Vrihad Vatsayayan Kamasutra

By Dr. Satish Goyal

'Vatsyanas Kamasutra'  is based on ancient Hindu erotic science. Anyone who makes use of kamasutra in the life of dharma and artha, without being overwhelmed with passion and attachment attains siddhi or fulfillment in life. The concept of creation being a union of both male and female principles, found its symbolical expression in the dual aspect of related motifs. Thus, we have a very rich and great heritage of erotics in various art forms such as literature, sculpture, painting and music all aiming at nobler, richer and fuller life. A man who is intelligent, learned and prudent, makes use of Kamasutra in the light of dharma and artha, without being overwhelmed with passion and attachment, attains siddhi or fulfillment in life.

• Language: हिन्दी
• Publisher: Diamond Books
• Release date: Jul 30, 2020
• ISBN: 9789352785650

Book preview

आहे.

काम-सूत्र : उद्देश, उत्पत्ती आणि विकास

(Kamsutra-Aim, Origin and Development)

आपले पूण्य ग्रंथ आणि पुराणानुसार ब्रह्माने या विश्वाची निर्मिती केली आणि त्याचा सांभाळ तसेच पालन-पोषणाची व्यवस्था करण्यासाठी एक सहस्त्र अध्यायांमध्ये एका विधानाची रचना केली. त्यानंतर ब्रह्माने असा आदेश दिला की माझ्या या विधानानुसार माझ्या या सृष्टीचा सांभाळ आणि पालन पोषणाची व्यवस्था करायला हवी. त्याचा पूर्ण विकास करा. ब्रह्मजीच्या या आदेशाचे ऋषी-मुनींनी पालन केले.

धर्माची तत्त्वे घेऊन स्वयंभूने मानवजातीला धर्म आणि नीतीवर एक अमर ग्रंथ भेट दिला. अर्थाचा भाग घेऊन बृहस्पतीने ‘अर्थशास्त्रा’ ची रचना केली आणि कामाच्या विषयावर महादेवाचे शिष्य नंदी यांनी काम शास्त्रावर एक सहस्त्र अध्याय असलेले रसप्रधान शास्त्र रचले. या शास्त्राची तपश्चर्या महर्षी उद्दालक याचे पुत्र आचार्य श्वेतकेतू यांनी संक्षिप्त स्वरूपात केली. नंतर पात्रंजाल निवासी बाभ्राव्य याने १५० अध्याय असलेल्या एक सुविहित आणि सुसंग्रहति ग्रंथाची रचना केली. बाभ्राव्यने आपल्या या ग्रंथाला ज्या सात भागात विभाजित केले आहे, ते असे -

सामान्य वर्णन म्हणजेच शास्त्र वर्णित विषयाचे सामान्य विवेचन

साम्प्रयोगिक म्हणजेच मैथुनासंबंधी प्रतिपादन

कन्यासंप्रयुक्तक म्हणजेच विवाहयोग्य कन्येविषयी विवेचन

भार्याधिकारक म्हणजे वर-वधुच्या परस्पर व्यवहाराचे वर्णन

पारदरिक म्हणजे परस्त्रीविषयक वर्णन.

वैशिक म्हणजेच वैश्य व्यवहाराचे वर्णन

औपनिषदिक म्हणजे सौंदर्य वर्धनाविषयी

बाभ्राव्यच्या या ग्रंथाचे त्याच्या नंतर आलेल्या विद्वानांनी खूप कौतुक केले. यातील प्रत्येक भागाला विषय बनवून त्यांनी आपल्या स्वतंत्र रचना केल्या. यथा चारायण द्वारा रचित ‘साधारण वर्णन’, सुवर्णनाभद्वारा रचित ‘सांप्रयोगिक’, घोटकमुखाचे ‘कन्यासंप्रयुक्तक’, गोनर्दीय कृत ‘भार्याधिकारिक’, गौणिकापुत्रान लिहिलेले ‘पारदारिक’, दत्तकाचे ‘वैशिक’ आणि कुचमार कृत ‘औपनिषदिक अधिकरण’. या सर्व लेखकांनी आपापल्या योग्यतेनुसार या सर्व ग्रंथाची रचना केली आहे. तरीही काम शास्त्रावर सर्वथा परिपूर्ण आणि सर्वांगसुदंर असा ग्रंथ

कोणी लिहिला नव्हता. परिणामी या शास्त्राचा विकास कमी आणि र्‍हास अधिक झाला. काळाच्या वेगात नंदी, श्वेतकेतु आणि बाभ्राव्य यांचे ग्रंथ विस्मृतीत जाऊ लागले कारण हे सर्व ग्रंथ एक तर एकांगी नाही तर अपूर्ण होते. किंवा अतिशय विस्ताराने लिहिले होते. याशिवाय या ग्रंथांमुळे लोकांची गरजही पूर्ण होत नव्हती. तेव्हा अशा वेळी सर्व ग्रंथातील सारभूत तत्त्वे घेऊन महर्षी वात्स्यायन यांनी सामान्य लोकांसाठी अपूर्व आणि अद्वितीय अशा ‘काम शास्त्र’ या ग्रंथाची निर्मिती केली. तो आजही यौनशास्त्रावरील एक श्रेष्ठ ग्रंत समजला जातो. आचार्य वात्स्यायन यांच्या ‘कामसूत्र’ या ग्रंथात सात विभाग, छत्तीस अध्याय आणि चौसष्ठ प्रकरणे आहेत.

आचार्य वात्स्यायन यांचे असे म्हणणे आहे, की माणूस फक्त संतनोत्पत्तीसाठीच संभोग करीत नाही, तर विषय सुखाचा आनंद मिळविण्यासाठी करतो. इतर प्राणीमात्रांसाठी मैथुन क्रिया फक्त प्रजोत्पदनाचा एक भाग असली, तरीही मानव जातीसाठी त्याचा उपयोग आनंद भोगण्यासाठीही आहे. स्त्री-पुरूषांचे परस्पर संबंध स्थायी असतात, क्षणिक असत नाहीत. इतर प्राण्यांप्रमाणे माणसाचा संभोग एखाद्या ऋतूपुरता मर्यादित असत नाही. तर हा संभोग रात्रंदिवस, सर्व ऋतूत आणि सर्व काळी होत असतो. विषय सुखाचा परिपूर्ण आनंद घेण्यासाठी अनेक प्रकारच्या काम प्रक्रियांची आवश्यकता असते. त्यामुळे मैथुनात चरम सीमेचा आनंद मिळविण्यासाठी ‘कामसूत्रा’ चे पठण आवश्यक आहे. कामसूत्र वाचणार्‍या व्यक्तीचे कौटुंबिक जीवन नक्कीच यशस्वी होते.

कामशास्त्र शिक्षण आणि काम कला

(Kamsutra-The art and Science to be Studied)

प्रत्येक पुरूषाने श्रुती, स्मृती सारख्या धर्मशास्त्रासोबतच कामशास्त्र आणि त्याच्या सहाय्यक शास्त्रांचेही अध्ययन आणि मनन करायला हवे. स्त्रियांनीही या विषयाचा अभ्यास करणे आवश्यक आहे. खरं तर त्यांनी आपल्या तरूणपणीच एखाद्या कुशल, सक्षम आचार्याकडून कामशास्त्राचे शिक्षण ग्रहण करायला हवे. विवाहनंतर स्त्रीने आपल्या पतीच्या परवानगीनेच हे शिक्षण ग्रहण करायला हवे. वात्स्यायनाचे असे म्हणणे आहे, की स्त्रियांना कामशास्त्रातील सिद्धांताला व्यवहारिक रूप देण्याचा अधिकार आहे. त्यासाठी त्यांना कोणीही अडवू शकत नाही. त्यामुळे स्त्रियांनी कामशास्त्र आवश्य वाचायला हवे. अर्थात इथे एक गोष्ट लक्षात ठेवायला हवी, की त्यांनी हे शिक्षण विश्वासून आणि योग्य व्यक्तीकडून एकांतात घ्यायला हवे.

कामशास्त्रात प्राविण्य मिळविण्यासाठी मुलींनी एकांतातच चौसष्ट कलांचा अभ्यास करायला हवा. हे शिक्षण त्या खालील व्यक्तीकडून घेऊ शकतात,

दाईची मुलगी (जिने पुरूषाशी संभोग केला आहे.)

खूप जवळची आणि विश्वासू मैत्रिण

आपल्या वयाची मावशी

विश्वासपात्र असलेली म्हातारी दासी (सेविका)

चांगला परिचय असलेली साधुनी आणि

मोठी बहीण, जिला ती मोकळेपणाने आपल्या मनातील गोष्ट सांगू शकेल.

कामशास्त्राबरोबरच स्त्रियांना खालील चौसष्ट कलांचे ज्ञान असणेही आवश्यक आहे, त्या कला अशा आहेत.

गायन

वादन

नृत्य

चित्रकला

मस्तक शृंगार कला

तांदूळ रंगवून रांगोळी काढणे

फुलांची शेज करणे

शरीर, केस, नखे, दात आणि वस्त्र यांना रंगविण्याची तसेच सजविण्याची कला.

रंगीत रत्ने आणि दगडांनी जमिन सजविणे

शेज शय्या सजविणे

जल क्रीडा करण्याची कला

यंत्र, मंत्र, तंत्र आदीची कला

फुलाच्या माळा तयार करणे आणि त्याचे दागिने बनविण्याची कला

डोक्यात फूल माळा घालणे आणि गजरा बांधण्याची कला

वस्त्र, फूलमाळा, दागिने इ. वापरण्याची कला

कानात दागिने वापरण्याची कला

सुगंधीत द्रव्ये तयार करण्याची कला

अनेक प्रकारचे दागिने तयार करून ते वापरण्याची कला

विनोद-मनोरंजनासाठी इंद्रजालाची कला

वशीकरण इत्यादिची माहिती

हात मारण्याची कला

अनेक प्रकारचे खाद्य पदार्थ तयार करण्याची कला

अचार, मुरंबे, चटणी, आसव आणि शरबत तयार करण्याची कला,

शिवणकाम, वीणकाम करण्याची कला

कशिदा काढण्याची कला

कोडे घालण्याची आणि सोडविण्याची कला

अंताक्षरी खेळण्याची कला

गुढ आणि क्लिष्ट शब्दांचे वाक्य तयार करण्याची आणि बोलण्याची कला

वेगवेगळे आवाज काढण्याची आणि आवाजाची नक्कल करण्याची कला

वेगवेगळ्या आवाजात काव्य आणि इतर ग्रंथ वाचण्याची कला

ऐतिहासिक नाटक, कथा-रूपक इ. पाहण्याची आणि ते समजून घेण्याची कला.

समस्या समाधान आणि वादावर तोडगा काढण्याची कला

वेळू आणि इतर कांड्यापासून उपयुक्त वस्तू तयार करण्याची कला

लाकडावर नकाशा कोरण्याची कला

लाकडी कला कुसरीच्या वस्तू बनविण्याची कला

वास्तु कला

रत्न वगैरेची पारख करण्याची कला.

धातू स्वच्छ करण्याची कला

मणी रंगविण्याची कला

उद्यान-वाटिकेची कला

कोंबडा, तीतर, बटेर किंवा एडका यांच्या योग्यतेनुसार झुंझी लावण्याची कला

पोपट, मैना यासारख्या पाळीव पक्षांना बोलायला शिकविण्याची कला

शरीराला उटणे लावण्याची आणि मालिश करण्याची कला

बोटांच्या इशार्‍यानी बोलण्याची कला

गुप्त लेखन करण्याची कला

देशातील आणि परदेशातील भाषा आणि बोली जाणण्याचे ज्ञान

फुल आणि पाने वापरून हत्ती, घोडे, रथ आणि पालखी सजविण्याची कला.

शुकन-अपशकुन ओळखण्याची कला

सुटे भाग बनविण्याची कला

स्मरण शक्ती वाढविण्याची कला

इतरासोबत विशेष पद्धतीने पुस्तक वाचण्याची कला

अनेक भाषांमध्ये कविता करण्याची कला

कोष तयार करण्याची कला

अनेक प्रकारचे छंद रचन्याची कला

अलंकारशास्त्राविषयी ज्ञानाची कला

दुसर्‍याला छळण्यासाठी अनेक प्रकारचे सोंग घेण्याची कला

योग्य प्रकारे वस्त्र वगैरे घालण्याची कला

अनेक प्रकारे जुगार खेळण्याची कला

अनेक प्रकारचे खेळ आणि व्यायाम करण्याची कला

चेहर्‍यावरून माणसाचा स्वभाव ओळखण्याची कला

राजकारणाची कला

दंडनीती किंवा युद्धाची कला

मुलांसोबत बाहुली आणि खेळण्याच्या सहाय्याने खेळण्याची कला.

सामाजिक सिद्धांताचे ज्ञान तसेच इतरांचा आदर करण्याची कला.

वरील चौसष्ट कलांमध्ये प्रवीण सुशिला आणि गुणवान सुंदरीला गणिका म्हटले जाते. लोक तिचा आदर करतात आणि कौतुक करतात. राजा आणि कलाप्रेमी नागरिक तिला आदर देतात. ती आपल्या याच गुणांमुळे इतरांना आपल्याकडे आकर्षित करीत असते. लोक आपल्या

कामशक्तीसाठी तिच्याकडे येतात. ज्या राजकुमारी आणि सामंत कन्या योग जाणणार्‍या आणि समजणार्‍या असतात. तसेच त्या काम कलेत निपूण असतात. त्या आपल्या पतीवर प्रेमाने आदरपूर्वक अधिकार गाजवित असतात. मग त्या पतीच्या इतर काही स्त्रिया असल्या तरीही. या चौसष्ट कला असलेल्या स्त्रीला काही कारणामुळे आपला पती गमवावा लागला तरीही ती या कलांच्या बळावर देशात किंवा परदेशात ती चांगल्या प्रकारे आपली उपजिविका करू शकते. या कलांमध्ये प्रवीण असलेला पुरूष अनोळखी स्त्रियांनाही आपल्याकडे सहजपणे आकर्षित करतो.

या कलांच्या ज्ञानामुळे माणसाला ऐश्वर्य आणि सुख मिळते. या कलाचा वापर देश, काळ आणि परिस्थिती पाहून योग्य प्रकारे करायला हवा. या कलांच्या ज्ञानामुळे पुरूषाला अर्थ, काम आणि यश प्राप्ती होत असते.

नायिका-नायक प्रकार

(The Kinds of Women and Men)

संभोगाच्या दृष्टीने नायिका तीन प्रकारच्या असतात,

पहिली - आपली पत्नी किंवा आपल्या जातीची कुमारी कन्या

दुसरी - विधवा रखेल आणि

तिसरी - वेश्या

वरील तीन प्रकारच्या नायिकांसोबत संभोग करायला कोणतीही मनाई असत नाही.

आचार्य गोणिकापुत्र आणखी एका चौथ्या प्रकारच्या नायिकेचाही उल्लेख करतात. ती आहे परस्त्री. हिच्या सोबत संतानोत्पती किंवा आनंद मिळविण्यासाठी संभोग केला जात नाही, तर एखाद्या विशेष उद्देशासाठी (धनाचे रक्षण, आत्मरक्षण किंवा मैत्री वाढविणे) केला जातो.

नारायण ऋषी आणखी एक पाचव्या प्रकारची नायिकाही मानतात. त्यांच्या नुसार राजाची पत्नी, राज्यातील इतर अधिकार्‍यांच्या पत्नी आणि राणीवासात राहणार्‍या विधवाही नायिका आहेत.

सहाव्या प्रकारची नायिका सुवर्णनाथ यांच्यानुसार विधवा सन्यांशीनी समजली जाते.

घोटकमुख यांच्या मतानुसार वैश्येची मुलगी आणि तरूण नोकर स्त्रीही सातव्या प्रकारची नायिका आहे.

आचार्य गोनर्दिय यांच्या मतानुसार आठव्या प्रकारचीही एक नायिका आहे. ती म्हणजे बालपण संपवून तारूण्यात पदार्पण करणारी आपली पत्नी होय. जिला संभोगाबाबत काहीही ज्ञान माहीत असत नाही.

वात्स्यायन आचार्य मात्र नायिकाचे पहिले चार प्रकारच मान्य करतात. त्यांच्या मतानुसार इतर चार प्रकारच्या नायिका पहिल्या चार प्रकारच्या नायिकामध्येच मोडतात.

अर्थात नंपुसकाची गणना मात्र पुरूषांत होत नाही की स्त्रियात होत नाही. तरीही त्यांचा वापर कोणत्या ना कोणत्या कारणाने केला जातो. त्यामुळे ते पाचव्या प्रकारची नायिका झाली.

चित्रिणी नायिका

पद्यिनी नायिका

शांखिनी नायिका

हस्तिनी नायिका

नायकाचे प्रकार

नायक प्रामुख्याने एकाच प्रकारचा असतो. तो आहे नायक किंवा रसिक पुरष, जो सर्वांना माहीत आहे आणि तो आहे पती. कोणतीही स्त्री पुरूषासोबत संभोग करीत नाही तोपर्यंत तिला अक्षत योनी समजले जाते आणि पुरूषाशी संभोग केल्यानंतर ती क्षत योनी होते आणि तिला भ्रष्ट योनीही म्हणतात. पुरूषासाठी मात्र असे काही बंधन नाही. पुरूषाने कितीही प्रकरणे केली तरी तो पवित्रच राहतो. तो एखाद्या कन्येशी विवाह करू शकतो तसेच विधवा किंवा एखाद्या राजनर्तकीशी विवाह करू शकतो. पुरूषांत दुसर्‍या प्रकारचा नायक गुप्त प्रेमी असतो. जो दुसर्‍यांच्या पत्नीसोबत लपून छपून प्रेम लीला करीत असतो. कमी अधिक गुणांच्या बळावर नायकांचे उत्तम, मध्यम आणि अधम असे ती प्रकार पडतात.

आचार्य वात्स्यायन खालील प्रकारच्या स्त्रियांशी संबंध निषेध सांगतात,

कोड असलेली स्त्री

वेडी स्त्री

जातीतून काढलेली स्त्री

प्रेमातील गुप्त रहस्य उघड करणारी स्त्री

संभोगासाठी राजरोसपणे तयार असणारी स्त्री

जास्त वय असलेली स्त्री

खूप गोरी आणि भुरे डोळे असेलली स्त्री

खूप काळी स्त्री

ज्या स्त्रिच्या तोंडाला आणि योनीला दुर्गंधी येते.

जवळच्या संबंधातील स्त्री

आपल्या पत्नीची मैत्रिण

साधु किंवा सन्यांशीनी स्त्री

कुटुंबियाची पत्नी

मित्राची पत्नी

विद्वान गुरू आणि