პოეტიკა

By არისტოტელე

კლასიკური ბერძნული ტრაგედიის შესახებ ამ თითქმის თანამედროვე ანგარიშში არისტოტელე სიუჟეტის, ხასიათის, ენისა და სანახაობის დრამატულ ელემენტებს იკვლევს ესქილეს, სოფოკლესა და ევრიპიდეს ნაწარმოებთა მაგალითზე.

• Language: ქართული ენა
• Publisher: iBooks
• Release date: Feb 12, 2021

Book preview

არისტოტელე - პოეტიკა

Ἀριστοτέλης - Περὶ ποιητικῆς

ქვეყნდება შპს iBooks-ის მიერ

ვაჟა-ფშაველას მე-3 კვ., მე-7 კ.

0186 თბილისი, საქართველო

www. iBooks.ge

ქართული თარგმანი ეკუთვნის სერგი დანელიას

iBooks© 2018 ყველა უფლება დაცულია.

მოცემული პუბლიკაციის არც ერთი ნაწილი არ შეიძლება იქნას რეპროდუცირებული, გავრცელებული ან გადაცემული ნებისმიერი ფორმითა და ნებისმიერი საშუალებით, მათ შორის ელექტრონული, მექანიკური, კოპირების, სკანირების, ჩაწერის ან რაიმე სხვა გზით გამომცემლის წინასწარი წერილობითი თანხმობის გარეშე. გამოქვეყნების უფლების შესახებ გთხოვთ მოგვმართოთ შემდეგ მისამართზე: [e-mail]

§ 1

ბუნების თანახმად, დავიწყოთ, უწინარეს ყოვლისა, ძირითადი პრინციპებიდან და ვთქვათ პოეზიის არსზე და მის სახეებზე - თუ როგორი მნიშვნელობა აქვს თითოეულ სახეს, როგორ უნდა იქნას შედგენილი ფაბულები, რათა პოეტური ქმნილება იყოს კარგი, შემდეგ - რამდენი და როგორი ნაწილებისაგან შედგება იგი[1]; ვთქვათ აგრეთვე სხვა რამეებზე, რაც მეთოდით წყდება.

ეპოპეა და ტრაგედია, აგრეთვე კომედია, დითირამბული[2] პოეზია და ავლეტიკისა[3] და კითარისტიკის[4] მომეტებული ნაწილი - ყველა ესენი, საზოგადოდ, მიბაძვები არიან. განირჩევიან კი ისინი ერთმანეთისაგან სამი რამით: სხვადასხვა საშუალებით ბაძავენ, სხვადასხვა საგანს ბაძავენ და სხვადასხვანაირად ბაძავენ. როგორც ზოგიერთნი[5] ასახავენ მრავალს რასმე, ჰქმნიან რა ფერებისა და ფიგურების საშუალებით მსგავს სახეებს ან ოსტატობის ან ჩვევის, ან ბუნებრივი ნიჭის მეოხებით - სწორედ ასევე არის ხელოვნების ხსენებულ დარგებშიც[6]. ყველა ესენი ბაძავენ რიტმით, სიტყვით და ჰარმონიით - ან ცალკე რომელიმეთი, ან ერთად. მხოლოდ ჰარმონიით და რიტმით სარგებლობენ ავლეტიკა, კითარისტიკა და შეიძლება სალამურზე დაკვრის ხელოვნება. მხოლოდ რიტმით და ჰარმონიის დაუხმარებლად ბაძავს მოცეკვავეთა ხელოვნება[7], ვინაიდან ისინი (მიმსგავსებულ) რიტმულ მოძრაობათა საშუალებით ასახავენ ხასიათსაც, განცდასაც და ქცევასაც. სიტყვიერი ხელოვნება ბაძავს მხოლოდ ან პროზაული მეტყველებით, ან ლექსით, ხოლო ამ უკანასკნელით სარგებლობს ისე, რომ ერთს ზომას აერთებს მეორე ზომასთან, ან ზომათა მარტო ერთ სახეს ხმარობს, რის გამო დღევანდლამდე რჩება უსახელოდ. ჩვენ ხომ ვერ მივცემდით საერთო სახელს არც სოფრონისა[8] და ქსენარქეს[9] მიმებს და სოკრატიკულ დიალოგებს[10], არც იმ თხზულებებს, რომლებიც ვისიმე მიერ დაწერილი იქნებოდნენ ან ტრიმეტრებით, ან ელეგიებით, ან სხვა რომელიმე ზომით. თუმცაღა ადამიანები ზომის აღმნიშვნელ სიტყვას უმატებენ რა სიტყვას „თხზვა, - ზოგს ეძახიან ელეგიათა[11] მთხზველს, ზოგს კი - ეპოსისას და ამრიგად, აძლევენ პოეტებს საერთო სახელს არა ბაძვის, არამედ ლექსის ზომის მიხედვით. რომ ვინმემ სამკურნალო ან საბუნებისმეტყველო ხასიათის ნაწარმოები ლექსად გამოსცეს, მასაც კი ამ ლექსის მიხედვით აძლევენ ხოლმე სახელს. თუმცა ჰომეროსსა და ემპედოკლეს[12] შორის არაფერია საერთო, გარდა ლექსის ზომისა. ამიტომ, სწორი იქნება, რომ პირველს სახელად ვუწოდოთ პოეტი, ხოლო მეორეს - უმალ ბუნებისმეტყველი, ვიდრე პოეტი. ამის მსგავსად, რომ ვისმე მიბაძვა გაეკეთებინა ლექსის ყველა ზომის შეერთების საშუალებით, როგორც ხაირემონმა[13] შეთხზა „კენტავრის სახით ყველა მეტრისაგან ნარევი რაფსოდია, ისიც უნდა პოეტად ყოფილიყო გამოცხადებული. ამ საკითხების შესახებ მე განვისაზღვრები ნათქვამით. მაგრამ არის ზოგიერთი დარგი, რომელიც სარგებლობს ყველა ზემოხსენებული საშუალებით - რიტმით, მელოდიით და მეტრით. ასეთებია, დითირამბული პოეზია და ნომების პოეზია[14]; აგრეთვე ტრაგედია და კომედია. განსხვავდებიან კი ესენი ერთმანეთისაგან იმით, რომ პირველი ორი სარგებლობს ყველა საშუალებით ერთდროულად, უკანასკნელი ორი კი - ნაწილ-ნაწილად.

აი, რა განსხვავებებს ვამჩნევ მე ხელოვნებათა შორის. როდესაც ვეხები იმ საშუალებებს, რომლებითაც ისინი ახორციელებენ ბაძვას.

§ 2

ვინაიდან ხელოვანი ასახავს მოქმედ პირებს, ესენი კი აუცილებლად ან კარგები, ან ავები უნდა იყვნენ (ხასიათებს ყოველთვის თითქმის მარტო ეს თვისებები ახლავს თან, ვინაიდან ყველა ადამიანი განსხვავდება სიავით და სათნოებით), ამიტომაც ხელოვანი წარმოადგენს მათ უკეთესებს, უარესებს, ან ისეთებს, როგორიც ვართ ჩვენ, - ე. ი. წარმოადგენს ისე, როგორც მხატვრები: პოლიგნოტე[15] ხატავდა ადამიანებს უკეთესად, პავსონი[16] უარესებად, დიონისი[17] კი ისეთებად, როგორიც ისინი არიან. ცხადია, რომ მიბაძვის ზემოხსენებულ სახეობათა შორის თითოეულს ექნება განმასხვავებელი ნიშანი და იგი, ამრიგად, იმით განსხვავდებოდეს იქნება სხვებისაგან, რომ სხვა საგანს ასახავს. ეს განსხვავება შეიძლება იყოს ცეკვაშიც, ფლეიტაზე და კითარაზე დაკვრაშიც, აგრეთვე პროზაში და წმინდა ლექსებში. მაგალითად, ჰომეროსი ხატავდა თავის გმირებს უკეთესებად, კლეოფონი[18] - მსგავსებად, ხოლო ჰეგემონ თაზოსელი[19], რომელმაც პირველად შექმნა პაროდიები, და ნიკოხარი, რომელმაც დაწერა „ დელიადა, ხატავდნენ გმირებს უარესებად. მსგავსი რამე შეიძლება ითქვას დითირამბებისა და ნომების შესახებ, მაგალითად, როგორიცაა „სპარსნი[20] და „კიკლოპები" ტიმოთესი[21] და ფილოქსენისა[22]. ამავე განსხვავებით შორდება ტრაგედია კომედიას, ვინაიდან ერთს სურს ადამიანები წარმოადგინოს უარესებად, ვიდრე ჩვენი დროის ადამიანებია, მეორეს სურს წარმოადგინოს ისინი უკეთესებად.

§ 3

არის კიდევ მესამე განსხვავება ამ დარგში, სახელდობრ: რა ხერხით ბაძავს ვინმე ამა თუ იმ საგანს. ხომ შესაძლებელია ერთი და იგივე აისახოს ერთი და იმავე საშუალებით, მაგრამ სხვადასხვა ხერხით: ხან მოთხრობის ხერხით, როდესაც ან სხვის შესახებ გვიამბობენ (ასე იქცევა ჰომეროსი[23]), - ან თავის შესახებ ლაპარაკობენ და არა სხვის შესახებ[24], ხან კი იმ ხერხით, როდესაც ყველა ასახული გმირი გამოდის მოქმედად და ენერგიის გამომჟღავნებლად[25].

აი, ამ სამი ნიშნით მიბაძვის საშუალებებით, მისაბაძი საგნით და მიბაძვის ხერხით განსხვავდებიან შემოქმედების სახეები, როგორც ვთქვით თავიდანვე. ამიტომ სოფოკლე, როგორც პოეტი, ერთი თვალსაზრისით შეიძლება მივამსგავსოთ ჰომეროსს, ვინაიდან ორივენი გამოსახავენ კარგს კაცებს, ხოლო მეორე თვალსაზრისით შეიძლება მივამსგავსოთ არისტოფანეს, ვინაიდან ორივენი ასახავენ რაიმე ქცევის ჩამდენს და მოქმედ პირებს. ამის გამო, როგორც ზოგიერთები ამბობენ, მიეკუთვნება ამ თხზულებებს „მოქმედებათა" სახელწოდება, ვინაიდან ისინი ბაძავენ მოქმედებას. ამიტომაც დორიელები თავის გამოგონებად თვლიან ტრაგედიას და კომედიას: კომედიას თავის გამოგონებად თვლიან მეგარელები (აქაური მეგარელები - იმ საბუთით, რომ კომედია გაჩნდა მათ წრეში დემოკრატიის დროს[26], ხოლო სიცილიელები იმ საბუთით, რომ სიცილიიდან იყო ეპიქარმე პოეტი[27], რომელიც დიდი ხნით უსწრებდა წინ ხიონიდსა და მაგნესს[28]); ტრაგედიას კი თავის გამოგონებად თვლის პელოპონესის ზოგიერთი მცხოვრებთაგანი, ამის საბუთად მოყავთ რა თვით სახელწოდებები, ამბობენ, რომ ქალაქის გარშემო მდებარე სოფლებს ისინი[29] ეძახიან „კომებს, ათენელები კი ეძახიან „დემებს. ხოლო მსახიობებს ეწოდათ კომიკოსები არა χομαξειν სიტყვიდან[30], არამედ იმიტომ, რომ ისინი დაეხეტებოდნენ კომებში[31], როდესაც მათ პატივაყრილად ერეკებოდნენ ხოლმე ქალაქიდან. აგრეთვე მოქმედებას დორიელები აღნიშნავენ სიტყვით σpαv,