Deri në frymën e fundit

By Anne Swärd

Përktheu: Entela Tabaku
Suedi, vitet ’70. Në një fshat të humbur pranë bregut të një liqeni, një vogëlushe me emrin Lo është vetëm 6 vjeçe kur takohet për herë të parë me Lukasin, natën e një zjarri të madh që kërcënonte komunitetin e tyre. Të dy fëmijë emigrantësh, të dy të dashuruar marrëzisht pas tokës, ata u bënë miq të ngushtë, pavarësisht pengesave të forta nga ana e familjes së Losë. Takohen fshehurazi në një shtëpi të braktisur buzë liqenit dhe të dy bashkë kalojnë verat kredhur në ujë dhe dimrat kruspullosur brenda shtëpisë, duke risjellë e ringjallur fragmente të filmit të tyre të preferuar “Deri në frymën e fundit”.
Historia e dashurisë që na rrëfen Anne Swärd nuk ka asgjë tradicionale. Ndjenja që lidh Lonë me Lukasin është një prej atyre që të gjithë e kemi ëndërruar, të paktën një herë: e dinë që i përkasin përgjithmonë njëri-tjetrit, e dinë që s’mund të jetojnë pa njëri-tjetrin. Tragjedia është që e dinë edhe se nuk mund të jetojnë me njëri-tjetrin. As me ty, as pa ty. Me hijeshi të jashtëzakonshme, shkrimtarja suedeze na shoqëron në këtë rrugëtim të trazuar dhe pa destinacion, që i shtyn dy protagonistët të luftojnë për të gjetur atë fill që i lidh në mënyrë të pazgjidhshme: pushtetin e fshehtë të dashurisë së tyre të mbrapshtë.
“Seks dhe pikëllim, në një përzierje të dëshpëruar. Tërhiqesha duke thënë jo. Ti gjithmonë thua jo, më thoshte vështrimi i tij. Më do, nuk më do, më do, por me ç’lloj dashurie? Mes nesh nuk mund të kishte seks.”
“Kjo përrallë rritjeje dhe formimi ka të gjithë përbërësit e duhur: seks, vdekje, fëmijëri të humbur; por dallohet për rrëfimin mbresëlënës.” Daily Mail
“Psikologjikisht i thukët... Anne Swärd rrëfen rrjedhshëm për dashurinë, tradhtinë dhe komplekset e zemrës së njeriut.” Independent

• Language: Gjuha shqipe
• Publisher: Anne Swärd
• Release date: Oct 9, 2020
• ISBN: 9781005810948

Book preview

ANNE SWÄRD

Deri në frymën e fundit

Përktheu: Entela Tabaku

Titulli në origjinal: Till sista andetaget

Autore: Anne Swärd

Copyright 2010 Anne Swärd

Botuar për herë të parë nga Svante Weyler Bokforlag, Sweden

Botuar në marrëveshje me Nordin Agency AB, Sweden

Përkthyese: Entela TABAKU

Kryeredaktore: Aida Baro

Redaktore letrare: Brunilda MENO, Aida BARO

Korrektor: Arlon LIKO

Paraqitja grafike: Enkeleda REXHA

Shtypi: Shtypshkronja Pegi, Lundër, Tiranë

ISBN: 978-9928-310-29-3

© Botime Pegi, shtator 2019

Të gjitha të drejtat për këtë botim në gjuhën shqipe janë tërësisht të zotëruara nga Botime Pegi shpk. Ndalohet çdo riprodhim, fotokopjim, përshtatje, shfrytëzim ose çdo formë tjetër qarkullimi tregtar, pjesërisht ose tërësisht, pa miratimin paraprak nga botuesi.

Botime Pegi: tel: [phone]; cel: +355/ 069 40 075 02;

e-mail: [e-mail]; web: www.botimepegi.al

Sektori i shpërndarjes: cel: +355/ 069 20 267 73; 069 60 778 14;

e-mail: [e-mail]

Shtypshkronja Pegi: cel: +355/ 069 40 075 01;

e-mail: [e-mail]

Dy fjalë

Deri në frymën e fundit është romani i tretë i shkrimtares suedeze Anne Swärd, i botuar më 2010.

"Deri në frymën e fundit", tashti m’u kujtua kjo shprehje, e dëgjuar në një film që mbaronte me njërin që tradhtonte tjetrin, ndonëse nuk e kisha kuptuar kurrë pse, thotë protagonistja e romanit. Filmi është Deri në frymën e fundit" (À bout de souffle), me aktorët Jean-Paul Belmondo dhe Jean Seberg. Protagonistja e romanit është Lo. Ajo dhe Lukasi ia dinë përmendsh replikat filmit.

Lo është fëmijë i vetëm në një familje me trembëdhjetë të rritur. Ajo është e të gjithëve, por të jesh e të gjithëve do të thotë të mos jesh e asnjërit, mendon ajo. Lukasi është fëmijë i vetëm me një baba që as nuk flet vetë suedisht, as nuk ia ka mësuar të birit hungarishten. Lukasi nuk është i askujt. Takohen një verë të nxehtë, në fshatin e humbur ku banojnë, në jug të Suedisë. Loja pa mbushur shtatë vjeç, Lukasi është trembëdhjetë.

Ky takim do t’ua shënojë gjithë jetën. E kaluara, me sekretet e pathëna të familjeve, u sillet mbi krye herë si zog grabitqar, herë si zog vajtues. E tashmja u ka ngecur në llumin e liqenit, që nuk është liqen, edhe pse ata e quajnë ashtu. E ardhmja është një film në reprizë. Por jeta nuk pranon të përkufizohet. Kur Loja rend nëpër botë mbas dashurive të çastit, kur Lukasi hedh në zjarr të gjitha orenditë e shtëpisë së babait, kush e di çfarë forme vendos ajo të marrë? Një fund i lumtur a një fund tragjik?

Entela Tabaku

Orë me diell

Ajo shtrihej çdo ditë në shezlongun e verandës, numëronte orët me diell, pinte ujë me akull, merrte një sy gjumë. Përpiqej të mos mendonte për cigaret: për aromën e ëmbël të duhanit të freskët, shijen e butë të tymit, shushurimën e dashur të një pakete të sapohapur Silk Cut dhe për ngrohtësinë sensuale që mbush gojën. I dukej sikur ishte shtatzënë me një kajsi gjigante. Barku i fryrë dhe i tendosur i qe mbuluar me push dhe, sa herë babai i ardhshëm dhe vëllezërit e tij e shtypnin me gishtërinjtë e tyre të pistë, ai shfaqte një butësi të paepshme. Mbante aromën e frutave të pjekura në diell dhe ata do t’ia kishin ngulur dhëmbët, sikur ajo të mos i ndalonte: Jo! Nuk është pjekur ende. Edhe tri javë në diell. Tri javë? Ata kishin kaq kohë që prisnin, si mund të duronin më gjatë? Por ajo i shtynte tej atë dhe vëllezërit e tij. Tashti për tashti, le të mjaftoheshin duke e kundruar. Edhe për disa kohë, ky fryt magjik do të ishte vetëm i saji.

Ajo vërente si i errësohej, fryhej e tendosej barku në një hark të ngritur përkundër dritës. Shijonte atë ngrohtësi të fundit që kish mbetur nga vera; përpiqej të mos e shpinte mendjen te cigaret, tek e ardhmja apo tek ai. Te tjetri. Sepse, siç kishte lexuar diku, pasioni i dashurisë është një folie à deux. Tashmë, këtë e dinte nga përvoja e vet. Më e keqja ishte që mjaftonte të çmendeshin edhe vetëm përgjysmë të dy: përfundimi ishte sërish një çmenduri e plotë.

Pasioni i saj, ashtu si barku, ishte rritur derisa e kishte humbur krejt butësinë. Ajo i kundronte të dy sikur t’i përkisnin një tjetre: malin me hënë përmbi ijët e saj dhe humnerën e atij pasioni fatkeq, kaq e thellë, sa ende nuk ia kishte parë fundin. Mblidhe veten, – i thoshte vetes. – Mblidhe veten, mblidhe veten... mos mendo për të. Por, sa herë përpiqej të mos e bënte këtë, i ndodhte e kundërta.

Dashuria të kap si ethet apo si falimentimi... jo, jo, ethe ishin ato që ia kishin mbërthyer trupin, sado që përpiqej ta freskonte. Dashuria nuk njeh ligje, shkon mes të dashuruarve si t’i teket. Ajo e urrente. E dashuronte. E dashuronte kaq shumë, sa e urrente. Vetëm sepse ai ekzistonte. Dhe, sikur të mos mjaftonte kjo, e kishte kaq afër, sa, net-net, e zinte frika se do të çmendej, në qoftë se ende nuk ishte çmendur. Në fakt, nuk ishte e sigurt.

Atë verë, veranda iu bë shtëpi, në pjesën tjetër të banesës ishte tmerrësisht vapë. Ta kaloje natën brenda ishte e pamundur, për më tepër tashti, që çatia prej eterniti ishte nginjur me diell dhe e shndërronte katin e dytë në një saunë pa avull. Muret e gurit kishin thithur nxehtësinë e gjithë verës. As frymë nuk merrje dot aty brenda, ndaj Davidi kishte shtruar një dyshek për të dy në qoshen e verandës, ku nuk binte dielli në mëngjes. Netëve, flinin shtrënguar mbas njëri-tjetrit duke dëgjuar nga larg zhurmën e atyre pak makinave që kalonin në autostradë; këngën e bretkosave zëholla në moçalin e përtharë mbrapa shtëpisë; trenin e mallrave që kalonte hera-herës andejpari, si dhe një fajkua të vetmuar mbi fushë. Edhe në ëndrra bënte çmos të mos mendonte për të. Nuk ia dilte dot; as kur Davidi e shtrëngonte fort në krahët e tij. As kur rrekej të përmbante veten tek zbriste për të marrë shishet e limonadës në bodrumin me tavanin e ulët plot me lakuriqë nate, të cilët i kishte frikë për vdekje. Kjo ishte më e vështira, vullneti nuk i mjaftonte për t’i bërë ballë mendimit për të.

Netëve, prania e Davidit e qetësonte; krahu i tij rreth saj e mbante që të mos ngrihej peshë në një kozmos të zi e të ftohtë, me barkun si një tullumbace të fryrë me helium. Ndërsa ditën, donte të rrinte vetëm e larg të tjerëve, madje të mos e trazonin fare. E përzinte atë dhe të vëllezërit kur i viheshin mbrapa si qen. Nuk kishte më nevojë për ta, nuk i duronte më ato vështrime të babëzitura, kureshtinë e tyre. A thua mendonin se ajo mbartte ndonjë sekret, kur të gjithë e dinin se çfarë do të vinte: një kajsi, king size. Po fryhej jashtëzakonisht shumë.

Kaluan ditë dhe javë nga data kur pritej të lindte. Fryti i arrirë po piqej së tepërmi. Kërthiza, që në fillim dukej si një syth i zbehtë, tashti ishte çelur si një trëndafil cipëhollë dhe ngjyrosur krejt në bojëkafe. Këmbët, që nuk i shihte më, i qenë ënjtur dhe nga brendësia e kofshëve shtriheshin degëzime venash të fryra.

Bjërni, gjyshi i ardhshëm nga babai, i solli krem Tiger që të lyente nyjat e ënjtura të këmbëve, por ajo nuk i mbërrinte dot; largësitë dhe përmasat ishin zmadhuar të gjitha, ndaj ai ia leu vetë. Ajo pranoi, ishte shenjë përkujdesjeje ndaj saj. Vetja i dukej si Farah Diba në fronin e saj të palloit, edhe pse këmbët, mbas verës së kaluar zbathur, nuk i kundërmonin qumësht virgjëreshe, por ishin të zeza dhe të plasaritura. Iduna, gjyshja e ardhshme nga babai, kishte porositur për të sutjena të forta, nga modelet më të reja të markës Swegmark. Vajza vetë nuk e kishte vrarë mendjen kurrë për sutjena, por gjyshja e ardhshme i tregoi se kishte ardhur koha për t’i mbajtur. Nuk po i rritej vetëm barku, a nuk e kishte vënë re?

– A do t’i kesh edhe më vonë kështu? – e kishte pyetur Davidi me sytë tek ajo bukuri e re dhe krejtësisht e ndryshme.

– Shpresoj me të vërtetë që jo, – i qe përgjigjur ajo, sepse nuk kishte aspak dëshirë ta kalonte jetën me peshën e tyre, krejt e kënaqur me madhësinë normale që kishin pasur më parë.

Edhe pse e rënduar, e kishte shijuar atë verë të gjatë mbytëse, e pushtuar nga një ndjenjë e veçantë epërsie ndaj çikërrimave. Vapa, uria, mërzia, padurimi, mizat, gjithçka që më parë e acaronte, tashti nuk i bënte më përshtypje. As për lindjen nuk shqetësohej, ngaqë nuk e kishte provuar kurrë më parë. Është diçka natyrale, mendonte. Kafshët e bëjnë për hiçmosgjë, dhe ajo ishte ndier gjithmonë si një kafshë, si një dhelpër, e zhdërvjellët dhe e sigurt. Ato veç lindin dhe, mandej, dalin sërish për gjah. Kështu e përfytyronte edhe veten. Kur t’i vinte çasti, nëse do të kishte kohë, nëse ngjarjet nuk do të rridhnin nxitimthi, kishte vendosur të përfytyronte dhelprën, që pjell e vetme në errësirën e folesë së vet të freskët.

Një pjesë të madhe të kohës e kalonte duke u përpjekur të mos e çonte mendjen te cigaret. Sidomos jo te Silk Cut-i, me atë duhan ngjyrëçelët e me aromë të lehtë proshute. Po të mos peshonte treqind kilogramë dhe të mos i kishte këmbët si pemë rizofori, do të kishte qëndruar buzë autostradës në çdo orë të ditës, do të kishte ndalur një makinë që ta çonte te porti, do të merrte tragetin për të kaluar ngushticën, do të blinte një paketë dhe mandej do të kthehej në shtëpi. E pse qenka kaq e rrezikshme? Me sa dinte ajo, gratë shtatzëna kishin tymosur në çdo kohë. Përse tashti na qenkësh më e rrezikshme se dikur? Doemos, sepse një dhjetëvjeçar po mbaronte dhe po fillonte një tjetër; në ajër ndihej një mobilizim shpresëdhënës. A ishte moralizues? Sidoqoftë, nuk kishte fijen e dëshirës të bëhej pjesë e tyre, mjaft ta linin të qetë, me cigaret dhe zakonet e saj të përhershme. Fundja, kur ta ndalojnë diçka, nuk të hiqet nga mendja.

Ditët u bënë gjithnjë e më të nxehta e të thata derisa, më në fund, ndryshuan dhe nisën të merrnin nga pak hijen e vjeshtës. Vjeshtë do të thotë vjelje, së shpejti do të vijë, mendonte ajo. Sa më gjatë të varet kajsia në pemë, aq më lehtë këputet. Bjërni, babai i babait të ardhshëm, kishte tri pemë kajsie të rreshtuara në atë krah të shtëpisë që e kapte dielli, dhe pikërisht në këtë vakt të verës së vonë, frutat ishin plot, ishin ëmbëltuar e pjekur kaq shumë, saqë mjaft t’i vështroje e mend të binin në pëllëmbë të dorës. Gjërat ndodhin kur u vjen koha, nuk lypsej të ishe fetar për ta besuar këtë.

Ndërsa shijonte zhegun e fundit të atij viti, ajo priste dhe mblidhte fuqitë, siç i mbledh njeriu, pa e ditur sa do t’i nevojiten më vonë.

Lindja zgjati shumë

Fëmija, që më në fund nxori kryet, nuk ngjante aspak me një kajsi gjithë push dhe shkëlqim bojërozë, por me një eskimez. Nuk e ndjeu se ia paskëshin vlejtur muajt e pritjes, shndërrimi tronditës i trupit, mbërthimi i frikës që në dhimbjet e para të lindjes, udhëtimi i çmendur mes mjegullës së dendur drejt maternitetit, dhimbja e papërshkrueshme, ndjesia e braktisjes se ishte e vetme në këtë botë dhe krejtësisht në mëshirë të fatit në sallën e lindjes, në një spital bosh, dhe se po lindte si mundej, pa as më të voglën ide se si lindej një fëmijë. Jo, nuk e ndjeu se ia kish vlejtur barra qiranë, as mbas gjithë atyre gënjeshtrave që i patën thënë më vonë, se nuk paskësh qenë vetëm, kur nuk e dinin sa e vetmuar kishte qenë në të vërtetë.

Kur, mbas tri ditësh, këlyshi i balenës më në fund iu rrokullis jashtë barkut si një top i madh dhimbjesh, ajo ia nguli sytë gjithë habi. Duhej të kishte qenë djalë. Duhej t’i ngjante të atit. Meqë ai ishte përgjegjës për atë rritje të pakontrolluar aty brenda, çka kishte dalë prej saj, duhej të paktën t’i ngjasonte burimit të vet. Por jo, së pari ishte vajzë, së dyti... me flokë kaq të zinj, sa dukeshin sikur ia kishin ngjyer me zift.

Kur i erdhi radha babait të fëmijës për ta këqyrur, edhe ai u çudit. Vajza nuk i ngjante askujt; atij jo e jo, por as së ëmës. I pushtuar nga rëndësia e çastit a ndoshta nga zhgënjimi, atij i iku goja. Nga të dyja palët, i gjithë fisi ishte nordik, ngjyrëçelur në nuanca të ndryshme. Infermieret reaguan vetëm kur e panë fëmijën në krahët e të atit, por nuk është se kjo s'kishte ndodhur më përpara në atë zonë ku kishte plot punëtorë të huaj sezonalë. Ndodhte që lindnin fëmijë me flokë të zinj korb, që u binin mbas disa javësh pa u vënë re. Njeriu mbijeton në saje të aftësisë së tij për t’u përshtatur.

Gjinekologu lau duart diku në sfond dhe ndoshta po mendonte sërish se puna e tij nuk ishte ndonjë punë fine: gra që ulërinin, shkelmonin dhe pillnin, a thua se nuk u kishte mbetur më asgjë njerëzore. Ja, si kjo këtu.

– Bark tepër i madh për një gjë kaq të vogël, – tha, pa u kthyer dhe pa lënë të kuptohej nëse e kishte për nënën apo fëmijën, ndoshta për të dy.

Nëna e mori veten, por vajza ishte e dobët. Nuk ishte ndonjë bebe model: e vogël, pak e zbehtë, pak e dobët dhe, me kalimin e ditëve, e humbi edhe atë pak fuqi që kishte. Analizat e gjakut treguan se ishte anemike. Lëkura i shndriste e zbehtë në blu përkundër flokëve të zinj dhe syve në ngjyrë të errët, ndaj pediatri propozoi një transfuzion gjaku. Veçse e ëma nuk e lejoi t’ia shponte të voglën me gjilpëra e tuba, ndaj ai, edhe pse pa dëshirë, i dha disa javë kohë për të marrë veten.

Verdhëz në maternitet dhe ndalim vizitash. Dy familjet qëndronin në parkun e spitalit dhe ia bënin me dorë nënës, kur ngrinte vajzën lart në ballkon. Një fëmijë të zbehtë me flokë të zinj, kaq shihnin nga ajo largësi. Gjithçka ishte në miniaturë, përveç syve. Ose, ndoshta, ishte e gjelbra e tyre e errët si ujë liqenesh, që u krijonte iluzionin se ajo vajzë kishte sy shumë të mëdhenj.

Ndoshta nuk ndodhi një mrekulli, por e tillë qe ndjesia kur analizat dolën më mirë. Certifikata e lindjes, edhe pse vetëm një copë letër, vërtetonte se e bija ekzistonte me të vërtetë; ajo krijesë hundëzbehtë nën mbulesën e spitalit, që picërronte sytë në diellin e bardhë e verbues të shtatorit. Do të quhej Anxhela Rafaela.

– Si? – tha me dyshim babai i ri.

Por tashmë e kishte vendosur, qysh në çastin që i kishte lindur mendimi në krye. Përndryshe, do të sillte fatkeqësi. Anxhela Rafaela, si kryeengjëlli Rafael me fuqi shëruese, sepse ky fëmijë kishte shëruar veten dhe, me të drejtë, mund të besoje se një fuqi hyjnore i kishte dhënë një dorë. A ndoshta vetëm majën e një flatre.

– Duhet t’i vëmë edhe një emër që të shqiptohet lehtë, – tha ajo që sapo ishte bërë gjyshja nga babai.

– Mirë... Lo, – tha mamaja e acaruar. – A është i thjeshtë për t’u shqiptuar?

Ishte i pari emër që i erdhi ndër mend.

– Anxhela Rafaela Lo Mord? Kjo është çmenduri! – ia priti babai.

Rrëqebull (suedisht). (Të gjitha shënimet janë të përkthyeses.)

Kunadhe (suedisht).

Qoftë edhe vetëm Lo Mord, çmenduri mbetej.

Si guxonin të përziheshin në vendosjen e emrit të fëmijës së saj! As që i shkonte ndër mend t’ia ndërronte emrin; do të ishte njësoj si t’i kundërvihej fatit, si t’ia thithte jetën sërish nga vrimat e vogla të hundës.

– David, e kam vendosur, – tha ajo, – herën tjetër, linde vetë dhe quaje si të duash.

Gjithë verën, ndërsa pushonte në shezlong dhe mëkonte fëmijën brenda vetes, ajo kishte lexuar fantazitë erotike të Anaïs Nin-it, por emri i plotë i saj, Angela Anaïs Juana Antolina Rosa Edelmira Nin Culmell, ishte tmerrësisht i gjatë.

Shkrimtare amerikano-franceze (1903-1977).

Gjyshja nga babai, të paktën, ishte e kënaqur që do ta thërrisnin Lo. Emër që mbahej mend lehtë, dhe kjo ishte më e rëndësishmja.

*

Më pagëzuan në ditën e engjëjve mbrojtës, në tetor të vitit 1969, një vit shprese me pak arrogancë në ajër. Hëna nuk dukej më edhe aq e largët, ndonëse ndriçonte me të njëjtën dritë të shkretë. Por tashti që njeriu e kishte prekur, nuk ngjante se i përkiste dhe aq shumë errësirës planetare. Sipas gjyshes sime, viti kur njeriu u ul në Hënë ishte i fundit kur ai arriti të tejkalonte vetveten në çdo gjë tjetër, përveçse në budallallëk.

Kujtimi im i parë është një dritë e fortë që më vezullon drejt e në sy. Gjithmonë kam menduar se duhet të ketë qenë dielli, por në fakt, ishte llamba e tavanit e parë nga poshtë, teksa më kalonin prehër më prehër, në kuzhinën e mbushur me njerëz. Kaq shumë krahë e, megjithatë, nuk ndihesha e burgosur. Drita ishte e fortë dhe më ndriçonte vetëm mua. Të rriturit i ngrohnin duart me mua, zhytnin hundën në qafën time për të ndier aromën e një jete të re; më puthnin një e nga një, a thua se isha një relikt i shenjtë në kuti.

Askush nuk e kuptonte si më kishin ngjizur, në cilën qoshe të errët të shtëpisë së madhe kishte ndodhur, të asaj shtëpie ku prindërit e mi jetonin si një familje bashkë me vëllezërit e motrat e tyre. Por, s’u mbetej tjetër, veçse ta pranonin idenë. Hallat e mia të reja, tezet, xhaxhallarët dhe dajat më tërhiqnin nga të gjitha anët. Nuk ishte parashikuar të vija në jetë, por tashti që isha aty, përqark kokës sime flokerrët, thurnin ëndrra për të cilat, fatmirësisht, isha ende e pavetëdijshme. Unë nuk duhej të lodhesha për asgjë tjetër, përveçse të ekzistoja. Tepër e rëndë për një fëmijë aq të vogël, barra e asaj anijeje të ngarkuar me pritshmëri.

Rrënjët e holla në tokën e re, në dheun e zi e pjellor, kaq i ndryshëm nga toka shterpë prej së cilës ishin shpërngulur. Rrënjët e mia do t’i lidhnin më shumë me atë vend, aty ku dhe vetë nuk ndiheshin si në shtëpinë e tyre. Dikush duhet të lindte aty, e ata do të mbërtheheshin pas certifikatës sime të lindjes si për të vërtetuar që i përkisnin atij vendi. Të rriturit duhet të më ruanin me kujdes, që të mos më ndodhte ndonjë e ligë. Të më ruanin, ushqenin, edukonin, pastronin, të më vinin caqe dhe të mbyllnin njërin sy kur i shkelja. Me t’u rritur pak, nisa t’i shmangesha gjithë asaj dashurie. E dija që do të ishte përherë aty, mjaft të hapja krahët e ta merrja.

Ke lindur nën një yll të mirë, kështu më rrëfenin. Ndonjëri syresh ma tregonte me gisht yjësinë e Rrëqebullit në hemisferën e Veriut; mua më pëlqente të rrija në oborr me vëllezërit e babait, kur i kaplonte ai malli i veçantë teksa kundronin rënien e yjeve dhe kujtonin vendin e tyre, atë të cilit i përkisnin me të vërtetë. Ndodhte që pikëlloheshin e ngazëlleheshin në të njëjtën kohë dhe atëherë u ndihte vetëm qielli me yje. Herë të tjera tërboheshin dhe dukej sikur vinin nga ministria e qenieve qesharake. Në mbrëmje të tilla, nuk e çanim kryet për yjet.

Unë isha fëmijë i lumtur. Por, edhe sikur të mos isha, nuk është se do ta kuptoja. Nëse diçka nuk shkonte, nuk e vija re; isha e bindur se ishim të lumtur. Lumturia jetëshkurtër, ajo që vrapon fluturimthi mes pemëve, është ndoshta e vetmja lumturi. Unë isha e lumtur sa kohë më linin të vrapoja e lirë, e lumtur me tulet e mia, e lumtur kur fshihesha nën shtrat e përgjoja tezet dhe hallat e mia të reja, që gjithë verës diskutonin veç për seksin; e lumtur kur xhaxhai im më i vogël më ndiqte me vrap nëpër pyllishtë, ndonëse e dija që nuk do të më vinte mirë kur të më kapte. Nuk e kuptoja se lumturia ishte e shkurtër, sepse më vinte me intervale kaq të shpeshta, sa nuk e vija re boshllëkun mes tyre.

Ende nuk dija asgjë për kohën e kaluar në verandë, për artin e të mosmenduarit për gjërat e ndaluara.

*

– Ruhu nga dashuria, – tha mamaja dhe thithi helmin prej këmbës sime të ënjtur; pështyu një curril të verdhë e të gjatë në bar dhe shpëlau gojën me qumësht.

Nga dashuria dhe gjarpërinjtë.

Nga dashuria, gjarpërinjtë dhe autostrada.

Nga dashuria, gjarpërinjtë, autostrada, liqeni.

Nga dashuria, gjarpërinjtë, autostrada, liqeni. Dhe zjarri.

Nga lakuriqët e natës.

Nga shtyllat e tensionit të lartë.

Nga filmat horror.

– Po nga qentë? – e pyeta.

– Edhe prej tyre.

– Nga gjë tjetër?

Ajo ngriti sëpatën.

– Tjetër?

– Po.

– Ruhu nga mishi i pulës së pazier mirë. Nga bakteret, – dhe e vërviti sëpatën me aq forcë, sa ashklat e mështeknës fluturuan tej. Nuk bëje dot shaka me forcën e krahëve të saj muskulozë. – Dhe nga ethet e minjve të fushave, – shtoi ajo.

– Këtu nuk ka ethe minjsh, mama. Vetëm në Veri.

– Gjithçka. Ruhu nga gjithçka, – m’u lut.

Unë i shënoja të gjitha në librin me kapak mëndafshi jeshil kinez, faqet e të cilit kundërmonin një erë të metaltë bore të shkrirë dhe gjaku. Libri për gjërat e bukura dhe gjërat e rrezikshme, vetëm se unë ende nuk dija t’i dalloja nga njëra-tjetra. Frikën, në qoftë se nuk e ke të lindur, duhet ta mësosh, thoshte mamaja. Por mua nuk më trembte asgjë; kësisoj, duhej të mbrohesha nga vetja ime. Shumë u përpoqën të mbillnin frikë tek unë.

– Ti do të ndiqje gjithkënd pa e kuptuar se nuk duhet ta bësh. S’do të lije gjë pa bërë, do të përfundoje keq.

Nuk ishte e vërtetë, kurrë nuk përfundoja keq.

Mamaja u përpoq të më mësonte të kisha frikë.

U përpoq edhe babai.

Gjyshërit u përpoqën.

Tezet, hallat, dajat dhe xhaxhallarët e mi.

Edhe Lukasi.

Jo, Lukasi ndoshta jo, por të tjerët, po.

Po, po, edhe Lukasi. Besoji frikës sate, më thoshte. Kuzhina e mbuluar me gjakun që rridhte nga hundët. Vrapo, Lo, vrapo... Nuk doja, por vrapova. Nuk ishte gjaku im, nuk ishte kuzhina ime, nuk ishte frika ime.

Zjarr në fushë

Një nga ato ditët e kota e të thata, në mes të një vere të gjatë, mori zjarr fusha përgjatë hekurudhës që përshkonte krejt peizazhin. Një peizazh i djegur nga dielli, peizazhi im, i hapur dhe me pjerrësi për nga liqeni.

Ara me elb u dogj dhe argjinatura vinte era bar i djegur e zift; veç shina të prushta të bardha, blozë teli me gjemba. U dogjën insektet dhe myshku. Dheu u dogj. Shkurret kërcisnin, koteci i gjelave të detit u bë hi. Diçka ndryshoi; ndjenja e sigurisë u zhduk, për t’u zëvendësuar nga diçka tjetër.

Lajmi u përhap po aq shpejt sa zjarri. Ngjau në mes të verës, shumica e fabrikave ishin mbyllur për shkak të pushimeve dhe njerëzit u turrën e erdhën nga të gjitha anët. I gjithë fshati u mobilizua drejt fushës. Po të mos ishte tmerri që u pasqyrohej të gjithëve në sy, gjithçka do të dukej si një stërvitje zbori. Flakët, të ndihmuara nga era, përparonin me shpejtësi. Po të mos u prisnin udhën, ato do të mbërrinin gjer te shtëpitë. Zjarrfikësit po vonoheshin. Kishte qenë një verë jashtëzakonisht e thatë në mes të të vjelave; ndoshta, edhe në vende të tjera kishin rënë zjarre. Por ne nuk mund të prisnim, zjarri nuk priste. Mamaja dhe gjyshja nga babai nisën t’u shpërndanin degë të mëdha me gjethe të gjithë atyre që mund të ndihmonin.

– Duhet të bashkëpunojmë dhe të përpiqemi të gjithë, si në kohët e vjetra, – tha një plak.

E gjithë familja ime ishte aty dhe unë doja të rrija me ta. Në fillim u përpoqën të më hiqnin që andej, por shpejt, ngaqë ishin shumë të zënë me zjarrin, më harruan. Unë vrapoja me kovat e ujit, si gjithë të tjerët. Pashë si i avitej mamaja zjarrit të egër; pashë vëllezërit e babait që shuanin flakët me mbulesa ushtarake dhe katrama. Dy gra të gjata, halla dhe tezja ime, shkonin përgjatë argjinaturës me çizme të mëdha burrash dhe shuanin prushin me këmbë. Bjërni, gjyshi nga babai, dhe Aroni, gjyshi nga nëna, punonin bri njëri-tjetrit me hapa të shpejtë e të rëndë. Dukeshin si vëllezër me ato kominoshe blu të njëjta, por gjyshi nga babai ishte një krye më i gjatë, i madh si kafsha nga e cila kishte marrë emrin. Donin të tregoheshin po aq të dobishëm sa djemtë dhe po hapnin një shteg në fushë, që t’ia ulnin fuqinë zjarrit. Pashë gjyshen nga nëna tek qëndronte në pjerrinë me një govatë zinku bosh në prehër, a thua se nuk e dinte përse ishte aty. Sikur dikush e kishte mashtruar se mund ta drejtonte punën që atje, vetëm për ta hequr qafe. Babai kishte djegur duart dhe daja po ia fashonte me shirita që i griste pa mëshirë nga këmisha e preferuar e babait. Tezet ishin rreshtuar në krah të njerëzve që transportonin ujë nga shtëpitë më të afërta.

Björn do të thotë ari (suedisht).

Zjarri po përhapej përgjatë pjerrinës dhe dukej se nuk do të ndalej kurrë. Me erën kundër, vetëm sa përpiqeshim të kufizonim dëmet derisa, më në fund, mbas një kohe shumë të gjatë, u dëgjuan sirenat tek afroheshin.

Të gjithë u tërhoqën, sepse nuk donin të mbeteshin nën vërshimin e fuqishëm të pompave të zjarrfikëseve. Të gjithë, përveç njërit. Një djalë adoleshent, i vetmi që i afrohej zjarrit më shumë se mamaja ime. Nganjëherë, dukej sikur çante mes flakëve. Kur të tjerët u tërhoqën, ai vazhdoi të shuante zjarrin. Mamaja i thirri të largohej, por ai nuk ia vuri veshin. Ajo e shtyu tutje, larg nga flakët, por nuk vonoi dhe ai u fut sërish. Ajo e kapi me më shumë forcë dhe i bërtiti me atë zërin që nxirrte gjithmonë kur ishte e trembur. Mandej e qëlloi, por ai nuk iu përgjigj, u çlirua prej saj dhe vazhdoi në të tijën. Atëherë, ajo e kapi dhe e shkundi, sikur të donte ta zgjonte nga magjepsja. Ai u çlirua sërish, por tashmë po e linin forcat dhe u rrëzua pa fuqi mbi barin e djegur.

Sa hap e mbyll sytë, kaloi nga një aktivitet i çmendur në gjendje krejtësisht të