Απλά μαθήματα οικονομίας

By Θεόδωρος Λιανός Π.

Οι οικονομικές έννοιες και η ορολογία με την οποία εκφράζονται αυτές οι έννοιες είναι πλέον σημαντικό μέρος των καθημερινών συζητήσεων, ιδιωτικών και δημοσίων. Τα άρθρα των εφημερίδων και όχι μόνο στις οικονομικές σελίδες, οι ειδήσεις στο ραδιόφωνο, οι συζητήσεις στην τηλεόραση κ.λπ. περιέχουν πλέον οικονομικές έννοιες και όρους τους οποίους κανείς δεν μπαίνει στον κόπο να εξηγήσει.
Πολλοί άνθρωποι έχουν κάποια ιδέα για το τι περίπου είναι η παγκοσμιοποίηση, ο πληθωρισμός, η ανεργία, το χαρτοφυλάκιο, ο FTSE-40 κ.λπ. αλλά στις περισσότερες περιπτώσεις είτε η γνώση είναι ελλιπής είτε είναι εσφαλμένη. Σε πολλές βέβαια περιπτώσεις υπάρχει πλήρης άγνοια των οικονομικών φαινομένων και των αντίστοιχων εννοιών.

• Language: Ελληνικά
• Publisher: Papazisis Publishers
• Release date: Aug 2, 2023
• ISBN: 9789600230987

Book preview

9789600230987.jpg

ISBN: 978-960-02-3098-7

Copyright ©

2008 Εκδόσεις ΠΑΠΑΖΗΣΗ ΑΕΒΕ

Νικηταρά 2 & Εμμ. Μπενάκη, 106 78 Αθήνα

Τηλ.: 210-3822.496, 210-3838.020

Fax: [phone]

site: www.papazisi.gr

e-mail: [e-mail]

ΓΡΑΦΙΚΕΣ ΤΕΧΝΕΣ «ΓΡΑΜΜΑ»

Πληκτρολόγηση, Σελιδοποίηση,

Ψηφιοποίηση βιβλίων, Ηλεκτρονικές υπηρεσίες

Ζωοδόχου Πηγής 31, 106 81 Αθήνα

Τηλ.: 210-3807.703

ΘΕΟΔΩΡΟΣ Π. ΛΙΑΝΟΣ

ΑΠΛΑ

ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ

EKΔOΣEIΣ ΠAΠAZHΣH

AΘHNA 2005

ΠΡΟΛΟΓΟΣ

Oι οικονομικές έννοιες και η ορολογία με την οποία εκφράζονται αυτές οι έννοιες είναι πλέον σημαντικό μέρος των καθημερινών συζητήσεων, ιδιωτικών και δημοσίων. Tα άρθρα των εφημερίδων και όχι μόνο στις οικονομικές σελίδες, οι ειδήσεις στο ραδιόφωνο, οι συζητήσεις στην τηλεόραση κ.λπ. περιέχουν πλέον οικονομικές έννοιες και όρους τους οποίους κανείς δεν μπαίνει στο κόπο να εξηγήσει.

Πολλοί άνθρωποι έχουν κάποια ιδέα για το τι περίπου είναι η παγκοσμιοποίηση, ο πληθρωρισμός, η ανεργία, το χαρτοφυλάκιο, ο FISE-40 κ.λπ. αλλά στις περισσότερες περιπτώσεις είτε η γνώση είναι ελλιπής είτε είναι εσφαλμένη. Σε πολλές βέβαια περιπτώσεις υπάρχει πλήρης άγνοια των οικονομικών φαινομένων και των αντιστοίχων εννοιών.

Για την λύση πολλών προβλημάτων δεν χρειάζονται ειδικές οικονομικές γνώσεις. Oι άνθρωποι καθοδηγούμενοι από τις ανάγκες τους και τους περιορισμούς υπό τους οποίους ζουν, μπορούν να πάρουν άριστες οικονομικές αποφάσεις. Eκατομμύρια νοικοκυρές παίρνουν καθημερινά πολλές άριστες αποφάσεις για τα οικονομικά του νοικοκυριού, π.χ. τι και πόσο θα αγοράσουν από κάθε αγαθό, χωρίς καμία γνώση οικονομικής θεωρίας. Δεν είναι βέβαιο, ότι οι νομπελίστες των οικονομικών, θα διαχειρίζονταν καλλίτερα τα οικονομικά του νοικοκυριού απ’ ότι οι μητέρες μας.

Eν τούτοις, για πολλά ζητήματα, ιδιωτικού ή δημοσίου χαρακτήρα, η γνώση και η σωστή ενημέρωση γύρω από τα γενικά οικονομικά προβλήματα μπορεί να είναι εξαιρετικά χρήσιμη. Όσο πληρέστερη γνώση και πληροφόρηση έχουμε, τόσο καλλίτερες θα είναι οι αποφάσεις μας. Aυτό αφορά όχι μόνο τον ιδιωτικό αλλά και το δημόσιο βίο.

H φιλοδοξία αυτού του βιβλίου, που περιέχει είκοσι οκτώ απλά μαθήματα οικονομίας, είναι να παρουσιάσει με απλό αλλά ακριβή και σοβαρό τρόπο βασικά ζητήματα της οικονομικής ζωής. Tο βιβλίο είναι γραμμένο για όλους εκείνους που δεν έχουν σπουδάσει Oικονομικά και που θέλουν να μάθουν πώς λειτουργεί το οικονομικό μας σύστημα. Φυσικά, και όσοι σπούδασαν Oικονομικά, αλλά έχουν εγκαταλείψει από καιρό τα εγχειρίδια Oικονομίας, θα το βρουν, ελπίζω, χρήσιμο.

Eπιθυμώ να ευχαριστήσω τον κ. Δημήτρη Eυαγγελοδήμο, διευθυντή του Oικονομικού Tαχυδρόμου, που με παρότρυνε να γράψω το ανά χείρας βιβλίο, και τις κ. Όλγα Mπατή και Kαλλιόπη Pάλλη του Oικονομικού Πανεπιστημίου Aθηνών που είχαν την τεχνική επεξεργασία του κειμένου.

Άγιος Πέτρος, Άνδρου

Θεόδωρος Π. Λιανός

17/10/2004

12.tif

KEΦAΛAIO ΠPΩTO

O ΠΛΟΥΤΟΣ ΤΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΑΣ

Ο Σκώτος φιλόσοφος Άνταμ Σμίθ δημοσίευσε το 1776 ένα βιβλίο με τίτλο «Έρευνα πάνω στη φύση και τις Αιτίες του Πλούτου των Εθνών» που συνήθως αναφέρεται απλά ως «Πλούτος των Εθνών». Αυτό είναι το πρώτο οργανωμένο σύγγραμμα οικονομικού περιεχομένου και έθεσε τις βάσεις της σύγχρονης οικονομικής επιστήμης. Πολλά συγγράμματα μετά απ’ αυτό έφεραν τον χαρακτηριστικό τίτλο «Πλουτολογία» δηλ. εξέταζαν την δημιουργία και χρησιμοποίηση του πλούτου. Είναι, λοιπόν, σκόπιμο να αρχίσουμε τα Απλά Μαθήματα Οικονομίας από την έννοια και το περιεχόμενο που έχει ο όρος «Πλούτος».

Ο πλούτος μιας κοινωνίας αποτελείται από το σύνολο των χρήσιμων πραγμάτων που η κοινωνία έχει στη διάθεσή της μέσα σε μια χρονική περίοδο. Ο ορισμός αυτός περιλαμβάνει πολλά και διάφορα πράγματα. Μερικά παραδείγματα είναι τα εξής: Τα προϊόντα που βρίσκονται μέσα στο σπίτι κάθε ατόμου, όπως τα τρόφιμα, τα ρούχα, τα έπιπλα, οι ηλεκτρικές συσκευές, τα παιχνίδια (σκάκι, τάβλι) τα βιβλία, οι εικόνες, οι φωτογραφίες, κ.α. Τα προϊόντα που βρίσκονται στα διάφορα μαγαζιά, στις επιχειρήσεις, στα εργοστάσια, στους αγρούς κλπ, όπως τα διάφορα μηχανήματα που χρησιμοποιούνται στην παραγωγή, οι πρώτες ύλες που βρίσκονται στα εργοστάσια, τα αποθέματα που έχουν οι επιχειρήσεις, κ.α. Ως πλούτο μια κοινωνίας θεωρούμε, επίσης, όλες τις χρήσιμες φυσικές δυνάμεις που έχει στη διάθεσή της όπως π.χ. το έδαφος και η γονιμότητά του, τα ποτάμια και οι λίμνες, το υπέδαφος με όσα κρύβει (μεταλλεύματα, πετρέλαιο), η ηλιοφάνεια κ.α. Παράλληλα με τις φυσικές δυνάμεις, μεγάλη σημασία, ίσως την μεγαλύτερη, έχουν οι ανθρώπινες δυνάμεις που έχει μια κοινωνία, δηλ. η καλή υγεία του πληθυσμού, η μόρφωση και η εκπαίδευσή του, οι γνώσεις που έχει αποκτήσει στο σχολείο ή στην πράξη, οι καλές συνήθειες και η επιμέλεια και η φροντίδα που επιδεικνύει στη διεκπεραίωση των υποθέσεών του. Τέλος, στον ορισμό του πλούτου περιλαμβάνεται η ιστορική κληρονομιά και ο πολιτισμός που έχει αναπτυχθεί σε μια κοινωνία από το παρελθόν της και που συνεχίζεται μέχρι το παρόν. Ένας μεγάλος πλούτος της χώρας μας είναι η αρχαία αλλά και η πιο πρόσφατη κληρονομιά μας, π.χ., οι αρχαίοι και οι βυζαντινοί ναοί, τα αγάλματα τα κείμενα των συγγραφέων μας, η μυθολογία μας και γενικά η κουλτούρα και ο πολιτισμός που το ελληνικό έθνος ανέπτυξε μέχρι σήμερα.

Το χαρακτηριστικό των πραγμάτων που αναφέρθηκαν πιο πάνω είναι ότι όλα είναι χρήσιμα για τους ανθρώπους. Άλλα είναι άμεσα χρήσιμα, άλλα είναι έμμεσα. Το φαγητό και το νερό είναι άμεσα χρήσιμα. Τα έπιπλα είναι χρήσιμα και τώρα και στο μέλλον, όσο υπάρχουν. Τα μηχανήματα είναι χρήσιμα διότι με αυτά κατασκευάζονται άλλα χρήσιμα προϊόντα, όπως π.χ. ο αργαλειός με τη βοήθεια του οποίου παράγεται το ύφασμα.Θα παρατηρήσατε ότι στον ορισμό του πλούτου δεν έχω συμπεριλάβει το χρήμα. Πράγματι, το χρήμα, δηλ. το ευρώ, το δολάριο, το γιέν, κλπ. δεν είναι πλούτος διότι δεν είναι άμεσα ή έμμεσα χρήσιμο. Δεν μπορούμε να καταναλώσουμε ένα ευρώ, δηλ, να το φάμε, να το πιούμε ή να το φορέσουμε, ούτε να το χρησιμοποιήσουμε για παραγωγή άλλων προϊόντων. Μπορούμε, βέβαια, να χρησιμοποιήσουμε ένα χαρτονόμισμα για να ανάψουμε το τζάκι ή να διακοσμήσουμε έναν τοίχο, αλλά αυτές δεν είναι οι συνηθισμένες χρήσεις του χαρτονομίσματος. Το χρήμα δεν έχει χαρακτηριστικά που να είναι κατάλληλα για ικανοποίηση των αναγκών μας. Βέβαια το χρήμα είναι χρήσιμο στην κοινωνία διότι διευκολύνει την ανταλλαγή των προϊόντων, και πράγματι η διευκόλυνση αυτή είναι μεγάλης σημασίας όπως θα δούμε στο σχετικό κεφάλαιο. Όμως το χρήμα δεν ανήκει στον πλούτο.

Τα προϊόντα της κοινωνίας, δηλ. τον πλούτο της, μπορούμε να τα ταξινομήσουμε σε διάφορες κατηγορίες. Μια χρήσιμη ταξινόμηση είναι αυτή που χωρίζει τα προϊόντα σε καταναλωτικά και σε κεφαλαιουχικά. Καταναλωτικά προϊόντα είναι αυτά που είναι έτοιμα να ικανοποιήσουν τις ανάγκες των ανθρώπων. Το γάλα, το ψωμί, το κρασί, τα ρούχα, και τα έπιπλα είναι καταναλωτικά προϊόντα. Τα προϊόντα που χρησιμοποιούμε για να φτιάξουμε άλλα προϊόντα, τα ονομάζουμε κεφαλαιουχικά. Τέτοια προϊόντα είναι, οι μηχανές των εργοστασίων, οι δρόμοι, τα λιμάνια, τα κτίρια, οι εγκαταστάσεις των επιχειρήσεων, οι επιστημονικές γνώσεις των ανθρώπων, κλπ.

Είναι σ’ όλους φανερό ότι ένα μέρος του πλούτου της κοινωνίας καταναλίσκεται για άμεση ικανοποίηση των αναγκών μας ενώ ένα άλλο μέρος χρησιμοποιείται στην παραγωγική διαδικασία, δηλ. για παραγωγή νέων προϊόντων, νέου πλούτου. Όλα τα προϊόντα και όλες οι δυνάμεις, φυσικές ή ανθρώπινες, που χρησιμοποιούνται στη παραγωγή ονομάζονται παραγωγικοί συντελεστές. Για ευκολία, έχουμε ταξινομήσει τους παραγωγικούς συντελεστές σε τρεις: (i) την εργασία που περιλαμβάνει όλες τις φυσικές και πνευματικές δυνάμεις του ανθρώπου τις οποίες αφιερώνει στην παραγωγή προϊόντων, (ii) το έδαφος (ή γη) που περιλαμβάνει όλες τις δυνάμεις του, π.χ. γονιμότητα, υπέδαφος και (iii) το κεφάλαιο, που περιλαμβάνει όλα τα προϊόντα που παράγει ο άνθρωπος με σκοπό να χρησιμοποιήσει στην παραγωγή άλλων προϊόντων. π.χ. τις μηχανές, τα φορτηγά που χρησιμοποιούνται για μεταφορές, το άροτρο που χρησιμοποιείται στην αγροτική παραγωγή κλπ. Στις σύγχρονες οικονομίες η παραγωγή των προϊόντων (ή αγαθών, όπως επίσης λέγονται) προϋποθέτει την χρησιμοποίηση ποσοτήτων από τους παραπάνω συντελεστές σε διάφορες συγκεκριμένες μορφές και ποσότητες.

Τα πράγματα που περιλαμβάνονται στον ορισμό του πλούτου έχουν ένα κοινό χαρακτηριστικό: είναι χρήσιμα για τον άνθρωπο. Επίσης, τα περισσότερα απ’ αυτά είναι περιορισμένα σε ποσότητα σε σχέση με τις ανάγκες των ανθρώπων, δηλ. είναι σπάνια. Όμως ορισμένα στοιχεία του πλούτου είναι άφθονα σε ποσότητα, όπως π.χ. η ηλιοφάνεια σε ορισμένες χώρες και ο αέρας. Ακριβώς επειδή τα στοιχεία βρίσκονται σε αφθονία χρειάζεται να τα παράγουμε, και συνεπώς δεν τα εξετάζουμε στην οικονομική επιστήμη.

Επειδή τα προϊόντα που έχουν οι άνθρωποι στη διάθεσή τους σε μια ορισμένη χρονική περίοδο π.χ. σε μία ημέρα, σ’ ένα μήνα ή σ’ ένα χρόνο, είναι περιορισμένα, είμαστε υποχρεωμένοι να έχουμε πάντα στο νου ότι πρέπει να καταναλώνουμε ότι χρειαζόμαστε για να ικανοποιήσουμε τις ανάγκες μας σήμερα, αλλά ταυτόχρονα να φροντίσουμε να έχουμε αρκετά ή περισσότερα αύριο. Αυτό σημαίνει ότι οι άνθρωποι πρέπει να βρουν ένα τρόπο να συνδέουν με ένα καλό τρόπο το παρόν και το μέλλον. Ένα καλό παράδειγμα για να φανεί αυτή η ανάγκη σύνδεσης παρόντος και μέλλοντος, είναι η παραγωγή κρέατος. Αν μας ενδιέφερε μόνο το παρόν θα μπορούσαμε να έχουμε άφθονο κρέας σφάζοντας όλα τα ζώα. Αυτό όμως θα σήμαινε την εξαφάνιση των ζώων, την καταστροφή δηλ του ζωικού κεφαλαίου, και από τον επόμενο μήνα και μετά, δηλ. στο μέλλον, δεν θα είχαμε καθόλου κρέας. Συνεπώς οι άνθρωποι πρέπει παράλληλα με την χρησιμοποίηση του πλούτου για τις σημερινές ανάγκες τους να φροντίζουν και για την συνέχιση και αύξησή του για τις επόμενες γενεές.

Τέλος αξίζει να αναφέρουμε, παρότι είναι ολοφάνερο, ότι ο πλούτος μιας κοινωνίας δεν παράγεται σε μία μόνο περίοδο, αλλά αποτελείται από προϊόντα που έχουν παραχθεί στη παρούσα περίοδο, στην προηγούμενη, στην προπροηγούμενη, κλπ. Για παράδειγμα, τα πορτοκάλια που έχουμε σήμερα μπορεί να παρήχθησαν εφέτος, τα έπιπλα μπορεί να έχουν παραχθεί εφέτος ή ένα χρόνο πριν ή δύο χρόνια, κλπ. Η κατοικία στην οποία κατοικούμε τώρα μπορεί να έχει παραχθεί πριν από τριάντα ή σαράντα χρόνια. Με άλλα λόγια ο πλούτος που διαθέτει μια κοινωνία αποκτάται σιγά-σιγά με συνεχή συσσώρευση. Βέβαια, γνωρίζουμε ότι τα προϊόντα κάποια στιγμή καταστρέφονται είτε από φυσική φθορά ή από διάφορες καταστροφές . Η ταχύτητα με την οποία δημιουργούμε αγαθά (προϊόντα) και η ταχύτητα με την οποία καταστρέφονται προσδιορίζουν και την εξέλιξη του εθνικού πλούτου διαχρονικά.

KEΦAΛAIO ΔEYTEPO

H OΙΚΟΓΕΝΕΙΑ

(TO NOIKOKYPIO)

Στο προηγούμενο μάθημα εξηγήσαμε τι είναι ο πλούτος της κοινωνίας και από ποια πράγματα αποτελείται. Ελπίζω να ήταν φανερό ότι ο πλούτος δεν παράγεται κατά τύχη ούτε πέφτει στη γη ως «μάννα εξ’ ουρανού». Ο πλούτος, δηλ. είναι αποτέλεσμα των προσπαθειών των ανθρώπων οι οποίοι συμπεριφέρονται κατά τρόπο ορθολογικό. Η παραγωγή του πλούτου απαιτεί κάποια συγκεκριμένη οργάνωση της κοινωνίας. Στις σύγχρονες κοινωνίες, υπάρχουν τρεις βασικές μονάδες, τρεις βασικές κοινωνικές οντότητες, πάνω στις οποίες