Nga veranda jote duket shtëpia ime

By Elvis Malaj

Përktheu: Beti Njuma
“Nga veranda jote duket shtëpia ime” është përmbledhja e parë me tregime e autorit shqiptaro-italian Elvis Malaj. Në 12 tregimet e tij vërtiten dy botë sa të ndryshme, aq edhe të njëjta. Dy botë që ballafaqohen me njëra-tjetrën përmes gjuhës, botëkuptimit, emocioneve, traditës dhe risisë, të njohurës dhe të panjohurës.
Malaj rrëfen pa dorashka dhe pa klishe jetën e vërtetë të të rinjve shqiptarë në Itali dhe në Shqipëri; rrëfen për bulizmin, seksin, familjen, stereotipat, gëzimet, dhembjet, jetën e zakonshme, mospërshtatjen dhe trazimin e emigrantit, por me një këndvështrim krejtësisht të ri dhe të freskët, larg çdo shablloni.
Tregimet e tij nuk përfaqësojnë thjesht të qenit shqiptar, ato janë tregime për qenie njerëzore, që vuajnë, grinden, qeshin, bëjnë marrëzira, dashurojnë dhe urrejnë.
“Nga veranda jote duket shtëpia ime” u rendit si një ndër 12 kandidatët më të mirë të çmimit “Strega” 2018, çmimi më i rëndësishëm letrar në Itali.
“Të ndihesh mirë ose jo diku, nuk varet nga vendi ku je, por nga vetvetja. Kudo që shkon, merr gjithnjë me vete diçka që, në fund të fundit, e bën çdo vend njësoj si gjithë të tjerët.”
“Në tregimet e Malajt [...] matet gjithë largesa mes ëndrrës dhe realitetit, tregohet se ç'do të thotë ‘i huaj’ qoftë në Itali, qoftë në Shqipëri.”
Luca Formenton
“Prania e një narratori kryesisht të jashtëm dhe gjithëpërfshirës, së bashku me këndvështrimin ironik dhe zgjedhjen e një gjuhe të ngjyrosur nga një “realizëm i pisët”, krijon mundësinë për të ruajtur largesën e duhur (emocionale, por edhe kulturore) si nga shoqëria pritëse, ashtu edhe ajo amtare.”

• Language: Gjuha shqipe
• Publisher: Elvis Malaj
• Release date: Oct 8, 2020
• ISBN: 9781005579500

Elvis Malaj

Elvis Malaj ka lindur në Malësinë e Madhe, më 1990. Në moshën 15-vjeçare, shpërngulet në Itali bashkë me familjen e tij. “Nga veranda jote duket shtëpia ime” është vëllimi i tij i parë me tregime, botuar më 2017. Ka fituar çmime të ndryshme letrare për tregimet e botuara. Në maj 2020, u botua në Itali dhe romani i tij “Il mare è rotondo”. Sot, punon e jeton në Padova.

Book preview

Elvis Malaj

Nga veranda jote duket shtëpia ime

Përktheu: Beti Njuma

Titulli në origjinal: Dal tuo terrazzo si vede casa mia

Autor: Elvis Malaj

Copyright © Elvis Malaj

Published by arrangement with Oblique Studio

Përkthyese: Beti Njuma

Kryeredaktore: Aida Baro

Redaktore letrare: Brunilda MENO, Aida BARO

Korrektor: Arlon Liko

Paraqitja grafike: Elidor KRUJA

Shtypi: Shtypshkronja Pegi, Lundër, Tiranë

ISBN: 978-9928-310-19-4

© Botime Pegi, qershor 2019

Të gjitha të drejtat për këtë botim në gjuhën shqipe janë tërësisht të zotëruara nga Botime Pegi shpk. Ndalohet çdo riprodhim, fotokopjim, përshtatje, shfrytëzim ose çdo formë tjetër qarkullimi tregtar, pjesërisht ose tërësisht, pa miratimin paraprak nga botuesi.

Botime Pegi: tel: [phone]; cel: +355/ 069 40 075 02;

e-mail: [e-mail]; web: www.botimepegi.al

Sektori i shpërndarjes: cel: +355/ 069 20 267 73; 069 60 778 14;

e-mail: [e-mail]

Shtypshkronja Pegi: cel: +355/ 069 40 075 01;

e-mail: [e-mail]

Veronikës,

nuk je dhe aq e poshtër.

Do të doja të isha shqiptar

Kisha një të dashur, një punë, një pagë neto prej një mijë e treqind eurosh në muaj, dhe me orët shtesë, që zakonisht i refuzoja, mund t’i arrija shumë lehtë një mijë e gjashtëqind euro. Kisha leje qëndrimi, kisha miq sa të doja, kisha një shtrat dopio. Kisha një abonim mujor në Digitalb prej rreth njëzet eurosh, ku mund të shihja pa hesap futboll dhe filmat e fundit, në gjuhën origjinale, me titra në shqip. Kisha një apartament në qendër, pranë teatrit bashkiak, që e kisha marrë me qira bashkë me një mik. Kisha një Golf të zi të 2005-ës, që nuk harxhonte shumë. Isha anëtar i bibliotekës bashkiake dhe kisha një pirg me libra mbi komodinë, që duhej t’i ktheja prej muajsh, por ende s’i kisha përfunduar së lexuari, edhe ngaqë kisha shkruar vetë një libër. Kisha një unazë me një diamant të vogël njëzet e tre karatësh, që shpesh e mbaja me vete; kisha harxhuar një djall e gjysmë për ta blerë, por rasti i duhur s’vinte kurrë. Sa për familjen, kisha mentalitet të vjetër. Në xhep, kisha kurdoherë një kuti shkrepëseje. E kisha lënë duhanin. Kisha shumë të afërm shqiptarë, që i shihja rrallë, e mendonin për mua se isha njeri i ftohtë dhe mendjemadh. Një herë, zura t’i numëroja: kisha njëzet e tetë kushërinj. Bëra një udhëtim në Shqipëri dhe më ngacmuan të dashurën. Bëra një udhëtim në Shqipëri dhe më plaçkitën. Kisha marrë një mal me refuzime miqësore nga botuesit, të cilëve u pata dërguar dorëshkrimin. E nisa sërish duhanin – por kjo s’ka lidhje fare me librin – nuk pretendoja kushedi çfarë dhe, sidoqoftë, pija veç dy apo tri cigare në ditë. Kisha probleme me shkronjat dyshe të italishtes, me theksin dhe kundrinorët. Kisha surrat shqiptari, siç thoshin të gjithë, po unë s’e dija ç'surrat kishte shqiptari, fytyra ime më dukej normale dhe, për hir të së vërtetës, edhe e pashme. Mbaja gjithmonë ca shishe me raki në bufe. Bëra një udhëtim në Shqipëri dhe kur u ktheva, më gjobitën ngaqë thashë se s’kisha asgjë për të deklaruar, ndërkohë që në bagazh kisha më shumë shishe me raki nga sa lejohej, dhe të tejkaloje cakun, siç kisha bërë unë, do të thoshte kontrabandë. Kisha një dhëmb të prishur, që herë pas here më dhembte, i kisha tmerr dentistët. Lashë një takim për ta hequr, ose për ta mbushur; pas dy javësh, do të më shoqëronte e dashura, me hir a me pahir, siç më tha. Kisha një marrëdhënie të mirë me tim atë, shqiptari i vetëm që nuk më çante trapin. Kisha një emër kuptimplotë: delir dhe dramë për një popull të tërë.

Tërë këtë fjalim – domethënien e të cilit s’e kapja dot, ndaj dhe po shqetësohesha disi – po ma mbante Andrea. Andrea ishte një nga ata që të lënë me gojë hapur, thoshte gjëra që në dukje mund të ngjanin pa lidhje, por po ta dëgjoje me vëmendje, kuptoje se nuk qenë dhe aq absurde. Të paktën me të nuk rrezikoje të dëgjoje dërdëllitjet e zakonshme. Teksa ndiqja me vëmendje fjalimin e tij, rrëkëlleja gotën.

– Do të doja të isha shqiptar, – tha në njëfarë pike.

Këtë s’ma kishin zënë veshët kurrë.

– Ça karin po thua?

– E po, sidoqoftë, do të emigroja në Itali, por s’do të qe keq sikur të isha shqiptar, – dhe filloi të më fliste për një botë hipotetike, ku ai ishte shqiptar. Kësaj here e humba fare fillin e bisedës. Po kthente gotën e tretë me xhin tonik, kështu që e mblodha mendjen.

Ishim ulur në një bar në sheshin Vittorio Emanuele; jashtë kishte një copë herë që binte shi, ndonëse prej një copë here dukej sikur donte të pushonte.

– Sa të pushojë, dalim, – më tha Andrea.

Në tavolinën tonë ishin edhe dy djem të tjerë, që kishin kthyer karriget nga tryeza ngjitur, ku ishte gjithë grupi i tyre. Ishin nxënës të klasave të larta të gjimnazit, me çantat e hedhura nën tryezë dhe pas murit. Dyndja dhe alkooli e kishin rënduar ajrin me kundërmime sqetullash e duhma çakërrqejf; disa prej tyre kishin hequr xhaketat e bluzat dhe rrinin me mëngë të shkurtra. Rrobat e lagura të atyre që sapo kishin ardhur, avullonin sa hap e mbyll sytë. Lokali nuk ishte dhe aq i madh, por kishte dy hyrje me pamje nga dy sheshe të ndryshme. Ishte hera e parë që shkonim dhe, me gjasë, edhe e fundit; të rinj të zhurmshëm pa hesap. Kur kamerierja, një vajzë bukuroshe me ngjyrë, shkoi t’u shërbente, njëri prej tyre e pyeti se sa merrte, duke nënkuptuar një gojore. Unë do t’i kisha fluturuar me shqelma jashtë, ndonëse nga mënyra si pinin, nuk do të ishte në dobi të fitimit. Ndodheshim aty, sepse në anën tjetër të sheshit Vittorio Emanuele ishte teatri, dhe Xhorxha na kishte thënë ta prisnim jashtë.

Shikoja njerëzit që hynin e dilnin, ndërsa Andrea më shpjegonte se sa mirë ishte të kishe një vend tjetër ku të shkoje, kur Italia të vinte në majë të hundës, siç i kish ardhur atij atë kohë, fundja siç ndodhte gjithmonë. Isha gati ta pyesja se si i lindnin ato ide gjeniale, kur një nga djelmoshat i dha një goditje me bërryl tavolinës duke na i hedhur përpjetë gotat, teksa shkulej së qeshuri. 

– O çerro, hiqi bërrylat nga tavolina jonë, – i tha Andrea.

– Mos më çaj trapin! – ia ktheu ai.

Andrea më vështroi si për të më thënë hë fol, ça t’i bësh këtij tipit. Me sa dukej, nuk qe dhe aq i dehur sa ç’mendoja, përndryshe, do qe ngritur për t’i mësuar atij djalit atë që prindërit matufë s’kishin qenë të zotë ta bënin.

– O çerro, – thashë unë dhe prita që të kthehej. – Hiqi brrylat prej tavolins tonë, n’mos daç me ti thye dhëmbët. – Djali më vështroi ndërdyshas dhe i hoqi bërrylat nga tryeza jonë. Ndonjëherë, shqipja është më e kuptueshme se italishtja.

Për Andrean, kjo vërtetonte gjithë ç’kishte thënë më parë. Pak më vonë, u shfaq Xhorxha. Tunda dorën derisa na pa dhe i bëra me shenjë të na bashkohej. Dukej më shumë sikur kishte dalë nga një cirk sesa nga një teatër; flokët i kishte të lagur dhe në fytyrë, për shkak të grimit të fshirë rrëmbimthi, i kishin mbetur njolla makijazhi dhe përjargie të kuqe në cepat e gojës, që zgjateshin si një e qeshur tallëse. Syzet optike i jepnin një fije serioziteti asaj figure qesharake. Në një moment, ndërsa Xhorxha zhdërvillej mes tavolinave dhe grumbullit të njerëzve, u dëgjua një gjëmim i fortë, që për një çast mbizotëroi çdo gjë e platiti zhurmën aty brenda. Nuk kaloi as një grimë dhe të gjithë ia nisën poteres, më të dalldisur se më parë. Shiu s’kishte ndër mend të pushonte dhe kjo ishte një arsye e mirë për të vazhduar pijen. Kur Xhorxha na u bashkua, ishte bërë xhind: një shkërdhatë, duke përfituar nga rrëmuja, i kishte prekur bythën. E bezdiste fakti që s’e dinte kush kishte qenë dhe s’mund t’i përvishej. Është spektakël i vërtetë kur Xhorxha nevrikoset me ndonjë harbut. Kam qenë i pranishëm kur e bëri shefin e vet spec nga sikleti mu para klientëve, i zbrazi ç’i nxinte goja dhe për pak desh e rrahu. Kur duhej të kërcënoja dikë, nuk thosha do thërras kushërinjtë e mi shqiptarë, por do thërras të dashurën italiane.

– E pashë unë, ishte ai me bluzën e tutave blu, – tha Andrea duke bërë me shenjë nga djaloshi pranë banakut, që po rrëkëllente një birrë. – Për mendimin tim, ai është komplet trap.

Xhorxha iu përgjigj provokimit me një ngërdheshje. Sigurisht, s'ishte nga ato që nuk binte në sy. Vërejta njëfarë zilie në fytyrat e disave, përfshirë atë çerrin në tryezën tonë, të cilit i bëra me shenjë se duhej të ngrihej për t’i lënë vendin. Në të vërtetë, i thashë edhe ik pirdhu; tani kishte nisur të më hynte në qejf të shaja. Djaloshi murmuriti diçka me vete dhe liroi karrigen.

– Glen, ma dhanë rolin, – tha Xhorxha pasi u ul. Të gjithë më thërrisnin Glen, në të vërtetë ishin të paktë ata që ma dinin emrin dhe domethënien e tij. Quhem Marenglen. Është një emër që ekziston vetëm në Shqipëri. Ishte shumë në modë në vitet shtatëdhjetë dhe tetëdhjetë, kur Shqipëria mbahej si kocka e fortë e idealeve proletare. Marenglen është akronimi i emrave Marks, Engels dhe Lenin. Dhe po e lë me kaq.

Andrea porositi edhe një dorë tjetër xhin tonik për të festuar, ndërsa Xhorxha na tregoi për provën e aktrimit. Na shpjegoi se qe lyer si kloun, sepse bëhej fjalë për teatrin e gjesteve, gjëra të nivelit të lartë. Ishte roli më i rëndësishëm që kishte pasur deri atëherë dhe, për të na e dëshmuar këtë, përmendi disa emra: atë të skenaristit dhe të një tjetri që, po të mos ishim aq gdhë, do të na kishin futur dridhmat. Përkundrazi, ne sajuam ca fytyra të habitura.

– Jo moj! – shtova për siguri.

Pastaj përsëriti emrat e këtyre dy tipave dhe ne mbetëm me gojë hapur, madje në fillim s’i besuam dhe Xhorxhas iu desh të na e përsëriste disa herë që s’bënte shaka. Ramë në një mendje që duhej medoemos të na i prezantonte; kësaj radhe e luajtëm më mirë pjesën.

Vazhduam edhe nja gjysmë ore kështu, pastaj Xhorxha më tha se duhej të iknim. Ku do të shkonim? Për fat, nuk më shkau goja që ta pyesja, sepse kur iu përgjigj së njëjtës pyetje të bërë nga Andrea, dukej sheshit që duhej ta dija, meqenëse isha unë ai që kishte rezervuar restorantin ku do të darkonim atë mbrëmje.

– Ja pse Gleni më tha jo, kur e pyeta a do të bënim ndonjë gjë bashkë sonte, – tha Andrea. Nuk ishte e vërtetë, i kisha thënë po. E saktësoi vetëm për të ma bërë të qartë se po më shpëtonte menderen dhe i kisha një borxh.

Kur po largoheshim, nga pas na erdhi një zë. Ishte djaloshi i mëparshëm. U kthyem. Ai dhe grupi i tij pushuan së foluri dhe po na shihnin. Kishte thënë shqiptar muti!. Xhorxha ia plasi gazit, dhe, të them të drejtën, qesha edhe unë.

S’mbahej mend sa kishin pa ma thënë. Ndoshta që para dhjetë vjetësh, kur shkoja akoma në shkollë dhe sapo kisha ardhur në Itali; kur isha ai i ndryshmi, ai hutaqi që nuk fliste mirë italisht dhe përdorte fjalën cazzo për të shprehur të gjitha gjendjet emocionale. Kur isha ai që përpiqej të përshtatej dhe hiqej sikur kuptonte edhe kur s’kuptonte, dhe qeshte me batutat edhe kur s’kishte asgjë për të qeshur. Isha me të vërtetë acarues.

Racizmi nuk ekziston. Dhe meqenëse nuk besoj në të, s’kam pasur kurrë probleme me racizmin. Kushëriri im, që përkundrazi, ishte i bindur se italianët janë racistë, gjithmonë kishte pasur probleme. Dhe atë çast, me ata djem gjimnazistë, s’bëhej fjalë për racizëm, por për një sfidë të cilën e nisa kur kërcënova atë çerrin në shqip. E bëra thjesht për lojë. Për mua, fakti i të qenit shqiptar nuk ka qenë kurrë faktor diskriminues, përkundrazi,