İnsanın Yaratılışı ve İslam- (Necdet İÇEL Külliyatı -47)

By Necdet İçel

İÇİNDEKİLER
Önsöz
Birinci Bölüm
İNSANIN YARATILIŞ GAYESİ ve HİKMETLERİ
Her Varlığın Yaratılışında Binlerce Gaye Vardır
İnsanın Yaratılış Gayesi
İnsanın Yaratılışının Birinci Gayesi: İlimdir
İnsanın Yaratılışının Asıl ve İkinci Gayesi: Kulluk
İnsan Fıtraten Fakirdir
İnsan Fıtraten Acizdir
Kur'ân, Bütün İnsanları Kulluğa Dâvet Ediyor
Kulluğun Sebepleri, Enfüsî-Âfâkî Delilleri
İnsanlığın Fıtratı, Kulluğu Gerektiriyor
Peygamberlerin En Büyük Çağrısı: Kulluk.
Kullukta Sebat Esasdır
İbadetin Hedefi Allah'ın Rızasını Kazanmaktır
İbadetin Bazı Hikmetleri
İmanla Ölmek İçin İbadet Yaparak Yaşamak Gereklidir
İmanî Hükümlerin Takviyesi, Ancak İbadetle Olur
İnsanı Hayvandan Ayıran Özellik; İbadettir
Müslümanların Arasındaki Muhabbetin Sâiki: İbâdettir.
Ruhun İtminan İnşirahı; İbadetlerdir
İbadetler, Hayatımızı Disipline Ederler
Cismen Küçük Olan İnsanı, Büyük Yapan İbadettir
Hülasa.

İkinci Bölüm
GÖKLERİN ve YERİN TASARRUFU ALLAH'A AİTTİR
Giriş.
İmanla Ölmek
Tevhid
Kâinat Allah'ın Varlığına Delâlet Ediyor
Tevhid'in Çeşitleri.
Her şeyin Hâlik'ı-MâIik'ı Allah'tır
Allah'ın Zatını Tefekkür Etmeyin, Eserlerinde Tefekkür Edin
Kur'ân Allah'ın Tasarrufunu Anlatıyor
Mâlik-ül Mülk Allah'dır
Tasarruf Allah'ındır
Şirksiz Tevhid Esastır
Hz. Ömer'in Hz. Hâlid'i Azlinin Sebebi.
Resûl-i Ekrem'in Dilinde Tevhid-i Ef'al
Hülâsa

Üçüncü Bölüm
İSLÂM'DA SÜNNETİN YERİ ve ÖNEMİ
Sünnet.
Sünnetin Önemi
Kur'an'ı Sünnetten, Sünneti Kur'an'dan Ayırmak
Sünnet Kur'ân'ın Tefsiridir
Siret
Hedy
Sünnetin Çeşitleri
Kitab ve Sünnet İç İçe
Ashab-ı Suffa'nın Vazifesi, Kitab ve Sünneti Kayd ve Muhafaza İdi
Efendimiz (s.a.v) Hevasından Konuşmazdı....
Sayısız Hadis Kaynakları, Beşerî Güçle Olamaz
Sünneti Bize Öğretenler
Tabiin Devrinde, Sünneti Öğrenen ve Öğreten Kadro.
Sünnete Sahip Çıkan Büyük Bir Kadrodur

Dördüncü Bölüm
HZ. MUHAMMED'İN ÖRNEK AHLÂKI
İnsan Sâir Mahlûkattan Farklıdır
İnsan Zeka Gücüyle Kendini Kontrol Edebilir mi?
İnsan Bir Peygamber Terbiyesine Muhtaçdır
Bizim Mürebbîmiz, Hz. Muhammed (s.a.v)'dir
Bizim İçin En Güzel Örnek Hz. Muhammed (s.a.v)'dir
Hz. Muhammed (s.a.v)'in Dilinde Güzel Ahlâk
Resulullah (s.a.v)'in Duasında Güzel Ahlâk
Beyan ve Kalem, O (s.a.v)'nun Ulviyetine Yaklaşamaz
Peygamberimiz Hz. Muhammed (s.a.v)'in Ahlâkı.
Peygamber Efendimiz'in Şefkat ve Merhameti.
Resûl-i Ekrem'in Şecaat ve Cesareti
Resûl-i Ekrem'in Tevazuu
Resûl-i Ekrem'in Hilmi-İlmi Yumuşak Huyluluğu
Resûl-i Ekrem'in Cömertliği
Resûl-i Ekrem'in Mizah ve Şakası
Resûl-i Ekrem'in Nezaket ve Sabrı
Resûl-i Ekrem'in Yemek Âdâbı
Resûl-i Ekrem'in Yemeği
Resûl-i Ekrem'in İbadeti ve İbadetteki Huşuu
Resûl-i Ekrem'in Orucu
Resûl-i Ekrem'in Tebessümü
Hz. Peygamber'in İtidali

Beşinci Bölüm
Saadet Yollarından: GAYBE İMAN ve NAMAZ
Allah'ın Değer Verdiği Hak Sıfatlar
İmanın Tarifi
İmanın Meziyetleri
Gaybe İman
Gaybe İmanla Elde Edilen Mağfiret ve Ebedî Saadet
Gaybe İman Aklî ve Mantıkîdir. İnsanı Yüceltir
Gaybe İman ile Namazın Alâkası
Namaz, Ehemmiyeti ve Fazileti
Hülâsa

Altıncı Bölüm
İSLAM'DA AHİRET İNANCI ve HESAP GÜNÜ
Kur'ân'daki Dört Büyük Esasdan Biri: Ahiret Akidesidir
Umumî Haşir
Mü'min Ahirete İnanır
Ahirete İnanmak Farzdır
Kelime Olarak Ahiret
Dünya Bugün, Ahiret Yarındır
İnsan Ebedî Hayata Akıp Giden Bir Yolcudur
Cennet ve Cehennemde Ölüm Yoktur
İnsanın Kıyameti Kendi Ölümüdür
Dünya Nizamı İçin Ahirete İman Şarttır
Sulh'un Ana Kaidesi, Ahiretteki Hesaba İnanmaktır
Ahirete İmana Göre Hayat Tanzim Edilmeli
Huzurun Kaynağı, Allah'a ve Ahirete İmandadır.
Gençliğin Taşkınlığını Ahirete İman Frenler
Sahabî Gençliğinde Allah Korkusu
Musîbetler de Cennet Mükafat

• Language: Türkçe
• Publisher: Roh Nordic AB
• Release date: May 25, 2023
• ISBN: 9798215522448

Necdet İçel

1955 Yılında İzmir ilinin Torbalı ilçesinin Korucuk Köyü'nde doğdu. Babası Molla Mehmet, annesi Hatice. Ailenin dördüncü çocuğu Necdet İÇEL, üç kız, iki erkek kardeştirler. İlkokulu köyünde okudu. Daha sonra iki sene değişik Kur'an kurslarında dînî dersler aldı. Muhtelif Hocaefendilerden Arapça okudu. 1974 yılında İmam-Hatip Lisesi'nden, 1980 İzmir Yüksek İslam Enstitüsü'nden mezun oldu. Yüksek İslam Enstitüsü'nde okuduğu yıllarda Aydın Vakıflar Bölge Müdürlüğü'ne bağlı yurtlarda, yurt müdür muavinliği İmam-Hatip Okulu yurdunda Yurt Müdürlüğü vazifelerinde bulundu.1980 Kasım’ında Müftülük-Vaizlik imtihanını kazandıktan sonra, Mart 1981'de Samsun'un Ladik ilçesi vaizi olarak atandı. 1983 Kasım’ında Samsun Terme ilçesi vaizi oldu. 1984 Kasım’ında vaizlikten istifa ederek değişik vakıf hizmetlerinde ve basın kuruluşlarında vazife yaptı. 1990 Kasım’ında Adana ili Yumurtalık ilçesinde yeniden vaizlik görevine başladı. 1992 Kasım’ında Kırıkkale Yahşıhan vaizliğine, iki sene sonra da Kırıkkale vaizi olarak göreve başladı. 1995 de Antalya ili vaizliğine, iki ay sonra İzmir Merkez Vaizliğine atanan yazarımız, 2014 tarihinde resmî vazifesi olan İzmir vaizliğinden emekli olmuştur.Yazarımız Necdet İçel, değişik dergi ve gazetelerde yazılar yazmıştır. Bulunduğu illerde mahalli gazetelerde günlük yazıları dikkatle takip edilmiştir.Necdet İçel, Türkiye'nin muhtelif illerinde, ilçelerinde değişik mevzularda ilgi ile izlenen, takip edilen konferanslar vermiştir.Emekliliğinden sonra dînî ve millî hizmetlerine devam etmektedir. Konferanslar, vaazlar ve değişik sitelerde yazdığı köşe yazılarıyla...Ayrıca “ https://www.facebook.com/necdeti.icel ” Facebook sayfasında hizmetlerine devam etmektedir.Teknolojinin verdiği imkanlarla dünyanın değişik yerlerinde bulunan ve istekli kimselerle haftalık sohbetlerine devam etmekte ve bunları görüntülü sohbetler halinde “https://www.youtube.com/@NecdetIcel” youtube kanalında yayımlamaktadır.Yazarımız Necdet İçel Kur’an-ı Kerim’i tefsir etmeye başlamıştır, görüntülü kayıtlarını da Youtube kanalında yayımlamaktadır.Yazarımız Necdet İçel “Hasbihal” başlığında soru cevap sohbetleri yapmaktadır. Bu sohbetlere kalabalıklar halinde iştirak edilmekte ve takip edilmektedir. Görüntülü yaptığı bu sohbetlerin kayıtlarını Youtube kanalında neşretmektedir.Ayrıca yazarımız Necdet İçel Risale-i Nur dersleri yapmakta ve görüntülü kayıtlarını Youtube kanalında yayımlamaktadır.Yazarımız Necdet İçel’in senelerden beri yazdığı -şimdilik 42 adet- kitabının tamamını Nordic Yayınevi’nde online sistem olarak yayınlamaya karar verdik. Yakın tarihte kitap baskısı olarak da yayınlamayı arzu ediyoruz. Bundan sonra yazacağı kitapları da bu kitaplara ilave edeceğiz.Yazarımıza bundan sonraki hayatında başarılar dileriz.

Book preview

ÖNSÖZ

Kur'ân-ı Kerim, Her nefis yarın için ne hazırladı bir baksın buyuruyor.

Üstadımız Bediüzzaman da; Bâkî âlemde seni kurtaracak bir eserin olmadığı takdirde, fânî dünyada bıraktığın eserlere kıymet verme ifâde ediyor.

İnsanı öbür âlem de kurtaracak ve bu kubbede hoş bir sedâ bırakacak, Rıza-yı İlâhiyeye mukârin olarak yapılan ameller olduğu muhakkaktır. Bu ameller, hadîsde, sadaka-i câriye olarak ifadesini buluyor.

Ademoğlu, vefât ettiğinde bütün amelleri kesilir, ancak üç şey müstesna.... biri de; kendisinden faydalanılan ilimdir tavsiyesine uyduk.

Tabiatta aynı türün çok efradı bulunması, sünnetullahtandır. Bu kitapta ele alıp takdim ettiğimiz mevzular, yüzlerce, binlerce mübeccel şahıslar tarafından ele alınmış, okurlara takdim edilmiştir.

Takdim edilen türlerine bir ferd ilâvesi sünnetullah'a uyum sağlamaktır. Bu kitapçığın neşri ile işte bunu yapmaya çalıştık.

Allah insan haricindeki canlı-cansız her varlığı kâlem olarak vazîfeli kılmış, böylece de, her varlık kendisine tevdî edilen, kendisinde tecellî eden vak'alan kaydetmiş ve kaydetmektedir.

Biz de, bizdekileri kaydetmek istedik. Resmî vazife yaptığım sürece, resmiyetin gereği, ara ara bizden belli mevzularda hazırlık yapmamız istendi ve bu kitabı oluşturan altı bölümün her biri bu şekilde teşekkül etti.

Klasörlerimde bulunan bu mevzuların, bazı dostların teşvikiyle ve belki Rıza-yı İlâhiyeyi böyle kazanırım arzusuyla yayınlanmasında fayda mülâhaza ettik.

Heyetin tavsiyesi ile de; İnsan, Varoluş ve İslâm adı ile neşrini biz de uygun gördük.

Kusurlar şahsımdan, mevzudaki güzellikler Allah'tandır.

Okurların dualarına bizleri de dahil etmesini arzu ederiz.

Saygılarımla...

19 Mayıs 1997

Necdet İÇEL

Birinci Bölüm

İNSANIN YARATILIŞ GAYESİ ve HİKMETLERİ

Ey insanlar sizi ve sizden öncekileri yaratan Rabbinize (kulluk) ediniz. Umulur ki böylece korunmuş (Allah'ın azabından kendinizi kurtarmış) olursunuz.

O Rab ki, yeri sizin için bir döşek, göğü de bir tavan yaptı. Gökten size bir su indirdi. O su sebebiyle türlü meyvelerden (ve ekinlerden) size bir rızık çıkardı. Bunları bilerek sakın Allah'a ortaklar koşmayınız. 1 (Bakara:21-22)

Gerçekten Allah'ın kulları üzerindeki hakkı O'na ibadet etmeleri ve kendisine hiçbir şeyi ortak koşmamalarıdır." buyurdu. 2 (Müslim; İbn Haccâc, el-Câmiü's-Sahîh c.1, s.58, Hadis No: 49)

Bütün varlıkları, binlerce gayelerle bu âleme getiren ve bizim emrimize musahhar eden; bizi varlıkların sultanı yapıp, kendi Zat-ı Akdesini tanıtıp, kendisine kul olma şerefini ve lütfunu bize ihsan eden Hz. Allah'a binlerce hamd ve senâ olsun.

Salât ü selam, O Hz. Muhammed (s.a.v) üzerine olsun ki; bütün varlıkların yaratılmasına vesile oldu. Bizlerin elinden tutup Allah'a karşı nasıl ve ne yapmamız gerektiğini talim etti. Kulluğu ve duasıyla öbür âlemin açılmasına da sebebiyet verip, bizlerin bu Marifetullah ve kulluğumuz sayesinde cennete gitmemize sebebiyet verecek. İşte o Resûl-i Zişan'a varlıklar adedince salat ü selâm olsun.

Her Varlığın Yaratılışında Binlerce Gaye Vardır

Varlıkların yaratılmasına baktığımız zaman, onlarda abes, israf, beyhudelik göremiyoruz. Her şey belli gayeler için var edilmiş, belli gayeler için hareket ediyor ve belli neticeleri doğuruyor. Âlemde bir gaye hakikati var. Gaye; lügatte bir şeyin hedefi, nihayeti demektir. Istılahta; bir fiil üzerine terettüp eden hikmet ve faideden ibarettir. 3 (Bilmen, Ömer Nasuhi, Muvazzah İlm-i Kelam s.119) Bir atomun yaratılışının çok gayeleri var. 4 (Zariyat:41) Her şey atomlardan mürekkeptir. Bütün zerrat-ı âlem fevkâlgâye bir intizamı haiz, birer hikmet ve maslahata müstenid, birer gaye-i hilkati muhtevidir. 5 (Bilmen, Ömer Nasuhi, age s.119)

İnsanın içindeki kandaki alyuvarların ve akyuvarların yaratılış abes, israf değil; çok faydaları var. Olmasaydı durum acaba ne olurdu? Hayatımızın devamını temin eden hava-yı nesiminin, rüzgarların esmesinde belki binlerce gaye vardır. 6 (Enbiya:81, Sâd:36, Şûra: 33, Zariyat:41, Hakka:6, Ahzab:9) Bir an rüzgarların olmadığını düşünelim, hayat mahvolurdu. Bitkiler döllenmezdi. 7 (Hicr:22, Kehf:45) Hava temizlenmezdi. 8 (Erzurumlu İbrahim Hakkı, Marifetname, c. 3, s.41) Her tarafa zehirli hava dolardı. Bulutlar sevk edilmezdi. 9 (Bakara:164, Kehf:45) Yağmur, muhtaç olan yere yağmazdı. 10 (Hicr:22, Rum:46-48, Fatır:9, Casiye:5) İnsanlar hayatını devam ettiremezdi. Ve daha nice faydaları var. 11 (Erzurumlu İbrahim Hakkı, age s.42) Bulutların ve bütün âlem-i uzviyata hayatbahş olan yağmurların 12 (Bilmen, Ö. Nasuhi, age s.119) yağmasında da binlerce gaye vardır. 13 (Neml:60, Nur:43)

Güneşin doğup batışından, ayın ince hesaplarla dünyaya bağlanmasına kadar. 14 (İsra:12) Ondan dünyanın eğik yaratılışından, dünyanın dörtte üçünün sularla kaplı oluşuna kadar. Ondan semanın muhteşem burçlarına kadar 15 (Buruc:1, Hicr:16, Furkan:61) her şeyin yaratılışında binlerce gayeler vardır.

İnsanın Yaratılış Gayesi

En âdi varlıktan en âli varlıklara kadar her şeyin yaratılışında ve harekâtında bu kadar gayeler olur da, varlıkların sultanı ve ahsen-i takvime 16 (Tin:4, Mümin:14) mazhar olan şu insanın yaratılışının da acaba bir gayesi olmaz mı?

İnsan ki varlıkların sultanı ve en mükerremidir. 17 (İsra:70) Sâir varlıklarda akıl, his, irade, Latife-i Rabbaniye, vicdan vs.gibi binlerce duygular yok. Ama bunlar insanda var.

İnsan çok farklı bir sermaye ile bu âleme gelmiştir. Bu kadar sermaye, elbette sadece bu kısa ve mahdut ömür ve âlem için insana verilmemiştir. Bizim, giydiğimiz bu elbiseler, bitkilerden ve hayvanlardan mamuldür. Biz bunları giymekle sadece avret mahallimizi örtmüş olmuyoruz. Allah'ın Cemil ismine ayna olmamızın 18 (Müslim, İbn Haccâc el-Kuşeyri, el Câmi'us-sahih c.1, s. 93, Hadis No:147) yanında, bunlar âdeta bir üniformadır. Giymekle demek istiyoruz ki; insan, bitkilerin ve hayvanların sultanıdır.

Evet her şeyin yaratılmasında binlerce gaye olursa, sultan olan şu insanın yaratılışının, gayesiz, lâubali, sergerdan olması düşünülebilir mi? İnsanın da yaratılış gayesi vardır.

"İnsan, başıboş bırakılacağını mı sanır? Kendisi dökülen meniden bir nutfe (sperma) değil miydi? Sonra kan pıhtısı oldu da (Rabb'i onu) yarattı, ona şekil verdi. Ondan iki çift erkeği ve dişiyi var etti, şimdi bunları yapan (Allah)'ın ölüleri diriltmeye gücü yetmez mi? 19 (Kıyamet:36-40)

Evet insanın gayesi; âlemi ve insanı yaratıp bu âleme getiren Zât'ı tanıyıp, nimetleri karşısında O'na teşekkür edip; bu âlemde bir misafir-i aziz olarak yaşayıp bu âlemden başka bir âleme gitmektir. Evet insan bir yolcudur.

Ruhlar âleminden, sizi topraktan, sonra nutfeden, sonra kan pıhtısından yarattı. Sonra sizi çocuk olarak (annelerinizin karnından) çıkarıyor. Sonra güçlü çağınıza eresiniz, sonra da ihtiyar olasınız diye sizi yaşatıyor. 20 (Gâfir:67) İhtiyarlıktan kabre, kabirden haşre, sırata ve ebedî âlemlere kadar yolculuğu devam edecektir.

Kur'ân-ı Kerim bir ayette insanın niçin yaratıldığını anlatıyor; Ben cinleri ve insanları, ancak Bana kulluk etsinler diye yarattım. 21 (Zâriyât:56)

Ancak insan sadece kulluk için değil, önce Allah'ı tanıyacak, marifetine erecek, bilecek ve kulluk şuurundan sonra kulluk yapacaktır.

İbn-i Abbas'tan rivayetle Ali b. Ebu Talha, Bana kulluk etsinler diye yarattım. kısmını şöyle açıklar: İsteyerek veya istemeyerek bana ibadeti kabul ve ikrar etsinler diye yarattım. diye açıklamıştır diyor. 22 (El-Kurtubî, Ebû Abdillah Muhammed b. Ahmet, el-Câmi li Ahkami'l Kur'ân Nefsiru'l Kurtûbi c.17, s.56)

Zaten Cenâb-ı Hak kutsî hadisinde: Ben gizli bir hazine idim, bilineyim diye mahlukatı halk ettim. diyor. 23 (El-Aclûni, İsmail b, Muhammed: Keşfü'l-Hafâ ve Müzilü'l- İlbas, c.2, s.191)

İnsanın Yaratılışının Birinci Gayesi: İlimdir.

Evet insan, marifeti nispetinde Allah'a kulluk yapacaktır. Onun içindir ki; Kur'ân'da, İslâm'da ilk Allah emri Mirac'da namaz olduğu halde, o zamana kadar bir Allah emri, ibadet teklifi gelmemişti. Kur'ân 11-12 sene, semavat ve arza baktırarak, Allah'ın varlığını, güç-kuvvetini anlatmıştır. Zerrattan-seyyarata kadar Allah'ın her şeye malik olduğunu anlattı. Bütün bu âlemi, bizim için yarattığını anlattı. Sahabe-i Kiram öyle inandı. Öyle marifetullah'ta terakki etti ki, âdeta şu inandığımız Allah bizden ne istiyor? Ne yaparsak bizden razı olur acaba? ufkuna yükselince Allah buyurdu, Namaz kılın. Ama Mirac'a kadar sadece Marifetullah dersi, iman dersi verildi.

Hakikaten insanın yaratılış gayesi, doğrudan doğruya sadece kulluk olsaydı, Allah'ın Âdem'i yaratmasının bir mânâsı olmazdı, Hz. Âdem'den önce yeryüzünde melekler vardı. 24 (Bakara:30) Ve Allah'a göz açıp kapayıncaya kadar dahi isyan etmeden kulluk yapıyorlardı. 25 (Tahrim:6) Allah'ın Âdem'i ve Âdemoğullarını yaratmasının, kulluktan başka ayrı bir hikmeti olsa gerekti. Melekler âbid idiler. Ama Allah'ı takdir etmekten aciz, marifetullahtan mahrum, akıl ve şuurları olmadığından ilimleri yoktu. Allah (c.c) bir de ilmi olan; ilmiyle marifetullaha yükselip öylece Allah'a kulluk yapan; aynı zamanda Allah'ın yeryüzünde Halifesi olabilecek varlıkların olmasını murad buyurdu da Âdem'i yarattı. 26 (Fatır:39)

Sonra Âdem'e isimlerini, âlemdeki ilimleri tâlim buyurdu. Âdem ilmiyle, marifetiyle meleklere üstünlük kazandı ve Allah'ın halifesi oldu.

Âdem'e isimlerin tümünü öğretti, sonra onları meleklere sorup: Haydi, doğru iseniz onların isimlerini bana söyleyin. dedi. Dediler ki; Sen yücesin (yâ Rab); bizim Senin bize öğrettiğinden başka bir bilgimiz yoktur. Şüphesiz Sen bilensin, hakimsin (her şeyin iç yüzünü bilen, her şeyi yerli yerince yaparsın"). 27 (Bakara:31-32)

Eğer insanın yaratılmasından maksat kulluk olsaydı Kur'ân'ın ilk emri İkra! Bismirabbikellezi halak ile başlamazdı. 28 (Alâk:1) Kur'ân A’bud bismirabbike! ifadesiyle başlamış olmalıydı. Zira en büyük kul Efendimiz (s.a.v)'dir. Kur'ân kulluk kitabı olduğu halde ilk ayetin İkra! olması gösteriyor ki; insanın hilkatinin gayesi ta'lim-taallüm ve ilimdir ve ona bağlı kulluktur.

Allah, insan haricindeki canlı ve cansız her varlığı Kalem 29 (Kehf:109) olarak vazifeli kılmış. Böylece de her varlık kendisine tevdi edilen, kendisinde tecelli eden vukuatı kaydetmiş ve kaydetmektedir.

Canlı-cansız her varlık bir kitaptır. Bu itibarladır ki; Gör, müşahede eyle suretinde değil de oku hüviyetinde bir emir sadır olmuştur. Zira kitap ancak okunur. Her biri birer kitap olan varlıklar ile dolu ve müzeyyen olan kâinat, elbette ve muhakkak ki, ilahî bir kütüphanedir. İnsandan gayrı bütün varlıklar sadece yazmak ile mükellef tutuldukları halde, insan hem yazmak hem de mutlaka okumak vazifesi ile şereflendirilmiştir. 30 (Gülen, M. Fethullah, Asrın Getirdiği Tereddütler c.1, s.1)

Buna göre insan okuyacaktır. Kâinat ve kitabım ve o kitabın tercümesi olan Kur'ân'ı okuyacak; Allah'ın azamet ve kudretini müşahede edip kendi hiçliğini, aczini, fakrını, zaafını ve muhtaç olduğunu derk edip, o azamet karşısında secdeye kapanıp kulluk yapacaktır.

Kur'ân çok ayetlerinde evvela