Pragu ose Vdekja shkruan me dy duar: shkujtime

By Ardian-Christian Kyçyku

A novel about exile and return, about writing, memories and mystical perception of life.

* In Albanian language: “Ngjarjet që pasojnë janë folur me vete, në një lloj verbimi, - për të cilin do të shkruhet aq sa duhet, - dhe / ose janë shkruar me vete, në një lloj dëgjimi, për të cilin do të flitet aq sa duhet”. Autori

* Në “rolet” kryesore: Zëri, Hija, Gjyshi magjistar, Gjyshi që muros dritare, hijet e dashura të gjysheve, kosa, Ajo, Rumuni, Shqiptari, Greku, Amerikani, Turku, uji, dëbora, tunele në akull, libra të djegur, Gjoli, Kinemaja, gurë të latuar kalldrëmi e themelesh, verbim(e), hiri, Kujtesa, uria e peshqve, drita, fluturimi, një dashuri e fshehur, sende nga luftrat botërore, qirinj, një kamion i vjetër, vegla të dukshme e të padukshme ndërtimi, por edhe shkatërrimi, disa dogana, dinamiti, bojë shkrimi si gjak dhe gjak si bojë, zgjëndrra, Varreza, fjalë e pasthirrma, por sidomos heshtje. Metaforat nyjëtohen në bindjen se "Vdekja jo vetëm shkruan me dy duar, por edhe flet pa dorashka..."

* Ky roman hap serinë me "shkujtime" të Ardian-Christian Kyçykut, që zhbirojnë nga një kënd i panjohur disa prej ngjarjeve thelbësore të botës shqiptare e letrare.
* www.arkycyku.info

• Language: Gjuha shqipe
• Publisher: Ardian-Christian Kyçyku
• Release date: Aug 26, 2019
• ISBN: 9786068093697

Ardian-Christian Kyçyku

Ardian Kycyku – Pen names: Ardian-Christian Kyçyku / Kuciuk, writer in the Albanian and Romanian languages, born on the 23rd of August 1969, Pogradec, Albania. Author of more than 55 original books (novels, short stories, plays, scenarios, scientific studies, essays, anthologies, translations).Bachelor of Arts at the Tirana University (Albania), Faculty of History and Philology (Albanian Language – Albanian and Universal Literature, 1991, Diploma’s work: ‘Stefan Zweig and Sigmund Freud – communions and differences’)Doctor in Comparative and Universal Literature at the Bucharest University – ‘Directions in European Modernism and their Echo in the Interwar Period of Albanian Literature’ (1998)University Professor (Semiotics and stylistics of Theatre / Albanian Literature). Between 2008 and 2020 he was a dean and a rector.Since 1998 he is the co-founder and co-director of European Review “Haemus”, which has an archive of over 9.000 pages.Founding member of the Albanian Cultural Association “Haemus”B o o k s written and published in Albanian:In the empire of stone, novel, Tirana 1993The Death Family, novel, Pristina1998, Tirana 2020The Night After Year Zero, novel, Pristina1999The Muse of the Game, trilogy, Bucharest 1999The Translation or the Life of a Slave that doesn’t Swear He Can See, novel, Bucharest 1999The Rivers of Sahara, novel, Tirana 2000, Bucharest 2010, Pristina2017The Appetite for Heaven Bread, novel, Tirana 2000Diva or Flowers Devourer, novel, Elbasan 2000Useless Angels, novel, Pristina2002The Crystal and the hyenas, novel, Pristina2002, Bucharest 2015Eyes, novel, Bucharest 2004, Pristina2005, Tirana 2008The conquest of Crazystan, short stories, Pristina2004Instead of Eternity, play, Pristina2007Home, novel, Pristina/ Berlin 2014Kiss Me You, Skeleton, Bucharest 2007The viceBook, play, Bucharest 2007The Neutral Blood, play, Bucharest 2008The Father, novel, Bucharest 2008, Tirana 2017Your Excellency, play, Pristina2009One world away, play, Bucharest 2012Pearl/s, selected short stories, Pogradec 2012Unseen stories, short stories, Pristina/ Bucharest 2013Ki$land – a novel with childhood, Tirana 2014Like, play, Bucharest 2016, Pristina2017Trialogue [an interdisciplinary work regarding the links between literature and exile and the languages it chooses in order to protect Memory and Metaphor], 365 pages in academic format, in Albanian, with abstracts in Romanian and English, Bucharest 2016, work-in-progressIncógnito [Fragments from the life of guardians and vice versa], novel, Tirana 2016The Threshold or Death writes with two hands, novel, Bucharest 2019Homo ex machina – three plays, 2019Anonima or Tirana in the shadow of a passenger, 2020Childhood cr(imes)ations, 2021B o o k s written and published in Romanian:The year in which the Swan was Invented, novel, Bucharest 1997The Sweet Secret of Madness, 33 proses + 22 original graphics, Bucharest 1998A Glorious and Dying Tribe – The Saga of an Oblivion, Bucharest 1998Love at Last Sight, stories and a play, Bucharest 2000Epigone God, monograph, Timisoara – Bratislava, 2000Trilogy, three novels, Bucharest 2002An alphabet of Albanian poetry (anthology, 101 Albanian poets in Romanian), Bucharest 2003Time of the Substitutes, interview, Bucharest 2003Siege – a novel with very few inverted commas, Bucharest 2004, 2007Ex – novel with love & conspiracy, Bucharest 2008, 2010Introduction to Semiotics, university lectures, Constanta 2005The Signs and the Citadel, university lectures, Bucharest 2007Empatycon or The Book of Premature Life, novel, Bucharest 2008Space for a only one doll – a film to be narrated / a story to be filmed, Bucharest 2008The sky in an envelope – a film to be narrated / a story to be filmed, Bucharest 2010Casting or the Curtain doesn't separate anything anymore, play, Bucharest 2011My last Million, anthology of Balkan literary texts, 2013Comunicare in-humanum est, interdisciplinary studies, Bucharest 2014Outism and Insomnia, interdisciplinary studies, Bucharest 2014The Epocalypse, novel, Bucharest 2014Instead of Eternity, play, 2015A grammar of Exile [in two "foreign" languages], essay, 2015The genre – a play with an act and a murder, play, 2019Prompters’ exodus – stereodrama, 2022* Books and / or fragments translated in Hungarian, Italian, English, German, Serbian, French, Greek etc.Long, medium and short film scriptsThe Supplement – The Movie of a Return / The Return of a Movie (AL), The Rhyme (AL), A Guide (RO), Relationshop (RO) – film / ballet play, Sticking (RO)Short and very short films (as Scriptwriter, Cinematographer and Editor)A bridge, Lines, The Seat, Barlove, A lesson, the Point, Librorum, Umbra ex machina, Dearection, Tubim (rrëfilm – AL) / Assembly, A Facemap, Lost masterpiece/s, Mirrors in progress – A short semiotic view on the Ingmar Bergman phenomenon – on Youtube: https://www.youtube.com/channel/UCqZvBFEl5VIeO_rg-iM5GBQVideolectures: https://keynema.blogspot.com[Awards and honors: National Literary Prize of Albania ‘Silver Pen’, Tirana 2013; Honorary Citizen of Pogradec 2014; Kult Academy Prize ‘The best book / The best author’, Tirana 2015 and 2018; Prize II ‘Katarina Josip’ for Albanian Original Drama, Pristina2016; Grand Prix at Très Court International Film Festival – Cluj-Napoca 2017; Ambassador of the Nation, Tirana 2019]R e f e r e n c e s:[Ardian-Christian Kyçyku is a writer of Albanian descent, who settled in Romania in 1991. He wrote 20 novels in Albanian, and, during the last 10 years, he published a few novels and stories in a perfectly assimilated Romanian language. In Albania, he is vaguely known; here, in Romania, not even that. But his books are a revelation. I will mention here his recently published novel A Dying, Glorious Tribe (1998). In culturally normal conditions, Kyçyku would be seen as an Eastern-European Marquez. But he is just considered an "artistic brain," transferred from Albania to Romania. And he has the weird status "between a professional cultural renegade and an old cosmopolitan," as he defines himself.I consider him a Romanian writer, in a space that used to be called Thracia a long time ago, from the Carpathians to his Illyria. Kyçyku is the wonder child of a Romania remembering she was once Thracia... and who is today stressed out because she cannot find any collapsing or perhaps redemption allies.Plural Magazine, Romania's Thracian Memory, Bucharest, Vasile Andru][33 episodes from a saga that is foretokening a new Balkan mythology, a violent and sensual structure which perverts the logos by its hyperbole and oxymoron in the guise of imperceptible lows; 33 steps towards the age of salvation and of the redemption of the sins on the cross that is adulated with a fervor which does not excludes the polemic; 33 punching pieces which transforms the history into a poem and the poem into the life of a poet maddened with the world’s madness. What could be sweeter than this mystery which seems that it is writing by itself? Ardian-Christian Kyçyku is one of the great revelations of the contemporary prose.art Panorama, Bucharest, Dan-Silviu Boerescu][This suave rowdy intellectual is doomed to remain the same lucid ultra sensitive person, a modern aéd of the incessantly shaken times from this accursed part of the world. The young prose writer, as some people called him, is actually old and haunted like Balkans. But he is a peaceful haunted man, who is moving among the Sweet secrets of the birth and of the death, of the Beginning and the End, disdainfully as if he were an undying man or as if he were a rational being that has come from another world.Romanian Reality, Bucharest, Corneliu Vlad][Ardian-Christian Kyçyku: there must not lose sight of the event character of his presence now and here, in the Romanian literature, generally speaking. He is not an Albanian who writes in Romanian (...) but an Albanian writer on the all strength of the world, who decided to write into Romanian repeating, in a way, the experience of Panait Istrati. Ardian-Christian Kyçyku is a Panait Istrati of the Albanian literature who has chosen the Romanian instead of the French language.The Day, Bucharest, Mircea Martin][(...) He has been lying in wait for a few years, in the Bucharest town of Romania, and almost each year, he brings out a novel from his literary “factory”. We are speaking about novels of an extraordinary and incontestable value, such as Eyes, Superfluous Angels, Home and actually, all the books this inspired man of the Albanian letters has written (...). Let the jury from Stockholm and the wide public opinion find out that the young Albanian writer, Ardian-Christian Kyçyku, is going to be one day the “rapper”, even younger than Orhan Pamuk maybe, of that high distinction in literature, of that sometimes “rebellious” reward, called Nobel.The Voice, Prishtina; TemA, Tirana, Bajram Sefaj][This is what A.-Ch. Kyçyku does: he feeds us with stories of a kind of enchantment very closed to that one belonging to “One Thousand and One Nights”. It is not only the enchantment the fact that brings them together, but also the tension experienced by the narrator, a tension induced by the realization of the failure which can be fatal (both to the narrator and to the listener). We have to reckon with a writer who forces his limits without any mercy, who does not feel the need to spare anybody and so much the less to spare himself. [...] .A visionary fiction writer, of an amazing force, he practices a real maieutics applied to the universal memory and he can not help drilling into the stone depths of the myth for drawing out the bloody result with his both arms and for throwing it in front of us with a torrent of parables designated to hide rather than to reveal. It always astonishes the natural process (in this case) through which the universal distopia comes into being in an “environment” so much placed in the normality.Sunday’s Newspaper, Bucharest, Bogdan Alexandru Stănescu][Ardian-Christian Kyçyku has even now arrived faraway, and very upwards with his literary work. There, to the faraway and to the very upwards not those with powerful legs for walking and those who know to cut figures can arrive, but those that the destiny has chosen them. And fortunately, the destiny rarely and faultlessly chooses.Athena’s Newspaper, Athens; TemA, Tirana, Hiqmet Meçaj][Beyond the “magic realism” that seems to characterize the epic substance (and the ontological vision) of his prose works (an unusual mixture between a realism, sometimes a violent one, lacking illusions, of a Cioranian kind, and a “fabulous” imagination, a folklore, mythical and raving one, from a “suspended time” which makes an outsized reality and which intensified it in the same way as it happens in the Eliade’s literary world) it surprises also the unprecedented expressivity of the Romanian language used by Ardian-Christian Kyçyku in his writings, as though he tacitly transgressed the entire occult sigh of the Albanian language into the adopted language.Romanian Messenger, Bucharest, Ştefan Ioanid][Ardian-Christian Kyçyku has two literary home countries, glorified by him in everything he writes. For Albany he feels the responsibility one has in front of his birth and first words place. Romania is a spiritual option that he could never change with anything else. As a writer who has come from a realm mirrored into the mythical Ohrid, and from a maiming, wild ideological repression, his prose’s history is actually the triumph of a huge talent.The Day, Bucharest, Iolanda Malamen][...The writer seems to strengthen the fact that small countries and their languages of a limited circulation can offer important authors and extraordinary books as a unique chance for entering into the European circulation of values, for compelling recognition to the European consciousness (...). The Glorious and Dying Tribe is a fundamental book of Albania, written in the Romanian language as though Romanian became suddenly one of the official languages of UNO. The author’s option is a bet made with Romanian language and finally won. In this way the interested Romanian speakers have the possibility to know everything about Albania and especially about the Albanian soul through its mythical-poetic avatars. They have no more to do but to read The Glorious and Dying Tribe. There are fierce and pagan scenes with a great plasticity that alternate with scenarios of a kind of fabulous which is contiguous to transcendentalism, to hyper sense of perception or to bibloskagathia.”Romanian Life, Bucharest, Geo Vasile][Being of only 35 years old and owning a vital, rarely met disquietude, Ardian-Christian Kyçyku has left 21 volumes for the cultures of the two countries:12 in the Albanian language and 9 in Romanian (these last ones were written in only eight years). In spite of a “diplomatic” and hesitating silence of the autochthonous specialized criticism, both facts, of being considered and suited on the same level with a talented writer such as Ismail Kadare, in his origin country, and also of being assimilated with a kind of writer such as Márquez (and thus being called “Márquez of the Balkans”), in Romania, could say a lot and it even does this. After all, we have to reckon with a great prose writer of whom we should be proud he is breathing around. I assert this with all the honesty I am capable of after I have read greedily four volumes (appeared in the Romanian language, of course), each time mumbling the bitter taste of a reading that seems too quickly ended one. I assert this after I have read The Glorious and Dying Tribe (the epopee of an oblivion), an extraordinary book, a real Balkan epopee of a world rate, a book that any literature, no matter how great it is, would be proud with.Agora On-line, Paul Vinicius][Arriving at the Dantesque half of his life, Ardian-Christian Kyçyku has such a bibliography that the Romanian writing seniors would envy him. The literary Tirana, fettered by a schizophrenically dictatorship of the highest level, was giving the national award to Kyçyku as far back as 1988, for the novel The Triumph of Proteus. A symbolic title! This because Proteus is the author himself, with his vacillation between short story and novel, between literature and painting, philology and theology, poetry and journalism. This row of the doublets could continue. It has been said, using a fortunate formula, that this Albanian settled down in Romania, might be called “Márquez of he Balkans”. It is true, but his prose which is sometimes laconic, sometimes voluminous, clear up not only the narrow geography of an accursed space, but also the authentic human-being condition. Kyçyku is a philosopher deep inside his soul. He is a philosopher for whom the world has no longer had secrets, even if it is hiding into the darkness for the time being.Adam Publishing House, Bucharest, Ioan Adam][Therefore, you esteem reader are in front of an exceptional writing. It is a writing of a man descended from the aerie of the eagles. It is a writing which belongs to a man willing to impart us the secrets of gods.Siege, first edition, Bucharest, Val Popa]

Book preview

Ardian-Christian Kyçyku

Pragu ose Vdekja shkruan me dy duar

Shkujtime*

"… ata që kanë sy shohin dy lloje ndërtimi e shkallësh. Njëri bëhet për të mirën dhe strehë për Zotin. Shenja e tij është se pjesëmarrësit janë bashkë dhe farat e tyre janë fara të Zotit, duke i kumtuar shpirtit gjëra të mëdha, të mrekullueshme, paqesjellëse, dashuri, shenjtërim, dhe duke e ngjizur.

Ndërsa tjetri bëhet për të keqen dhe humbjen e shpirtit. Shenja e tij e pagabueshme është përçarja e gjuhëve shpirtërore dhe një turbullim i tmerrshëm. Fundi i tij është strehim për ngasjet, ashtu siç u bë kulla e përçarjes për gjarpërinjtë. Hap sytë që të mos ndërtosh kullë shpirtërore përçarjeje".

Kalist Patriarku, Për lutjen, Filokalia

Ngjarjet që pasojnë janë folur me vete, në një lloj verbimi, - për të cilin do të shkruhet aq sa duhet, - dhe / ose janë shkruar me vete, në një lloj dëgjimi, për të cilin do të flitet aq sa duhet.

Autori

* Fjalë e krijuar nga autori.

Librarium Haemus Editions

ISBN: 978-606-8093-69-7

Ballina: KÜdesign [sipas një fotografie të autorit]

Botim digjital 2019

Përmbajtje

KREU I

KREU II

KREU III

KREU IV

KREU V

KREU VI

KRE PA KRY

KRE I KRYER

KRYE PA KRE

KRE NË TË (PA)KRYERËN E THJESHTË

KREU I ANDRËS

KREU I QIRINJVE

KRE (PA)KUFIJSH

KRYE(R) ME KOSË

KREU I

1. As në libra gjërat nuk mund të ndodhnin kaq përkryer. Hija e fëmijës i ledhatoi ballin dhe i pëshpëriti: "E di ç’kam parë, por jo në ëndërr?" Ai nuk e dinte. Kam parë Vdekjen, shtoi e bija, por atë Vdekjen me pelerinë të zezë e me kosë në dorë. Po? Po, por është kohë krize dhe Vdekja e ka nxjerrë kosën për shitje. Që të mbahet gjallë... Po si do mbahet gjallë vdekja, kur shet mjetin, që e mban në jetë, u habit ai pa hapur sytë, i ngjethur nga mendimet e së bijës. Nuk ishte andej, por as këtej, belbëzoi e bija. Ishte si mbi pragun e derës. Cilës derë, pyeti ai. Pak më tutje ishe ti, me dy qirinj të trashë në duar.

- Ndezur ishin?

- Sytë ishin ndezur; - e sqaroi ajo, - qirinjtë jo...

- Mbase që të mos shihja ç’ndan pragu...

U zgjua pasi e bija kish rënë sërish në gjumë. Ajo kish ende atë moshën e ndritshme, kur njeriu troket në një derë edhe për të hyrë, edhe për të dalë. As në libra, përsëriti ai. Madje as në një libër të shkruar prej meje, në paqe të plotë, brenda vështrimit të pavarur të një të verbri, larg zhaurimës përgjumëse të ditënatës e sidomos të kujtimeve që nuk bëhen dot letërsi e që nuk shndërrohen dot më as në jetë, as në ëmbëlsi vegimi. Kështu kam ëndërruar të rrjedhin qëniet dhe gjërat: sikur po shkruaja për to symbyllur, ose arratisur kësaj bote, me dy duar brenda së njëjtës dorë, njëra e padukshme dhe krejt e Zotit, tjetra: e dukshme, në tharje e sipër, më fort e vdekjes, se sa e imja, por ende e pangopur me hijeshi femre. Në këtë gjendje do të doja edhe të jepja shpirt, edhe shkrim, në heshtje pak më të thellë se gjoli dhe uria e koranëve, si gati për t’u lindur, që të mos cënohet me asgjë harmonia e epërme. Njëzetenjë vjet më parë, këtë rrugë do ta kisha marrë më këmbë, në palcë të dimrit. Më vonë, as me koburen në tëmth nuk do të kisha lëvizur vendit. Kurse tani asgjë s’më ndalon, asgjë s’më step. Kufijtë janë shembur, radha për viza është futur si gjysma e ndonjë skeleti gjarpri në harresë; as përfytyrimi im më i çartur prej shkrimtari nuk do t’i kish sheshuar gjërat me kaq përpikmëri.

Apo në libra edhe mundet, shtoi, duke thithur me sy fytyrën e së shoqes në gjumë. Flinte njëlloj si shumë vite të shkuar, pasi patën bërë dashuri për herë të parë: me shprehjen e një vajze që e di se kurmi i saj tashmë është shndërruar në grua, ndërsa shpirti kundërshton pa fjalë, por edhe pa u zmbrapsur para asgjëje, të ndjekë trupin. Prandaj edhe mbeti ime shoqe, mendoi ai. Por edhe ngaqë nuk më pyet kurrë se për ku po nisem. I tillë pat qënë pakti i tyre si çift: ai nuk mund t’i mungonte asnjëherë aq sa ta shkatërronte, sado larg e sado gjatë të ikte, ndërsa pó ai mund të përjetonte edhe dashuri të tjera, gjer edhe nga ato të rrëmetshmet, që duken secila si e fundit e jetës.

Kyçi derën katër herë. Dy herë bravën e poshtme, dy herë bravën e sipërme. Tani kyçi hap e çelësi mbyll, tha pa zë. I kontrolloi bravat edhe me dëgjim, edhe me kujtesë. Fqinjët e katit njiheshin më tepër nga ritmi i çelësave; ai ishte i vetmi që nuk i pat ndërruar bravat. Se varfëria i pat çakërdisur njerëzit dhe numuri i rrotullimeve të çelësit në brava qe shtuar. Gjeje në treg edhe brava që premtonin të mos i hapte as mortja. E jo rrallë, mortja hynte nga dritarja e nga çdo vrimëzë a krisje banese, kosiste në heshtje, ndërsa të ndjerin nuk e nxirrnin dot nga dera e pahapëshme, por nga dritaret, ballkoni, apo edhe duke zmadhuar qyngjet, përfshi atë të plehërave. Do ta kisha blerë një bravë të atillë, se jetë vërtet s’para kam, ama dufin kësaj jete s’ia kam nxjerrë akoma, i pat thënë dikur fqinji djathtas, plak faqekuq, i shëndoshë si ndonjë but vere, ish-shofer kamionësh, që e ndante njerëzimin në dy pjesë: Stalini (burrë me shtyllë të çeliktë kurrizore, mos u harroftë kurrë e, nëse mundet: u ngjalltë së vdekuri, që t’i verë punët në brazdë) dhe kurvat. Kurvat pa dallim seksi, etnie e breznie.

Po ç’kam unë në shtëpi, nënqeshi ai, që po e mbyll derën qoftë edhe kaq pak?! Është jo sikur po mbyll derën e shtëpisë, por sikur po hap derën e botës. As me një libër nuk ndodh ndryshe, vetëm se librin, sado i mirë qoftë, gjer edhe sikur të jetë i aftë të shërojë kancerin, paranojën, pafuqinë mashkullore, shterpësinë etj, nuk e hap më njeri. Apo ngaqë nuk hap më njeri librat, të gjitha shërimet e mundshme mbeten kyçur në letër?!

Po gdhinte, taksia e priste ndanë pallatit, buzë liqenit të lagjes, që aq hijshëm e në fshehtësi i kujtonte liqenin e fëminisë, të dashurisë së parë. Jo rrallë, kur dilte nga librat që shkruante, përçartur butë nga ai lloj i pabesueshëm verbimi që ndan e lidh botën e shkruar nga ajo e rikrijuara, kishte bindjen se po del nga kinemaja e fëminisë dhe po çapitet në breg, duke nuhatur aromën e Saj. Kalimtarët, ata që shëtisnin kafshët shtëpiake, të dehurit, çiftet, të gjithë flisnin gjuhë të huaja, por jo më të huaja sesa banorët e fëminisë së tij. Të dyja palët i dukeshin binjake në pamundësinë mbase të lindur për të marrë nga dashuria e tij, nga dhuntia për të qënë me trup vetëm atje ku ishte me shpirt, si në një libër, të cilin e shkruante dhe e përjetonte njëheresh, me një përpikmëri që do ta kish ëndërruar edhe një sahat rëre.

U ndje si në një varkë derisa mbërritën. I donte taksitë e së gdhirës, sepse ato e kishin sjellë aq herë nga të dashurat që banonin në lagje të largëta, dhe ai mbyllte sytë derisa mbërrinte në shtëpi, - ishte ende beqar asokohe, - pastaj bënte një kafe të zezë pa sheqer, shtinte një fërnet dhe shkruante. Ndoshta shkruaja ngaqë jo rrallë jeta ma kalonte, ngjizej para se ta shkruaja, dhe unë duhej të isha gjithnjë në një hap, më saktë: në një shkronjë me të.

- Nuk ishte më mirë me avion? - e pyeti shoferi. Apo ju pëlqejnë udhëtimet me tokë?

- Më pëlqejnë vetëm udhëtimet me shkrim, - qeshi ai.

I donte edhe avionët, veç të tjerash edhe ngaqë drithmat e fluturimit, tmerri që zjente nën lëkurët e bashkudhëtarëve, sidomos gjatë këtyre dhjetë vjetëve, i zgjonin përfytyrime fillestarësh letërsie, me vdekje në ajër, shpërthime bombash, rrëmbime, zbritje në troje shkretane, ose drejt e mbi urinë e shtazëve nënujore, në ato pafundësi ende të pashkelura (lexo: të panotuara), që të bëjnë të ndihesh vërtet askush. Kur nuk i bashkohej frikës fëmijërisht të fshehur të bashkudhëtarëve, mpihej sërish në bindjen se pat vdekur me kohë, ndofta kur qe detyruar të mërgonte, ose e kishin vrarë në një mënyrë ende të pashpallur (të pashkruar) dhe kjo e largonte nga shkrimet, ndonëse e afronte me atë që quhet famë, lavdi, vepër e mbyllur në dritë, shkëlqim e paqe prej hijeje. Një hije së cilës i është dhënë leja të endet në kohë e hapësirë, madje edhe nëpër mendimet, ëndrrat dhe gramatikën e vdekatarëve. Mund të shëtiste në dy a më shumë botë, por nuk kish të drejtën të bënte ndreqje, shtesa, prerje, e aq më pak të ndërhynte me ndonjë dëshirë a vërejtje për hir të së vërtetës. Këto, po të donte, mund t’i bënte vetëm me shkrim, në këmbim të jetës së tij të rëndomtë.

- Aaaa, tani i rashë më të, - qeshi shoferi. Ishte nder për mua që udhëtova me ju.

- Nuk je i vetmi, - qeshi ai.

- Ju kam parë në televizor, po, po. Vetëm se atje ishit me kravatë, në kostum...

- Tani po kthehem atje ku vesha për herë të parë lëkurët.

Autobuzi ishte i zbrazët, gati për nisje. I kishin dhënë një vend pranë dritares, mund të pinte edhe cigare, se nuk kishte shumë udhëtarë. As stina, as dita e javës nuk ishin fort të begata për atë udhëtim. Bëri kryqin dhe u nisën. Përthyerja e ndriçimeve, gumëzhima e muzgët e zërave, muzika dhe copërat e qytetit që hynin e dilnin në autobuz si hije të ngjyrshme të një filmi që mundohej të gëlltiste, ose të gëlltitej, - për t’i shpëtuar jetën, ose për të shpëtuar veten, - në një nga më të rëndomtat të përditshme, e zhytën në gjumë. Nuk e lakmoi asnjë ëndërr, asnjë nxehtësi dashurish të shkuara, nga ato që shtillen butë nga brenda gjymtyrëve, eshtrave, dhe duan të dalin jashtë në trajtë lotësh të padukshëm, si për t’i lënë eshtrat sa më të lehta për botën tjetër.

2. Po kapërcenin Urën e Miqësisë, mbi Danub, ndërtuar në vitin 1954. Danubi, drágat, anijet e vogla, qyteti ku sikur të gjitha banesat janë zbrazur, një vend që i do të huajt, se nuk i lëshon lehtë të dalin prej tij dhe të cilit i ec mbarë ngaqë askush s’ka si ta marrë mësysh… Sheshi i doganës ishte i zbrazët. Një polic i krehur e pa pikë gjurme gjumi në gjeste, hyri dhe u kontrolloi pasaportat. Bëri vetëm një lëvizje kryesh, sa për të ngjitur kalimthi dy fytyrat në të njëjtën fotografi dhe anasjelltas. Nuk gjeti asgjë të dyshimtë, ndonëse atij i mungonin mbi njëzet kile nga koha e fotografisë. Me mirësjellje, në anglishten e vet, polici e pyeti:

- Ku po shkoni, zotëri

- Në shtëpi

- Rrugë të mbarë

- Gjithashtu

Pa shenja pikësimi.

Vozitën nëpër ca qyteza të vogla, ku harroje shpejt çdo trajtë banese, pylli, a kopështi me lule e fruta, por nuk shqisje dot nga kujtesa bibliotekat shpesh të leskruara, me çati si qëmoti e me parrulla ku nuk ngrihej në qiell ndonjë parti, bankë a kandidat për deputet, por Miku i Vogël i Librit. Rruga shkiste më shpejt nga sa do të kishe dashur, sepse shkiste si në një tjetër histori. Asgjë nuk të pengonte ta pandehje veten të vdekur, e përsosmërisht asgjë nuk të ndihmonte të mos ndiheshe thjesht gjallë, i bekuar, fatlum, drejt vendlindjes, ku nuk kishte pse të të vriste njeri. Fytyra ime dhe e folura kanë ndryshuar shumë, mendoi ai, por jo aq sa vrasësi të mos më njohë. Se, po ta kem të shkruar (apo të lexuar?!), as që është nevoja të më njohë. Mjafton të më ngatërrojë me atë që ka bërë benë të zhdukë dhe të kryejë punën. Ngatërresë metaforike, shtoi, krejt si në një libër: në fat, ai duhet dhe do më vrasë mua, kurse në jetë: i ka zënë pusí tjetërkujt, i cili, në fat, ka fatin e mbarë të mbetet gjallë.

- Por mund të ndodhë edhe e kundërta, - tha me zë, në shqip. Varet si e lexon atë që po shkruhet.

Ajo po shkruhej çast pas çasti, hap pas hapi, pas çdo vije rruge që mbështillej në rrotat e mëdha të autobuzit, njëlloj si koha rreth një sahati, si laku rreth një fyti, si shumica e gjërave rreth shumicës së gjërave. Por mund të jem i qetë, mendoi, se një herë vdes burri. As Stalini nuk vdiq dy herë. Dhe solli ndërmend një dijetar suedez që besonte se tashmë të gjallë e të vdekur enden në të njëjtën botë, në një shkartisje lënde e fryme që