Gjiganti i fjetur

By Kazuo Ishiguro

Përktheu: Renato Kalemi
Akseli dhe Beatrisi janë një çift pleqsh, që nisen në kërkim të djalit të tyre në një rrugëtim përmes tokash të mbuluara nga një mjegull e dendur, që ua ngatërron dhe fshin kujtimet. Në vendin e britonëve dhe saksonëve, ku prej pak kohësh mbretëron paqja e vendosur nga mbreti Artur, të dy pleqtë hasin rrugës krijesa fantastike, përballen me mrekulli dhe u shpëtojnë rreziqeve vdekjeprurëse: një barkëtar i ngjashëm me Karontin, që shpie çifte si ata drejt një “ishulli me cilësi të veçanta”, duke lënë shpesh në tokë vejane fatzeza; fshatra të sulmuara nga përbindësha dhe pre e supersticioneve mizore; elfë, kukudhë, dragonj, shëronjës dhe murgj të pabesë, një kalorës, sër Gavinin, me sjellje kalorësiake dhe donkishoteske, një luftëtar trim e të paepur dhe një djalë riosh të pambrojtur... Përgjatë gjithë udhëtimit, Akseli dhe Beatrisi rreken të kujtojnë jetën që kanë kaluar së bashku. Në sipërfaqe shfaqen kujtime të bukura dhe dhembje të thella, një dashuri që ka kapërcyer çdo vështirësi, ndonëse e spërkatur me mërira të fshehura mirë dhe kaq të thella, saqë asnjëri prej dy protagonistëve nuk arrin të flasë qartë për to. Ky udhëtim do t’i shtyjë të mendojnë dhe të zbulojnë diçka për botën që i rrethon dhe për lidhjen e tyre fort të thellë dhe të pazgjidhshme.
“Gjiganti i fjetur” është një reflektim i hollë dhe melankolik për kujtesën dhe harresën, si dhe për rolin që luajnë ato jo vetëm në jetën e individëve, por edhe të vendeve e popujve.

* * *
“... po sikur ajo që ruajmë sot në zemër t’u ngjajë këtyre pikave të shiut që na bien mbi kokë nga gjethet e pemës, ndonëse qielli vetë është kthjelluar e s’bie shi prej kohësh. Po sikur, pa këto kujtime, dashuria jonë të jetë e paracaktuar të vdesë, duke u shuar ngadalë?”

“Një vëzhgim i thellë për kujtesën dhe fajin, por edhe një rrëfim i mbushur me atmosferë të jashtëzakonshme, një histori që lexohet kaq lehtë dhe përpihet me një frymë. Një roman i dhimbshëm dhe shumë i bukur rreth detyrës për të kujtuar dhe nevojës për të harruar.” The Guardian

“Gjiganti i fjetur” bën atë që bëjnë librat e mëdhenj: të mbetet gjatë në mendje pasi e ke lexuar, refuzon të largohet, duke të detyruar t’i rikthehesh gjithnjë e më shpesh.” The New York Times

“Ishiguro i trajton rrëfimet letrare me anë të alegorisë dhe aluzionit. Njerëzit dhe gabimet e tyre janë në qendër të kësaj përralle.” The Indipendent

• Language: Gjuha shqipe
• Publisher: Kazuo Ishiguro
• Release date: Oct 7, 2020
• ISBN: 9781005847357

Kazuo Ishiguro

RRETH AUTORITIshiguro konsiderohet sot si një nga shkrimtarët bashkëkohorë më të mirë të botës anglishtfolëse: ai është kandiduar katër herë për “Man Booker Prize”, duke e fituar çmimin në vitin 1989 pikërisht me romanin “Dita e mbetur”. Një tjetër roman i tij, “Mos më lër të shkoj”, i ribotuar nga “Botimet Pegi” në vitin 2017, u shpall nga revista “Time” si romani më i mirë i vitit 2005 dhe u përfshi në listën e 100 romaneve më të mira të gjuhës angleze (nga viti 1923 deri në 2005). Ishiguro është autor i shtatë romaneve. Akademia suedeze e vlerësoi Ishiguron me çmimin “Nobel” në letërsi në vitin 2017, duke e përshkruar si një shkrimtar “i cili, në romane me një forcë të madhe emocionale, ka zbuluar humnerën që fshihet nën ndjesinë tonë të gënjeshtërt të lidhjes me botën”.

Book preview

KAZUO ISHIGURO

Gjiganti i fjetur

Përktheu: Renato Kalemi

Titulli në origjinal: The buried giant

Autor: Kazuo Ishiguro

© Kazuo Ishiguro, 2015

Përkthyes: Renato KALEMI

Kryeredaktore: Aida Baro

Redaktore letrare: Aida Baro

Korrektor letrar: Arlon LIKO

Paraqitja grafike: Elidor KRUJA

Shtypi: Shtypshkronja Pegi, Lundër, Tiranë

ISBN: 978-9928-233-83-7

© Botime Pegi, shtator 2019

Të gjitha të drejtat për këtë botim në gjuhën shqipe janë tërësisht të zotëruara nga Botime Pegi shpk. Ndalohet çdo riprodhim, fotokopjim, përshtatje, shfrytëzim ose çdo formë tjetër qarkullimi tregtar, pjesërisht ose tërësisht, pa miratimin paraprak nga botuesi.

Botime Pegi: tel: [phone]; cel: +355/ 069 40 075 02;

e-mail: [e-mail]; web: www.botimepegi.al

Sektori i shpërndarjes: cel: +355/ 069 20 267 73; 069 60 778 14;

e-mail: [e-mail]

Shtypshkronja Pegi: cel: +355/ 069 40 075 01;

e-mail: [e-mail]

Pjesa I

Kapitulli i parë

Duhej të kërkoje gjatë për trajtat gjarpërushe dhe luginat e qeta, për të cilat Anglia do të shquhej kohë më vonë. Në vend të tyre, dalloje kilometra të tërë tokash të shkretuara e të papunuara; aty-këtu, shtigje të zhveshura përgjatë kodrave të thepisura ose shqopishtave të bokërimta. Rrugët e ndërtuara nga romakët, shumica të shkatërruara ose të pushtuara nga bimësia, shpeshherë treteshin në hiç. Mjegulla të akullta vareshin mbi lumenj e këneta, duke u bërë nder përbindëshave, që asokohe ende popullonin këtë anë të tokës. Njerëzit që jetonin aty pranë – nuk dihej ç’arsye e dëshpëruar i kish shtyrë të nguleshin në vende kaq të zymta – mund t’i kenë pasur shumë frikë këto krijesa, frymëmarrja gulçuese e të cilave dëgjohej shumë kohë përpara se hijet e tyre të shtrembëruara të fanepseshin përmes mjegullës. Por krijesa të tilla nuk përbënin ndonjë çudi të madhe. Njerëzit i konsideronin si rreziqe të përditshme dhe, atëherë, kishte plot gjëra për të cilat duhet të shqetësoheshe. Si të siguroje ushqim nga ajo tokë shterpë; si të mos mbeteshe pa dru zjarri; si të ndaloje një sëmundje që mund të vriste dhjetë derra brenda ditës dhe të shkaktonte njolla jeshile në faqet e fëmijëve.

Sidoqoftë, po të mos i ngacmoje, përbindëshat nuk ishin edhe aq të këqij. Duhet ta pranojmë se herë pas here, ndoshta pas ndonjë grindjeje në radhët e tyre për kushedi ç'arsye, ndonjë prej atyre krijesave mbinte gabimisht gjithë tërbim në fshat, dhe pavarësisht ulërimave dhe vringëllimave të armëve, masakronte këdo që i dilte përpara. Ose herë të tjera, një përbindësh mund të rrëmbente nëpër mjegull një fëmijë të sapolindur. Njerëzve të asaj kohe s’u mbetej veçse të filozofonin mbi këto vepra të dhunshme.

Në një vend të ngjashëm, buzë një kënete të madhe, nën hijen e një kreshte shkëmbore, jetonin dy të moshuar, Akseli dhe Beatrisi. Mbase këta nuk ishin emrat e tyre të saktë apo të plotë, por tani e tutje, për lehtësinë tonë, do t’i quajmë kështu. Mund të them se çifti bënte një jetë të izoluar, por asokohe ishin të paktë ata që jetonin të izoluar në kuptimin e sotëm të fjalës. Nga nevoja për ngrohtësi dhe mbrojtje, fshatarët zgjidhnin vendbanime të sigurta, shumë prej të cilave të gërmuara thellë në barkun e ndonjë shpati mali, që lidheshin me njëra-tjetrën nga kalime të nëndheshme dhe korridore të mbuluara. Çifti ynë i të moshuarve jetonte në njërën prej këtyre strofullave të ngatërruara – t’i quaje ndërtesa ishte fjalë e madhe – së bashku me gjashtëdhjetë fshatarë të tjerë. Po të dilnit nga strofulla dhe të ecnit nja njëzet minuta përreth kodrës, do të arrinit në vendbanimin e radhës, i cili për sytë tuaj do të ngjante pikë për pikë me të parin, por vetë banorët, do të gjenin një numër të madh detajesh të ndryshme, për të cilat mund të krenoheshin ose të turpëroheshin.

Nuk kam asnjë dëshirë të jap përshtypjen se asokohe territori britanik s’kishte asgjë tjetër më shumë se kaq; se ndërsa diku nëpër botë lulëzonin qytetërime të mrekullueshme, ne sapo kishim dalë nga Epoka e Hekurit. Po të kishit patur mundësi t’u binit fshatrave kryq e tërthor, me gjasë do të zbulonit kështjella plot muzikë, ushqim të mirë, atletë me trupa të shkëlqyer; ose manastire të banuara nga njerëz të zhytur në botën e dijes. Por, nga ana tjetër, s’mund ta fshehim që edhe mbi një kalë të fortë, e në mot të mirë, mund të kalëronit për ditë të tëra pa ju zënë sytë nga larg, në gjithë atë gjelbërim, asnjë hije kështjelle a manastiri. Kryesisht, do të gjenit bashkësi si kjo që ju përshkrova më lart, ku pa ofruar në këmbim ushqime ose veshmbathje, apo pa qenë i armatosur gjer në dhëmbë, nuk do t’ju prisnin krahëhapur. Më vjen keq që po ju jap një panoramë të tillë të vendit tonë asokohe, por kjo është e vërteta.

Le të kthehemi tek Akseli dhe Beatrisi. Siç thashë, dy të moshuarit jetonin në skajin e jashtëm të strofullës, kështu që kasollja e tyre ishte më e pambrojtura nga faktorët natyrorë dhe i gëzohej fare pak zjarrit që ndizej në Odën e Madhe ku, mbrëmjeve, mblidheshin të gjithë. Ndoshta, kohë më parë, ata mund të kishin banuar më pranë vatrës; kohë kur kishin jetuar së bashku me fëmijët e tyre. Në fakt, ky mendim i endej në kokë Akselit sa herë dremiste në shtrat në orët boshe që i paraprijnë mëngjesit, pranë së shoqes që bënte një gjumë të thellë; e befas, ndjesia e një humbjeje të paemër i kafshonte zemrën, duke ia marrë gjumin.

Mbase kjo ishte arsyeja që atë mëngjes, Akseli ishte ngritur nga shtrati dhe kishte dalë jashtë pa bërë zhurmë për t’u ulur në stolin e shtrembër në hyrje të strofullës, në pritje të rrezeve të para të dritës. Ishte pranverë, por era shponte ende, ndonëse ishte mbështjellë me pallton e Beatrisit, që e kishte hedhur krahëve teksa dilte. Mandej, mendimet e kishin përpirë deri në atë pikë saqë, kur e kuptoi sa ftohtë bënte, yjet ishin shuar, një përskuqje fekste në horizont dhe në atë mugëtirë dëgjoheshin notat e para të këngës së zogjve.

Akseli mezi u ngrit në këmbë, i penduar që kishte ndenjur jashtë aq gjatë. Gëzonte shëndet të mirë, por herën e fundit i qe dashur ca më shumë kohë për ta marrë veten nga ftohja dhe nuk donte që ajo t’i përsëritej. Tani ndjeu lagështirën që i kish hyrë deri në palcë, por teksa futej brenda, dukej i kënaqur, sepse atë mëngjes ia kishte dalë të kujtonte disa gjëra, të cilat i kishte harruar prej kohësh. Për më tepër, ishte i vetëdijshëm që së shpejti do t’i duhej të merrte një vendim të rëndësishëm – që e kishte shtyrë për një kohë të gjatë – dhe në shpirt ndiente një ngazëllim, të cilin mezi priste ta ndante me të shoqen.

Udhëkalimet në brendësi të strofullës ishin ende të zhytura në errësirë të plotë, çka e detyroi që distancën e shkurtër deri te kthina ta përshkonte me tahmin. Shumë nga portëhyrjet brenda strofullës ishin thjesht harqe që shënonin pragun e çdo kthine. Ky kompozim i hapur nuk e cenonte intimitetin e banorëve, por bënte të mundur që dhomat të ngroheshin nga nxehtësia që qarkullonte nëpër korridore prej zjarrit të madh, apo prej zjarreve më të vogla që lejoheshin brenda strofullës. Megjithatë, duke qenë se ndodhej larg çdo vatre zjarri, kthina e Akselit dhe Beatrisit ishte pajisur me diçka që sot mund ta njohim si derë; një kornizë e madhe prej druri e gërshetuar me degë të vogla, hardhi dhe murriz, e cila duhej ngritur nga njëra anë sa herë hyje e dilje, e që mbante jashtë rrymat e akullta. Akseli mund të bënte edhe fare pa derë, por me kalimin e kohës, ky objekt qe kthyer në një lloj krenarie për Beatrisin. Shpeshherë, kur kthehej, rastiste ta gjente të shoqen duke këputur degët e thara nga lesa, të cilat i zëvendësonte me bimë të freskëta të mbledhura gjatë ditës.

Atë mëngjes, Akseli e shtyu lesën aq sa për të hyrë brenda, duke u kujdesur të bënte sa më pak zhurmë. Rrezet e para të agut depërtonin në kthinë përmes të çarave të vogla të murit të jashtëm. Mezi arrinte të shquante përpara vetes dhe, në shtratin me gjethe, trajtën e Beatrisit që bënte ende një gjumë të thellë nën shtrojën e trashë.

Pati dëshirë ta zgjonte të shoqen. Një pjesë e tij ishte e bindur që sikur, në ato çaste, Beatrisi të zgjohej dhe t’i fliste, do të binin më në fund edhe pengesat e mbrame që e mbanin larg vendimit të tij. Gjithsesi, duheshin edhe pak orë para se bashkësia të zgjohej dhe t’i futej punës për atë ditë, prandaj Akseli mori stolin e u ul në një cep të kthinës, ende i mbështjellë mirë e mirë me pallton e së shoqes.

Vrau mendjen se sa e dendur do të ishte mjegulla atë mëngjes dhe a do ta dallonte teksa ajo depërtonte në kthinë përmes të çarave të murit, sapo të tretej errësira. Mandej, i braktisi shpejt këto mendime për t’u kredhur tek ajo që e shqetësonte vërtet. A kishin jetuar gjithmonë kështu, vetëm ata të dy, të mënjanuar nga bashkësia? Apo dikur gjërat kishin qenë krejt ndryshe? Pak më parë, aty jashtë, i ishin ndërmendur copëza të një kujtimi: për një çast, kishte riparë veten teksa përshkonte korridorin e gjatë qendror të strofullës, me krahun hedhur në supin e njërit prej fëmijëve të tij. Trupin e kishte pak të kërrusur, jo për shkak të moshës si tani, por ngaqë ruhej se mos përplaste kokën pas trarëve në dritën e mugët. Ndoshta fëmija sapo i kishte thënë diçka për të qeshur dhe po shkriheshin gazit të dy. Tani ama, ashtu si më parë kur ndodhej jashtë, në mendje nuk i mbetej asgjë dhe sa më shumë përqendrohej, aq më të vagullta bëheshin copëzat e kujtimit. Mbase këto ishin thjesht fantazitë e një plaku të matufepsur. Mbase Zoti nuk u kishte falur kurrë fëmijë.

Ju mund të pyesni pse Akseli nuk iu drejtohej bashkë¬fshatarëve të tij që ta ndihmonin të kujtonte të shkuarën, por kjo punë nuk ishte fort e lehtë. Në këtë bashkësi, rrallë bisedohej për të shkuarën. Nuk dua të them se ishte tabu. Porse pak e nga pak ishte davaritur në një mjegull po aq të dendur sa kjo që varej mbi moçale. Për fshatarët nuk qe e nevojshme të mendonin të shkuarën, as për atë më të afërtën.

Ja një shembull, që për ca kohë ia kishte turbulluar mendjen Akselit: Ishte i sigurt se jo shumë kohë më parë, mes tyre kishte qenë një grua flokëkuqe – një grua që kishte pasur një rol të rëndësishëm në fshat. Sa herë që dikush lëndohej ose sëmurej, thërrisnin menjëherë pikërisht atë, gruan flokëkuqe, e cila ishte shëronjëse e zonja. Kurse tani nuk gjendej askund dhe dukej sikur askush nuk donte t’ia dinte se ç’kish ngjarë me të, apo të shprehte keqardhje për mungesën e saj. Kur një mëngjes Akseli e kishte hapur këtë temë me tre fqinjë, teksa punonin tokën e ngrirë, përgjigjja e tyre i la të kuptonte se ata sinqerisht nuk ia kishin idenë se për çfarë po fliste. Madje, njëri prej tyre ndaloi edhe punën në përpjekje për t’u kujtuar, por në fund kishte tundur kokën. – Duhet të ketë ndodhur shumë kohë më parë, – kishte thënë në fund.

– As mua s’më kujtohet kjo grua, – qe përgjigjur Beatrisi, kur ia kishte hapur bisedën një mbrëmje. – Mbase e ke ëndërruar për nevojat e tua, Aksel, edhe pse pranë teje ke një grua, që e ka shpinën më të drejtë se yti.

Kjo kishte ndodhur vjeshtën e shkuar, teksa rrinin shtrirë krah njëri-tjetrit në terrin e kthinës duke mbajtur vesh shiun që godiste kasollen e tyre.

– Ke të drejtë, princeshë, ti nuk je plakur asnjë grimë këto vite, – kishte thënë Akseli. – Por, atë grua nuk e kam ëndërruar, madje do të të kujtohej edhe ty, po ta vrisje mendjen për pak. Para një muaji erdhi në pragun tonë një shpirt i butë që na pyeti a kishim nevojë për gjëkafshë. Nuk mund të mos e mbash mend.

– Po pse donte të na sillte diçka? E kishim të afërt?

– Nuk e besoj, princeshë. Donte veçse të ishte e sjellshme. Nuk mund të mos e mbash mend. Vinte shpesh e na pyeste a kishim ftohtë apo uri.

– Aksel, po pyes çne që na kishte zgjedhur ne për bamirësi?

– Edhe unë e kam bluar këtë pyetje në atë kohë, princeshë. Mbaj mend që kam menduar se kjo grua kujdesej kryesisht për të sëmurët, kurse ne të dy nuk jemi më pak të shëndetshëm se të tjerët në fshat. Vallë, të kenë dalë fjalë për ndonjë murtajë në këtë zonë dhe ajo vjen për kontroll? Por doli se nuk kishte rënë murtaja dhe se ajo thjesht po tregohej e sjellshme. Tani që po flasim për të, më kujtohen gjëra të tjera. Mbaj mend që na tha të mos ua vinim veshin fëmijëve që na tallnin. Kaq. Që atëherë nuk e pamë më.

– Aksel, këtë gruan flokëkuqe jo vetëm që e ke ëndërruar, por duhet të jetë edhe budallaqe që shqetësohet për lojërat e ca fëmijëve.

– Pikërisht kështu mendova edhe unë atëherë, princeshë. Ç’mund të na bëjnë ca fëmijë, që duan veçse të vrasin kohën, kur jashtë është mot i keq?! I thashë se neve aq na bënte për ta, por ajo prapë e kishte për zemër të kujdesej për ne. Madje, më bie në hatër se gruaja tha se i vinte keq që duhet ta shtynim gjithë natën pa një qiri.

– Në i pastë ardhur keq atij shpirti që s’kishim qiri, – ia kishte kthyer Beatrisi, – nuk e ka pasur dhe aq gabim. Është fyerje që, në net si kjo, nuk na lejojnë të mbajmë qoftë edhe një qiri, ndonëse duart i kemi po aq të forta sa të tjerët. Ka njerëz që i mbajnë qirinjtë në kthinë, që humbasin mendjen përnatë me verë molle, kurse fëmijët u vrapojnë si njerëz të egër. Edhe kujt ia konfiskojnë qirinjtë? Neve! Tani edhe hijen mezi ta dalloj, Aksel, edhe pse je këtu krah meje.

– Nuk na ka fyer kush, princeshë. Kështu janë bërë gjithmonë gjërat, asgjë më shumë.

– E po, fakti që na e morën qiririn nuk i duket i çuditshëm vetëm gruas që ke parë në ëndërr. Dje a pardje, isha në lumë dhe teksa kaloja pranë grave, të cilat kujtonin se ndodhesha mjaft larg, i dëgjova të thoshin se ishte për të ardhur keq që një çifti shpinëdrejt si ne, i duhej t’i kalonte netët në terr. Siç e sheh, gruaja e ëndrrës sate nuk është e vetmja që mendon kështu.

– Po të them se nuk e kam ëndërruar, princeshë. Para një muaji, këtu e njihnin të gjithë dhe flisnin vetëm fjalë të mira. Si ka mundësi që tani, askush s’e mban mend, përfshi edhe ty?

Duke ndërmendur atë bisedë në këtë mëngjes pranvere, Akseli ishte gati të pranonte se qe gabuar për gruan flokëkuqe. Për më tepër, tani ishte plakur dhe herë pas here i turbulloheshin mendimet. Megjithatë, rasti i gruas flokëkuqe kishte qenë vetëm njëra prej atyre ngjarjeve të mistershme. Fatkeqësisht, tani nuk po i kujtoheshin shembuj të tjerë të ngjashëm, por ishin të shumtë, për këtë ishte i sigurt. Si çështja e Martës, për shembull.

Marta ishte një vajzë nëntë a dhjetë vjeçe, e njohur për guximin e saj. Historitë rrëqethëse për çka mund t’u ndodhnin fëmijëve endacakë duket se nuk ia shuanin etjen për aventurë. Kështu, një mbrëmje, një orë para se të binte errësira e mjegulla dhe ujqit të kuisnin në male, u tha se Marta qe zhdukur; të gjithë lanë çdo punë që kishin në dorë, të alarmuar. Për një copë herë, në strofull u dëgjuan zëra që thërrisnin emrin e saj dhe hapa të shpejtë përgjatë korridoreve, teksa banorët e fshatit kërkuan në çdo kthinë, në çdo depo, në çdo zgavër trau, kudo ku mund të fshihej një fëmijë për të luajtur.

Më vonë, në mes të trazirës, dy barinj që ktheheshin nga stanet e tyre në male hynë në Odën e Madhe për t’u ngrohur pranë zjarrit. Ndërkaq, njëri prej tyre deklaroi se, një ditë më parë, një shqiponjë trupvogël u kishte fluturuar një, dy, tri herë mbi krye. Nuk ka asnjë dyshim, – shtoi ai, – ishte vërtet një shqiponjë trupvogël. Fjala u përhap shpejt në të gjithë strofullën dhe një turmë njerëzish u mblodh rreth zjarrit për të dëgjuar rrëfimin e barinjve. Edhe Akseli kishte nxituar t’u bashkohej, sepse shfaqja e një shqiponje trupvogël në anët e tyre ishte goxha lajm. Mes shumë fuqive që u njiheshin shqiponjave trupvogla ishte edhe tipari për të trembur ujqit, për të cilët thuhej se ishin zhdukur krejt e kudo falë këtyre zogjve.

Në fillim, i mbytën me pyetje barinjtë dhe atyre iu desh ta përsëritin disa herë historinë. Pastaj, pak e nga pak, mes dëgjuesve lindi njëfarë dyshimi. Histori të ngjashme kishin qarkulluar shpesh, kujtoi dikush, dhe gjithmonë kishin dalë të pavërteta. Dikush tjetër shtoi se, edhe pranverën e shkuar, të njëjtët barinj kishin rrëfyer të njëjtën ngjarje, e më pas askush s’kish parë asgjë. Barinjtë e mohuan me zemërim pretendimin dhe shpejt turma u nda mes atyre që mbanin anën e barinjve dhe atyre që thoshin se këtë histori e kishin dëgjuar edhe para një viti.

Ndërsa grindja mori zjarr, Akselin e pushtoi ajo ndjenja e njohur dhe bezdisëse se kishte diçka që nuk shkonte dhe, duke u larguar nga britmat dhe të shtyrat, doli jashtë të sodiste qiellin e errët dhe mjegullën që kullonte në tokë. Pas pak, në mendjen e tij filluan të bashkohen pjesëzat e Martës së zhdukur, të rrezikut, se si para pak të gjithë i ishin futur punës për ta gjetur. Por, që tani, këto mendime ishin të turbullta, njësoj siç ndodh me ëndrrat; me t’u zgjuar, dhe vetëm duke u sforcuar tej mundësive të tij, Akseli arriti të përqendrohej te Marta e vogël, ndërsa gjithë zërat e tjerë pas tij vazhdonin të grindeshin për shqiponjën trupvogël. Befas, ai dëgjoi zërin e një vajze që këndonte nën zë dhe dalloi Martën që u shfaq nga mjegulla para tij.

– Sa e çuditshme që je, moj vogëlushe, – tha Akseli, teksa ajo i doli përpara duke kërcyer. – Nuk ke frikë nga errësira? As nga ujqit dhe përbindëshat?

– Oh, sigurisht që kam, zotëri, – u përgjigj Marta, duke buzëqeshur. – Por, atyre di si t’u fshihem. Shpresoj që nëna dhe babai të mos më kenë kërkuar. Herën e kaluar e hëngra një të bërtitur të mirë.

– A të kanë kërkuar? Sigurisht që të kanë kërkuar. I gjithë fshati madje. E dëgjon si po grinden aty brenda? E gjitha për shkakun tënd, vogëlushe.

Marta ia plasi gazit dhe tha: – Oh, ju lutem, zotëri! E di mirë se nuk i ka marrë malli për mua. I dëgjoj që nuk po bërtasin për mua.

Pas fjalëve të saj, Akseli e kuptoi fare mirë se vajza kishte të drejtë: zërat nuk po grindeshin për të, por për diçka krejt tjetër. Ai iu afrua derës për të dëgjuar më mirë dhe në kulmin e zhurmës dëgjoi një gjysmë fjalie që i solli ndërmend historinë e barinjve dhe të shqiponjës trupvogël. Ishte në mëdyshje nëse duhej t’ia shpjegonte ndodhinë Martës, kur befas ajo i kaloi përpara dhe hyri brenda.

Akseli e ndoqi pas, duke përfytyruar lehtësimin dhe gëzimin që do të sillte ardhja e saj. Me thënë të drejtën, duke hyrë së bashku me të, ai kishte menduar se një pjesë e meritës për kthimin shëndoshë e mirë të Martës do t’i shkonte atij. Por, me të hyrë në Odën e Madhe, fshatarët ishin ende kaq shumë të përfshirë në grindjen e tyre për barinjtë, saqë vetëm ca prej tyre denjuan të kthenin kokën. Nëna e Martës u shkëput mjaftueshëm nga turma sa për t’i thënë vajzës:

– Ah, ja tek qenke! Sa herë duhet të ta përsëris, mos u largo asnjëherë nga shtëpia, – dhe u kthye menjëherë te grindja që po ndodhte pranë zjarrit. Pas kësaj, Marta i buzëqeshi Akselit si për t’i thënë: – Jua thashë! – dhe u zhduk në errësirë, në kërkim të shoqeve.

Tashmë, kthina qe ndriçuar ndjeshëm. Meqë gjendej në skajin e jashtëm, kthina e tyre kishte një dritare të vogël që shihte jashtë, ndonëse ndodhej aq lart saqë, për të vështruar matanë, duhet të hipje mbi stol. Në atë çast, dritarja ishte e mbuluar me një copë pëlhurë, por ja tek rrezja e parë e diellit grisi njërin nga cepat, duke derdhur një shkulm drite m’u aty ku po flinte Beatrisi. Nën dritën e asaj rrezeje flakëruese, Akseli dalloi diçka mbi kokën e së shoqes, që iu duk si insekt. Ishte një merimangë që varej në fillin e saj të padukshëm vertikal; teksa e vështronte, ajo nisi një zbritje të qetë. Akseli u ngrit pa zhurmë, përshkoi dhomën dhe rroku ajrin mbi kokën e së shoqes që po flinte, duke mbërthyer merimangën në pëllëmbën e dorës. Pastaj, qëndroi ashtu për pak çaste, duke vështruar Beatrisin. Në fytyrën e saj dallohej një prehje e atillë, që rrallë e shihte kohët e fundit, kur ajo ishte zgjuar, dhe hovi i papritur i lumturisë që i ngjalli ajo pamje, e befasoi. Aty e kuptoi se e kishte ndarë mendjen dhe sërish pati dëshirën ta zgjonte nga gjumi, vetëm sa për t’i dhënë lajmin. Por ky veprim iu duk tepër egoist; veç të tjerash, si mund të ishte i sigurt për reagimin e saj? Më në fund, u kthye ngadalë te stoli e teksa ulej, iu kujtua merimanga dhe hapi me kujdes grushtin.

Pak më parë, kur ishte ulur jashtë në stol, duke pritur të zbardhte dita, Akseli qe përpjekur të sillte ndër mend herën e parë që ai dhe Beatrisi kishin diskutuar për idenë e udhëtimit. I qe dukur sikur kishte pikasur një bisedë që kishin bërë një natë në po atë kthinë, por tani, teksa vështronte merimangën që vraponte anash pëllëmbës së tij, e mandej, në dyshemenë prej dheu, iu kujtua me siguri se tema e udhëtimit qe përmendur për herë të parë atë ditë kur në fshat kishte kaluar e huaja e veshur me lecka të zeza.

Ishte një mëngjes gri – ndoshta nëntorin e shkuar? – dhe Akseli po ecte përgjatë lumit, përmes shtegut të mbuluar nga shelgjet. Kthehej me nxitim në shtëpi nga fushat, ndoshta për të marrë ndonjë vegël pune apo porosi nga qehajai. Sidoqoftë, një ulërimë e fortë matanë shkurreve, në të djathtë, e detyroi të ndalej. Mendja i shkoi sakaq te përbindëshat dhe vështroi rreth e rrotull për ndonjë gur a shkop. Pastaj, kuptoi se zërave – të gjithë femërorë – ndonëse të zemëruar dhe të xhindosur, u mungonte ndjenja e frikës që i shoqëronte zakonisht në raste sulmi nga përbindëshat. Megjithatë, me vendosmëri, çau përmes dëllinjave dhe u gjend në një lirishtë, ku dalloi pesë gra – jo në lule të rinisë, por gjithsesi ende pjellore – të mbledhura së bashku. Gratë ishin me shpinë nga ai dhe vazhdonin t’i ulërisnin diçkaje nga larg. Thuajse i kishte arritur, kur njëra prej tyre u step sapo e pikasi para se të tjerat të kthenin kokat dhe t’i hidhnin ca vështrime arrogante.

– Bukur, bukur, – tha njëra. – Mbase është rastësi a nuk e di. Por, tani që i erdhi i shoqi, shpresojmë të vijë në vete.

Gruaja që e pikasi e para shtoi: – I thamë sat shoqeje të mos shkonte, por nuk na e vuri veshin. Iu shkrep t’i shpinte për të ngrënë të huajës, që me siguri është ndonjë djall a kukudh i maskuar si njeri.

– Ime shoqe është në rrezik? Ju lutem, zonja, përgjigjuni.

– Ka gjithë mëngjesin që na vjen rrotull një grua e çuditshme, – tha një tjetër. – Me flokë të shprishura, ka veshur një gunë me rrecka të zeza. Thotë se është saksone, por nuk ngjan me asnjë sakson që kemi parë ndonjëherë. U përpoq të na avitej nga mbrapa kur po lanim teshat te bregu i lumit, mirëpo e pikasëm në kohë dhe e përzumë. Por ajo u kthye sërish, bënte si e hidhëruar, një herë na kërkoi edhe ushqim. Jemi të bindura se ndërkohë po i bënte magji gruas suaj, zotëri, sepse në mëngjes na u desh ta mbanim dy herë prej krahësh Beatrisin, aq shumë dëshironte t’i afrohej djallit. Dhe tani, pasi na shpëtoi nga duart, po shkon te gjembi i vjetër, atje ku djalli po e pret këmbëkryq. U përpoqëm ta mbanim sa mundëm, zotëri, por me siguri fuqia e djallit e ka pushtuar të tërën, sepse s’ka si shpjegohet ndryshe gjithë ajo forcë që buronte nga një grua aq e dobët dhe e moshuar si ajo.

– Te gjembi i vjetër…

– Sapo na humbi nga sytë, zotëri. Me siguri ajo grua është djalli vetë, prandaj nëse keni ndërmend ta ndiqni pas bëni kujdes se mos pengoheni ose mos ju çjerr ndonjë gjembaç i helmuar, sepse nuk ka për t’u shëruar kurrë.

Akseli bëri çmos të mos shfaqej i nxehur në sytë e tyre dhe ua ktheu gjithë mirësjellje:

– Ju jam mirënjohës, zonja. Po shkoj të shoh se çfarë po katranos ime shoqe. Më ndjeni.

Për fshatarët tanë, gjembi i vjetër nënkuptonte një vend të atyre viseve, po aq i bukur sa pema e murrizit që njohim sot, që me sa dukej rritej mu mbi shkëmbinj, në buzë të kepit, jo shumë larg strofullës. Ditëve me diell, po të mos frynte shumë erë, ishte vend i këndshëm për të kaluar kohën. Prej aty shijoje një peizazh të mrekullueshëm të tokës, të lumit gjarpërosh dhe moçaleve matanë tij. Të dielave, fëmijët luanin shpesh rreth rrënjëve të tij tërë nyja, e ndonjëherë guxonin të hidheshin nga kepi, i cili kishte një pjerrësi aq të butë saqë asnjë fëmijë nuk mund të vritej, porse thjesht rrotullohej si fuçi në tatëpjetën e shtruar me bar. Por, në një mëngjes si ky, kur të vegjlit dhe të rriturit kishin për të kryer detyrat e tyre, vendi mbetej shkretë, ndaj Akseli, teksa dilte nga mjegulla për të marrë të përpjetën, nuk u habit që i gjeti vetëm të dyja gratë, siluetat e të cilave spikatnin përkundër qiellit të bardhë. Pa fije dyshimi, e huaja, që ishte ulur me shpinën mbështetur pas shkëmbit, ishte veshur çuditshëm. Pelerina e saj, të paktën nga larg, dukej se përbëhej nga shumë copa rrobash të qepura bashkë, e duke qenë se ia frynte era, i jepte të zonjës pamjen e një zogu të madh gati për t’u ngritur në fluturim. Pranë saj, Beatrisi – ende në këmbë, me kokën ulur duke dëgjuar shoqëruesen – dukej imcake dhe e dobët. Bisedonin ethshëm me njëra-tjetrën, por me të pikasur Akselin që po afrohej nga poshtë, heshtën për ta vëzhguar. Pastaj, Beatrisi iu afrua kepit dhe thirri me zë të lartë:

– Ndalo aty, burrë, mos u afro! Po zbres unë. Mos u ngjit lart se i prish qetësinë kësaj gruaje të gjorë, tani që më në fund po çlodh këmbët dhe po ha pak nga buka e djeshme.

Akseli u bind dhe pas pak vështroi të shoqen që zbriste përgjatë shtegut, në drejtim të tij. Ajo iu afrua dhe në mëdyshje, e shqetësuar se mos era ia shpinte fjalët së huajës, murmuriti:

– Ato budallaqet të dërguan këtu, o burrë? Kur isha në moshë të tyre, ishin plakat ato që kishin frikë dhe u besonin gjepurave, në çdo gur shikonin një mallkim dhe në çdo mace endacake një shpirt djallëzor. Kurse tani që u plaka, janë vajzat e reja ato që u besojnë këtyre besëtytnive, sikur të mos e kenë dëgjuar kurrë premtimin e Perëndisë për të ecur krah nesh. Pa shikoje atë grua të huaj, shikoje; e vetmuar, e këputur, ka katër ditë që udhëton në pyje e fusha, dhe në çdo fshat ku ka shkelur i kanë treguar udhët. Ka përshkuar toka të krishterësh, e megjithatë e kanë pandehur për ndonjë djall a ndonjë lebroze, edhe pse në lëkurë nuk ka asnjë shenjë të sëmundjes. Tani, o im shoq, mos më thuaj se ke ardhur deri këtu për të më ndaluar t’i jap pak ngrohtësi dhe atë pak bukë që kam me vete kësaj gruaje të gjorë.

– Nuk do ta bëja kurrë, princeshë, sepse e shoh me sytë e mi që po thua të vërtetën. Madje, para se të mbërrija këtu po mendoja se është e turpshme që kemi harruar të presim me ngrohtësi një të huaj.

– Ktheju punës atëherë, burrë, sepse jam e sigurt që do ankohen përsëri që je i ngathët dhe mbaje mend po s’i nxitën fëmijët të na tallin prapë.

– Askush nuk ka thënë se jam i ngathët në punë, princeshë. Ku e ke dëgjuar këtë? Nuk kam dëgjuar kurrë qoftë edhe një pakënaqësi të vetme dhe jam ende në gjendje të ngre të njëjtat pesha që ngre çdo burrë njëzet vjet më i ri se unë.

– Thjesht po të ngacmoj, o im shoq. Sigurisht, askush nuk është ankuar për punën tënde.

– Fakti që na tallin fëmijët, nuk ka të bëjë me mënyrën si punoj unë, shpejt apo ngadalë, por sepse kanë prindër ose shumë budallenj ose shumë xurxull për t’u mësuar mirësjelljen dhe respektin.

– Mos u mërzit, o burrë. Të thashë se po bëja shaka dhe s’do ta përsëris më. E huaja po më tregonte diçka që më intereson shumë dhe herët a vonë mund të të interesojë edhe ty. Por, duhet të ma tregojë deri në fund, prandaj të lutem t’i kthehesh punës sërish, teksa unë po qëndroj këtu ta dëgjoj dhe t’i dhuroj ngrohtësi sa të mundem.

– Më fal nëse të fola ashpër qëparë, princeshë.

Por Beatrisi i kishte kthyer tashmë krahët dhe po i ngjitej shtegut, drejt gjembit të vjetër dhe siluetës veshur me pelerinën me rrecka që e rrihte era.

Pak më vonë, pasi kishte mbaruar detyrën e ngarkuar, Akseli po kthehej te fushat dhe, ndonëse e dinte që kështu do të vinte në provë durimin e bashkëfshatarëve, ndërroi rrugë dhe mori sërish për nga gjembi i vjetër. Në të vërtetë, ndonëse pajtohej plotësisht me përçmimin e së shoqes ndaj hamendësimeve të dyshimta të grave, nuk kishte mundur të çlirohej nga mendimi se e huaja kishte një hije disi kërcënuese, ndaj nuk qe ndier mirë që e kishte lënë Beatrisin vetëm me të. Por u lehtësua shumë kur dalloi siluetën e së shoqes në buzë të kepit para shkëmbit, duke soditur qiellin. Dukej e përhumbur në mendimet e veta dhe nuk e pikasi derisa ai e thirri. Teksa e vështronte duke zbritur përgjatë shtegut, me hap më të ngadaltë se zakonisht, jo për herë të parë, Akseli pati përshtypjen se, kohët e fundit, seç kishte diçka ndryshe në të ecurën e Beatrisit. Jo se çalonte, me thënë të drejtën, por sikur ushqente një dhimbje të fshehtë diku. Kur me t’u afruar ai e pyeti se çfarë kish ngjarë me shoqen e saj të çuditshme, Beatrisi iu gjegj thjesht: – Shkoi në punë të vet.

– Duhet të të ketë qenë mirënjohëse për ngrohtësinë tënde, princeshë. Fole gjatë me të?

– Po, dhe kishte mjaft për të thënë.

– E shoh që të paska thënë diçka që të ka turbulluar, princeshë. Ndoshta kishin të drejtë gratë, mbase duhej shmangur.

– Nuk më ka turbulluar, Aksel. Më ka shtënë në mendime.

– Se ç’paske sot. Je e sigurt që s’të ka bërë magji para se ta përpinte dheu?

– Ngjitu te gjembi, o burrë, dhe do ta dallosh duke ecur përgjatë shtegut, sepse sapo u largua. Shpreson të gjejë më shumë mirësi te njerëzit matanë kodrave.

– E po mirë, princeshë, tani po të lë, se e shoh që je shëndoshë e mirë. Zotit do t’i ketë pëlqyer zemërbardhësia që tregove ndaj saj, si gjithmonë.

Por kësaj here e shoqja dukej se nuk donte ta linte të shkonte. E kapi për krahu, si për të mbajtur ekuilibrin, dhe iu mbështet në gjoks. Si për inerci, Akseli ngriti dorën dhe i përkëdheli flokët e shpupuritur nga era. Kur uli vështrimin mbi të, u habit që ajo i kishte ende sytë e zgurdulluar.

– Vërtet, se ç’paske sot, – i tha. – Ç’të tha e huaja?

Beatrisi nuk e lëvizi kokën nga gjoksi i tij edhe për disa çaste. Pastaj drejtoi trupin dhe e lëshoi. – Tani që po e mendoj, Aksel, ndoshta ka diçka të vërtetë në ato që thua