Mortët (The Deaths Family)

By Ardian-Christian Kyçyku

The powerful Morti family suddenly shuts itself off at home, convincing the city that they have left the country (Albania). The reasons for their escape are unknown. A strange life passes by, mixing epochs and beings, between the walls. The novel was written in 1988. The word "Mort" in Albanian has several meanings: the dead people, the process of honoring the dead, burial, death.

• Language: Gjuha shqipe
• Publisher: Ardian-Christian Kyçyku
• Release date: Apr 24, 2020
• ISBN: 9786068872025

Ardian-Christian Kyçyku

Ardian Kycyku – Pen names: Ardian-Christian Kyçyku / Kuciuk, writer in the Albanian and Romanian languages, born on the 23rd of August 1969, Pogradec, Albania. Author of more than 55 original books (novels, short stories, plays, scenarios, scientific studies, essays, anthologies, translations).Bachelor of Arts at the Tirana University (Albania), Faculty of History and Philology (Albanian Language – Albanian and Universal Literature, 1991, Diploma’s work: ‘Stefan Zweig and Sigmund Freud – communions and differences’)Doctor in Comparative and Universal Literature at the Bucharest University – ‘Directions in European Modernism and their Echo in the Interwar Period of Albanian Literature’ (1998)University Professor (Semiotics and stylistics of Theatre / Albanian Literature). Between 2008 and 2020 he was a dean and a rector.Since 1998 he is the co-founder and co-director of European Review “Haemus”, which has an archive of over 9.000 pages.Founding member of the Albanian Cultural Association “Haemus”B o o k s written and published in Albanian:In the empire of stone, novel, Tirana 1993The Death Family, novel, Pristina1998, Tirana 2020The Night After Year Zero, novel, Pristina1999The Muse of the Game, trilogy, Bucharest 1999The Translation or the Life of a Slave that doesn’t Swear He Can See, novel, Bucharest 1999The Rivers of Sahara, novel, Tirana 2000, Bucharest 2010, Pristina2017The Appetite for Heaven Bread, novel, Tirana 2000Diva or Flowers Devourer, novel, Elbasan 2000Useless Angels, novel, Pristina2002The Crystal and the hyenas, novel, Pristina2002, Bucharest 2015Eyes, novel, Bucharest 2004, Pristina2005, Tirana 2008The conquest of Crazystan, short stories, Pristina2004Instead of Eternity, play, Pristina2007Home, novel, Pristina/ Berlin 2014Kiss Me You, Skeleton, Bucharest 2007The viceBook, play, Bucharest 2007The Neutral Blood, play, Bucharest 2008The Father, novel, Bucharest 2008, Tirana 2017Your Excellency, play, Pristina2009One world away, play, Bucharest 2012Pearl/s, selected short stories, Pogradec 2012Unseen stories, short stories, Pristina/ Bucharest 2013Ki$land – a novel with childhood, Tirana 2014Like, play, Bucharest 2016, Pristina2017Trialogue [an interdisciplinary work regarding the links between literature and exile and the languages it chooses in order to protect Memory and Metaphor], 365 pages in academic format, in Albanian, with abstracts in Romanian and English, Bucharest 2016, work-in-progressIncógnito [Fragments from the life of guardians and vice versa], novel, Tirana 2016The Threshold or Death writes with two hands, novel, Bucharest 2019Homo ex machina – three plays, 2019Anonima or Tirana in the shadow of a passenger, 2020Childhood cr(imes)ations, 2021B o o k s written and published in Romanian:The year in which the Swan was Invented, novel, Bucharest 1997The Sweet Secret of Madness, 33 proses + 22 original graphics, Bucharest 1998A Glorious and Dying Tribe – The Saga of an Oblivion, Bucharest 1998Love at Last Sight, stories and a play, Bucharest 2000Epigone God, monograph, Timisoara – Bratislava, 2000Trilogy, three novels, Bucharest 2002An alphabet of Albanian poetry (anthology, 101 Albanian poets in Romanian), Bucharest 2003Time of the Substitutes, interview, Bucharest 2003Siege – a novel with very few inverted commas, Bucharest 2004, 2007Ex – novel with love & conspiracy, Bucharest 2008, 2010Introduction to Semiotics, university lectures, Constanta 2005The Signs and the Citadel, university lectures, Bucharest 2007Empatycon or The Book of Premature Life, novel, Bucharest 2008Space for a only one doll – a film to be narrated / a story to be filmed, Bucharest 2008The sky in an envelope – a film to be narrated / a story to be filmed, Bucharest 2010Casting or the Curtain doesn't separate anything anymore, play, Bucharest 2011My last Million, anthology of Balkan literary texts, 2013Comunicare in-humanum est, interdisciplinary studies, Bucharest 2014Outism and Insomnia, interdisciplinary studies, Bucharest 2014The Epocalypse, novel, Bucharest 2014Instead of Eternity, play, 2015A grammar of Exile [in two "foreign" languages], essay, 2015The genre – a play with an act and a murder, play, 2019Prompters’ exodus – stereodrama, 2022* Books and / or fragments translated in Hungarian, Italian, English, German, Serbian, French, Greek etc.Long, medium and short film scriptsThe Supplement – The Movie of a Return / The Return of a Movie (AL), The Rhyme (AL), A Guide (RO), Relationshop (RO) – film / ballet play, Sticking (RO)Short and very short films (as Scriptwriter, Cinematographer and Editor)A bridge, Lines, The Seat, Barlove, A lesson, the Point, Librorum, Umbra ex machina, Dearection, Tubim (rrëfilm – AL) / Assembly, A Facemap, Lost masterpiece/s, Mirrors in progress – A short semiotic view on the Ingmar Bergman phenomenon – on Youtube: https://www.youtube.com/channel/UCqZvBFEl5VIeO_rg-iM5GBQVideolectures: https://keynema.blogspot.com[Awards and honors: National Literary Prize of Albania ‘Silver Pen’, Tirana 2013; Honorary Citizen of Pogradec 2014; Kult Academy Prize ‘The best book / The best author’, Tirana 2015 and 2018; Prize II ‘Katarina Josip’ for Albanian Original Drama, Pristina2016; Grand Prix at Très Court International Film Festival – Cluj-Napoca 2017; Ambassador of the Nation, Tirana 2019]R e f e r e n c e s:[Ardian-Christian Kyçyku is a writer of Albanian descent, who settled in Romania in 1991. He wrote 20 novels in Albanian, and, during the last 10 years, he published a few novels and stories in a perfectly assimilated Romanian language. In Albania, he is vaguely known; here, in Romania, not even that. But his books are a revelation. I will mention here his recently published novel A Dying, Glorious Tribe (1998). In culturally normal conditions, Kyçyku would be seen as an Eastern-European Marquez. But he is just considered an "artistic brain," transferred from Albania to Romania. And he has the weird status "between a professional cultural renegade and an old cosmopolitan," as he defines himself.I consider him a Romanian writer, in a space that used to be called Thracia a long time ago, from the Carpathians to his Illyria. Kyçyku is the wonder child of a Romania remembering she was once Thracia... and who is today stressed out because she cannot find any collapsing or perhaps redemption allies.Plural Magazine, Romania's Thracian Memory, Bucharest, Vasile Andru][33 episodes from a saga that is foretokening a new Balkan mythology, a violent and sensual structure which perverts the logos by its hyperbole and oxymoron in the guise of imperceptible lows; 33 steps towards the age of salvation and of the redemption of the sins on the cross that is adulated with a fervor which does not excludes the polemic; 33 punching pieces which transforms the history into a poem and the poem into the life of a poet maddened with the world’s madness. What could be sweeter than this mystery which seems that it is writing by itself? Ardian-Christian Kyçyku is one of the great revelations of the contemporary prose.art Panorama, Bucharest, Dan-Silviu Boerescu][This suave rowdy intellectual is doomed to remain the same lucid ultra sensitive person, a modern aéd of the incessantly shaken times from this accursed part of the world. The young prose writer, as some people called him, is actually old and haunted like Balkans. But he is a peaceful haunted man, who is moving among the Sweet secrets of the birth and of the death, of the Beginning and the End, disdainfully as if he were an undying man or as if he were a rational being that has come from another world.Romanian Reality, Bucharest, Corneliu Vlad][Ardian-Christian Kyçyku: there must not lose sight of the event character of his presence now and here, in the Romanian literature, generally speaking. He is not an Albanian who writes in Romanian (...) but an Albanian writer on the all strength of the world, who decided to write into Romanian repeating, in a way, the experience of Panait Istrati. Ardian-Christian Kyçyku is a Panait Istrati of the Albanian literature who has chosen the Romanian instead of the French language.The Day, Bucharest, Mircea Martin][(...) He has been lying in wait for a few years, in the Bucharest town of Romania, and almost each year, he brings out a novel from his literary “factory”. We are speaking about novels of an extraordinary and incontestable value, such as Eyes, Superfluous Angels, Home and actually, all the books this inspired man of the Albanian letters has written (...). Let the jury from Stockholm and the wide public opinion find out that the young Albanian writer, Ardian-Christian Kyçyku, is going to be one day the “rapper”, even younger than Orhan Pamuk maybe, of that high distinction in literature, of that sometimes “rebellious” reward, called Nobel.The Voice, Prishtina; TemA, Tirana, Bajram Sefaj][This is what A.-Ch. Kyçyku does: he feeds us with stories of a kind of enchantment very closed to that one belonging to “One Thousand and One Nights”. It is not only the enchantment the fact that brings them together, but also the tension experienced by the narrator, a tension induced by the realization of the failure which can be fatal (both to the narrator and to the listener). We have to reckon with a writer who forces his limits without any mercy, who does not feel the need to spare anybody and so much the less to spare himself. [...] .A visionary fiction writer, of an amazing force, he practices a real maieutics applied to the universal memory and he can not help drilling into the stone depths of the myth for drawing out the bloody result with his both arms and for throwing it in front of us with a torrent of parables designated to hide rather than to reveal. It always astonishes the natural process (in this case) through which the universal distopia comes into being in an “environment” so much placed in the normality.Sunday’s Newspaper, Bucharest, Bogdan Alexandru Stănescu][Ardian-Christian Kyçyku has even now arrived faraway, and very upwards with his literary work. There, to the faraway and to the very upwards not those with powerful legs for walking and those who know to cut figures can arrive, but those that the destiny has chosen them. And fortunately, the destiny rarely and faultlessly chooses.Athena’s Newspaper, Athens; TemA, Tirana, Hiqmet Meçaj][Beyond the “magic realism” that seems to characterize the epic substance (and the ontological vision) of his prose works (an unusual mixture between a realism, sometimes a violent one, lacking illusions, of a Cioranian kind, and a “fabulous” imagination, a folklore, mythical and raving one, from a “suspended time” which makes an outsized reality and which intensified it in the same way as it happens in the Eliade’s literary world) it surprises also the unprecedented expressivity of the Romanian language used by Ardian-Christian Kyçyku in his writings, as though he tacitly transgressed the entire occult sigh of the Albanian language into the adopted language.Romanian Messenger, Bucharest, Ştefan Ioanid][Ardian-Christian Kyçyku has two literary home countries, glorified by him in everything he writes. For Albany he feels the responsibility one has in front of his birth and first words place. Romania is a spiritual option that he could never change with anything else. As a writer who has come from a realm mirrored into the mythical Ohrid, and from a maiming, wild ideological repression, his prose’s history is actually the triumph of a huge talent.The Day, Bucharest, Iolanda Malamen][...The writer seems to strengthen the fact that small countries and their languages of a limited circulation can offer important authors and extraordinary books as a unique chance for entering into the European circulation of values, for compelling recognition to the European consciousness (...). The Glorious and Dying Tribe is a fundamental book of Albania, written in the Romanian language as though Romanian became suddenly one of the official languages of UNO. The author’s option is a bet made with Romanian language and finally won. In this way the interested Romanian speakers have the possibility to know everything about Albania and especially about the Albanian soul through its mythical-poetic avatars. They have no more to do but to read The Glorious and Dying Tribe. There are fierce and pagan scenes with a great plasticity that alternate with scenarios of a kind of fabulous which is contiguous to transcendentalism, to hyper sense of perception or to bibloskagathia.”Romanian Life, Bucharest, Geo Vasile][Being of only 35 years old and owning a vital, rarely met disquietude, Ardian-Christian Kyçyku has left 21 volumes for the cultures of the two countries:12 in the Albanian language and 9 in Romanian (these last ones were written in only eight years). In spite of a “diplomatic” and hesitating silence of the autochthonous specialized criticism, both facts, of being considered and suited on the same level with a talented writer such as Ismail Kadare, in his origin country, and also of being assimilated with a kind of writer such as Márquez (and thus being called “Márquez of the Balkans”), in Romania, could say a lot and it even does this. After all, we have to reckon with a great prose writer of whom we should be proud he is breathing around. I assert this with all the honesty I am capable of after I have read greedily four volumes (appeared in the Romanian language, of course), each time mumbling the bitter taste of a reading that seems too quickly ended one. I assert this after I have read The Glorious and Dying Tribe (the epopee of an oblivion), an extraordinary book, a real Balkan epopee of a world rate, a book that any literature, no matter how great it is, would be proud with.Agora On-line, Paul Vinicius][Arriving at the Dantesque half of his life, Ardian-Christian Kyçyku has such a bibliography that the Romanian writing seniors would envy him. The literary Tirana, fettered by a schizophrenically dictatorship of the highest level, was giving the national award to Kyçyku as far back as 1988, for the novel The Triumph of Proteus. A symbolic title! This because Proteus is the author himself, with his vacillation between short story and novel, between literature and painting, philology and theology, poetry and journalism. This row of the doublets could continue. It has been said, using a fortunate formula, that this Albanian settled down in Romania, might be called “Márquez of he Balkans”. It is true, but his prose which is sometimes laconic, sometimes voluminous, clear up not only the narrow geography of an accursed space, but also the authentic human-being condition. Kyçyku is a philosopher deep inside his soul. He is a philosopher for whom the world has no longer had secrets, even if it is hiding into the darkness for the time being.Adam Publishing House, Bucharest, Ioan Adam][Therefore, you esteem reader are in front of an exceptional writing. It is a writing of a man descended from the aerie of the eagles. It is a writing which belongs to a man willing to impart us the secrets of gods.Siege, first edition, Bucharest, Val Popa]

Book preview

Ardian-Christian Kyçyku

Mortët

- roman -

Ardian-Christian Kyçyku

Mortët

Roman, botimi i dytë

Shkruar në korrik 1988; botimi i parë: 1997 (Dukagjini, Pejë)

Librarium Haemus Editions

ISBN: 978-606-8872-02-5

Ballina: KÜdesign, sipas punimit „The place where characters stay before they are born" nga Iulia Enkelana©

Bukuresht, 2020

Ardian KYÇYKU (pseudonime letrare: Ardian-Christian Kyçyku / Kuciuk), lindur në Pogradec më 23 gusht 1969, autor i mbi 50 librave origjinalë shkruar në gjuhët shqip e rumanisht. Kreu studimet e larta në Universitetin Shtetëror të Tiranës, në Fakultetin e Historisë e të Filologjisë, dega Gjuhë-Letërsi. Doktor i shkencave filologjike, doktorand në teologji, profesor universiteti dhe rektor. Bashkëthemelues dhe bashkëdrejtues i Revistës Haemus. Çmimi Kombëtar i Letërsisë Penda e Argjendtë për tregim (2012); Qytetar Nderi i Pogradecit (2014); Akademia Kult - Çmimi Libri artistik i vitit / Shkrimtari i vitit (2015); Çmimi II Katarina Josip për Dramë Origjinale Shqipe (2016); Çmimi i Madh - Festivali Ndërkombëtar i Filmit Très court (2017); Akademia Kult - Çmimi Libri artistik i vitit / Shkrimtari i vitit (2018); Ambasador i Kombit, Tiranë 2019

AKTI I

Dikush i ra portës së kalbur të kufomave dymbëdhjetë herë me radhë. Pritëm sa pritëm dhe, kur pamë se askush nuk u përgjigj, - por as pára kishim shpresë të na përgjigjej njeri, - e shkallmuam atë portë. Njerëzit u sulën brenda lumë, por të gjithë shtangën kur u gjendën në dhomën e pritjes. I gjetën ata të katër krejt siç u pata thënë: rrinin ulur këmbëkryq rreth një hiri që duhej të kish qënë zjarr dhe heshtnin, se ti e di, të vdekurit si ata, vetëm atë punë mund të bëjnë.

Dhomat s'qenë dhoma, po shkretëtira.

Dyshemetë qenë kalbur, ishin mbuluar nga myku e vrimat, dhe grumbuj dheu e plehërash mbushnin korridorin e madh.

Nga të çarat e shtëpisë rriteshin bimë që nuk i njihnim.

Disa sende qenë mbledhur në halénë e veshur në mermer. Atje gjendeshin edhe nja dy shtretër ish-të modës, një dyshek i vjetëruar që mbulonte vaskën si kapak, si edhe një makinë qepëse që i ngjante një ulkonje prej hekuri pa foshnja jetime nën sisë.

Majtas pragut, fëmijët gjetën edhe një radio me të përbrendshme sahati, dhe një sahat me llampëza e tela radioje. Kushedi ç’kishin synuar të zbulonin a të shpiknin.

Se duhet thënë: fëmijët hynë të parët mes gërmadhave, ndofta ngaqë nuk i njohin tmerret e kësaj bote dhe nuk kanë frikëra si tonat. Disa prej tyre dolën nga shtëpia me ca maska allçie të hollë nëpër duar. Pastaj i vunë maskat dhe nisën të luanin në oborr, me shpresën se do të na nxirrnin nga kllapia.

Kur ne e mblodhëm sadopak veten, fëmijët me maska qenë derdhur udhëve të qytetit, për të trembur a zbavitur njerëzinë.

- Dhëntë Zoti të mos kenë marrë ndonjë sëmundje e na fikin derën, - belbëzoi një peshkatar.

Më vonë, kur u bë lista e gjërave të shtëpisë, sipas një llogarie të përafërt, veç një pushke pa kondak, më tepër se gjysma e atyre maskave nuk u gjet.

Por personazhi kryesor qe era. Vinte një erë e llaftarisur(1) myku, morti e kalbjeje për së gjalli, plaçkash e ëndrrash të bëra pluhur, dhe nuk e harroj dot atë skenë; le që unë s’harroj dot asgjë. Vite me radhë më është fanitur ajo pamje në ëndërr. Përfytyro: edhe era më shtihej në gjumë, gjë që rrallë bën vakí, mos them që s’bën vakí kurrë.

Ca njerëz dolën sërish jashtë oborrit, të trullosur, se nuk duronin dot. Për çudi, me të dalë aty, era nuk ndihej. Dukej sikur s’qe erë, por një qënie e gjallë, e padukshme, me një vetëdijë trembëse, që qe mbledhur vetëm brenda një hapësire rreptësisht të caktuar dhe u rrinte besnike Mortëve edhe pas vdekjes. Ne kishim parë edhe tmerre më të mëdhenj, por, si të them: ky qe një tmerr i veçantë, prandaj edhe dukej më shtangës se të tjerët.

Nëpër dhomat e zbrazëta sundonte soji i korbave. Ti s'e merr dot me mend se sa korba gjallonin aty. Mirpo sikur qenë zbutur, dukeshin ca si çakërrqejf; rrezik qenë mësuar tanimë me kreshmë dhe e mbanin frymën gjallë vetëm me gjethe e rrënjë hashashi.

Kurse ata të katër rrinin ulur dhe heshtnin. Mishi u qe ngjitur me palltot e qyrqet, me nallanet dhe mbeturinat e një sixhadeje plot gjarpërinj që lodronin nër(2) qafa çingish.

Të katër qenë mbuluar me pluhur.

Është e vështirë të përfytyrosh diçka kaq të vërtetë dhe të ndjesh se ç'ndjen një tufë njerëzish kur gjenden befas në praninë e katër skeletëve. Ne ishim si të shituar, ndofta ngaqë i dinim të ikur prej kohësh.

Pasi kaluan disa minuta që na u dukën orë, sekush u shkund nga kllapia dhe tha t'ua mblidhnim kockat. Korbat, ose bimët e panjohura kishin punuar më nge, prandaj skeletët e qëruar nuk linin të dalloje se kush qe njëri e kush tjetri. Shquhej vetëm çupa, nga fijet prej floriri të fustanit. Njëri prej skeletëve-burra mbante varur rreth vertebrave të qafës një hallkë me kyçe. Edhe nëpër dhoma, qilarë, kutira, valixhe, vazo, u gjetën kyçe të ngjashëm. Siduket kishin bërë fshehurazi njëri-tjetrit kopje të panumërta, po s’para kishin pasur më dyer. Nja pesë muaj më pas, morëm vesh të çmeritur se me ata kyçe mund të hapeshin dyer ngrehinash me rëndësi të qytetit, që nga ato të Arkës së Kursimeve e deri tek Materniteti, Kasaphana, Varrezat, Morgu, Kazerma Ushtarake buzë gjolit, Fabrika e Verës, Shtëpia e Shoqërisë së Peshkatarëve, Depoja e Kopështit të Fëmijëve, Qendra e Varkave, Kinemaja, por edhe dyert e disa rrobaqepësive, dyqaneve, pijetoreve, duhantoreve e të tjera.

Drejt ta themi, nuk qe hera e parë kur ish-skeletët patën bërë diçka që na mpiu.

Përgatitëm nja pesë kostume druri, - se gjetëm edhe mbetjet e plakës, që paskësh dhënë shpirt (a Zoti e di çfarë) në një tjetër dhomë, - dhe erdhën varrmihësit t'i merrnin. Plakës i gjetën mes kockave të barkut një kyç të vockël nga ata të sëndukëve, ose të ditareve me kapakë argjendi, gëlltitur që të mos ia dorëzonte njeriu.

Pastaj i mbështollën me ca qefinë të vjetëruar, që Mortët i përdornin si flamuj paqeje saherë ndodhte të sulmohej qyteti, dhe vajtën t'i varrosin për së dyti. Duhej t’i prisje me sëpatë, t’i thyeje, t’u zhvidhosje nyjet e kockave, ose t’i gdhendje, që të mund t’i fusje në thes, apo t’i shtrije natyrshëm në qivurë. Kishin ndërruar jetë aq të bindur në atë që bënin, sa nuk ua ndryshoje dot skeletët. Për çudi, ai lloj ngërçi të krijonte përshtypjen se ishin ende gjallë.

Varrmihësit kaluan mespërmes qytetit. Në fillim shumica e qytetarëve u vunë në radhë pas varrmihësve, dhe kjo sepse, - e përsëris, - asnjerí nuk e dinte, ose e dinte e nuk thoshte, që ata patën qënë brenda shtëpisë. Një shtëpi e bukur dhe e ajrosur sa një botë, thuhej.

Shumë vetë e patën parë makinën e tyre plot e përplot me baule të mëdha tek ikte si e ograisur një nate tetori – dhe fare pak syresh nuk qenë bindur se janë në jerm, apo se po ua merr gojën e mendjen një vegim.

Mua nisën të më buçisnin veshët. Për një grimë pandeha se po më ndodhte ashtu nga neveria. Gjaku do më jetë egërsuar e po turret të më dalë venash, mendova. Mirpo më vonë vura re se bënin zhurmë qepenat e çarë, tërë pisllëqe, njolla ndryshku e glasa, si të palarë kurrë, të dritareve. Andej hynin e dilnin si në han, duke trokitur sqepat e kthetrat, kushedi sa korba. Gjatë gjithë jetës sime, shto këtu edhe fushat me të vrarë, nuk kam parë aq korba. E s’kam parë më korba aq të zbutura, a thua se kishin nisur të bëheshin fshehurazi papagaj. Dhe do të isha zbavitur, - se më vinte të qaja furishëm nga nevoja për të qeshur sadopak, - po të mos gjeja një si fjongo nga ato që qepeshin qëmoti në xhepat e brendshëm të kostumeve me porosi. Fjongo ku ish qëndisur me fije argjendi emri i një rrobaqepësie të famshme të Selanikut, ku pata qepur, shumë mote të shkuar, kostumin e mbarimit të gjimnazit. U preka e përmallova fort, se atë kostum ma patën vjedhur bashkë me rroba e sende të tjera kur erdha së pari me pushime në shtëpi e rastisa kur qyteti po bombardohej – e s’pata kohë, po as kish kuptim, ta merrja valixhen me vete në qilarin ku futeshim për të shpëtuar jetët.

E dyta gjë që më vuri thellë në mendime ishte pasqyra e madhe e korridorit. Nuk u besoje syve. Një saçmë, plumb ose majë thike e kishte thyer në qëndër, i kish hapur njëfarë syri prej foshnje, dhe të gjitha ciflat kishin të njëjtën trajtë, sikur shumëfishonin njëra-tjetrën. Nga pasqyrat e tjera kishin mbetur vetëm ca si grumbuj qelqi të shkrirë nga zjarri. Ndërsa pasqyra e korridorit, veç ciflave binjake, ishte gërvishtur nga pas me majë thike, ose gjilpëre. Shkronjat e fjalëve ishin të palexueshme dhe, gjer edhe po të përdorje lupën, bindeshe se janë qëndisma, jo fjalë... Ç’dorë mund t’i kish prerë copëzat asisoj – dhe ç’mendje i kish anuar në mënyrë të atillë, që të pasqyronin vetëm rreze ose fasha drite?! Çfarë përmbanin dhe si mund të shqipëroheshin qëndismat?! Ia vlente?! Nuk di kush e mori atë pasqyrë, por dukej e përvëluar për të parë pak dritë e për të folur me një shpirt të gjallë.

Kur dolëm sërish përjashta, çatia, oborri, dritaret, gjithçka qe mbushur me korba. Aq sa dukej sikur shtëpisë së Mortëve u patën mbirë pendë të zeza.

Pjesa më luksoze e shtëpisë, ajo prej drurësh e gurësh të latuar, anonte mbi murin rrethues; qaramidhet qenë përhapur anembanë oborrit; njëra nga dritaret e anës së djathtë, - e vetmja pa qepén, - qe shembur me gjithë kasë, dhe një jorgan dilte prej saj si ndonjë gjuhë.

Pas një madhështie të gjatë e disi qesharake, ajo shtëpi të ngjallte keqardhje, duke të bindur, njëherazi, se aty vetëm zjarri mund të bënte pastrim e t’i falte jetës një mundësi për t’u kthyer në shtratin e vet të bekuar nga Zoti.

Pat rrjedhur shumë kohë qysh kur Mortët nuk mishëronin për ne ca hasmër që kishin hak t’i varje (sidomos për gjuhe). Qenë shndërruar kahmot në ca copëra harrese, gjysma-hije, gjysma-rrëfenja, dhe mund të them se m'u dukën fort të mjerë. Këta kreshnikë të qytetit, bartës të një historie që ata dhe sahanlëpirësit e tyre nuk ngurronin ta quanin fenomenale e të lavdishme, tani vozitnin si ndonjë përrua me kocka drejt Varrezës. Ishin krejt të vdekur dhe më të gjallë se kurrë.

Tashmë e tërë historia qe marrë vesh dhe nuk zgjonte as edhe ato kurreshtjet e pashëndetshme rreth fantazmave, lugetërve, mysafirëve të paftuar nga botëra të tjera. Ishte thjesht një histori, e rëndomtë sa edhe shumë të tjera që ushqenin me ngapak drithërima, pezm e nënqeshje qytetin, dhe shumë vetëve nuk u bënte fare përshtypje. Se sa më i vogël të jetë një qytet, aq më kollaj i përhap historitë e bujshme, aq më me zor i harron ato, aq më me lehtësi i zbeh.

Qivuret si për kolltukë i vendosën anës gropave. Dihet se edhe për më të pashpirtët gjithmonë gjenden njerëz që u bëjnë nderimet mortnore. Drejtoria e Varrezave ua pat mbajtur gropat mënjanë, madje edhe sasinë e nevojshme të mermerit, pranë të afërmve, sipas kërkesës së tyre me shkrim, prej vitesh. Askush nuk i mallkonte më, nuk i vajtonte, thjesht i mbuluam me dhé. M’u kujtua se në shtëpinë e tyre ishin gjetur aq gjëra, por asnjë kórë(3).

Patëm qënë të qetë që rronim të ndarë prej tyre; do të vazhdonim të rronim të qetë që kishin vdekur të ndarë prej nesh.

Nga biseda me Poetin, Enkelanë, 1984

Zbriti nga kati i dytë një burrë i veshur me kostum të zi, hapi gojën ku binte në sy një buzë e poshtme e mavijosur, thua se sapo qe puthur me vdekjen, dhe tha:

- E lyeva, xhaxha!

Kishte zë shumë të hollë.

Ngriti kokën një plak thatim në fytyrë, por me një bark si të varur në qafë për dënim dhe u përgjigj shpërfillës:

- Në rregull.

Ai që diçka pat lyer ujdisi xhaketën e zezë, liroi pak kravatën me viza blu dhe u ul në një kolltuk.

- Po tashti ç'do bëjmë? - tha.

- Të shohim.

Dhoma ishte lyer në të verdhë, ruante atë farë zymtie të dhomave ku e verdha është pluhurosur, dhe mbi njërin prej mureve të saj varej një sahat i hershëm, i cili, brenda kutisë së drunjtë me lule të gdhendura i ngjante një filozofi të burgosur pa shkak.

Plaku po merrej me një valixhe të madhe. Valixhja kishte një formë të çuditshme dhe më tepër mund ta merrje për qivur të posaçëm pianoje, ose fizarmonike. Në cep të dhomës ishin edhe tre qivurë të tjerë të njëjtë. Dëgjohej mërmërima e sahatit dhe disa zhurma që bujtnin nga dhomat e tjera.

- Todo! - thirri Plaku vrazhdë.

Asgjë s'u përgjigj.

-Todo!

Pasi kaluan nja dy minuta, në prag të kuzhinës u shfaq një mashkull trupmesatar, i zbehtë. Ngjyra prej mehiti bënte që flokët e lyrshëm t'i dukeshin edhe më të rrallë. Ai u ndal në prag të derës dhe priti.

- Mbyll tërë qepenat! - urdhëroi Plaku.

Tjetri doli pa bërë zë dhe, pas disa minutash, gjarpëruan në ajër kujisjet e qepenave që mbylleshin dhe që afronin shumë me kujën e njerëzve. Ndërkaq,