Nën hijen e kodrës së gjelave

By Osvalds Zebris

Përktheu: Anxhela Çikopano

“Nën hijen e Kodrës së gjelave” është një roman historik, i cili rrëfen lindjen e ndërgjegjes kombëtare të kombit leton, në kohën kur vendi ishte ende pjesë e Perandorisë Ruse. Jemi në Rigë, në vitin 1905: pushteti i carit rus në perandorinë e tij të madhe po kërcënohet dhe qyteti baltik po tronditet nga revoltat punëtore, dhuna dhe pogromet. Revolucioni do të vërë kundër njëri-tjetrit edhe dy shokë fëmijërie dhe kodra ku janë rritur shndërrohet në skenën e një tragjedie. Një vit më pas, rrëmbimi i tre fëmijëve e shtyn policinë sekrete të carit të hetojë në rrethet revolucionare. Kush e ka kryer krimin? Për çfarë arsyeje? Përgjigjja do të presë në mes jetën e dy familjeve në një revolucion, ku të gjitha palët shndërrohen në viktima. Në roman, ndodhitë e protagonistëve gërshetohen me historinë e vendit, Letonisë, në kërkim të lirisë, në sfondin e revolucionit rus të 1905-s.
Ngjarjet e asaj periudhe marrin një rëndësi të madhe në formimin e kombit leton, duke hedhur kështu bazat për formimin e shtetit të ardhshëm të Letonisë.
“Nën hijen e Kodrës së gjelave” është fitues i Çmimit Europian për Letërsinë, në vitin 2017.
“Kisha shpresa se do të çlirohesha nga barra që më zinte gjysmën e frymës, gjysmën e mendjes e gjysmën e zemrës. Fiks një vit më parë. Po shpresa nuk gjallonte, ajo ishte një gujavë e zbrazur pa bërthamë; kujtimet ishin aq të forta sa më përndiqnin ëndrrave: unë qëlloja pa fund djem, vajza, huta. Kujtimet më ngjallën edhe xhelatët që më ndoqën gjithë vitin hap pas hapi dhe vetëm tani më lanë të qetë. Do t’u ketë vajtur lajmi që kam rilindur.”
“Romani ‘Nën hijen e Kodrës së gjelave’ përcjell një mesazh psikologjik tepër të hollë rreth fajit individual dhe atij kolektiv.” Diena, periodiku më i madh leton

• Language: Gjuha shqipe
• Publisher: Osvalds Zebris
• Release date: Oct 9, 2020
• ISBN: 9781005297039

Book preview

Osvalds Zebris

NËN HIJEN E KODRËS SË GJELAVE

Përktheu: Anxhela Çikopano

Titulli në origjinal: Gaiļu kalna ēnā

Autor: Osvalds Zebris

Copyright © Osvalds Zebris, 2014.

Të gjitha të drejtat e rezervuara të Autorit dhe Dienas Grāmata, Ltd.

Përkthyese: Anxhela Çikopano

Kryeredaktore: Aida Baro

Redaktore letrare: Aida BARO

Korrektor: Arlon Liko

Paraqitja grafike: Elidor KRUJA

Shtypi: Shtypshkronja Pegi, Lundër, Tiranë

ISBN: 978-9928-310-25-5

© Botime Pegi, korrik 2020

Të gjitha të drejtat për këtë botim në gjuhën shqipe janë tërësisht të zotëruara nga Botime Pegi shpk. Ndalohet çdo riprodhim, fotokopjim, përshtatje, shfrytëzim ose çdo formë tjetër qarkullimi tregtar, pjesërisht ose tërësisht, pa miratimin paraprak nga botuesi.

Botime Pegi: tel: [phone]; cel: +355/ 069 40 075 02;

e-mail: [e-mail]; web: www.botimepegi.al

Sektori i shpërndarjes: cel: +355/ 069 20 267 73; 069 60 778 14;

e-mail: [e-mail]

Shtypshkronja Pegi: cel: +355/ 069 40 075 01;

e-mail: [e-mail]

DITA E PARË: SHËLBIMI

Një plak shulak shpinëkërrusur u lëshua nxitimthi prej binarit, nga ku niseshin trenat drejt Dvinskut. Me kokën ca të stërmadhe varur mënjanë dhe me frymëmarrjen e rëndë e të çrregullt, kapërceu sheshin e ndriçuar fort të stacionit të ri, pastaj rrugën, ku bora e ngurtësuar dhe e ngjeshur nga kalimtarët e shumtë, kërciste nën shollat e çizmeve të tij bojëkafe. Burri u ndal, ngriti sytë e lodhur e të zgavruar drejt dritareve të hotelit Belvju, që shndrinte në dritën e mugët të pasdites dhe, ashtu kokëvarur vijoi me hap të nxituar nëpër rrugën Maria. Nja dy cullufe të pabindura flokësh bojëkafë nxorën krye nën buzët e kapelës, duke u lëkundur nën ritmin e hapit të tij nervoz, ndërsa mustaqet e dendura nën hundë i kishin ngrirë. Aty ku pritej rruga Elizabetë me rrugën Suvorov gëlonin turma njerëzish, ca prej tyre qeshnin shkujdesur, po kishte edhe nga ata që e linin pa u ndier parkun Vermanes. Zërat e burrave dëgjoheshin më fort, ndërsa gratë zhytnin kokat në gëzofë a nëpër jakat e palltove. Edhe në Rigë ndihej vigjilja e Krishtlindjes, paçka mendimeve të zymta që u lëvrinin në kokën shumë njerëzve: ç’hidhësi që sollën me vete ditët e fundit të vitit 1906, i cili ashtu si vera që është thartuar e kthyer në uthull, i shndërroi gjithë shpresat e njerëzve në një boshllëk zhgënjimi të thellë. Numri i sotëm i gazetës Balss shkruante: Në ajër ndihet kaq shumë urrejtje, mjerim e zbrazëti, një si qerthull resh ogurzeza, sa askush nuk arrin të besojë më në lajme të mira. As për të ardhmen s’kemi ndonjë rreze shprese, që të na ndriçojë nga lart.

Zëri ishte një gazetë që botohej në Riga në vitet 1878-1907. (Të gjitha shënimet janë të përkthyeses.)

Pasi u hodh matanë bulevardit Aleksandra, plaku u ndal pranë një gardhi të ulët, që rrethonte muret e mahnitshme të katedrales ortodokse dhe, prej aty, i hodhi një sy rrëmujës së tregut të Krishtlindjes në sheshin Esplanade. Ishte veshur ca si hollë dhe sa më shumë avitej mbrëmja, aq më i hidhët bëhej i ftohti. E zunë të dridhurat, teksa hetonte shpejt e shpejt me sy turmën e njerëzve në sheshin e gjerë të tregut. Pasi kaloi portat e hapura pakëz, vështroi nga e djathta drejt kambanores dhe, pa bërë kryqin, shkau si hije përgjatë murit të katedrales. Nga krahu i tezgave që ndriçonin fort, ai nuk dukej, ndaj silueta e errët e burrit thuajse u shkri në njërën prej kamareve të murit të katedrales. Disa saja u ndalën sërish dhe xhentëlmenët u zgjasnin zonjave duart e veshura me dorashka ose merrnin nga sajat fëmijë të moshave të ndryshme. Vogëlushët vraponin me ngut drejt pemës së zbukuruar të Krishtlindjes dhe tryezave të mbushura me sheqerka. Më të vegjlit qeshnin me shpirt dhe luzmonin rreth vaferave aromëmbël e kasolleve të stolisura me fjongo të shndritshme, ku sytë e zinj të arushave prej pelushi dhe të kukullave, vezullonin nën shkëlqimin e llambave elektrike. Edhe vështrimi i plakut u përshkëndit për një hop, tek ndiqte hap pas hapi të sapoardhurit deri te tezga më e largët, atje te Pusi i Dëshirave, ku takuan ca çamarokë të tjerë. Sytë e tij zhbirues pikasën një kalë të rrëgjuar prej druri në të kuqe dalëboje dhe një burrë të shkurtër që kujdesej për karuselin, i cili, pasi i mirëpriti edhe dy pasagjerët e fundit, filloi ta vërtiste ngadalë rreth e rreth, duke ia shtuar gjithmonë e më shumë shpejtësinë. Një çupëlinë shpërtheu në të qeshura, duke tundur në ajër dorën veshur me dorashkë. Ndërsa kuajt rendnin më shpejt, çizmet e burrit të shkurtër të karuselit u lëshuan në një vrap të lehtë.

Një lojë ku fëmijët përdorin një kallam për të peshkuar shpërblime.

Vëzhguesi po numëronte minutat, duke përkulur e tendosur gishtat e mpirë nga të ftohtët në dorashkat e hirta, preku një zarf me para në xhepin e brendshëm dhe pikasi një tjetër fëmijë. Djali duhej të ishte nja gjashtë a shtatë vjeç dhe dora e tij e vogël tërhoqi drejt karuselit një burrë veshur me kapotë të gjatë, të zezë. Fytyra e mprehtë dhe e zbehtë e burrit shfaqte një krupë të përmbajtur: nuk po e duronte dot atë shesh ku ziente poterja e njerëzve. Një hukamë e lehtë i ngrihej rreth buzëve hollake; buzët e plakut përsëritën pa zë pas zotërisë elegant:

– Vetëm një xhiro të shkurtër, Paulitis.

Muzgu mavi dendësohej mbi Rigë dhe zukatja e veçantë e qytetit ngrihej në qiejt e heshtur të dhjetorit, po aq e mprehtë sa edhe dritat e sheshit Esplanade, që shndrinin në zgavrën e syrit të verbër të natës.

– Fëmijët. Për Krishtlindje... sa pak të vegjël janë të lumtur, – pëshpëriti vetmevete, duke u mbledhur edhe ca në kthinën e kamares.

Një kollë e thellë dhe e thatë e shkundi krejt, kur u përkul edhe një herë për të kontrolluar xhepin e brendshëm: gjithçka ishte në vendin e vet. Pasi u qetësua, plakushi vështroi sërish sheshin që shndrinte prej dritave e, me sytë e picërruar, u rrek të gjente karuselin dhe zotërinë elegant, që në ato çaste po shikonte me mjaft kureshtje një zonjushë të varfër, por të veshur me rroba të ngrohta, e cila mbante për dore një vogëlush zevzek. Gruaja bëri kinse nuk e vuri re burrin, por atë çast, çunaku u shkëput nga dora e saj hollake dhe u lëshua shkujdesur drejt të qeshurave, zilkave, britmave e duarve që valëviteshin në ajër në një mori gjestesh. Burri i fshehur në gji të muzgut, kuptoi me shumë ëndje se atë natë ishte fort vigjilent, sytë e tij të lodhur kishin fituar aftësinë të përqendroheshin e ta zmadhonin skenën deri në detajet më të vogla. E kaloi ngadalë dorën mbi buzët e çelura në një buzëqeshje, pastaj e ngriti gjer mbi hundë, sy e vetulla, duke i dhënë për lart kapelës së tij prej gëzofi dashi, e u mbështet pas murit të gurtë të kishës. Çlirim i beftë, shëlbimi, që aq shumë e kishte pritur. Faji do të mbetej mu aty, në dëborën e ngrirë, ku këmbët do ta shkelnin gjersa të vinte pranvera dhe dielli i pasditeve ta terte krejt. Më në fund, gjithçka ishte kthjelluar, mundimi i pafundmë i pasigurisë ishte davaritur dhe ai ndihej sërish i sigurt në vetvete, gati të piqej me atë që e stërmundonte. Papritur, sytë e tij të ngrohur nga buzagazi, ngrinë. Qerpikët e errët u pulitën aq lehtë, sa zor se mund ta pikasje; ai mbajti frymën, u zverdh dhe shpatullat e gjera prej fshatari iu varën.

– Mama? Ti je? – pëshpëriti plaku dhe u shkëput nga muri, teksa vështroi një çupëlinë që sapo kishte hyrë në shesh.

Duke kaluar nga portat anësore, ai iu afrua karuselit sikur të qe duke i hedhur hapat kundër dëshirës së tij.

– Hej, shiko ku hedh këmbët! – i bërtiti dikush.

Po plakut aq i bënte. Ai çau përmes rrëmujës, la pas tezgat me gjevrekë të mëdhenj, gotat që lëshonin avuj dhe zonjushën topolake me një të qeshur gjer në kupë të qiellit, që tregoi nga ai me gishtin e skuqur e të ënjtur nga i ftohti. Dikush mblodhi lehtë supet; një tjetër buzëqeshi pas mjekrës së hirtë, duke menduar: Ah, po, njeriu është dhe do të mbetet po ajo bishë e çuditshme e tekanjoze; kurse një tjetër, edhe për atë shtytje të lehtë, rrudhi ballin: Turp, pijanecë mu në zemër të Rigës, e kur, në këto ditë festash të shenjta.. Po ndërsa qyteti ngopte mushkëritë me ajrin e freskët, dikush hidhte vështrime lozonjare drejt yjeve që shndrinin, dikush shtypte me thembër duqet e cigareve, dikush tjetër ledhatonte shpinën e së dashurës që sapo e kishte zënë, plaku ecte me hapa të mëdhenj drejt karuselit. I erdhi qark, çau përmes pirgut të vogël të dëborës, nën hijen që lëshonin kuajt buzagaz dhe zgjati krahët e fortë. Karuseli po lëvizte ngadalë, ndaj ai i ngriti me kujdes fëmijët në ajër, një e nga një, duke filluar nga Paulitisi, pastaj zevzekun e vogël, ndërsa të fundit la vajzën. Plakut i dridheshin krahët: sytë e ngrohtë të së ëmës e vështronin me çudi, por nga goja nuk nxori asnjë fjalë. Vetëm djali zevzek lëshoi një piskamë me sa fuqi pati, po askush s’e dëgjoi në krahun tjetër të karuselit. Gruaja po ua priste shkurt pyetjeve të burrit të veshur me kapotë të zezë, për të cilin, kjo shëtitje mbrëmësore dukej se ishte plot mistere, gati e parrokshme nga mendja e tij, e megjithatë, papritmas po bëhej shumë premtuese.

– Paulitis, do të shkojmë te babi, ja tani, tani sa të... – plakut iu mor fryma, teksa i mbante të dy djemtë me njërën dorë, ndërsa me tjetrën kishte zënë vajzën.

I tërhoqi fëmijët nxitimthi nëpër bulevardin Totleben, preu djathtas dhe, në çastin kur një klithmë, e pazakontë për pëshpërimat e mbrëmjes, buçiti në shesh, ky grup i çuditshëm prej katër vetash ktheu në rrugën Nikolla, pastaj edhe një herë majtas përgjatë Bulevardit të Trashëgimtarit të Fronit, në krahun e kundërt, drejt parkut të Kodrës së fortesës, që ishte mbështjellë krejt nën tisin e muzgut. Paulitisi i vogël filloi të qaravitej, tjetri përpiqej t’i shkëputej nga dora, ndërsa vajza kthente vazhdimisht kokën pas.

– Hej! Ju atje! Ndihmë! – thirri ajo frymëzënë, por zëri i saj hollak u mbyt nga gjëmimi i zemrës së qytetit: potere zërash, britma karrocierësh dhe të qeshura të mbytura.

Para pushimeve, njerëzit nxitonin të mbyllnin ujdi e hesape që i shtynin prej kaq kohësh, pastaj të piqeshin për ndonjë muhabet të shpejtë para se të lëshoheshin krejt të qetë në tollovitë e Krishtlindjes.

I huaji i çuditshëm buzëqeshi gjithë ankth, i tërhoqi të vegjlit përpara, pastaj u kthye prapë majtas, për t’u dhënë në bulevardin Aleksandra dhe nuk u desh shumë që të gjendeshin përballë fasadës së ndriçuar me aq merak të hotelit Imperial. Portieri, me uniformë bojëblu të errët, rrinte pranë dyerve të larta dykanatëshe dhe kopsat e praruara të divizës së tij pasqyronin dritën e verdhë, që derdhej bujarisht nga dritaret e mëdha të hollit të atij hoteli luksoz. Vajza e vogël, që quhej Laimdota, ishte e bindur se portieri nuk do t’ia bënte të gjatë, po do ta mbërthente plakun e lig nga jaka e këmishës, do t’i telefononte policisë dhe do ta shpëtonte, mirëpo ai nxitoi te sajat që mbërritën atë çast, mori ca pako të mbështjella me letër bojëkafe dhe i zgjati dorën e veshur me dorashkë të bardhë një zonje të mbuluar mirë, me jakën e palltos prej bishti dhelpre. Plaku nxitoi përmes derës së gjerë dykanatëshe dhe e ndali vrullin te recepsioni. Në të djathtë, dëgjoheshin kërcitjet e bilave të bilardos, në ajër ndihej kundërmimi i purove dhe aroma e ushqimit të ngrohtë, pasi në gjysmëbodrum shtrihej restoranti, një prej qosheve më të lakmuara të argëtimit të Rigës. Mbrëmjeve, këtu qarkullonin monedha të florinjta prej dhjetë rublash dhe kartëmonedha njëzet e pesëshe. Paria letone, që i kishte fituar paratë shpejt, mezi ç’priste t’i shpenzonte në këtë qoshk, e ndërkaq u skërmitej gjermanëve e rusëve.

– Mirëmbrëma. Kam rezervuar dhomën katërqind e dy, – murmuriti plaku.

Djali i vogël, Paulitis, filloi të qante me të madhe dhe recepsionisti mrrudhi vetullat, teksa hetonte këtë grup kaq të pazakontë, megjithatë e shkau gishtin në regjistrin e klientëve. Tani, edhe më trimi, Imantsi, filloi të rrufiste hundët.

S’e shikon që diçka nuk shkon këtu?, tha vetmevete Laimdota, që s’ia rrokte dot mendja që recepsionisti ende nuk po e kuptonte.

– Ime shoqe vendosi të rrinte në shtëpi pak para se të niseshim... kaq të forta i kishte krizat e stomakut, sa ulërinte me zë të lartë, – murmuriti burri zeshkan me një të qeshur të pazakontë, po dukej sheshit që recepsionisti as që kishte ndër mend ta vinte ujin në zjarr për sëmundjet e grave të klientëve që hynin e dilnin.

– Po, e keni bërë rezervimin. Një suitë, – tha ai, duke hetuar me dyshim pardesynë e lehtë të klientit, – për dymbëdhjetë rubla në ditë, – dhe recepsionisti u ndal t’i vështronte me njërën vetull ngritur tërë dyshim këta klientë të pazakontë. – Këto ditë kemi shumë klientë të pasur. Çmimet e dhomave të hoteleve janë më të larta gjatë festave.

– Sigurisht, as që e vë në dyshim. Mund t’jua jap pagesën paradhënie.

Plaku nxori një zarf të trashë dhe prej aty tërhoqi një tufë bankënotash të rrudhosura nga sa e sa duar, kurse një monedhë të florinjtë prej pesë rublash e la mënjanë. – Dua edhe darkë për të gjithë. Edhe ca ëmbëlsira për të vegjlit. Do vinim në Riga për festat, por time shoqe ashtu e zuri diçka mu para pushimeve...

– Sigurisht, zotëri, kujdesem unë për të gjitha, – dhe flokët e lëpirë pas të recepsionistit shndrinë nën dritën e shandanëve që llamburitnin në sallë.

Ai u përkul me një buzëqeshje të madhe dhe mbi banak u shfaq një çelës i lidhur me zinxhir të rëndë.

– Kati i katërt, në të djathtë. Mos keni valixhe, zotëri, ose ndonjë plaçkë tjetër?

– Jo, ne... – belbëzoi i mëdyshur plaku. – Do të na i sjellin nesër, ashtu patëm një ngatërresë.

Paulitisi filloi të qante përsëri me të madhe, ndërsa Laimdota e tërhoqi dorën, mirëpo plaku po e mbante fort.

– Hajt tani, i vogli Paulitis. Ja edhe pak fare, e mbaruam. Do të vijë edhe mami në mëngjes. – U kthyen djathtas dhe hynë në kafazin e errët të shkallëve.

Nga dritaret e larta të dhomës katërqind e dy, sheshi Esplanade dukej si ta kishe në pëllëmbë të dorës. Rrëmbyesi u turr drejt perdeve të rënda dhe për një hop e mati sheshin me sy. Pastaj i uli ngadalë perdet e të tria dritareve të dhomës së mesit, që u ndoqën edhe nga dy perdet e dritareve të dhomës ngjitur. Sapo u çliruan nga shtrëngimi i tij i fortë, tre të vegjlit u ngjeshën pas njëri-tjetrit në një qoshe të korridorit të ngushtë. Paulitisi i vogël qante dhe Laimdota ndiente se i ishin mbledhur lotët në grykë, kurse Imantsi ndiqte i ngrysur lëvizjet e plakut. Në gjysmëterr, ata panë burrin që u kthye drejt tyre dhe vuri gishtin bullafiq te mustaqet:

– Shshsht! Mos bëni zhurmë.

Ngjeshur pas derës së kyçur të hyrjes, fëmijët si të ngurtësuar shihnin këtë njeri të çuditshëm t’iu afrohej.

– Përshëndetje, – pëshpëriti ai me zë të ngjirur. – Unë do të jem babagjyshi juaj i Krishtlindjes. Do të merrni dhurata, do të bëjmë edhe pemën. S’do të na mungojë asgjë. Ama, duhet të qetësoheni.

Ai u ul në qilimin e errët në mes të dhomës së stërmadhe, ndërsa dritat e sheshit Esplanade përshkonin perdet e lëshuara. Rrëmuja e rrugës dëgjohej ende, ashtu si edhe zëri i lartë i dikujt që shkonte nëpër korridor me hapa të lehtë, duke kënduar: "Will you love me in December as you do in May?"

Këngë me po të njëjtin titull e Xhejms Xh. Uokerit e vitit 1905.

– Kemi edhe një surprizë, – tha plaku, duke i ngritur duart sikur po lutej, pastaj i hapi tej e tej e buzëqeshi. – Ju pret një surprizë. Madje, – rrudhi buzët e për pak u lëshua të këndonte, – është nga ato që do ta kujtoni gjithë jetën dhe nuk do ta ndani nga goja.

Një prehje solemne e pushtoi të huajin, por duhej ende shumë që ajo të mbërrinte gjer te fëmijët e tronditur. Ai ishte gati të shpërthente në gaz, prej shendit e paqes që nuk e kishte ndier prej vitesh. Më në fund, do të pushonte! Nuk do të ngjiste më maja, nuk do ta vinin më në provë.

Plaku u ngrit e lëshoi përdhe pardesynë me astar të ngrënë, ndezi dy prej llambadarëve të mëdhenj, llambat e gjelbra në tryezat e të dyja dhomave, llambat e korridorit, atje ku ishin fëmijët, si dhe ato të banjës luksoze. Sa herë ndizej një dritë, ai ndryshonte ca e nga ca derisa doli se nuk ishte aspak plak, por një burrë i fortë e plot besim në vetvete, diku te të dyzetat, në mos edhe më i ri. Atë pamje plaku ia jepnin pardesyja e dalëboje dhe çizmet e rrëgjuara bojëkafe. Ai u ul në buzë të karriges pranë tryezës së zezë, hodhi sytë te një pirg fletësh dhe pasi u mëdysh për një hop, e zhyti penën në kallamar dhe se ç’shkarraviti ca fjalë në mes të fletës.

– Nesër është Krishtlindje... dhe do ta festojmë, do ta festojmë të gjithë bashkë, – murmuriti dhe u zhyt në të thella.

Aroma e letrës i zgjoi kujtime, po mbase ishin edhe sytë e ngrohtë të vajzës, ai vështrim turbullues si i së ëmës ose fytyra e pakënaqur e vogëlushit.

– Fëmijë të lumtur. Tre.

Dukej sikur shihte përtej tyre. Pastaj, sikur diç t’i ishte kujtuar, u lëshua në ca ecejake të shpejta tutje-tëhu, ndërsa fliste nxitimthi.

– Nesër është dita e dhuratave, nën pemën e Krishtlindjes... Po, sigurisht, do të vijë edhe mamaja, – nxitoi t’i përgjigjej pyetjes së të voglit Paulitis. Kur dëgjoi fjalën mamaja, çunaku ia dha edhe një herë të qarës me të madhe. Me siguri po qante prej surprizës, prej çasteve të mrekullueshme të festave. Më vonë, kur ta kujtonin këtë mbrëmje, do të qeshnin me shpirt.

U bëri shenjë drejt divanit të gjerë pranë murit, sikur t’u thoshte Afrohuni dhe uluni, e ia dha një të qeshure gjithë nervozizëm.

Të gërricte veshët. Nuk ishte e qeshur nga shpirti: ai nuk dinte të qeshte me zemër ose krejt i sigurt në vetvete. Mbërthyer pas njëri-tjetrit, fëmijët hynë gjithë drojë në dhomë dhe u ulën mu në buzë të divanit të butë. Nuk ia ndanin sytë burrit zeshkan që bënte ecejake nëpër dhomën luksoze: shkonte nga muri në mur, ndalej për ndonjë hop te dritarja, pastaj dilte në korridor e kthehej sërish në dhomë. Fliste gjithë vrull, tregonte për shkollën diku pranë Erglit, që e kishin përpirë flakët pardje. Ishin djegur edhe të gjitha shkrimet e veta, por e kishte gjithçka në kokë, ndaj mund t’i shkruante sërish. Dora e ashpër me thonjtë e trashë e të zverdhur e fshiku prapë pirgun e fletëve. Tha se para një viti, tamam në këtë periudhë, kalonte plot kohë në kishë, shkonte përditë, madje edhe disa herë në ditë dhe kjo e kishte shpëtuar, kjo e kishte kthyer atje, te familja e tij. Kujtoi edhe të atin, që kishte vdekur në pranverë, atë që do të kishte qenë gjyshi i tyre, si dhe të ëmën, që po i priste në shtëpi.

– Po ne i kemi mamatë tona, – tha vogëlushi më i rritur, ndërsa shtrëngonte fort grushtet e vogla, si të donte të tregonte se nuk do të kishte ngurruar t’i sulej burrit, po të ishte pak më i rritur.

– Arvids, ti vazhdon të mbrosh bufin tënd.

Burri u ndal, vështroi fëmijët, përkuli kokën mënjanë, pastaj u duk se sërish nuk po i shihte. I pushtuar befasisht nga turbullimi, u ul pranë tryezës, diç murmuriti, u ktheu shpinën fëmijëve dhe u përkul mbi fijet e letrës.

Në dhomë ra heshtja, sikur të mos kishte asnjeri brenda. Ndihej veç tingulli metalik i asaj pajisjeje që shkruante duke gërvishtur sipërfaqen e ashpër të letrës, tringëllima qetësuese pas buzës së kallamarit, një psherëtimë dhe ja tek ia niste nga e para fëshfërima e letrës. Fëmijët shikonin kërrusjen e hirtë të shpinës së tij dhe hidhnin vështrime plot frikë nga dera, mirëpo më të voglin, Paulitisin, e zuri gjumi shpejt nga ngrohtësia e dhomës, me faqet e njomura nga lotët.

Jo, s’e lëmë dot, menduan dy më të rriturit; ata shkëmbyen vështrime me njëri-tjetrin dhe u shtrinë pranë të voglit.

ARVIDS GAILKALNSI

Më në fund, i zuri gjumi të gjithë. Vajza ishte kruspullosur me të voglin, kurse i treti, ai kokëforti, flinte veçan tyre. E nuhasja që koha e kremtimeve ishte afër; shpejt, do të kryhet kjo punë, më së fundi, faji do të tretet. Do të tretet? Do të zhduket, do të shkrihet. Dhe unë do ta çaj kukulen e do të bëhem edhe një herë njeri i plotë, Rudolfs.

Fjalët e qëmotshme shndrinin në letër, ato ishin rrënjët e mia: do të shkrihet. Si të ishin qiri. Hoqa vija të mekura rreth fjalëve, duke bashkuar tri pika. Qyteti u qetua, dritarja ishte e mbyllur fort dhe dhoma më falte ngrohtësi e qetësi. Po, dukej sikur më në fund mund të ecja nëpër shtegun e mezipritur prej kaq kohësh. U drodha nga ca ethe të lehta frike, sepse rrallë arrin t’i mbijetojë kush një kthimi kaq të largët. Tani po notoja në lumë, përgjatë rrymës, isha mu aty. Mesqershori, shumë pranë fillimit të shekullit të ri, të shekullit të njëzetë.

Po ta shohësh nga lart, viset tona kanë trajtën e një trekëndëshi: në njërin kulm, pema e mollës që mori zjarr në pranverë, në të dytin, dushku i madh i hutave, kurse në të tretin, një verr i moçëm, i trishtë, që epej në njërin krah, me një kryq në lëvore. Kryqin e kishte gdhendur mësuesi Brods. Sikur të hiqnim një vijë për të bashkuar pemët, në një prej brinjëve të trekëndëshit do të gjendej shtëpia