecoj – kaj tio signifas ankaŭ: alternativoj. Pro tio la evoluo kaj la rezulto de la historio tute ne estas klare antaŭ-decidita de la donitaj kondiĉoj, sed en certaj limoj restas malfermita. Ĉiukaze, tiaj determinismaj-fatalismaj konceptoj havas nenion komunan kun la materiisma histori-koncepto kaj kun la marksismo entute.

Multe tro da tiaj simpligaj juĝoj cirkuladas, ĉe kio la opinioj kaj klarigoj de adeptoj kaj de kontraŭantoj de la marksismo kaj de la socialismo ne nur kontraŭstaras unu la alian, sed ofte ankaŭ parte kongruas, kio ne faciligas la komprenon de tiu historio. Ankaŭ oni ofte enordigas kompleksajn faktarojn kaj procezojn en tre simplajn kategoriojn, kelkfoje oni konfuzas kaŭzojn kaj efikojn, kaj oftege oni ĉe tio anstataŭigas seriozan analizon de la historiaj faktoj per ne pruvitaj asertoj kaj sloganoj.

Ĉe tio ludas apartan rolon la stalinismo, kiu devas tre ofte servi kiel universala klarigo de la okazaĵoj, same ĉe amikoj kiel ĉe malamikoj de la socialismo, kvankam plej ofte restas sufiĉe malklara, kion oni volas precize kompreni sub stalinismo. Legendoj pri kaj ĉirkaŭ Stalino estiĝis, pozitive glorantaj same kiel negative kondamnantaj, kiuj estas kredataj aŭ rifuzataj, sed ili tute ne kapablas klarigi la historian okazadon, ĉar ili mem estas ankaŭ nur ideologia produkto kaj elemento de tiu historia procezo.

Sed la stalinismo, kiu en la evoluo de la historio de la Sovetunio ekformiĝis kiel tuta sistemo de deformiĝoj de la marksisma teorio kaj de la socialisma politiko kaj rezulte de la interefikadoj kun la objektivaj kondiĉoj en Ruslando kondukis al la sovetia modelo de socialismo, ludis gravan rolon ĉe la estiĝo kaj evoluo de la unua mondhistoria provo starigi la socialisman socion kaj ankaŭ decide kunstampis ĝin. Pro tio en la sekvaj diskutoj kaj prezentadoj ĝi kompreneble ne eviteblas, ĝi estas konsiderenda en la koncernaj kuntekstoj tiom, kiom la kompreno de la historia evoluo de la socialismo kaj la teoriaj diskutoj bezonas tion.

En la origina versio de mia laboraĵo la problemaro de la stalinismo estis detale esplorita, kaj ĝiaj kaŭzoj, ĝia esenca teoria kaj politika enhavo kaj ĝiaj historiaj efikoj estis prezentataj lige kun la ĉioma evoluo de la socialismo. Sed poste evidentiĝis, ke tiu libro alprenis multe tro grandan amplekson. Pro tio la eldonejo proponis unue eldoni la ampleksan parton pri la stalinismo kiel apartan libron. Ĝi aperis sub la titolo "Stalinismo" – Esplorado pri origino, esenco kaj efikoj¹⁰ kaj tiuflanke kompletigas tiun ĉi laboraĵon.

La kompreno de la reala historio de la socialismo estas tamen malfacila pro la legendoj kaj mitoj pri la historio de la KPSU, pri la bolŝevismo, la leninismo kaj ankaŭ pri la trockismo, kiuj estis disvastigitaj tra jardekoj speciale en la fifama stalina Historio de la KPSU(b). Konciza kurso kaj per la stalina versio de la marksismo-leninismo. Bedaŭrinde multaj el ni tro senkritike sekvis tiujn opiniojn dum pli aŭ malpli longa tempo kredante je ties boneco, kaj mi mem ne povas ekskludi min el tio. Ĝuste en tiu kunteksto la detalaj kritikaj analizoj de la stalinismo kiel teoria sistemo en la menciita libro estas rekomendindaj kiel kompletigaĵo.

Ĉar tiu historio de la socialismo plenigas la konscian parton de mia vivo, en praktika same kiel en teoria rilato, mi ja ne estis pasiva observanto, sed – stampita de la sperto de la faŝisma milito kaj de ĝiaj sekvoj – en plej bona konscienco klopodis aktive kunlabori en la starigo kaj disvolvado de pacema, socie pli justa, humana socio de la socialismo en la GDR –, mi sentas min ne nur profunde trafita, sed ankaŭ devigata kontribui mian parton al la kritika kaj memkritika analizo de tiu historio. Ĉe tio mi kompreneble konscias, ke unuopulo povas kontribui al tio nur modestan parton, sed tiu kompreno ne estu kialo por eviti la moralan devon honeste konfesi tion.

Mi sentas tiun devon des pli ke mi dum longa tempo per multaj publikigitaj tekstoj kontribuis al disvastigo de la marksisma teorio, argumentis por la socialismo kaj defendis ĝin, kion mi ankaŭ nuntempe konsideras ĝusta, kvankam mi devas memkritike ekzameni diversajn erarojn kaj mistaksojn kaj korekti aŭ eĉ forĵeti plurajn aferojn.

Sed jam komence mi devas deklari, ke mi ne apartenas al la supersaĝuloj, kiuj laŭdire jam ĉiam sciis, ke tiu ĉi socialismo ne povas funkcii. Tute male: Dum longa tempo mi estis firme konvinkita, ke spite al ĉiaj malfacilaĵoj, malgraŭ eraroj kaj malprogresoj tamen eblas atingi tiun celon, kvankam dum miaj studoj kaj spertadoj mi ankaŭ pli kaj pli akiris sufiĉe kritikan sintenon pri la teoria kapablo kaj pri la el ĝi sekvantaj praktika politiko de la gvidantoj same de la KPSU kiel ankaŭ de la SED¹¹ . Sed se mi estus konsiderinta la socialismon sensenca entrepreno, tiam mia vivo estus evoluinta tute alie.

Se mi ĉi tie enplektas kelkajn pli biografiajn indikojn, tio okazas malpli, ĉar mi opinias min kaj mian vivon aparte interesa, sed sole por klarigi mian sintenon, mian metodon kaj ankaŭ la kondiĉojn, kiujn mi kunportas por la malfacila tasko, kiun mi aliras per tiu ĉi laboraĵo.¹²

Mian studadon de la bazoj de la marksismo mi komencis jam tuj post la militfino en la jaro 1946. Tamen la okupiĝo pri la marksismo sub la tiam regantaj kondiĉoj por novulo eblis nur en la senco de la marksismo-leninismo, kreita de Stalino, same kiel ankaŭ la klerigo de juna socialisto tiutempe povis okazi nur per la aktiva partopreno en la politika laboro de la KPD, de la SPD, kaj post la unuiĝo de tiuj du partioj en la SED. Pro tio mia aliĝo al la SED post la unuiĝo de KPD kaj SPD estis konscia kaj logika paŝo.

Mia komenca kompreno de marksismo kaj de socialismo sub tiaj kondiĉoj estis neeviteble stampita unue de tiu stalinisma tendenco, kvankam mi en mia vekiĝanta sciemo studis krom la fundamentajn verkojn de Markso, Engelso kaj Lenino ankaŭ tute alian literaturon, nome laboraĵojn de Buĥarin, Zinovjev, Trocko, Deborin, Ruth Fischer, Isaak Deutscher kaj de kromaj aŭtoroj, kiuj pli hazarde trafis en miajn manojn, kvankam la plej multaj el tiuj aŭtoroj tiam estis konsiderataj fiuloj, kio ja altigis mian sciemon. Sed mi devas konfesi, ke la stato de konoj kaj la juĝkapablo de la juna studento, kiu post fino de sia masonist-lernado ĵus komencis okupiĝi pri filozofio kaj historio, tiam ne sufiĉis por ĝuste pritaksi kaj prilabori la legiton. Akiri kritikan sintenon kontraŭ la stalinisma marksismo-leninismo ne estis simpla afero, postulis pli longan tempon kaj pli profundan enpenetradon en la originan teorion de la marksismo.

Tiu procezo okazis ĉe mi laŭŝtupe kaj malegale, ĉe kio unue la marksisma filozofio estis centra kaj mia strebado direktita al superado de la dogma skemismo de la stalina dialektika kaj historia materiismo, kiu reduktis la marksan filozofion al kelkaj malmultaj ĝeneralaj bazaj trajtoj kaj al formulecaj gvidfrazoj kaj per tio platigis, deformis kaj vulgarigis ĝin. Tiuj klopodoj rezultis unue en serio da artikoloj en revuoj, sed poste precipe en la libro Marksisma filozofio, kiu aperis en la jaro 1967¹³ , post du eldonoj estis kondamnita kiel reviziisma kaj fariĝis viktimo de la – ankaŭ al la GDR transiranta – re-staliniĝo de la Sovetunio, kiu komenciĝis post la eksigo de Ĥruŝĉovo fare de Breĵnevo en 1964.¹⁴

En mia scienca agado mi okupiĝis pli pri bazaj problemoj de la filozofio kaj de la ekkonteorio; pro tio pli profunda okupiĝo pri la pli rekta kaj detala teorio de la socialismo kaj ties kritika komparo kun la socia realo de la socialismo en mia laboro ankoraŭ ne ludis iom grandan rolon. Nur en la 1970-aj jaroj mi komencis turni min al tiuj demandoj; kaj per tio ankaŭ la socialpolitikaj opinioj de Stalino kaj la de ili determinita sovetia socialismo-modelo pli rekte venis en mian vidkampon.

Unu el la sekvoj de tiu neglekto estis, ke pri la pritakso de la stato de la socialisma socio en la Sovetunio kaj ankaŭ en la GDR same kiel de la politiko de la KPSU kaj de la SED mi troviĝis en sufiĉe kontraŭdira situacio, kiun mi tiam ankoraŭ ne sufiĉe teorie pripensis.

Unuflanke kiel rezulto de intensaj kontaktoj kun sovetiaj kolegoj en Moskvo kaj de la studado de rusa literaturo mi ja ekkonsciiĝis pri fundamentaj deficitoj kaj ankaŭ misevoluoj en la sovetia socio kaj pro tio akiris entute pli kritikan takson pri la demando, kiom ĝi jam plenumas la postulojn je socialisma socio. Sed aliflanke mi kredis, ke tiuj mankoj kaj ankaŭ deformaĵoj klarigeblas precipe el la historia ŝarĝo de la antaŭa postrestinteco de Ruslando, el la malfacilaj komencaj kondiĉoj kaj ankaŭ el negativaj trajtoj de la politiko de Stalino, kaj mi ligis kun tio la esperon, ke eblos superi ilin en iom pli longaj tempospacoj.

La 20-a kongreso de la KPSU februare de 1956 jam pli frue fortigis tiun mian opinion. Miaj per tio ligitaj opinioj kaj praktika sinteno de kritika solidareco do vidis la Sovetunion malgraŭ ĉiaj mankoj kiel la decidan bastionon de la socialismo, kiun necesas defendi kontraŭ ĉiaj atakoj, kion mi ja faris en diversaj laboraĵoj. Sed tio kondukis al tio, ke mi neglektis pli profundan kaj konsekvencan teorian analizadon de la opinioj regantaj en la stalinisma marksismo-leninismo pri la esenco, la karaktero kaj la enhavo de la socialismo kaj ke mi subpremis plurajn dubojn pri tio, ke ĝia demokratia karaktero kaj ĝia humanisma enhavo en ĝi ne nur aperis tro malmulte, sed ke ili ĝis tiam estis ankaŭ parte ignorataj.

Tre baldaŭ ja klariĝis al mi, ke la tasko formulita en la nova partiprogramo de la KPSU de 1961, konstrui ene de dudek jaroj la komunismon kiel la pli altan fazon de la nova socia formacio, estis malreala kaj iluzia, sed mi alkroĉis min ĉe la opinio, ke la Sovetunio tamen estas sufiĉe forta kaj stabila por plu evolui kaj en la reala vivo iom post iom alproksimiĝi al la idealoj de funkcianta socialisma socio. En tiuj konsideroj tutcerte ludis rolon – ĉu konscie, ĉu nekonscie – ankaŭ la kompreno, ke la pli malgrandaj socialismaj ŝtatoj, kaj speciale ankaŭ la GDR, sen ligo kaj densa kunlaborado kun la Sovetunio apenaŭ kapablus teni sin kontraŭ la potenca kapitalisma medio.

Nur lige kun tio, ke oni donis al mi la respondecon pri libroprojekto Dialektiko de la socialismo, mi estis devigata profundiĝi en tiun komplikan kaj politike tiklan problemaron kaj okupiĝi ankaŭ pri la ĝisnuna evoluo kaj la stato de la socialisma socio en la GDR. Per tio mi pli forte konsciiĝis pri tiu kontraŭdiro kaj nun neeviteble trafis en konfliktojn. Tiuj sub la donitaj kondiĉoj solveblis nur per kompromisoj kun la oficialaj opinioj pri la socialisma socio regantaj en la SED post la enpotenciĝo de Honecker en 1971, ĉar malgraŭ la potencoŝanĝo en la gvido¹⁵ de la SED mi restis adepto de la reformpolitiko de Valtero Ulbriĥto¹⁶ kaj per tio ankaŭ de la teoria koncepto de la socialismo kiel longdaŭra socia sistemo.

Ĉar tiu koncepto jam grandparte malproksimiĝis de la sovetia socialismo-modelo, Erich Honecker post la eksigo de Ulbriĥto deklaris ĝin simple malĝusta kaj kondamnis ĝin. Daŭre konfesi ĝin malkaŝe estis konsiderata parti-malamika kaj estis laŭ tio punata. Honecker esence revenis al la elpruvitaj sovetiaj opinioj kaj metodoj pri la evoluo de la socialismo, kiuj nun esprimiĝis en la decidoj de la 8-a kaj 9-a kongresoj de la partio kaj en la nova partiprogramo de la SED de 1976. Li estis evidente konvinkita, ke povas esti nur malĝusta forlasi la sovetian vojon kaj ne plu sekvi tiun modelon, des pli ke Honecker kompreneble sciis, ke la memstaraj opinioj de Ulbriĥto jam estis delonge suspektaj al la sovetia gvido sub Breĵnevo.

Do, la teoriaj analizoj de la evoluo kaj de la stato de la socialisma socio en la GDR kaj la eldiroj pri filozofia bazo de la teorio de la socialismo devis teni sin en la kadro de la tiam validaj decidoj de la SED-kongreso kaj de la programo de la SED, se ili aperu publike. Tiu limo ne estis transpaŝebla, pri tio jam zorgis la diskutado de la tekstaj malnetoj en la rektorejo de la Akademio pri sociaj sciencoj ĉe la CK de la SED, en kiu mi laboris.

Kvankam kelkaj malprecizaj formulaĵoj de la parti-programo donis ankaŭ ian agospacon por kritikaj analizoj kaj progresigaj ideoj pri kiel tiu socialisma socio formeblus pli efike, pli loge kaj pli demokratie, sed entute la libro Dialektiko de la socialismo, kiu estiĝis rezulte de tiuj laboraĵoj kaj sub mia gvido kaj kiu aperis de 1980 ĝis 1989 en sep eldonoj, ne kongruis kun mia reala stato de konoj pri nia socio.¹⁷ Tio precipe ĉar per la neevitebla adapto al la partiprogramo kaj al la decidoj de la lasta kongreso de la SED necesis ne nur tro multaj teoriaj kompromisoj, sed devis grandparte foresti ankaŭ objektiva kritika analizo de la reala stato de nia socio, kiu eblis nur en modesta mezuro.¹⁸ Ne bagatela kaŭzo por tio estis ankaŭ la fakto, ke necesaj empiriaj esploraĵoj kaj materialoj mankis aŭ estis ne alireblaj, ĉar ili estis tenataj sekretaj. Sub tiaj kondiĉoj mi provis, sendepende de tio, en pluraj eseoj pri la teorio de la socialismo kaj pri la socia strategio de la SED fari kritikan bilancon de la evoluo de la socialismo en la GDR. Tio kompreneble okazis ĉiam nur sub referenco al la taŭge interpretata partiprogramo, ĉar mi intencis publikigi tiujn laboraĵojn kiel kontribuon al la diskuto por la preparado de la posta kongreso de la SED. Deirante de kritika bilanco, mi en ĝi formulis larĝatingajn proponojn por fundamenta ŝanĝo de la tiama politiko, ĉar mi pli kaj pli konsciiĝis, ke la socialisma socio de la GDR ĉe daŭrigo de la kurso de unueco de ekonomia kaj sociala politiko – kiel Honecker nomis sian linion dislimante ĝin de la ulbriĥta politiko – devos perdi sian vivoforton kaj evolukapablon, jam sole ĉar tiu politiko pli aŭ malpli frue devas superi la ekonomian kapablon de la GDR.

Mi akiris tiun komprenon jam fine de la 1970-aj jaroj, post kiam mi iom pli ĝisfunde okupiĝis pri la ekonomia kaj sociala evoluo de la GDR laŭ la nova linio de la unueco de ekonomia kaj sociala politiko.¹⁹ Ĉe tio nun ankaŭ la sovetia socialismo-modelo, stampita de Stalino, pli forte enfokusiĝis, pri kiu la politiko de la SED grandparte orientiĝis, post kiam Ulbriĥto per sia reformpolitiko en la 1960-aj jaroj jam grandparte estis disiĝinta de ĝi.

En la menciitaj laboraĵoj mi submetis la kutimajn, de longa tempo validajn kiel memkompreneblajn stalinismajn opiniojn pri la socialismo, kiaj ili modifite estis efikaj ankaŭ en la politiko de la SED, al unua kritika analizo kaj proponis ideojn pri la demando, kiel la plua disvolvado de la socialismo estus ebla. Ĉe tio mi tre baldaŭ konvinkiĝis, ke ĝi bezonos ankoraŭ pli ol cent jarojn por sufiĉi al ĉiaj postuloj de evoluinta socialisma socio supera al la kapitalismo, kvankam Honecker en diversaj paroladoj jam deklaris, ke la socio de la GDR baldaŭ troviĝos en la komunismo.

Tamen tiuj laboraĵoj – escepte de artikolo en la Germana Revuo pri filozofio – bedaŭrinde ne povis esti publikigitaj.²⁰ Kvankam en la Akademio pri sociaj sciencoj ĉe la CK de la SED ili estis libere alireblaj al ĉiuj kunlaborantoj, almenaŭ de la Instituto pri filozofio, kaj cirkulis kaj estis legataj ankaŭ en kelkaj sekcioj de la CK de la SED, neniu pretis eniri pri tio seriozan diskuton.

Tion konfirmas ankaŭ la tiama vica gvidanto de la sekcio de sciencoj de la CK, Gregor Schirmer, en siaj postaj memoraĵoj: Neniu kuraĝis tion²¹ , li skribis pri tiu ĉi laboraĵo. Mi tiam parolis kun li pri mia rigardo al la problemoj kaj proponis, ke la sekcio de sciencoj de la CK organizu diskuton pri la manuskripto. Sed Schirmer opiniis, ke tion devas fari la akademio.

Sed ankaŭ la gvidantoj de la akademio ne kuraĝis tion. Mi certas, ke la rektoro Otto Reinhold tre bone konis mian laboraĵon, sed konsidere la politikan situacion kaj sian pozicion li verŝajne opiniis, ke li prefere ne parolu kun mi pri tio. La vicrektoro Heinz Hümmler, kiu ankaŭ konis mian laboraĵon, diris al mi, ke la akademio ne povas plu suprenirigi tiun ĉi mian tekston, sed li proponis al mi, ke mi kvazaŭ private havigu ĝin al la membro de la politika buroo Kurt Hager. Kvankam ne estis permesate ke membroj de la akademio turnu sin private al membroj de la partia gvido, tamen ĉar mi – kiel li scias – ĉiukaze ne tenas min je tiaj reguloj, tio estus irebla vojo. Mi respondis al li, ke mi jam faris tion ke kaj Kurt Hager posedas tiun laboraĵon.

Mi estis transdoninta mian manuskripton en persona letero, en kiu mi skribis, ke mi estas ekstreme maltrankvila pri la stato de nia socio kaj havas grandajn timojn, se ni ne ĝisfunde ŝanĝas la politikon. Miaj ideoj pri tio povus esti diskutbazo, kaj mi proponis diskuti pri tio en taŭga rondo.

Sed Hager tiam vidis sin ne kapabla poziciiĝi pri tio, kiel li poste komunikis al mi en persona letero. Tio tutcerte ne estis kaŭzita de teoria nekapablo, sed de la kondiĉoj en la politika buroo kaj eble ankaŭ de la timo de Hager, en la politika buroo disputi kun la ĝenerala sekretario ĝisfunde pri tiom kritikaj demandoj. Bedaŭrinde Gregor Schirmer pravas: Nek en la politika buroo kaj la Centra Komitato nek en la registaro aŭ sur alia nivelo de la partio kaj de la ŝtato iu kuraĝis malkaŝe elpaŝi kontraŭ la misa politiko de Honecker kaj Mittag, kvankam multaj jam delonge havis samajn aŭ similajn kritikajn opiniojn kaj timojn – de malsupre en la partiaj organizaĵoj ĝis supre en la politika buroo. Mi estis certe ne la sola en la lando kiu sentis la deziron diskuti kaj ŝanĝi. En tiu stalinisme stampita sistemo simple ne ekzistis reala internpartia demokratio kaj sekve ankaŭ ne demokratiaj kondiĉoj en la socio, kiuj ebligintus malkaŝe diskuti pri la urĝaj problemoj kaj efike influi la politikon.²²

Nur poste, post la pereo de la socialismo, mi prezentis miajn opiniojn en la libro Internaj rigardoj kiel tempaj atestoj. Filozofio kaj politiko en la GDR²³ . Kvankam tio estis paŝoj survoje al la ekkono de gravaj interrilatoj kaj procezoj en la historio de la marksismo kaj de la socialismo kaj samtempe al kritika kaj memkritika memkompreniĝo, ili restis – el hodiaŭa vidpunkto – tamen ankoraŭ tre nekompletaj kaj malmulte kontentigaj.

Pro tio mi nun same kiel antaŭe konsideras grava tasko la ĉiuflankan esploradon de tiu malfacila problem-komplekso, ĉar ĝi estas laŭ sia naturo senfina, kiel la scienco entute estas senfina.²⁴

La laboraĵoj kunmetitaj en tiu ĉi libro estas kromaj kontribuaĵoj en tiu direkto, ĉe kio ili pli amplekse kaj pli ĝisfunde analizas kaj prezentas serion da problemoj, kompreneble sen jam elĉerpi ilin. Ili estas samtempe ankaŭ paŝoj de memkompreniĝo, ĉar pli profunda enpenetrado en nian historion estas neeviteble ligita kun kritika kaj memkritika ekzamenado de la propraj starpunktoj, kaj ĉe tio ĉiu ankaŭ devas esti severa al si mem. Intelekta kaj morala sincero ordonas, ke oni sincere disiĝu de eraraj, senbazaj kaj antaŭtempaj opinioj kaj ĉe tio ankaŭ akceptu tre amarajn verojn, kaj ĉion ĉi ne por malkonfesi marksismajn opiniojn kaj socialismajn konvinkojn, sed por nove trapensi kaj firmigi ilin sur pli solida fundamento.

Kvankam tiu ĉi libro en pluraj ĉapitroj havas pli la karakteron de kolektaĵo, ĉar ĝi ligas relative memstarajn partojn al tutaĵo, ĝi entute tamen havas certan ruĝan fadenon, kaj tiu konsistas en la provo kompreni kaj komprenigi la internan logikon de la evoluo de la reala socialismo ekde ĝia komenco ĝis sia fino, tiel ke eblas akiri el tio instruojn kaj ekkonojn por la plua batalo por la socialisma transformado de la socio en la estonteco.

Tiu ĉi laboraĵo do eksplicite ne estas historio de la socialismo en la senco de kronologia historia prezentado, sed la provo diskuti fundamentajn problemojn de la socialismo-teorio, kiu aperis en la evoluo de la socialismo, kaj analizi, kiel ili estis perceptataj kaj komprenataj de la gvidaj personoj, kiaj diskutoj okazis pri tio kaj kiel ili estis praktike solvitaj. Kompreneble tio postulas reveni al esencaj historiaj evoluoj, procezoj kaj okazaĵoj, por ke la pritraktitaj teoriaj problemoj ne ŝvebu en la senaera spaco, sed povu esti komprenataj lige kun la respektivaj realaj procezoj.

Sed aliflanke tio estas ebla nur se ni enprenas en la esploraĵon la imagojn kaj pensmanierojn de la gvidaj praktikaj agantoj kaj same la motivojn de iliaj decidoj kaj agoj, kvankam tio estas tre malfacila, ĉar al neniu oni povas rigardi en la kapon por ekkoni liajn pensojn kaj motivojn, pro kio oni ofte restas dependa ankaŭ de indikoj kaj supozoj.

El la aparta strukturo de la libro sekvas, ke okazas interkroĉiĝoj kaj ripetoj, ĉar pluraj problemoj estas pritraktataj en la unuopaj partoj sub diversaj vidpunktoj. Tio estas malavantaĝo, kiu tamen eble havas ankaŭ avantaĝojn, ĉar ripetado estas la patrino de la studoj.

Envere superfluus emfazi, ke ĉe tiu ĉi laboraĵo ne temas pri definitivaj aŭ eĉ absolutaj veroj, sed pri provoj atingi pli profundan komprenon de nia propra historio. Aŭ – en la senco de la engelsa Kontraŭ-Duringo kaj de la lenina Materiismo kaj empiriokritikismo – pri relativa vero, per kiu ni proksimiĝas al la absoluta vero sen iam atingi ĝin.

1-a ĉapitro: Teoriaj antaŭkondiĉoj

Ĉar la kono de la teorio de la marksismo, de la originaj opinioj de Markso, Engelso kaj ankaŭ de Lenino dum longa tempo, estis limigita precipe al ĝia de Stalino stumpigita kaj skemece deformita prezentado de  la marksismo-leninismo en la Historio de la KPSU(b). Konciza kurso, sed tiu kono por la kompreno de la socialismo estas nemalhavebla kondiĉo, ŝajnas esti taŭga ĉe la komenco mallonge prezenti tiujn teoriajn bazojn. (Kiu ne bezonas ilin, tiu povas ilin simple transsalti.) Tiu ĉi prezentado kompreneble baziĝas sur mia kompreno de la marksismo kaj neniel pretendas esti la sole ebla aŭ eĉ la sole ĝusta.

Ĝi tamen devas limiĝi ĉi tie al la decidaj fundamentaj ideoj de la marksisma teorio kaj rezigni pri pli detalaj prezentoj, same pri la kritika diskutado de misprognozoj, eraroj kaj diversspecaj tempe kondiĉitaj eldiroj, kiuj ĉiam povas esti ligitaj kun la dialektiko de vero kaj eraro en la evoluo kaj aplikado de scienca teorio kaj kiuj ekzistas kompreneble ankaŭ en la verkoj de Markso, Engelso, Lenino kaj de aliaj teoriuloj de la marksismo.

La kompreno de la marksisma teorio tute ne signifas kredan-senkritikan akcepton de ĉia tempe kondiĉita opinio aŭ eldiro de Markso kaj Engelso pri estontaj evoluoj aŭ okazaĵoj en la historio de la homa socio. Pli ĝuste temas ĉe tio pri la fundamentaj teoriaj kaj metodaj opinioj pri la pozicio de la homo en la naturo kaj en la socio, pri la interrilato de naturo kaj socio, pri la laŭleĝa evoluo de la socio kiel necesa sekvo de la spirita kaj praktika alproprigo de la naturo fare de la homoj pere de ilia produkta agado ene de certaj sociaj strukturoj kaj rilatoj surbaze de la historie estiĝintaj objektivaj kondiĉoj en la formo de produktadfortoj kaj produktadkondiĉoj²⁵ same kiel en la formo de la respektiva socia formacio.

Tiuj opinioj estas sisteme resumitaj kaj prezentataj en konsekvence materiisma kaj samtempe dialektike-historia mondpercepto, kiu entenas la esencajn ĝenerale filozofiajn, metodajn kaj ekkonteoriajn instrumentarojn, per kiuj la objektiva socia realo interefike kun la respektivaj unuopaj sciencoj estas pli kaj pli ekkonata kaj ŝanĝebla fare de la socia praktiko de la homoj.

Marksismo ne estas kredinstruo, kian speciale anoncis konvertitaj renegatoj kiel Aleksander Nikolajeviĉ Jakovlev (1923-2005), sed historie kondiĉita empirie bazita teorio, kiu bezonas konstantan ekzamenadon, kritikan korektadon kaj riĉigon surbaze de la progresanta evoluo de la socio, de la scienca ekkono kaj de la praktikaj spertoj de la politika batalo. Pro tio ĝi tiusence neniam povas esti finfarita. sed ĝi konsistas el malfermita teoria sistemo, kiu konstante troviĝas en pluevoluo. La formulo, okaze uzata en la marksisma literaturo, ke la marksismo estas fermita mondpercepto, okazigas miskomprenojn, kvankam per tio oni envere volas nur esprimi, ke temas pri konsistanta, logike ĝusta teoria sistemo, sed tute ne pri io fermita.

1.1 La bazaj ideoj de la marksismo

Sub marksismo ni ĉi tie komprenas unue la sistemon de opinioj kaj teorioj de Markso kaj Engelso, kiun ili komune ellaboris kaj science bazis dum la jaroj 1847 ĝis 1895. La marksismo estiĝis en la 1840-aj jaroj en la diskutoj pri la sociaj, politikaj kaj ideologiaj evoluoj en la tempo, kiam la kapitalisma socio estis jam tute elforminta siajn konturojn, kiam ĝiaj bazaj klasoj burĝaro kaj proletaro kun siaj kontraŭaj vivkondiĉoj kaj klasaj interesoj estis elformiĝintaj kaj la klasbatalo inter ili ekbrulinta.

La laborista klaso nun aperis kiel memstara socia forto kaj provis konsciiĝi pri siaj propraj interesoj, formuli kaj taŭge respektigi ilin. Diversaj laboristaj asocioj kaj politikaj organizaĵoj estiĝis kaj provis determini vojon kaj celon de la batalo de la laborista klaso.

La plej multaj el ili trafis unue sub la influon de etburĝaj ideoj pri justeco aŭ de socialaj utopioj pri pli bona socio, kiuj baziĝis pli sur deziraj imagoj ol sur solidaj konoj pri la realaj sociaj kondiĉoj kaj de la objektivaj ekonomiaj evolutendencoj de la kapitalisma socio. Tio estis komprenebla, ĉar por ekkoni tiujn kaj sur  ilia bazo disvolvi klaran ideon pri kiel la laborista klaso povas liberigi sin el la kapitalismaj ekspluatado kaj subpremado, pri kiajn vojojn iri por tio kaj kiajn sociajn celojn alstrebi, por tio necesis scienca kompreno ne nur de la ekonomia strukturo de la kapitalisma socio, sed antaŭ ĉio ankaŭ de ĝiaj leĝoj kaj evolutendencoj.

Ĉe la teoria analizado de la socio kaj dum la kritika diskutado pri la tiamaj ideologiaj kaj politikaj tendencoj Markso kaj Engelso ekkonsciis pri tiu deira situacio, kaj ili ekkonis, ke la konsekvenca daŭrigo de iliaj ĝis tiam akiritaj filozofiaj, historiaj kaj ekonomiaj komprenoj devis konduki ilin al la flanko de la laborista klaso kaj de ĝia batalo. Pro tio ili decidis meti sian pluan sciencan laboradon en la servon de la supren strebanta laborista movado kaj – precipe per la ekonomia analizado de la strukturo, de la leĝecoj kaj de la evolutendencoj de la kapitalismo – krei por ĝi solidan teorian fundamenton por ĝia socia kaj politika batalo.

Ide-historie ili ĉe tio daŭrigis la progresemajn filozofiajn, ekonomiajn kaj socialpolitikajn teoriojn, kiuj estiĝis jam en la 18-a kaj 19-a jarcentoj. Tiuj estis en la germana filozofio precipe la idealisma dialektiko de Georgo Vilhelmo Frederiko Hegelo²⁶ kaj la materiismo de Ludoviko Fojerbaĥo²⁷ , en la ekonomio la instruoj de la anglaj klasikaj ekonomikistoj Adam Smith kaj David Ricardo, kaj en la koncepto de socialismo la instruoj de la francaj utopiaj socialistoj Claude-Henri de Saint-Simon, Charles Fourier, de la utopiaj komunistoj Étienne Cabet kaj Théodore Dézamy kaj de la angla socialisto Robert Owen. Markso kaj Engelso kritike kaj kreeme prilaboris tiun heredaĵon, kaj deirante de tio ili iom post iom kreis ampleksan sciencan teorion, kiu povis doni bazitajn respondojn al la decidaj problemoj, kiuj estis levitaj de la moderna socia evoluo, de la batalo de la laborista movado kaj de la progresema pensado de tiu tempo.

Oni povas kompreni la teorian sistemon de la marksismo kiel unuecon de filozofio, ekonomio kaj de scienca socialismo, kion Lenino proponis en sia eseo Tri fontoj kaj tri partoj de la marksismo.²⁸ Tio esence kongruas ankaŭ kun la strukturo de la materialo, kiun Engelso uzis en sia libro La transformego de la scienco fare de s-ro Eugen Dühring (la Kontraŭ-Duringo)²⁹ , kiun, kiel konate, ankaŭ Markso aprobis. Per tio la ĉefaj partoj de la marksismo estas nomitaj per la respektivaj teoriaj fontoj, sed estus tute malĝuste, se oni farus el tio dogman skemon, de kiu oni ne devojiĝu. Tio unue kontraŭdirus la intencojn de Markso kaj Engelso, ĉar en tiu teoria sistemo ne ekzistas rigidaj limoj; male, la fundamentaj filozofiaj, ekonomiaj kaj politikaj ekkonoj kondiĉas sin reciproke kaj interpenetriĝas; kaj due ĉe tio la fakto malaperus, ke la marksismo entenas ankaŭ transe de tiuj tri kampoj historiajn, politikajn, kulturajn, etikajn kaj ekologiajn komprenojn, kiuj tute ne enirus tian skeman ordon kaj tamen ne restu ne rimarkitaj. Krome necesas konsideri, ke la marksismo estas ja konsistanta, sed ne finita sistemo, ke kiel malfermita sistemo ĝi estas evolukapabla en ĉiuj direktoj surbaze de siaj principoj. Estas do ja ebla kaj pravigebla elekti por prezenti la teorion de la marksismo kaj de ĝiaj partoj kaj aspektoj tute malsamajn deirpunktojn kaj strukturojn.

Jam pro siaj spiritaj originoj kaj fontoj la marksismo estas internacia produkto de la progresema eŭropa pensado. Ankaŭ la pludisvolvado kaj aplikado de la marksisma teorio en la fluo de la tempo okazis en multaj landoj per la laborado de multaj teoriuloj kaj politikistoj. Tio sekvigis, ke ĝi ankaŭ ricevis diversajn elformiĝojn, en kiuj esprimiĝas la apartaĵoj de la naciaj kondiĉoj pro estiĝo kaj evoluo de socialistaj partioj kaj ankaŭ individuaj apartaĵoj kaj influoj de diversaj pensskoloj de la marksistaj teoriuloj.

En la germana socialdemokrataro la marksismo devis trudiĝi en la kritika diskutado kun la lasalismo³⁰ kaj ankaŭ kun etburĝaj socialismo-konceptoj de la tiel nomataj katedro-socialistoj, kiuj unue akiris certan influon en la laborista movado. Ankaŭ la tradicioj kaj postsekvoj de la klasika germana filozofio havis certan influon al la laboro de marksistaj teoriuloj. El tio rezultis provoj ligi la marksisman filozofion kun la kantiismo, speciale kun la kantiaj ekkonteorio kaj etiko (Max Adler aŭ Karl Vorländer). Tio kondukis ja al interesaj laboraĵoj, kiuj tamen kelkrilate forlasis la bazon de la marksismo kaj pro tio estis ankaŭ taksitaj kiel formo de la filozofia reviziismo.

En la angla laborista movado la marksismo trafis sur la trade-union-ismon, kiu tie pro longa tradicio estis profunde enradikiĝinta kaj malfacile superebla pro la avantaĝoj, kiujn la angla burĝaro por korupti ilin koncedis al certaj tavoloj de la laborista klaso pro siaj altaj kromprofitoj el la ekspluatado de siaj ampleksaj kolonioj. Tio en la Laborist-partio (Labour Party) neniam sukcesis, kaj ankaŭ en la posta Komunista Partio tio sukcesis nur limigite, ĉar ĝi sub tiaj kondiĉoj ne povis atingi grandan amas-influon.

En la postromiaj landoj regis aliaj kondiĉoj por la unuiĝo de la marksismo kun la laborista movado kaj por la akceptado de la marksismo, ĉar tie la anarĥiismo posedis konsiderindan influon, pro kio la batalo kontraŭ la anarĥiismaj opinioj donis al la teoriaj laboraĵoj de la tiulandaj marksistoj sian direkton.

En Ruslando, male, la marksismo unue devis disputiĝi kun la popolistoj aŭ narodniki, kiuj, portataj precipe de revoluciaj intelektuloj, iris en la popolon por mobilizi la kampulojn al batalo kontraŭ la feŭda sistemo. Surbaze de la kampulaj vilaĝ-komunumoj ili volis krei primitivan socialismon evitante la kapitalisman evolu-stadion.³¹ Dum longa tempo oni diskutis pri la pruvo, ke la kapitalisma evoluo ankaŭ en Ruslando estas ne evitebla kaj ke ĝi kondukos al elformiĝo de burĝaro kaj de laborista klaso kaj per tio ankaŭ al klasbatalo inter ili. Pro tio en Ruslando, laŭ tio, baldaŭ la burĝa-demokratia revolucio staros en la tagordo, en kiu la laborista klaso kiel la plej konsekvenca revolucia forto devas aktive partopreni. Krome la carisma Ruslando estis multpopola ŝtato, en kiu multaj nacioj, popoloj kaj etnaj grupoj estis subpremataj. Tio estis la kazo ankaŭ en Aŭstrujo-Hungarujo, pro kio la nacia demando en la teoria laboro de la marksistoj de tiuj landoj ludis apartan rolon kaj eĉ esence stampis la aŭstromarksismon, dum tiu problemaro en la okcidenteŭropaj socialistaj partioj malmulte gravis.

Estas tute natura kaj memkomprenebla, ke la marksismo krome per la laboro de teoriuloj, kiuj laboris sub la tre malsamaj sociaj, politikaj kaj ideologiaj kondiĉoj de siaj respektivaj landoj, deiris ankaŭ de ties progresema heredaĵo.

La akceptado de la marksismo estas do ankaŭ historia procezo, en kiu estiĝas diversaj elformiĝoj de la baze unueca teorio, kiuj stampiĝas de la malsamaj kondiĉoj  en la respektivaj landoj. Teoriuloj de diversaj landoj ĉe tio disvolvis ankaŭ malsamajn metodojn kaj pens-stilojn, tiel ke iliaj kontribuaĵoj al la marksisma teorio ricevis ankaŭ individuan formon kaj nuancon. Tiusence ekzistis ja klaraj diferencoj inter la marksismaj laboraĵoj de Karlo Kaŭcko³² en Germanujo, kiun Lenino karakterizis kiel la reprezentanton de la ortodoksa marksismo (ĉe kio tiu ortodokseco komence posedis ja avantaĝojn, sed poste efikis negative), kaj la laboraĵoj de Lenino aŭ Trocko³³ , kiuj pro la proksimiĝo de la revolucio en Ruslando disvolvis multe pli aktivan version de la marksisma teorio, kiu mobilizis kaj organizis la laboristan movadon, sed kiuj estis ankaŭ influataj de siaj revoluciaj antaŭuloj (Ĉerniŝevskij, Neĉajev k.a.).

Tio ĝustas ankaŭ pri la laboraĵoj de Rozo Luksemburgo³⁴ , kiu per sia kono de la rusa-pola same kiel ankaŭ de la germanaj kondiĉoj venis al memstaraj opinioj speciale pri la strategio kaj taktiko de la pola batalo, kiuj distingiĝis de Kaŭcko kaj kelkrilate ankaŭ de Lenino. Poste tio ĝustas ankaŭ pri la laboraĵoj de Antono Gramŝo³⁵ , kiuj jam pripensis la spertojn de la rusa kaj de aliaj revolucioj, sed samtempe ankaŭ uzis progresemajn tradiciojn de la itala spirita vivo. Ankaŭ la laboraĵoj de la grava marksista teoriulo Georgo Lukaĉo³⁶ montras tre klarajn apartaĵojn, kiuj – precipe en liaj fruaj verkoj – spegulas la gigantan influon de la Oktobra Revolucio al la progresema pensado en Eŭropo kaj samtempe lian individuan evoluon de idealisma pozicio orientita al Hegelo ĝis la marksismo.

Sed ĉe tio tute ne temas pri malsamaj marksismoj, ekzemple germana, rusa, itala aŭ aŭstra, ĉar tiuj diversaj elformiĝoj baziĝas sur la bazaj ekkonoj kaj principoj de la marksismo, aplikas ilin al novaj kampoj de la ekkono kaj de la socia praktiko kaj per tio riĉigas ĝian enhavon kaj ĝian teorian instrumentaron. La marksismo per tio ne disfalas en memstarajn unuecajn marksismojn, sed evoluas kiel teoria unueco en sia multeco, pro kio estus tute malĝusta deklari iun el tiuj elformiĝoj la sole ĝusta kaj per tio fari dogmon.

La influo de la marksismo al la spirita vivo de Eŭropo post la Oktobra Revolucio estis eksterordinara, speciale en la homaj sciencoj. Bazaj ekkonoj de Markso estis pli aŭ malpli grandparte transprenitaj de sciencistoj el la kampoj de historiografio, de ekonomio, de filozofio, de sociologio – parte kovrite, parte malkaŝe, tiel ke en la ĉirkaŭaĵo de la marksismo diversaj tendencoj estiĝis, kiu estis proksimaj al ĝi, parte kovriĝis kun ĝi sed en esencaj aspektoj ankaŭ distingiĝis de ĝi. Tio ĝustas ekzemple pri la espero-filozofio de Ernst Bloch, kiu en sian pensadon kvazaŭ enkorpigis la marksismon, sed kiel lasta teleologia metafizika sistemo ne identas kun la marksismo. Tio ĝustas ankaŭ pri la scio-sociologio de Karl Mannheim kaj de liaj daŭrigantoj, kiuj uzas marksismajn bazajn ekkonojn, sed en diversaj rilatoj ekstreme simpligas ilin. Aŭ pri la kritika teorio de la Frankfurta Skolo, kiu grandparte kongruas kun marksismaj ekkonoj, uzas ilin, sed en esencaj bazaj demandoj kaj praktikaj konsekvencoj tamen ne identas kun la marksismo.

La fakto, ke tiaj spiritaj tendencoj evoluis, atestas pri la granda influo kaj la inspira forto de la marksisma teorio, kaj en tio tiu tuta evoluo taksendas pozitiva, des pli ke ĝi tre ofte malfermis la vojon al pli profunda studado de la marksismo. Pro tio mi opinias erara vidi tiujn tendencojn – sub la forta influo de la ideologio de la Malvarma Milito – ekskluzive aŭ plejparte negative, precipe kiel objekton de la kritika diskuto, des pli ke en ili okazis ankaŭ konsiderindaj akiroj de ekkono. Sed mi opinias senbaza simple alkalkuli ilin al la marksismo en strikta senco de la vorto, kio tre ofte okazas.

En multe pli granda mezuro ol en la eŭropaj landoj la alproprigo kaj akceptado de la marksismo en landoj de aliaj regionoj  kaj kulturoj kun tute aliaj sociaj, politikaj kaj spiritaj tradicioj devis konduki al tre specifaj elformiĝoj de la marksismo. Tio ĝustas tute speciale pri Ĉinujo, kiu el sia longa historio kunportas kiel tradicion socian, kulturan kaj spiritan sperton tre malsaman ol tiu de la eŭropa evoluo. Tiu tradicio kondukis al aliaj kondutmanieroj kaj pensformoj, kiuj ne estas simple harmoniigeblaj kun la eŭropaj, kiuj estis stampitaj precipe de la greka kaj roma antikveco kaj de la renesanco kaj de la klerismo. Pro tio la alproprigo kaj aplikado de la marksisma teorio estas multe pli komplika, kaj la ligiĝo kun la kulturaj kaj spiritaj tradicioj de Ĉinujo verŝajne kondukos neeviteble ankaŭ al certa ĉiniĝo. Tiun oni ne nomu unuflanke negativa, ĉar ĝi sendube larĝigas ankaŭ la horizonton de la marksisma teoria pensado en Eŭropo.³⁷

Tiu multeco en la unueco de la marksismo poste, de Stalino, estis ĉiam pli striktigita per senbazaj verdiktoj kaj fine komplete forigita per lia dogma skemismo en la marksismo-leninismo, kio neeviteble kondukis ne nur al platigo, malriĉigo kaj deformado de la marksismo, sed ankaŭ al stagnado de la marksisma teoria pensado entute.³⁸

1.2 Kio estas scienca socialismo?

Kiel sciencan socialismon ni nomas ĉi tie la parton de la teorio de la marksismo, kiu ekonomie, socialpolitike kaj historie argumentas por la ebleco kaj neceso de anstataŭigo de la kapitalismo per pli alta socia formacio kaj kiu prezentas la bazojn, principojn kaj evolutendencojn de la socio, kiu estiĝas el tio. Tiu koncepto de la socialismo estas nomata scienca, ĉar ĝi, malsame ol la antaŭaj konceptoj de la utopiaj socialistoj kaj ankaŭ ol aliaj socialismaj teorioj ne plu en idealisme-utopia maniero kontraŭmetas al la realo de la kapitalismo kun ties kontraŭecoj kaj malsanoj elpensitan idealan socion de ĝenerala harmonio, kiu enkondukeblas, se oni sukcesas konvinki ĉiujn homojn, speciale ankaŭ la regantajn klasojn kaj la regantojn, pere de ekonomiaj kaj moralaj argumentoj, pri la avantaĝoj de tia socio.

La scienca marksismo, anstataŭ tio, science argumentite pruvas, unue, ke la kapitalisma socio mem per sia ekonomia evoluo en sia propra sino neeviteble produktas la materiajn kondiĉojn por pli alta ekonomia socia formacio; due, ke la leĝeca evoluo de la kapitalisma socio konstante pli akrigas siajn internajn kontraŭecojn, speciale la fundamentan kontraŭecon inter la produktadfortoj, kiuj dum sia evoluo alprenas ĉiam pli socian karakteron, en internacia kaj eĉ tutmonda skalo, kaj la privatkapitalismaj produktadkondiĉoj, kiuj fariĝas ligilo por la racia uzado kaj disvolvado de la produktadfortoj. La kapitalisma socio kiel sekvo de tiu kontraŭeco estas puŝata en ĉiam pli profundajn krizojn, en ekonomiajn krizojn, financajn krizojn, en spirite-moralajn krizojn kaj ankaŭ en tutmondan median krizon. Per tio la vivo de la homoj estas pli kaj pli malcertigata, okazas kreskanta malriĉeco ĉe grandaj tavoloj de la laboruloj, speciale en la malpli evoluintaj landoj, dum aliflanke giganta riĉaĵo amasiĝas en ĉiam malpli da manoj. Trie tiu evoluo de la kapitalisma socio pro la akriĝo de la klasaj antagonismoj, ligita kun tio, en la formo de la laborista klaso kaj de ĉiuj laboruloj (la salajro-dependuloj) produktas la socialajn fortojn, kies senperaj vivinteresoj objektive postulas la superadon de la kapitalisma profitsistemo. Pro tio tiuj fortoj pro la minaco al siaj vivkondiĉoj kaj pro ties malboniĝo pli aŭ malpli frue ekkonos, ke sole la kapitalismo estas la kaŭzo de ĉiaj krizoj kaj ili estos instigataj serĉi kaj fari tiun transiron al pli alta sociformo per politika revolucio kaj per transformado de la ekonomiaj bazoj de la socio, speciale de la propriet-rilatoj. En longa perspektivo por la homa socio ekzistas nur unu alternativo: socialismo aŭ malprogreso en la modernan barbarecon, en kiun la homaro nuntempe jam ĉiam pli enprofundiĝas.

La decidaj sciencaj fundamentoj de la ekkono, ke la ekonomia evoluo de la kapitalisma socio mem per siaj internaj kontraŭecoj kaj leĝecoj produktas tiun objektivan tendencon al socialismo kaj ke tiu ĉi pro tio fariĝas reala ebleco de la plua socia evoluo, estis kreitaj de Markso per la materiisma historia koncepto kaj la malkovro de la ekonomiaj leĝoj de la kapitalisma produktadmaniero, speciale de la leĝo de plusvaloro kiel la movleĝo de la kapitalismo. Per tio, la origino kaj la karaktero de la kapitalisma ekspluatado de la salajruloj estas klarigita kaj samtempe la vojo montrita al superado de la ekspluatado de la homo fare de la homo kaj por kreado de pli humana socio de socia justeco kaj en la perspektivo ankaŭ de sociala egaleco.

La fakto, ke moralaj prijuĝoj de la kapitalisma kaj ankaŭ de la alstrebinda nova socio en la verkoj de Markso kaj Engelso ĉe la argumentado de la ebleco kaj neceso de la transiro al la socialismo ne ludas rolon, estas ofte miskomprenita en la senco ke en la socialismo moralo kaj etiko entute estas subtaksataj aŭ eĉ malestimataj. Tio estas tamen fundamenta eraro, ĉar la ekonomia analizo de la kapitalismo en la ĉefverko de Markso La kapitalo estas samtempe ankaŭ akra morala pritakso kaj pasia kondamno de tiu socio.³⁹ Sed morala rifuzo ne estas scienca analizo de la ekonomia, socia kaj politika-ideologia sistemo de la kapitalismaj kondiĉoj kaj pro tio ne povas argumenti por la ebleco kaj neceso de la transiro al pli alta socia formacio, sed ĝi ja povas altigi kaj firmigi la motiviĝon por la batalo kontraŭ la kapitalismo. Pro tio ĉiaj provoj pravigi la socialismon per moralaj juĝoj estas ja bonintencaj, sed senefikaj, des pli ke ili plej ofte kondukas al la idealisma konkludo, ke oni devas unue morale plibonigi la homojn, antaŭ ol la socialismo fariĝu ebla.

Nur el la fundamento de la materiisma historia kompreno kaj el la ekkono de la decida movleĝo de la kapitalisma socio la socialismo jam ne aperas kiel dezir-imago, kiel iluzia utopio, sed pruviĝas kiel necesa evoluprodukto de la kapitalisma socio mem.

Tamen la homa historio kiel naturhistoria laŭleĝa procezo ne evoluas en la maniero de leĝaj naturprocezoj, kiuj plenumiĝas sen scio kaj aldono de la homoj. Sociaj leĝecoj estiĝas kaj efikas nur pere de la aktiva materia kaj spirita agado de la homoj. Tiu ĉi estas ja determinata de la objektivaj kondiĉoj kaj leĝoj de la respektiva socio, sed ĉar la ekzistkondiĉoj kaj la el ĝi rezultantaj interesoj de la diversaj klasoj kaj tavoloj, des pli de antagonismaj klasoj, estas malsamaj kaj ofte ankaŭ kontraŭaj, en la socia vivprocezo rezultas pelmelo kaj kontraŭaj agadoj de senfine multaj streboj kaj agadoj. Laŭ la respektiva ekonomia fortrilato, la pezo de la interesoj de la agantoj kaj de ilia socia aktiveco en la fluo de la historia procezo certaj tendencoj trudiĝas kiel dominantaj kaj tiam efikas kiel leĝecoj de la socia evoluo. Sed el tiu ĉi aparta karaktero de la sociaj leĝecoj samtempe ankaŭ sekvas, ke ne okazos aŭtomata kolapso de la arĥaiĝinta kapitalisma sistemo kiel rekta sekvo de tiuj leĝecoj, kion iuj eble atendas, sed aliaj imputas al la marksisma socialismo.

Konata argumento kontraŭ la marksisma teorio estis, ke la batalo por la socialismo estus superflua, se ĝi estas la rezulto de la kapitalisma evoluo, ĉar neniu kapricus batali por la ĉiutaga sunleviĝo, kiu estas la leĝa rezulto de la Ter-rotacio kaj de la planedaj moviĝoj ĉirkaŭ la Suno. Sed tiu argumento preteriras la esencon de la afero, ĉar ĝi baziĝas sur egaligo de naturleĝoj kaj sociaj leĝoj kaj ignoras la specifecon de sociaj leĝecoj, kiuj ĉiam estas ligitaj kun la aktiva agado de la homoj.

Tiom longe, kiom la reganta klaso posedas la ekonomian kaj per tio ankaŭ la politikan potencon, ĝi ankaŭ serĉos kaj verŝajne trovos vojojn por ĉiapove konservi la arĥaiĝintan kapitalisman sistemon. Pri tio oni ne iluziu. Sed aliflanke estas ankaŭ iluzio supozi, ke povas okazi iom-post-ioma enkreskiĝo en la socialismon, ekzemple per sociaj reformoj intertrakteblaj inter kapitalo kaj laboro kiel social-partneroj, kion ankaŭ iuj asertas kaj esperas. Ĉar ĉiaj tiaj reformoj estas nur etaj koncedoj de la reganta klaso al la regataj kaj ekspluatataj klasoj kaj restas en la kadro de la kapitalisma socia sistemo. Ankaŭ kiam ili alportas plibonigojn kaj faciligojn por la laborista klaso, ili servas antaŭ ĉio al stabiligo de la kapitalismo, ĉar la ekonomiaj bazoj de la regado kaj politika potenco de la posedantaj klasoj kaj per tio ankaŭ de la ekspluatado de la neposedantaj klasoj per tio ne tuŝiĝas.

Ĉu kaj kiam la reala ebleco de socialismo, kiu estas jam donita de la alta evolustato de la produktadfortoj kaj aliflanke de la sennombraj fenomenoj de disfalo de la kapitalismo, tio sub tiuj kondiĉoj dependas unuavice de subjektivaj faktoroj, do de la kompreno de granda plimulto de salajruloj, ke estas en ĝia intereso superi la kapitalismon, kaj krome de ilia preteco kaj kapablo, per taŭgaj agadoj en la klasbatalo konkeri la politikan potencon kaj uzi ĝin por fundamenta transformado de la socio. Kaj tiu preteco kaj la kapablo por tiaj agoj siavice grandparte dependas de tio, kiel la politikaj organizaĵoj de la laboruloj akiras teorian komprenon de la realaj sociaj kondiĉoj kaj kiom ili kapablas disvolvi kaj disvastigi kontraŭkapitalisman konscion, organizi kaj gvidi taŭgajn agojn kaj fine transformi ilin en politikan potencon.

Ĉiujn ĉi interrilatojn Markso kaj Engelso formulis kaj koncize skizis jam en la programaj prezentoj de la Komunista Manifesto⁴⁰ Ankaŭ en aliaj iliaj verkoj troviĝas, plejparte nur sufiĉe kompakte, eldiroj pri la problemaro de la transiro al socialismo, ne jam detale disvolvitaj. Tio klariĝas el la fakto, ke la praktika problemo de la batalo por la politika potenco kaj por starigo de la socialisma socio siatempe ankoraŭ ne troviĝis sur la tagordo. Pro tio ili opiniis, ke la konkretaj formoj kaj la detaloj de tiu procezo povas esti klarigataj nur sur la bazo de la tiam donitaj kondiĉoj kaj historiaj spertoj. Ĉiaj prognozoj kaj supozoj pri tio, kiam kaj kie revolucio komenciĝos, laŭ ili, estas do senbazaj. Sed la fundamentaj ekkonoj de la historia materiismo kaj la kun ili ligitaj komprenoj pri la karaktero kaj la efikado de sociaj leĝecoj estas en ĉiu kazo konsiderendaj kaj devas esti la teoria bazo por esplorado kaj klarigado de tiuj pli specialaj demandoj. Ili estas ĉiam enprenendaj en ĉiujn tiurilatajn pensadojn, se oni ne volas veni al skemecaj kaj simpligitaj opinioj pri la vojo al socialismo.

Bedaŭrinde tio tre ofte ne estis sufiĉe konsiderata, kiam en la malnova ankoraŭ revolucia socialdemokrataro same kiel ankaŭ poste en la komunista movado oni ofte opiniis, ke la venko de la socialismo estas certa, ĉar ĝi kongruas kun la historia leĝeco.

Ja ĝustas, ke la ebleco de starigo de la socialismo rezultas el la objektivaj leĝecoj de la evoluo de la kapitalismo. Sed el tio tute ne aŭtomate sekvas la neeviteblo de ĝia venko, ĉar nek la historio nek historiaj leĝecoj garantias tiun venkon. Tion povas fari nur la homoj per siaj konsciaj kaj laŭcelaj agoj, kiujn ili faras surbaze de tiuj historiaj leĝoj, de siaj konoj kaj de ties konscia aplikado. Tiu kompreno ankaŭ ne nuliĝas per tio, ke la objektivaj kaj subjektivaj kondiĉoj de la liberiĝa batalo de la laborista klaso dum la evoluo de la historio konsiderinde ŝanĝiĝis kaj nuntempe, post la granda malvenko de la socialismo, fariĝis multe pli komplikaj ol en la pasinteco.

Male: Ĝuste la pereo de la reala socialismo devigas kritike trapensi ĉiujn teoriajn fundamentajn demandojn en la lumo de la historiaj spertoj, por lerni el tio kaj fari la necesajn konkludojn.

1.3 Du nemalhaveblaj kolonoj de la socialismo

La du decidajn paŝojn por la transiro al la socialismo Markso kaj Engelso vidis en la konkero de la politika potenco fare de la laborista klaso kaj en la ŝanĝo de la propriet-rilatoj je la produktadrimedoj per ties transigo en socian proprieton. El la historiaj spertoj ĝis tiam konataj ili deduktis, ke la politika regado de la laborista klaso kaj de ĉiuj laboruloj – do de la giganta plimulto de la popolo – elbataleblas en politika revolucio, en kiu al la reganta kapitalista klaso la politika potenco estas pli aŭ malpli perforte elŝirota. Sed ili ne ekskludis aliajn formojn de klasbatalo por atingi tiun celon. Markso en tiu kunteksto nomis la perforton la naskiganto de ĉia socia formacio, kiu gravedas je nova, sed tiu perforto povas alpreni tre diversajn formojn, kiuj ne necese ligiĝas kun armitaj bataloj. Ekzemple la akiro de granda plimulto en elektoj sub certaj cirkonstancoj povas jam signifi politikan (per)forton⁴¹ , kiu ebligas potencoŝanĝon en la ŝtato.

Ne la vojo estas decida, sed la rezulto.

Tamen politika plimulto kaj forto pro elektoj ja atingeblas per elektoj, sed per ili ne konserveblas por la daŭro, se la ĝis tiam reganta klaso ne estas ekonomie kaj politike senpotencigita.

El la spertoj de ĉiaj ĝisnunaj revolucioj en la historio Markso kaj Engelso do deduktis, ke tia ebleco ja ne ekskludeblas, sed ke ĝi estas tre malverŝajna, ĉar nenia reganta potenco libervole rezignas pri sia potenco.⁴² La evoluo de la ĉilia revolucio de 1970, en kiu la unuiĝintaj socialistaj fortoj en la parlament-elektoj povis akiri plimulton kaj per tio la politikan potencon en la ŝtato, tre imprese konfirmas tion. Jam komence de la ekonomia kaj socia transformado de la socio la politike senpotencigita, sed ekonomie ankoraŭ reganta burĝaro, helpe de reakciaj militistoj kaj kun aktiva subteno de la usonaj sekretaj servoj organizis armitan kontraŭrevolucion kaj starigis militistan diktatorecon, tiel ke la potenco akirita sur parlamenta vojo post mallonga tempo perdiĝis.

Koncerne la formon de la politika regado de la laborista klaso, ĝis tiam ne ekzistis historiaj spertoj, se ne konsideri la Parizan Komunumon, kiu estis nur urba ŝtato kaj krome ekzistis nur mallonge. Markso opiniis, ke la malnova ŝtatpotenco, kiu estigas la diktatorecon de la burĝaro, devas esti forigata kaj ke la nove kreita ŝtatpotenco de la laborista klaso estos la plej grava instrumento por plenumi la necesajn transformadojn de la socio. Li nomis la novan ŝtaton, analoge al la diktatoreco de la