Petros Duryan. Works/ Պետրոս Դուրեան. Երկեր: Classical spelling/ Դասական ուղղագրութեամբ/

By Nver Virabyan/Նուէր Վիրաբեան

The following collection of Petros Duryan’s works is from My Library series. Each book from My Library series represents one of classical Armenian writers or poets’ best works. The series is intended for schoolchildren, students, adult readers and generally all those who are interested in Armenian literature.
Petros Duryan became the first famous author of love poetry in the new age of Armenian literature. He restored the connection with the medieval poetry which had been historically severed by that time, he abandoned classicism and imparted emotional depth to poetry. ​

Պետրոս Դուրեանի այս ժողովածուն լոյս է տեսել «Իմ գրադարանը» մատենաշարով: «Իմ գրադարանը» մատենաշարի իւրաքանչիւր գրքում ներկայացուած են հայ դասական գրողների լաւագոյն գործերը: Մատենաշարը հասցէագրուած է դպրոցականներին, ուսանողներին, մեծահասակ ընթերցողներին եւ առհասարակ բոլոր նրանց, ովքեր սիրում են հայ գրականութիւնը:
Պետրոս Դուրեանը հայ նոր քնարերգութեան առաջին նշանաւոր սիրերգակն է: Նա վերականգնել է միջնադարեան քնարերգութեան հետ պատմականօրէն խզուած կապը, հրաժարուել է կլասիցիզմից, բանաստեղծութեանը հաղորդել զգացմունքային խորութիւն, հոգեբանութիւն: ​
 

• Language: Հայերեն լեզու
• Publisher: Edit Print
• Release date: Mar 27, 2019
• ISBN: 9788832554175

Book preview

նկատմամբ:

ՆԱԽԱԲԱՆ

Պետրոս Դուրեանը հայ նոր քնարերգութեան առաջին նշանաւոր սիրերգակն է: Նրա բանաստեղծութիւնների մեծ մասի քնարական հերոսն ինքն է՝ հեղինակը:

Վալերի Բրիւսովը Պետրոս Դուրեանի մասին գրել է «Պատանի Դուրեանը մնում է հայ պօէզիայի պատմութեան մէջ որպէս վառ, հրաշէկ շտրիխ, ի թիւս միւս, աւելի հանդարտ բանաստեղծների, նա ցոյց տուեց, թէ ինչ է նշանակում ստեղծագործութեան մէջ «աւիւնը», անմիջական ապրումների ուժը... Սրանում է Դուրեանի ստեղծագործութեան պատմական նշանակութիւնը...»:

Դուրեանը մարդկութեան համար տենչում էր մի ուրիշ աշխարհ եւ երազում. «Ա՜հ, երբ պիտի ջնջուի աշխարհիս վրայէն թագը, փառքը եւ միայն եղբայրութիւնն իր մանիշակներով մարդուց ճակատը պիտի պճնէ փոխանակ դափնիի...»

Դուրեանը վերականգնել է միջնադարեան քնարերգութեան հետ պատմականօրէն խզուած կապը, հրաժարուել է կլասիցիզմից, բանաստեղծութեանը հաղորդել զգացմունքային խորութիւն, հոգեբանութիւն: Նա խոր հետք է թողել հայ բանաստեղծութեան մէջ:

ՊԵՏՐՈՍ ԴՈՒՐԵԱՆ

(1851-1872)

Պետրոս Դուրեանը ծնուել է 1851 թ. Կ. Պոլսում։ Կրթութիւնն ստացել է Սկիւտարի ճեմարանում։ Աշակերտական տարիներից գրել է քնարական բանաստեղծութիւններ։ Յայտնի թատերական գործիչ Հ. Վարդովեանը նրան մղել է դէպի դրամատուրգիան, պատուիրել պիեսներ, որոնք բեմադրուել են Վարդովեանի թատրոնում եւ հռչակել տաղանդաւոր պատանու անունը։ Այդ տարիներին գրել է «Վարդ եւ Շուշան կամ հովիւք Մասեաց» քնարական, Միքայէլ Նալբանդեանի կեանքը պատկերող «Տարագիր ի Սիպերիա», յետագայում՝ «Սեւ հողեր», «Արտաշէս աշխարհակալ», «Անկումն Արշակունի հարստութեան», «Թատրոն կամ թշուառներ» պիեսները, որոնք գրեթէ բոլորը բեմադրուել են արեւմտահայ բեմում։ Նա հայ գրականութեան պատմութեան մէջ առաւել մեծ տեղ ունի իր մի քանի տասնեակի հասնող քնարական բանաստեղծութիւններով, որոնց մի մասը թարգմանուել է ռուսերէն, անգլերէն, ֆրանսերէն, գերմաներէն, իտալերէն, իսպաներէն եւ այլ լեզուներով։ Նրա չափածոյ եւ դրամատիկական երկերը, նամակները նախախորհրդային եւ խորհրդային տարիներին արժանացել են տասնեակ տպագրութիւնների։ Խորհրդային շրջանում կատարուած հրատարակութիւններից են՝ «Տաղեր» (Երեւան, 1932), «Երկեր» (1947), «Տաղեր», «Երկերի ժողովածոյ» 2 հատորով, (1971-1972)։ Անցած մէկ դարի ընթացքում նրա մասին լոյս են տեսել հարիւրաւոր յօդուածներ, տասնեակ մենագրութիւններ, որոնցից են՝ Բարսեղ Էքսէրճեան, «Ընդարձակ կենսագրութիւն բարեյիշատակ Պետրոս Դուրեանի» (Կ. Պոլիս, 1893), Արշակ Չոպանեան, «Պետրոս Դուրեան» (կենսագրական եւ քննադատական ուսումնասիրութիւն, Թիֆլիս, 1894, Երեւան, 1967), Սիմոն Երեմեան, «Պետրոս Դուրեան, քննական ակնարկ իր կեանքին եւ գործին վրայ» (Կ. Պոլիս, 1911), Սիմոն Յակոբեան, «Պետրոս Դուրեան. նրա կեանքն ու երկերը» (Վիեննա, 1922), Վ. Բերզիբաշեան, «Պետրոս Դուրեան» (Երեւան, 1959), Ա. Շարուրեան, «Պետրոս Դուրեան» (1972) եւ այլն։

ԻՂՁՔ ԱՌ ՀԱՅԱՍՏԱՆ

Երբոր ցօղին փաղփուն շիթերն գիշերուան

Խոտի, թերթի, ծաղկի վըրայ կը շողան,

Երկինքն երբոր աստղեր փալփլին գիշերը`

Ցայտեն արցունք, կայծ իմ ցաւած աչերը.

Ի՜նչ, Հայաստա՛ն, քեզ մոռնա՜լ…

Երբե՛ք, այլ սեւ նոճի մ’ըլլալ, քեզ շու՛ք տալ:

Զի՛ս աստղազարդ երկին սփոփել չէ՛ կարող,

Մասեաց սարին արտասուալից է նա քօղ,

Ձեր յիշատակն ինծի համար հեշտագին՝

Նըման կուսին սիրոյ առջի արցունքին.

Դամբա՛նք, աւե՛րք, Ձեզ մոռնա՜լ…

Երբե՛ք, այլ ուղխ մ’արցունք ըլլալ, Ձեզ թա՛ց տալ:

Երկաթ, շղթայ, զնդան, անդունդք ու վըհեր,

Ամպրոպ ու շանթ, մահուան զանգակ ու ջահեր,

Չէ՛, չե՛ն կարող պահ մը Ձեր վառ յիշատակ

Ծածկել սեւի ու սոսկումի՝ վէմի տակ.

Ազա՛տ օրե՛ր, Ձեզ մոռնա՜լ…

Երբե՛ք, այլ հուր մ’ըլլալ եւ Ձեզ Հայու՛ն տալ:

Զուարթ բնութեան այն կամարներն ծաղկահիւս,

Բոյր, կայծ ու գէղ, նայուածք, ժըպիտ սիրուհուոյս,

Անուշ հովեր, արծաթ ալիք վըտակին

Ձեր հուրն սրտէս պահ մը առնել չը կրցին.

Փառա՛ց օրեր, Ձեզ մոռնա՜լ

Երբե՛ք, պատրոյգ մ’ըլլալ այլ Ձեզ, ու լո՛յս տալ:

Արշալոյսին տժգոյն աստղեր երբ փալփլին,

Գողտըր գեղգեղն վարդակարօտ բուլբուլին,

Բնութեան դաշնակք, ո՜հ չե՛ն կրնար նուաճէր

Ձեր հառաչներն որով մռընչեն նոճիներ

Սե՛ւ սե՛ւ օրեր, Ձեզ մոռնա՜լ...

Երբե՛ք, արիւն մ’ըլլալ եւ Ձեզ կարմի՛ր տալ:

Թերեւս ժպտին Մասեաց մըթին սարերը,

Կամ արտասուին Սիպերիոյ սառերը,

Բայց սեւ հոգիք ու սեւ ճանկեր չե՛ն կրնար

Խեղդել իմ ձայնս, փշրել փըշոտ իմ քնար.

Արդարութի՛ւն, քեզ մոռնա՜լ,

Երբե՛ք, այլ սուր մ’ըլլալ, սրտեր քեզ մուտ տալ:

Մինչ ց’ե՞րբ գոչեմ, ձայնըս մէկը չը լըսէր,

Հայն իւր ժանգոտ շղթան երբե՛ք չը սարսէր

Վայրկեան մ’ինձ հետ դեռ իրաւունք չ’թոթովեց

Հայն զի՛ս ծաղրեց, եւ ձայն մը զիս չը թովեց.

… Դեռ կը գոչեմ Ձեզ, Հայե՛ր,

Որ դամբանիս մէջ չը լըսեմ Ձեր վայեր:

Հարուստն ու կղեր թէ ազգ ըզգան ու վառին,

Թէ « լոյս եւ սէր» Հայ սրտերուն մէջ թառին,

Թէ լուսոյ դարն երկնէ «ազատ զաւակներ»,

Թէ եղբայրութեան սիրոյ վառին կըրակներ,

Թէեւ ըլլամ ես մեռել ,

Դամբանէս դուրս կը նետուիմ

ԱԶԱՏ Հայն տեսնել

1869

ՏՐՏՈՒՆՋՔ

Էհ, մնաք բարով, Աստուած եւ արեւ,

Որ կը պըլպըլաք իմ հոգուոյս վերեւ...

Աստղ մ’ալ ես կ'երթամ հաւելուլ երկնից,

Աստղերն ի՞նչ են որ, եթէ ո՛չ անբիծ

Եւ թշուառ հոգուոց անէծք ողբագին,

Որք թըռին այրել ճակատն երկնքին.

Այլ այն Աստուծոյն՝ շանթերու արմա՜տ՝

Հաւելուն զէնքերն ու զարդերն հըրատ...

Այլ, ո՜հ, ի՞նչ կ’ըսեմ... շանթահարէ զիս,

Աստուա՛ծ, խոկն հըսկայ փշրէ հյուլէիս,

Որ ժպըրհի ձգտիլ, սուզիլ խորն երկնի,

Ելնել աստղերու սանդուղքն ահալի...

Ողջոյն քե՜զ, Աստուած, դողդոջ էակին,

Շողին, փըթիթին, ալուոյն ու վանկին,

Դու որ ճակտիս վարդն եւ բոցն աչերուս

Խլեցիր թրթռումս շրթանց, թռիչն հոգուոյս,

Ամպ տըւիր աչացս, հեւք տըւիր սրտիս,

Ըսիր մահուան դուռն ինձ պիտի ժպտիս,

Անշուշտ ինձ կեանք մը կազմած ես ետքի

Կեանք մ’անհուն շողի, բոյրի, աղօթքի.

Իսկ թէ կորնչի պիտի իմ հուսկ շունչ

Հոս մառախուղի մէջ համր անշըշունջ,

Այժմէն թող ո՛ր շանթ մ’ըլլամ դալկահար,

Պլլըւիմ անուանդ մռնչեմ անդադար,

Թող անեծք մըլլամ քու կողըդ խըրիմ,

Թող յորջորջեմ քեզ «Աստուած ոխերիմ»։