Libri i Udhëtarit

By Izet Duraku

E ka quajtur “Libri i udhëtarit”, megjithëse udhëtarit të Izet Durakut, një personazh qendror i romanit, rruga vazhdimisht i rezulton pa krye, natyrisht për shkak të një mjedisi, shoqërie dhe kohe që edhe ato nuk dinë ç’bëjnë, nuk dinë se ku po shkojnë. I ndërtuar nga fragmente jermi, ai ngjan unik në llojin e vet. Një përthyerje e realitetit në pasqyrat e shpirtit, reflekset e të cilit i shfaq i ashtuquajturi “përroi i ndërgjegjes”, që në të shumtën e rasteve, në krijimtari dhe në jetën e përditshme, i fsheh hipokrizia njerëzore. Libri duket sikur i referohet shoqërisë shqiptare të viteve ‘80.

• Language: Gjuha shqipe
• Publisher: Klubi i Poezisë
• Release date: Oct 7, 2020
• ISBN: 9781005240196

Book preview

1.

-Edhe n’fun t’botës s’kam me ta lanë vendin. Për mbas shpine m’ ke deri ku bren miza hekur. Tamli i nanës ka me t’dal për huune.

Në këtë pikë të ëndrrës zgjohem i mbytur në djersë. Pas krahëve shungullon ende zëri kërcënues, që m’ka shurdhuar kushedi sa herë edhe pa ia vu veshin truallit. Vij në vete, dihas, sikur vrapi i ankthshëm e kryeshpëtues me pasë ndodh vërtetë. Sikur rreziku i kudondodhshëm tash, ashtu nëpër terr, mund të bëhej edhe më i tmerrshëm. Psherëtij. Zot na ruaj! E njëjta ëndërr dimër e verë. Të njëjtat pamje, ditë a natë qoftë. Kush mundet me i ra në fije kësaj pune, ka burrë nëne me zbërthye domethënien e plotë a të pjesshme të ëndërrzhgjëndrës?! I Truemi gjithnjë zbardh dhëmbët e kërcënimit, helmi i të cilit më kishte shtangë më shumë se me tonin e akullt, me mungesën e plotë të arsyes. Pse mua, pse mua, pse mua?! Luzma e pyetjeve shpjegimkërkuese roit qorras. Pa pikën e vullnetit, pa fijen e dëshirës. Kujt i hyra në pjesë, qysh ia solla në majë të hundës, për çfarë do ndëshkohesha, për ç’kusure e faje të pafalshme?! Kurrë nuk e mora vesh. Se kot na si koti nuk i bihet kujt në qafë.

Gjithnjë dhen, ujqër, gjarpërinj.

Mbështet kryet në jastëk, mbyll qepallat dhe, sapo të vaket prehja nëpër sy, qe ku të pret i njëjti ankth gjumëvrasës. Mos u tremb po deshe, mos luaj mendsh po munde.

Prapa më ke deri në fund të botës! Prapa.

-Eja dhe jepi fund. Kushdo qofsh dreq, njeri a bir dreqi, mbaroje punën si ta kesh kokrrën e qejfit!

Drita e hënës bie mbi flokët e gruas sime. Hija fle si pa andralla përbri meje. Njëri gji ashtu i bardhë dhe i rrumbullt ka nxjerrë thithkën e butë sipër këmishës. Gji i plotë, i dëshirueshëm. Po, mollë e ndaluar. Ndjehem i dënuar të përmbahem thjesht duke e përfytyruar ëmbëlsinë e prekjes. Ndërsa më lakmohet, e largoj dorën si prej një zjarri të padukshëm. Gruaja herë-herë gërhin. Edhe pse ia rregulloj kokën, vazhdon të njëjtin gjumë të zhurmshëm. Gulçon, përpiqet me folë Gjuha i rrotullohet nëpër dhëmbë në përpjekje me kalue pengesën e tyre. Fjalët s’i merren vesh. Se mos i kuptohen kur është me sy hapur?! Sikur ta merrja vesh, sa mirë do ishte.

Ma hiq dorën, oh, më lëndove! Zemër të kam, shpirt, dëgjoj së fundmi gruan që kthjellon fjalët që më therin thekshëm diku thellë.

Shihe, shihe! Qenka ndryshe puna. Kur dashka, folka kthjelltë. Kaq ëmbël.

Shpirti im, zemër, pëshpërit ajo. Yll i motrës, yll i dritës.

Yll! Në qiellin me hënë dritëzat imcake dridhen dhimbshëm sikur të kenë ftohtë atje lart. Po flet me yjet, po vret lart, Hije. Papritmas provoj një shije të re. Ndjej se më dhimbset vetja.

Lehtë- lehtë, lum motra, oooh, avaash, më butë, më butë, oh.

Gruaja lutet duke dihatur. Një rënkim kënaqësie më vonë dhe unë e shkund nga supet sërish, bile më fort, gati me egërsi, sa pendohem në çast, po ajo prapë ka mbetur në kurthin e ëmbël të jermit.

Po, po, ashtu lum motra, ashtu, oh!

Pasi e shtyj prapë, ajo sërish nëpër gjumë bërtet nga dhimbja, por nuk zgjohet. Më vjen keq ta zgjoj.

Oh, ooh, vazhdon rënkimi i saj. O Mali, o shpirt!

Folka me mua. M’kujtoka emrin e vjetër, të harruar prej të njohurve, miqve, vëllezërve. Kur e kujtoj Malin më zgjohen dhimbjet për nënën e vdekur. Maaliii, maliiii, ku je o bir? Ushtojnë lugjet prej zërit të saj. Ushtojnë veshët e mi. Fli si ta kesh qejfin grua! Thuaj ç’të duash tani, që ma prishe gjakun. Kur bëhen nëntëdhjetë e nëntë, le të mbushen njëqind. Le ta kalojnë qindin. Bëj ç’të duash Hije, jepi, qitja fundin fisnike.

Siç duket, më kishte marrë malli me zanë në gojë emrin e gruas, me të cilën, për fat të keq, prej shumë kohësh, ndonëse flija në një shtrat, flisja rrallë, shumë rrallë.

O Mali, o shpirt!

Një si mpirje që më shtrëngon fillimisht në arzën e fytit, përcillet në parzëm. Pastaj lodhja merr krahët e shpatullat. E shkulur me forcë brenda meje, diçka nis rrjedhjen dhunshëm, ikën pa kthim. Lëngjet sikur zbrazen duke boshatisur krejt enën e trupit. Sikur braktisem edhe nga dëshira me reague. Më mirë mos me pa, mos me dëgjue. Qorr më mirë, shurdh. Me u mbledh si iriqi në ferrë, me u fshehë edhe nga vetja. Punë dreqi. Ra kjo ëndërr e çmendur gjumshkatërruese, me mësue që, së paku jerm, gruaja ime di me fol dhe me ba qejf për kokërr të qejfit. Dhe nuk duket aspak e rrjedhur, siç e marrin të gjithë, siç besoj ende fort se është katandisur. Një copë mishi me dy sy në ballë. Jo, po bilbil nga goja. Di me përkëdhelë, me marrë me t’mirë, me folë aq ëmbël. Megjithëse jam i bindur se ashtu si në ëndrrën e përsëritur, edhe në jerminë e saj s’ka asgjë të vërtetë, tronditja më than gojën. Rreshkem krejt, terem, lehtohem. Ngjaj me gjethen që e ngre era. E ngre dhe ashtu pezull luan me të sa andej këtej. Pusitë e natës, përpiqem me qetsue veten. Kurthet e mendjes. Po, po, kurthet, veçse normalizimi i frymëmarrjes është i pamundur.

Pasi rrotullohem edhe nja dy a tre herë në shtresa, kuptoj se gjumi që e kujtoja të mërguar, përfundimisht është vrarë. Largoj mbulesën e leshtë. Në oborrin e hijezuar të shtëpisë, nën dritën e hënës gjithçka duket e ngrime, e kristalizueme. Një shurdhëri e kristaltë. Si asnjëherë tjetër. Zakonisht në oborrin tim shtjellat e verbra të erës tërbohen si me pasë mbledhë mëninë e botës që shkul pemë, rrëzon tjegulla e merr me vete çfarë gjen përpara. Tash me mungesën e saj, era dukej se ishte mbështjellë diku shpellave dhe flinte kruspull. Pa kërrhatje. E vdekur. Gjithçka prehej. Vetëm unë isha pa gjumë. Vragat e thelluara maleve dhe humnerat buzë lugjeve nxijnë më tepër në prehje.

Rrokullima e shkëmbinjve me oshëtimën shoqëruese, të paktën tani për tani, dukej se qe frenuar. Hataja mund të priste për më vonë. Shtigjet e ndriçuara zbehtë humbasin pas qafave nën një pluhur të hirtë, trallisës, ku tretet çdo lloj orientimi dhe papërcaktueshmëria e bën, ndoshta, më të besueshme kanosjen e rrezikut. Ndërkohë e di fare mirë se dredhitë bashkë me leqet, pritat e pusitë e shumta nëpër bjeshkë, ndonëse rrallë diktohen edhe gjatë ditës, qëndrojnë zgjuar gjithë kohën.

Ma hiq dorën, lum motra, oh avash, më avash, zemër të kam, shpirt. O Mali, o shpirt!

Të lumtë Hije. Kurrë s’më kishte shkuar ndërmend se gruaja mund të më tradhtonte. Për me tradhtue, e pandehja të pa aftë. Sepse, siç thonë, tradhtia është larg marrëzisë dhe budallallëkut. Sipas meje, për ta realizuar aktin e tradhtisë, përveç zgjuarsisë, do të duhej domosdo edhe pakëz ligësi e stërholluar, që Hijes, afërmendësh, i mungonte plotësisht. Arsyetimi i fundit sado dukej bindës, në vend që të më ngushëllonte, më kaploi me një dëshpërim të pashpresë që ma shtoi edhe më shumë hidhërimin e vetmisë.

Kështu pelin e shafran duke shtyrë portën kapërcej pragun e oborrit. Sokaku i ngushtë midis shtëpive, sapo dëlirej prej gurëve, mbushej gjithnjë me rrungajën që sjellin rrebeshet e shirave prej shpateve. Si sfera rrokullisen gurët nën këmbë. Ngjitem sipër Katundit te Bishti i Livadheve. Herë pas here dal atje, ndoshta edhe për me provue për pak kohë butësinë e barit të lëndinës nën këmbë. Përvjedh me sy kreshtat e maleve dhe më bëhet se zgjoj oshëtimën e zgjatur të gurëve që herë-herë rrëzohen lugjeve. Mbaj hapat. Më bëjnë veshët. Padyshim. Kohët e fundit vetëm zhurmojnë. Megjithatë, rrezëllimi i hënës lyer e veshur pemëve më ngjan sërish me krahnezën e ankthit. Vetëm se ajo nuk shkundet gjithandej si pluhur, por tashmë e qelqëzuar të merr sytë me pasqyrimin e dritës. Rrënojat e ikanakëve me gurët e shpërndarë përqark tyre e theksojnë savanin e qefintë që lëmon e lëpin gjithçka. Ndonëse më shkojnë mornica, të ftohtit e dimrit është ende larg.

Përveç tharjes, nganjëherë kam ndjesinë se do të mpakem duke u shkrirë e zvogëluar gjer në një tretje të plotë dhe se nuk do të kem kohë për asgjë. Ose për shkak të shkrirjes që do t’i vinte kapak pranisë time në këtë botë, ditët e ardhshme nuk do të kishin kurrfarë rëndësie. Do të endesha si një erë e lehtë lugjeve e brigjeve pa u vënë re dhe pa shpresë që të piqem ndonjëherë me njerëzit e mi a, së paku, që të merresha vesh me gruan time, të vetmin njeri që ka mbetur tash pranë meje.

A mos është faji i maleve? Më dukej mua apo vërtetë e kishin shtuar makthin? Në to, para do kohësh egërsirat të ngatërroheshin nëpër këmbë. Shpatet dhe brinjat e veshura me pyje qenë plot. Tash rrallë e për mall më zë syri lepuj e dhelpra, ndërsa gjurmën e ndonjë derri të egër, turiri i uritur i të cilit ka lëruar tokën në kërkim të zhardhokëve dhe rrënjëve, e shoh gati me gëzim.

Me të njëjtën ritëm që rrallohej gjahu (siç thuhej) malet po populloheshin me shpejtësi me qenie të padukshme, si prej ajri. Dëshmitarë të shumtë flasin për lëmshe të zbraztë flluskash që na u shfaqkan befas duke gurgulluar në shtigje a në lirishta midis korijeve si rrufeja në qiell të kthjelltë. Në përballje me ajrorët, tu pritkan gjunjtë, o njeri e të braktiska zëri! A mos janë fantazma, shpirtra të këqij?! Quaji si të duash, por edhe për shkak të pandehmave të tilla, ditën për diell shtigjet në male të shtinin dridhmën.

Ndërsa natën, gjithnjë e më shumë u dëgjoka një orkestër me fyej e daulle që afrohej me zhurmë pranë Katundit dhe njerëzit nga frika u paskan vënë shulin dyerve.

2.

Dy - tre ditët e fundit hëna e re qe shfaqur e marrtë duke dalë nga brinja e malit si plagë e duke u ngjitë përtueshëm kupës së kulluar të qiellit. Pak kujt i shkoi në mendje me lidh ardhjen e gjëmës me hijezimin e hënës, që u përfol vetëm kur e vranë në muzg Fikall Metën. E pushkatuan. Krismat e kobit, ndonëse të shurdhta, u dëgjuan në gjithë lagjen e epërme të Katundit. Dy vëllezërit më të vegjël të Fikallit derdhën plumba mbi të e ia mbathën. Ai djalë s’vritet për gjak, patën thënë. S’ vritet për gjak, por, nga e thëna në të bërë, shkon në mes një lumë i tërë...

Mbase urtësia shërben për me i kujtue ndokujt se pikërisht e kundërta e kumtit është udha më e pëlqyeshme. Me një fjalë, vritet që ç’ ke me të. Për gjak po se po, por edhe për më pak, për kot fare mund t’i shkojë kryet njeriut. Me provue nishanin si thonë. Kujt t’i dalë gjumi përpara, kush të qëllojë më afër. Më afër se vëllezërit a ka?

Behari, fqinj me Fikallin, fillimisht dëgjoi poterën e grindjes. Shamatë e keqe, tha me vete. Bërtiste më fort vëllai i vogël dhe, kur fliste dhe i madhi, trumhasej vendi.

Hiq dorë, i thonin me ulërima Fikallit, na more në qafë. Batall, hardall. Aaaaaaaa, all.

Virrma përzihej me përplasje këmborësh. Rrokullisen sakaq enët e shtëpisë: kusi, tenxhere, sahanë, kotruve metalike e balte. Rrapëllojnë dyer, thyhen xhama.

E hangrën mish, e grinë, mendoi Behari.

Na vure damkën e zezë, çirrej njëri. Na ndave prej botës, plotësonte tjetri. Prit, u thoshte Fikalli, më lini. Qe, po shpjegohem. Mbylle qenefin, qelbsh, na kërbule i ngërmusheshin. Ndërkohë që Fikalli përpiqej t’i urtësonte, vëllezërit tërboheshin më shumë. Drejtësia jote, ta dhjefsha, ta bëfsha me mut, oo pis, idiot i mutit. Prisni, u lutej Fikalli, merremi vesh. Ata brit e piskat, shaj e qëllo me shqelma çfarë tu dilte përpara. A do ta qepësh, a do ta mbyllësh shkarpën?! Nuk mundem, o njerëz. Nuk mundesh, a, nuk mundesh a?!

Hakërrima ngjethëse paralajmëronte kobin, ndaj Behari kapërceu portën dhe hyri në oborrin e tyre. Ishte vonë. Para se të ndiente krismat, që gjëmuan njëra pas tjetrës, therjet e tyre të menjëhershme, sikur ia përshkuan trupin.

-U raftë në krye, o zot, - briti fqinji.

Sakaq ai pa vëllezërit vrasës duke vrapuar me pushkë ndër duar. I gjati kishte dalë menjëherë matanë gardhit, ndërsa i shkurtri që u vonua disi duke u penguar diku, u rrëzua nëpër rrangullinat e shpërndara oborrit. Mandej, tek po kapërcente murin e avllisë, rrëshqiti dhe ra prapë rrokullimthi, pa e lëshuar armën që iu shkreh padashje. Beharit iu duk se e pa me inat, por e dinte se nuk do qëllonte mbi të.

-Sidoqoftë u tremba, u tremba për vdekje, do të përsëriste fqinji për të kushedisatën herë.

Megjithatë kishte vrapuar me gulçe për te Fikalli, që kishte rënë i mbështetur në shkallë, siç kishte qenë ulur, me sa duket, para se ta qëllonin. I ndjeri, ashtu symbyllur praninë se dikush po i qëndronte mbi kokë, por s’deshi me folë, as me hap sytë. Si me mbulue një turp, fshihte me dorë plagët në gjoksin e shkallmuar. Prej shkallëve lart, gjaku, që i buronte edhe nga goja, shkonte rrëke përtoke.

-Dha shpirt shpejt, u shua në heshtje. Mu desh ta kthej mbarë të ngratin e të thërras njerëz për ndihmë. Vrasësit qenë zhdukur tashmë në korijen që fillonte pas murojës rrethuese. Faqezestë, as kokën s’e kthyen.

Behari duke kërkuar njerëzit, desh shkuli më kot dyert e shtëpisë. Në të tre katet, dhomat qenë boshatisur. Një natë më parë Fikalli kishte përcjellë për te prindërit e saj gruan e vet bashkë me vajzën e vogël.

-Më mirë që s’u ndodhën se do tmerroheshin, kishte mbyllur rrëfimin e tij fqinji.

A ngrihet dora mbi vëllain?! A futen duart në gjakun e tij? Çfarë hataje kishte ndodhur për me përligj një mënxyrë të tillë? Hamendjet sikur e terrojnë ma shumë të fshehtën. Ndoshta, më shumë se prej hakmarrjes (kush duhej të merrte hak për Fikallin) nëse ata e kishin vrarë, siç u tha me të drejtë, vëllezërit ia mbathën nga frika e përballjes me shpjegimet. Ishte e vështirë me gjet një arsye të besueshme për vrasjen e tij.

Edhe shpifja do ta kishte të vështirë me iu vesh Fikallit, vrasja e të cilit u duk se errësoi më tepër një qerthull të zymtë krimesh. Koka e Stilian Kulprës (vrarë para një jave), ende shqelmohej si kungull rrugëve të Katundit.

Vdekja kishte dalë prej brigjeve të veta, shkonte qorras dhe përlante kë gjente përpara. Më shpesh të pamundurit: pleq, plaka, fëmijë.

Para tre ditësh në muranat e vjetra kishin lënë përmbys trupin e një femre të panjohur. Kur e kthyen mbarë, panë se përveç syve të nxjerrë, ia kishin copëtuar në disa vende gjoksin. Në gropëzën e gjirit të shkulur, dheu i hedhur përzihej me gjakun. Shëmtimi i kufomës ndodhte rrallë herë. Dikush tha se gjaksorët, ndoshta, donin me i dhanë krimit të kryer pamjen e hakmarrjes së verbër ku mund të bëhej bashkë mllefi i çasti me helmin e vjetër. Ijet e hajthme të femrës qenë nxirë nga gjithfarë thuprash e shufrash të përmasave të ndryshme. Këmisha dhe fustani i çjerrë qenë përgjakur. Gjithandej klithnin vulat e tmerrit.

Një ditë më vonë, në të njëjtin vend, u gjet sërish trupi thuajse i kalbur i një femre tjetër të therur. Edhe kjo gjithashtu e panjohur. Dukej qartë se, pas vrasjes në tjetër vend, kurmin e saj e kishin plasur vrik te muranat e të ikurve. Dhe si për me plotësue dhe më tej shëmtinë e krimit, pranë të vdekurës patën shtrirë të masakruar edhe një vajzë tjetër që ishte ende gjallë dhe që e sollën me frymë në Katund. E njohën të gjithë. Ishte Huma e Shtatë Vëllezërve. Këndonte nëpër dasma e gëzime ku thirrej për zërin e ëmbël dhe sjelljen fisnike. Ashtu e sakatuar, Huma kish dashtë me folë, por nuk mundi me thanë asnjë fjalë. Dha shpirt me sytë hapur.

Sigurisht, e gjithë kjo që po ngjante ishte përtej çdo helmi dhe hakmarrje të përfytyruar.

-E gjora vajzë i kishte buzët shkrumb. Duke u përpjekur me thanë diçka, i dridhej mjekra, shkumëzonte. Pas disa orësh, kur iu ndal fryma, e kuptuam pse s’fliste. Na vijnë mendtë kur s’na duhen. Katilat, përbindëshat, pat thënë me gjysmë shpirti Fikall Meta.

Kafja i qe ftohur në dorë. Në anën tjetër të kthinës, tre miqtë e tjerë, Besmiri, Veroni dhe Besniku qëndronin edhe ata të ulur me filxhanët në dorë. Të tronditur për zhdukjen e papritur të vëllezërve të mi, kishin ardhur së bashku që në mëngjes me pyet a mos kisha lajme për ta. Kur ndodhi, si ndodhi, pse ndodhi. Me ik me tesha e kotesha, me fëmijë e katandi e mos me thanë asgjë. Si me i marrë