Κλωνοποίηση και βιοηθική (Cloning and Bioethics): Κλωνοποίηση ανθρώπων και δικαιώματα

By Δ. Ευάγγελος Πρωτοπαπαδάκης

Ο μόνος τρόπος να ανακαλύψουμε τα όρια του εφικτού, έγραψε κάποτε ο Arthur C. Clarke, είναι να τα υπερβούμε αναζητώντας το ανέφικτο. Αυτό φαντάζει απόλυτα ταιριαστό στην σύγχρονη Γενετική γενικώς, και ιδιαίτερα στην πλέον προβεβλημένη -αλλά και περισσότερο διαφιλονικούμενη- δυνατότητά της, την κλωνοποίηση ανθρώπων.
Σε συζητήσεις που αφορούν ζητήματα προκλητικά και αμφιλεγόμενα όσο η κλωνοποίηση ανθρώπων είναι εύλογο να εμφιλοχωρούν μεταξύ άλλων αστήρικτες κινδυνολογίες, συναισθηματικές κραυγές και απόπειρες εύκολου εντυπωσιασμού. Το βιβλίο αυτό, κρατώντας απόσταση από προσεγγίσεις τέτοιου είδους, επιλέγει να εστιάσει με νηφαλιότητα στα δικαιώματα του ανθρώπου και του ηθικού προσώπου, και αποπειράται να διερευνήσει τον βαθμό στον οποίον ορισμένα από αυτά ενδέχεται...

• Language: Ελληνικά
• Publisher: Papazisis Publishers
• Release date: Aug 2, 2023
• ISBN: 9789600231878

Book preview

protopapadakis_fcv.jpg

ΣΕΙΡΑ: ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ – ΜΕΛΕΤΕΣ

Διεύθυνση σειράς: Δημήτρης Ν. Λαμπρέλης

Εκδόσεις ΠΑΠΑΖΗΣΗ ΑΕΒΕ

Ευάγγελος Δ. Πρωτοπαπαδάκης

Κλωνοποίηση και Βιοηθική

Κλωνοποίηση ανθρώπων και δικαιώματα

E-ISBN: 978-960-02-3187-8

P-ISBN: 978-960-02-2782-6

Copyright ©

2013 Εκδόσεις ΠΑΠΑΖΗΣΗ ΑΕΒΕ

Νικηταρά 2 & Εμμ. Μπενάκη, 106 78 Αθήνα

Τηλ.: 210-3822.496, 210-3838.020

Fax: [phone]

site: www.papazisi.gr

e-mail: [e-mail]

Printfair (digital & offset solutions)

Σόλωνος 119, 106 81 Αθήνα

Τηλ.: 210-3300.606

site: www.printfair.gr

e-mail: [e-mail]

ΕΥΑΓΓΕΛΟΣ Δ. ΠΡΩΤΟΠΑΠΑΔΑΚΗΣ

ΚΛΩΝΟΠΟΙΗΣΗ

ΚΑΙ ΒΙΟΗΘΙΚΗ

ΚΛΩΝΟΠΟΙΗΣΗ ΑΝΘΡΩΠΩΝ

ΚΑΙ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΠΑΖΗΣΗ

ΑΘΗΝΑ 2013

Στην μητέρα μου

ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ

Αισθάνομαι την ανάγκη να ευχαριστήσω θερμά για την συμβολή της στην ολοκλήρωση του ανά χείρας βιβλίου την κυρία Μυρτώ Δραγώνα-Μονάχου, Ομότιμη Καθηγήτρια Φιλοσοφίας του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών και του Πανεπιστημίου Κρήτης, η οποία μοιράστηκε μαζί μου τις πολύτιμες γνώσεις και απόψεις της για την Ηθική και την Βιοηθική, και, ιδίως, τις σχετικές με τα δικαιώματα του ηθικού προσώπου και του ανθρώπου. Χωρίς την συνδρομή της η πραγμάτευση των ζητημάτων με τα οποία καταπιάνεται το βιβλίο αυτό δεν θα είχε την – όποια – πληρότητα τώρα διαθέτει. Την ευχαριστώ, επίσης, για τις συνολικές επί μέρους παρατηρήσεις της, χάρη στις οποίες συμπληρώθηκαν κενά και προλήφθηκαν αβλεψίες.

Οι γνώσεις μου περί την Γενετική και την Βιολογία δεν θα μου επέτρεπαν να πραγματευθώ λεπτομερώς τα σχετικά με την κλωνοποίηση ζητήματα, εάν δεν είχα την συνδρομή δύο εξαιρετικών επιστημόνων με μεγάλη εξειδίκευση στα σχετικά αντικείμενα: της κυρίας Γεωργίας Βρυώνη, Επίκουρης Καθηγήτριας Μικροβιολογίας του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, και του κυρίου Μιλτιάδη Τύπα, Καθηγητή Γενετικής και Μικροβιακής Γενετικής του ιδίου Πανεπιστημίου. Τους ευχαριστώ θερμά και τους δύο διότι έκαναν τον κόπο να ελέγξουν την ορθότητα των όσων αφορούν την γενετική γενικότερα, και την κλωνοποίηση ειδικότερα. Οι παρατηρήσεις τους προσέδωσαν στο βιβλίο επιστημονική ακρίβεια και εγκυρότητα, και χάρισαν στον συγγραφέα του αίσθημα ασφάλειας. Τους ευχαριστώ θερμά και για τα δύο.

Θερμές ευχαριστίες οφείλω, επίσης, στον κύριο Κωνσταντίνο Δημητρακόπουλο, Καθηγητή Λογικής του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, για την συμβολή του στην πραγμάτευση των σχετικών με τον νόμο του Leibniz για την ταυτότητα των αδιακρίτων, καθώς και του αντίστοιχου νόμου του McTaggart για την ανομοιότητα των διακριτών. Η καθοδήγησή του μου επέτρεψε μια σύντομη μεν, αλλά χρήσιμη περιήγηση στον γοητευτικό χώρο της Λογικής.

Δεν θα μπορούσα, τέλος, να μην ευχαριστήσω τον πατέρα μου που, όπως πάντοτε, διόρθωσε επιμελώς τα τυπογραφικά δοκίμια και επέφερε ουσιαστικές βελτιώσεις στο ενίοτε πυκνό και, συνεπώς, δυσνόητο ύφος ορισμένων τμημάτων του βιβλίου.

Χωρίς την συμβολή όλων εκείνων που ευχαριστώ στο σύντομο αυτό σημείωμα, το ανά χείρας βιβλίο θα ήταν βεβαρημένο με περισσότερες ελλείψεις από αυτές που η καλή προαίρεση του αναγνώστη μπορεί να συγχωρήσει.

ΠΡΟΛΟΓΟΣ

Η Βιοηθική αποτελεί πολύπτυχο και πολυσχιδή διεπιστημονικό κλάδο της Εφαρμοσμένης Ηθικής. Στο σύντομο αυτό πόνημα επέλεξα να εξετάσω μόνον ένα από τα ζητήματα με τα οποία ο κλάδος της Βιοηθικής απασχολείται, συγκεκριμένα αυτό που αφορά την αναπαραγωγική κλωνοποίηση ανθρώπων. Η επιλογή της συγκεκριμένης θεματικής οφείλεται στο γεγονός πως αυτή, κατά την γνώμη μου, συγκεφαλαιώνει σε σημαντικό βαθμό με χαρακτηριστικό τρόπο και με επαρκή πληρότητα τόσο την ουσία, όσο και την αποστολή της Βιοηθικής, η οποία σήμερα καλείται να εξετάζει, να αξιολογεί και, ει δυνατόν, να απαντά σε ερωτήματα που έως πρόσφατα τα θεωρούσαμε είτε υποθετικά, είτε με ικανοποιητικό τρόπο διευθετημένα, όμως στις μέρες μας τίθενται κατά τρόπο επιτακτικό. Πότε ξεκινά και πότε τελειώνει η ανθρώπινη ζωή, πώς δημιουργείται, από ποιες παραμέτρους αυτή καθορίζεται, πόσο ευρεία είναι η δικαιοδοσία μας να παρεμβαίνουμε στο μέλλον ενός συγκεκριμένου ατόμου – αλλά και του είδους μας συνολικά – μέσω της τροποποίησης του γονιδιώματος, ποια δικαιώματα και ποιες υποχρεώσεις περιγράφουν τα περιθώρια της επιστημονικής έρευνας, τι κάνει έναν άνθρωπο να είναι αυτός ο συγκεκριμένος άνθρωπος που είναι και όχι κάποιος άλλος, αυτοί είναι ορισμένοι από τους κυριότερους προβληματισμούς που απασχολούν την σύγχρονη Βιοηθική. Η αναπαραγωγική κλωνοποίηση ανθρώπων ως ηθικό ζήτημα ενσωματώνει τους περισσότερους από τους προβληματισμούς αυτής της μορφής.

Κάθε ηθικό ζήτημα – παράλληλα με τα πρακτικής υφής προβλήματα που συνεπάγεται για τα ηθικά πρόσωπα – θέτει ερωτήματα, άλλοτε εντελώς νέα, και άλλοτε παλαιότερα, τα οποία ωστόσο πλέον εμφανίζονται διαρθρωμένα σε διαφορετική βάση. Μεταξύ των ερωτημάτων που θέτει η κλωνοποίηση επέλεξα να εξετάσω αποκλειστικά εκείνο που αφορά το εάν και σε ποιο βαθμό η αναπαραγωγική κλωνοποίηση ανθρώπων – στην περίπτωση που αυτή κάποτε περάσει από το στάδιο της δυνατότητας σε αυτό της πραγματικότητας – θα μπορούσε να ενισχύσει ή να πλήξει ορισμένα από τα δικαιώματα που τείνουμε να αναγνωρίζουμε στους εαυτούς μας. Ανάμεσα στα πολλά και ποικίλα δικαιώματα που επικαλούνται όσοι εγκύπτουν στο ζήτημα της αναπαραγωγικής κλωνοποίησης ανθρώπου είτε για να την υποστηρίξουν, είτε για να την απορρίψουν, εστίασα σε πέντε: στο δικαίωμα στην ελευθερία της επιστημονικής έρευνας, σε αυτό στην αναπαραγωγική ελευθερία, στο αντίστοιχο στην μοναδικότητα, σε εκείνο στην άγνοια και, τέλος, στο δικαίωμα σε ένα ανοικτό μέλλον. Οι λόγοι για τους οποίους επέλεξα αυτά – και όχι άλλα – είναι τρεις: [α] Τα δικαιώματα αυτά θεωρούνται κεντρικά στην σχετική συζήτηση, και η διεθνής βιβλιογραφία επικεντρώνεται κυρίως σε αυτά. [β] Αποτελούν είτε ήδη αναγνωρισμένα δικαιώματα που, όμως, έχουν αποκτήσει νέες πολύ ενδιαφέρουσες πτυχές – τέτοιο είναι το δικαίωμα, για παράδειγμα, στην αναπαραγωγική ελευθερία – και πλέον εξετάζονται υπό νέο πρίσμα, είτε νεοπαγή δικαιώματα, τα οποία οι εισηγητές τους προτείνουν ως αναγκαίες προσθήκες στα ήδη υπάρχοντα, και τούτο ακριβώς λόγω των σχετικών εξελίξεων στην Γενετική – τέτοιο είναι, επί παραδείγματι, το δικαίωμα στην άγνοια ή το αντίστοιχο στο ανοικτό μέλλον. [γ] Κυρίως, όμως, η επιλογή μου αυτή οφείλεται στο γεγονός πως η συζήτηση γύρω από τα συγκεκριμένα δικαιώματα απετέλεσε πρόκληση για την σκέψη μου, και ελπίζω να έχει την ίδια επίδραση στην σκέψη του αναγνώστη. Η δύναμη, άλλωστε, που ασκεί στην ανθρώπινη σκέψη η Φιλοσοφία δεν έχει μικρή σημασία, ώστε να την παραβλέπουμε: είναι ίσως ο σημαντικότερος λόγος για τον οποίον αυτή θεραπεύεται αδιαλείπτως από τους ανθρώπους κάθε εποχής. Για την Εφαρμοσμένη Ηθική και την Βιοηθική, οι οποίες από την φύση τους καλούνται να εγκύψουν σε ζητήματα ενίοτε τεχνικά και, συνακόλουθα, κάπως ακατάλληλα για την ανέμελη περιπλάνηση της σκέψης, η δύναμη του επιχειρήματος αποκτά επιπρόσθετη αξία.

Κατά την πραγμάτευση των επιχειρημάτων που μετέρχονται όσοι επικαλούνται τα προαναφερθέντα δικαιώματα σε σχέση με την κλωνοποίηση, θέλησα να παραμείνω σταθερά στο ηθικό σκέλος των σχετικών συζητήσεων, αποφεύγοντας τον πειρασμό να υπεισέλθω στις επιστημονικής, θεολογικής και νομικής φύσεως πτυχές των συγκεκριμένων θεμάτων. Αυτές, παρότι είναι εξ ίσου – και ενίοτε περισσότερο – σημαντικές και ενδιαφέρουσες, απαιτούν εξειδικευμένες γνώσεις, τις οποίες ο ίδιος δεν διαθέτω. Εκεί που ήταν απαραίτητο να αναφερθώ σε τέτοιου είδους πτυχές – ιδίως όταν, χάριν της πληρότητας της συζήτησης, έπρεπε να αναφερθώ σε θέματα που αφορούν την γενετική και την βιολογία –, προσέτρεξα στην συνδρομή καταξιωμένων και εξειδικευμένων επιστημόνων, τους οποίους και ευχαριστώ θερμά (βλέπε τις Ευχαριστίες). Σε ό, τι αφορά την θεολογική διάσταση των θεμάτων που το βιβλίο αυτό πραγματεύεται, επέλεξα να μην την προσεγγίσω διόλου για δυο λόγους:

[α] Αφ’ ενός διότι ο σκοπός του βιβλίου δεν είναι να προσφέρει σφαιρική γνώση για τα υπό εξέταση ζητήματα, αλλά να διερευνήσει εις βάθος μια τους μόνον διάσταση, την ηθική. [β] Αφ’ ετέρου διότι η θεολογική διάσταση των επί μέρους θεμάτων που αφορούν την κλωνοποίηση έχει εκτεθεί διεξοδικώς από εξειδικευμένους επιστήμονες, ορισμένα από τα έργα των οποίων αναφέρονται στην Βιβλιογραφία. Σε συμπλήρωση των ανωτέρω, αποτελεί εδραιωμένη πεποίθησή μου πως η διεπιστημονικότητα τόσο της Βιοηθικής, όσο και κάθε αντίστοιχου γνωστικού αντικειμένου, επιβάλλει όχι την πολυπραγμοσύνη, αλλά την εξειδίκευση. Η επιδίωξη αυτής της τελευταίας μπορεί να συμβάλει γόνιμα στον σχετικό διεπιστημονικό διάλογο, ενώ η πολυπραγμοσύνη πολλές φορές οδηγεί σε ασάφεια και παρανοήσεις.

Η ευρύτερη ηθική συζήτηση σχετικά με την κλωνοποίηση, καθώς και τα επί μέρους θέματα που αναπτύσσονται στο βιβλίο αυτό, προσφέρονται για εντυπωσιακές μεν, αλλά ελάχιστα επιστημονικές προσεγγίσεις εικοτολογικού χαρακτήρα. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι η κλωνοποίηση γενικώς βρίσκεται ακόμη σε πρώιμο στάδιο, ενώ, ειδικότερα, η έρευνα για την αναπαραγωγική κλωνοποίηση ανθρώπων δεν έχει καν ξεκινήσει. Συνεπώς, οι επιπτώσεις που αυτή η τελευταία θα μπορούσε να έχει συχνά προσφέρονται ως αντικείμενο εικασιών και κατ’ αναλογίαν προβλέψεων, κάποιες από τις οποίες φαίνονται τόσο φορτισμένες συναισθηματικά και αστήρικτες με βάση τα μέχρι τούδε πορίσματα της επιστήμης, ώστε να μην φαντάζουν καν εύλογες. Συχνά, φέρ’ ειπείν, προβάλλονται επιχειρήματα που εστιάζουν στο ενδεχόμενο η αναπαραγωγική κλωνοποίηση ανθρώπων να επιτρέψει την μαζική παραγωγή δικτατόρων, πειθήνιων ατόμων για πολεμικούς σκοπούς, ατόμων που δεν θα υπόκεινται σε ηθικό καταλογισμό και άλλα τέτοια – επιχειρήματα τα οποία γενικώς θεωρούνται επιστημονικώς αστήρικτα και, συνεπώς, εντελώς αυθαίρετα. Απέφυγα να συμπεριλάβω στην εξέτασή μου τέτοιου είδους προσεγγίσεις, πιστεύοντας πως κάθε επιχείρημα που κινείται σε παρόμοιο πλαίσιο μπορεί να πείσει μόνον εκείνον που είναι είτε ήδη πεπεισμένος, είτε έτοιμος να πεισθεί και πως, κατά συνέπεια, η όποια προσέγγιση αυτής της μορφής διαθέτει το ίδιο κύρος και την ίδια βαρύτητα με την διαμετρικά αντίθετή της, καθώς και με οποιαδήποτε άλλη.

Η Βιοηθική, πέρα από την πρόδηλη χρησιμότητά της για τον άνθρωπο και την κοινωνία, αποτελεί και έναν εξόχως γοητευτικό κλάδο της Εφαρμοσμένης Ηθικής, αφού μας καλεί να επανακαθορίσουμε όρους, έννοιες, στάσεις, αντιλήψεις, αξιολογήσεις και παγιωμένες πρακτικές. Για όποιον είναι πρόθυμος να ασχοληθεί με την Βιοηθική, αυτή αποτελεί την άδεια εισόδου σε έναν παρθένο γενναίο καινούριο κόσμο γεμάτο κινδύνους, προκλήσεις, αλλά και υποσχέσεις. Ελπίζω, αν μη τι άλλο, το βιβλίο αυτό να βοηθήσει τον αναγνώστη να αποκομίσει, τουλάχιστον, μια αίσθηση της δυναμικής και της γοητείας του αντικειμένου.

Ε. Δ. Πρωτοπαπαδάκης

Αθήνα 2013

ΒΙΟΗΘΙΚΗ – ΜΙΑ ΣΥΝΤΟΜΗ ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Τον Απρίλιο του 1985 διοργανώθηκε στο Rambouillet Διεθνές Συνέδριο Βιοηθικής. Στην ομιλία με την οποία κήρυξε την έναρξη των εργασιών του συνεδρίου ο τότε πρόεδρος της Γαλλικής Δημοκρατίας François Mitterrand, μεταξύ άλλων, είχε αναφέρει τα εξής:

Κατά βάθος, η ιστορία των δικαιωμάτων του ανθρώπου, η οποία δικαίως προκαλεί τόσες έντονες αντιπαραθέσεις, είναι η ιστορία μιας κατακτήσεως: της ιδέας του ανθρώπου. Τι θα γίνει τώρα, εάν αυτή η έννοια του ανθρώπου μπορεί να τροποποιηθεί από την επιστήμη; Τι θα συμβεί με έννοιες τόσο θεμελιώδεις όπως η ζωή, ο θάνατος, η συγγένεια;¹

Το επαχθές έργο της απόπειρας να απαντηθούν τα ανωτέρω ερωτήματα, καθώς και άλλα συναφή, έχει αναλάβει ένα νεοπαγές διεπιστημονικό πεδίο με δυσδιάκριτα όρια και όχι πλήρως αποκρυσταλλωμένο μέχρι τώρα², αυτό της Βιοηθικής. Η Βιοηθική ανήκει σε έναν επίσης νέο κλάδο της Ηθικής Φιλοσοφίας, αυτόν της Εφαρμοσμένης Ηθικής, με τον οποίον ενίοτε ταυτίζεται πλήρως ως προς το περιεχόμενό του από ορισμένους³, με αποτέλεσμα οι δύο όροι κάποιες φορές να χρησιμοποιούνται αδιακρίτως.⁴ Δεδομένου, ωστόσο, ότι η Βιοηθική αποτελεί απότοκο πολύ συγκεκριμένων εξελίξεων στον χώρο της Ιατρικής, της Βιολογίας, της Γενετικής και της Βιοτεχνολογίας⁵, εξελίξεων οι οποίες εν πολλοίς δημιούργησαν – ή ενίσχυσαν σε τέτοιον βαθμό, ώστε να καταστήσουν την επίλυσή τους επιτακτική – τα ηθικά ζητήματα που η Βιοηθική καλείται να αντιμετωπίσει, ενώ η Εφαρμοσμένη Ηθική απασχολείται με ένα ευρύτερο φάσμα ηθικών προβληματισμών, η ταύτιση της Βιοηθικής με την Εφαρμοσμένη Ηθική φαίνεται είτε να διευρύνει κατά τρόπο ανοίκειο και αλυσιτελή το πεδίο εστίασης της Βιοηθικής, είτε να στενεύει αντιστοίχως εκείνο της Εφαρμοσμένης Ηθικής. Συνεπώς, η άποψη που πλέον προβάλλεται από πολλούς και έχει παγιωθεί στην διεθνή βιβλιογραφία⁶, ότι, δηλαδή, η Βιοηθική αποτελεί έναν από τους κλάδους της Εφαρμοσμένης Ηθικής⁷ – από κοινού με άλλους, όπως η Ιατρική Ηθική, η Ηθική του Κυβερνοχώρου, η Επιχειρησιακή Ηθική, η Περιβαλλοντική Ηθική κ.ά. – φαίνεται να είναι περισσότερο ενημερωμένη και προσήκουσα, καθώς και καλύτερα εναρμονισμένη με τις ιδιαιτερότητες και τις απαιτήσεις του συγκεκριμένου κλάδου. Συνεπώς, στην σύντομη αυτή εισαγωγή – αλλά και συνολικά στο ανά χείρας βιβλίο – θα αναφέρομαι στην Βιοηθική όχι ως ταυτόσημη με την Εφαρμοσμένη Ηθική, αλλά ως έναν από τους κλάδους αυτής.

I

Η επινόηση του όρου Βιοηθική συνήθως τοποθετείται χρονικά στο 1970-71, και πιστώνεται στον Van Rensselaer Potter, χωρίς, ωστόσο, αυτό να είναι ακριβές. Η πρώτη καταγεγραμμένη αναφορά του όρου εντοπίζεται σε ένα άρθρο που δημοσίευσε το 1927 ο Fritz Jahr⁸, προτεστάντης θεολόγος από το Γερμανικό κρατίδιο της Σαξονίας, με εντελώς διαφορετικό, ωστόσο, νόημα από αυτό που σήμερα διαθέτει.⁹ Ο Jahr, συγκεκριμένα, αντιλαμβανόταν την Βιοηθική (Bio-Ethik) ως την επιστήμη που θα τεκμηρίωνε τα ηθικά καθήκοντα του ανθρώπου όχι μόνον προς τους συνανθρώπους του, αλλά και προς όλα τα έμβια όντα και οργανισμούς, των ζώων και των φυτών συμπεριλαμβανομένων.¹⁰

Μισό αιώνα αργότερα, συγκεκριμένα το 1970, ο όρος επανέρχεται στην διεθνή βιβλιογραφία με το άρθρο του Van Rensselaer Potter, βιοχημικού και καθηγητού ογκολογίας στο Πανεπιστήμιο του Wisconsin, υπό τον τίτλο Bioethics: Science of Survival¹¹, καθώς και με το βιβλίο του ιδίου έναν χρόνο αργότερα, Bioethics: Bridge to the Future.¹² Και στα δύο έργα του ο Potter, όπως και πριν από αυτόν ο Jahr, έδινε στην Βιοηθική ένα νόημα πολύ ευρύτερο από αυτό που σήμερα διαθέτει. Συγκεκριμένα, την αντιλαμβανόταν ως επιστήμη της επιβίωσης κατά την οικολογική έννοια του όρου, δηλαδή ως διεπιστημονική έρευνα η οποία θα είχε ως στόχο της την διασφάλιση της ύπαρξης και της ευημερίας της βιόσφαιρας.¹³ Η αντίληψη του Potter τόσο για το περιεχόμενο της έννοιας, όσο και για την στοχοθεσία της Βιοηθικής ουδέποτε υιοθετήθηκε, αφού, εάν συνέβαινε κάτι τέτοιο, ο υπό σύσταση κλάδος προφανέστατα θα οδηγείτο σε αλληλεπικαλύψεις όχι μόνον με την Οικολογία, αλλά και με έναν ιδιαίτερα δυναμικό κλάδο της Εφαρμοσμένης Ηθικής, ο οποίος κατά το τελευταίο τέταρτο του εικοστού αιώνα είχε ήδη περιχαρακώσει τον χώρο του και καθιερωθεί, την Περιβαλλοντική Ηθική.¹⁴

Ήδη από το 1971, όταν ο Andre Hellegers ίδρυσε το πρώτο Ινστιτούτο Βιοηθικής, το The Joseph and Rose Kennedy Institute for the Study of Human Reproduction and Bioethics¹⁵, η Βιοηθική στράφηκε περισσότερο στις εξελίξεις στον χώρο της ιατρικής, της γενετικής και της βιοτεχνολογίας. Για τον Hellegers η Βιοηθική ήταν προορισμένη να αποτελέσει τον επιστημονικό κλάδο που θα συνδύαζε την ιατρική και την ηθική γνώση, και θα λειτουργούσε ως διαμεσολαβητής μεταξύ των αντιστοίχων επιστημών.¹⁶

II

Μέχρι σήμερα η Βιοηθική έχει λάβει ποικίλους ορισμούς, στο πλαίσιο των οποίων το αντικείμενό της ενίοτε συνδέεται πολύ στενά με αυτό της Ιατρικής Ηθικής – είτε επειδή η Βιοηθική γίνεται αντιληπτή ως απότοκος αυτής¹⁷, είτε επειδή θεωρείται απολύτως συναφής κλάδος.¹⁸ Ορισμένες φορές, πάλι, τα όρια του αντικειμένου της Βιοηθικής διευρύνονται τόσο, ώστε να συμπεριλαμβάνουν οικολογικά, περιβαλλοντικά και οικονομικά ζητήματα που σχε­τίζονται με την επιβίωση του είδους μας¹⁹, προφανώς υπό την επιρροή των πρώιμων αντιλήψεων περί Βιοηθικής των Jahr και Potter, οι οποίες αναφέρθηκαν προηγουμένως. Άλλοτε τα όρια της Βιοηθικής γίνονται αντιληπτά ως στενότερα, ούτως ώστε να διαλαμβάνουν μόνον ζητήματα που άπτονται της βιοϊατρικής και της βιοτεχνολογίας.²⁰

Σε κάθε περίπτωση, πάντως, όλες οι προσεγγίσεις συντείνουν στα εξής: [α] η Βιοηθική είναι διεπιστημονικός κλάδος και αποτελεί σημείο συνάντησης επιστημών όπως η Ηθική, η Νομική Επιστήμη, η Βιολογία, η Ιατρική, η Γενετική, η Βιοϊατρική, κ.ά., [β] η πρωτοκαθεδρία – ως εκ της φύσεως του αντικειμένου – ανήκει στην Ηθική²¹, [γ] η ανάγκη ενασχόλησης με την Βιοηθική έχει επιβληθεί από τις αλματώδεις εξελίξεις στον χώρο των καλουμένων επιστημών της ζωής²², [δ] αντικείμενο ενασχόλησης της Βιοηθικής είναι τα ηθικά προβλήματα που αναφύονται από τις εξελίξεις στον χώρο των εν λόγω επιστημών, δηλαδή της ιατρικής επιστήμης, της βιολογίας και της γενετικής μηχανικής, και αφορούν τις επιπτώσεις των εξελίξεων αυτών στον άνθρωπο από ηθική, θρησκευτική, κοινωνική, πολιτική και νομική σκοπιά²³, [ε] σκοπός της Βιοηθικής είναι η διευθέτηση των