Ρυθμοί φιλοσοφήματα 2011-2014

By Δημήτριος Κιούκιας

Γράφτηκαν στη διάρκεια των τελευταίων τριών ετών, αλλά δε «δεσμεύονται-αποκλειστικά-από την Κρίση». Δοσμένα πότε με διαλογικό, πότε με δοκιμιακό-επιχειρηματολογικό και πότε με αφοριστικό-ποιητικό-θεατρικό χαρακτήρα, τα κείμενα, ή κειμενικές περικοπές, αν θέλετε, επιχειρούν απαντήσεις, αφού θέσουν ερωτήσεις, όπως: Ο σύγχρονος κόσμος ερμηνεύει τον παλιό, Γιατί δεν πέφτουν οι τιμές; Lifestyle, Που οφείλεται η επέκταση του κράτους; Ο κόσμος της γνώσης, Μπορούμε να προβλέψουμε;, Το παιχνίδι, Λογική και συναίσθημα, Επικοινωνία και ευθύνες, «Υπερπραγματικότητα», Είναι τα πάντα πολιτική; Δημόσιο και ιδιωτικό, Για την κρίση, «Άνδρες-γυναίκες», Πολιτική επιστήμη και σχέσεις, O φόβος του ‘GAP’, Τα μεγέθη της πραγματικής οικονομίας, Τα «μέσα», Οικονομική δομή και ιστορική οπτική, Το δυσνόητο, κ.α. 

• Language: Ελληνικά
• Publisher: Papazisis Publishers
• Release date: Aug 1, 2023
• ISBN: 9789600230550

Book preview

kioukias.jpg

ISBN 978-960-02-3055-0

Copyright © 2014, Eκδόσεις Παπαζήση A.E.B.E.

Nικηταρά 2 & Εμμ. Μπενάκη, 106 78 Aθήνα

Tηλ.: 210-38.22.496, 210-38.38.020

Fax: [phone]

site: www.papazisi.gr

e-mail: [e-mail]

ΓPAΦIKEΣ TEXNEΣ «ΓPAMMA»

Πληκτρολόγηση, Σελιδοποίηση

Ψηφιοποίηση βιβλίων, Ηλεκτρονικές Υπηρεσίες

Zωοδόχου Πηγής 31, 106 81 Aθήνα

Tηλ.: 210 38.07.703

ΤΥΠΟΓΡΑΦΕΙΟ Π. BEPBATHΣ & ΣIA E.E.

Aγ. Παντελεήμονος 15, 122 41 Aιγάλεω

Tηλ.: 210 57.44.374, Fax: [phone]

ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΚΙΟΥΚΙΑΣ

ΡΥΘΜΟΙ ΦΙΛΟΣΟΦΗΜΑΤΑ

2011-2014

sima.tif ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΠΑΖΗΣΗ

ΑΘΗΝΑ 2014

Στην Κωνσταντίνα (Ντιάνα)

ΠΡΟΛΟΓΟΣ

«Η επιστήμη με την τέχνη, ως γνωστόν, δεν έχουν πάντα άριστες σχέσεις. Νομίζω πάντως, σε ό,τι αφορά τουλάχιστον τις επιστήμες του ανθρώπου, πως υπάρχει κρυφή ή φανερή αλληλοτροφοδότηση και ότι είναι δυνατόν να εκφράζεται η σκέψη με την περιεκτικότητα και το συναισθηματισμό που προσφέρει ο έμμετρος λόγος. Πάντα μου άρεσε η ποίηση, ιδιαίτερα η επιγραμματικότητα και ο ρυθμός…».

Έτσι ξεκινούσαμε τον πρόλογο σε μια ποιητική μας προσπάθεια πριν αρκετά χρόνια. Επαναφέρουμε εκείνα τα λόγια σήμερα, καθώς έχουν συνάφεια με τη φόρμα γραφής που ακολουθείται σε αρκετά από τα δοκίμια της παρούσης συλλογής.

Ο δοκιμιακός και επιγραμματικός λόγος είναι επιπλέον μέρος της αρχαίας ελληνικής παράδοσης, στην οποία έχουμε θητεύσει υπό διάφορες ιδιότητες, όπως λόγου χάριν σαν μαθητές κλασικού λυκειακού τμήματος (στη Βαρβάκειο Σχολή) και υποψήφιοι πανελληνίων εξετάσεων νομικών και πολιτικών επιστημών. Η τότε επαφή μας με ευρεία σειρά αρχαιοελληνικών και λατινικών κειμένων και βέβαια η εκμάθηση αυτή καθεαυτή των αρχαίων αυτών γλωσσών συμπλήρωσε την παιδεία μας, κάτι που ενισχύθηκε στη συνέχεια με τη φοίτηση σε μαθήματα Ρωμαϊκού Δικαίου, φιλοσοφίας του δικαίου και άλλων μαθημάτων που τότε βρίσκονταν σε επικοινωνία με την ελληνορωμαϊκή κλασική παιδεία¹. Πιστεύουμε ότι αυτά υπήρξαν γόνιμα ερεθίσματα για την ανάπτυξη αισθητηρίου περί το είδος και το πνεύμα της γραφής εκείνων των παραδόσεων, όπως επίσης για την ανάπτυξη της αίσθησης λογικής επιχειρηματολογίας (δεδομένου ότι ο αρχαίος λόγος συνδύαζε επιγραμματικότητα και λογική). Πιστεύουμε ακόμα πως η μετέπειτα επαφή μας με άλλες γλωσσικές παραδόσεις (π.χ. Βρετανική) και επιστημονικές διαλέκτους δεν άμβλυνε το αισθητήριο, αντίθετα το γονιμοποίησε περισσότερο, ίσως χάρη σε ένα είδος ενεργητικής πολυγλωσσίας. Άλλωστε, ύστερα από ένα χρονικό διάλλειμα, ενσκήψαμε και πάλι σε κλασικές πηγές, επιδιώκοντας να έχουμε απ’ ευθείας επικοινωνία με τα πρωτότυπα κείμενα, ιδίως την αρχική τους εκφορά.

Συμβολή στο δοκίμιο και το επίγραμμα δεν έχει μόνο η ελληνική και βρετανική παράδοση, αλλά και παραδόσεις της ηπειρωτικής Ευρώπης. Με ευχαρίστηση εντρυφήσαμε κάποτε σε ορισμένα έργα των Καμύ, Μονταίν, Σοπενχάουερ, Χέγκελ, Λεοπάρντι, Κάφκα, Βίντενγκενσταϊν, κ.α., με τα οποία μάλιστα διανθίσαμε αρκετά από τα προηγούμενα γραπτά μας². Παράλληλα δεν χάσαμε τη επαφή μας με την ελληνική και ευρωπαϊκή ποίηση, αλλά και με τις ορθολογικές προσεγγίσεις, συνιστώσα των προσεγγίσεων μας, κυρίως ως προς την εκτύλιξη των αφηγήσεων.

Tα κείμενα που ακολουθούν γράφτηκαν-σε μια πρώτη μορφή- σε μια συγκεκριμένη συγκυρία, μεταξύ του τέλους του 2011 και της αρχής του 2014. Η περίφημη οικονομική κρίση δοκίμασε πολλούς τομείς, πολλά πράγματα, πολλές σχέσεις, αν και τίποτα δεν προκύπτει έτσι ξαφνικά. Οπωσδήποτε ορισμένα πράγματα πήραν άλλη διάσταση, συχνά και υπερβολική. Θεσμοί και δημοκρατία βρέθηκαν με διάφορες ερμηνείες, άτυπες πρακτικές επίσης αυξήθηκαν.

Τα κείμενα πάντως δεν «δεσμεύονται» από την Κρίση, γι αυτό άλλωστε και οι αναφορές που προηγήθηκαν. Αποτελούν προσπάθειες «απάντησης» σε διάφορα πολιτικο-κοινωνικά ζητήματα, με έμφαση σε σκέψεις, νέες και γόνιμες ελπίζουμε, και, σε διάφορες περιπτώσεις, νέες φόρμες και προσεγγίσεις, άλλοτε ελλειπτικά αποφαντικές και ποιητικές, άλλοτε δοκιμιακές και πεζογραφικές , άλλοτε διαλογικές. Κατά την γνώμη μας μάλιστα, όταν γράφτηκαν, φαίνεται πως δημιούργησαν κάποια αίσθηση του καινούργιου, καθώς μάλιστα δημοσιεύονταν, σε πρώτη φάση, σε blog.³ Στο οικείο αναγνωστικό περιβάλλον μας δημιουργήθηκαν απορίες: επρόκειτο για ένα είδος λεξικογραφικής δουλειάς, για γνωμικά, για παροιμίες, για επιγράμματα, για αφορισμούς; Επανεισαγόταν ταυτόχρονα η λογική προσέγγιση⁴;

Καλό είναι όμως να μη διατυπώνονται όλα με δηλώσεις διάφορες. Θα μπορούσαμε να αρνηθούμε αρκετές από τις παραπάνω ετικέτες και οπωσδήποτε δεν θα θέλαμε να ανταγωνιστούμε τον χείμαρρο των πάσης φύσης συμβουλών που έχουν αναπτυχθεί, τόσο πρόσφατα, όσο και παλιά. Θα προτιμούσαμε όμως να τοποθετηθεί ο αναγνώστης, ύστερα από την ολοκλήρωση της ανάγνωσης.

Το ζήτημα ειδικά ισχύει σε μια εποχή έκρηξης γραπτών κειμένων, ιδίως μέσα από το διαδίκτυο, μέσο που ευνόησε την έκφραση, αλλά που πάντα χρειάζεται οδηγούς και ρυθμίσεις. Όπως και με άλλα μέσα ενημέρωσης και σπουδής (βιβλία λ.χ.), το τι είναι πιο έγκυρο, σχετικά αυθεντικό, κλπ. δημιουργεί ζήτημα, το οποίο μπορεί να επιλυθεί με ορισμένους τρόπους, μεταξύ των οποίων και η παιδεία. Όπως πολλοί γνωρίζουμε από την επιστημονική μας θητεία, οι αρχές της μάθησης είναι δύσκολες και έχουμε ανάγκη από πιο έμπειρους από μας συμβούλους (tutors).

Φυσικά αυτό δεν αποκλείει την «αυτοδιδασκαλία», το προσωπικό ψάξιμο. Αντίθετα, ένας ελεύθερος άνθρωπος την επιδιώκει. Θα γνωρίζει όμως, κάτι που και επίσημα και ανεπίσημα έχει επισημανθεί, ότι διακινείται και αρκετη ποσότητα «πειρατικής», θα λέγαμε, ύλης, σε μια εποχή έκρηξης των γραπτών κειμένων και έντεχνης αναπαραγωγής, που δεν οφείλεται πάντα στη χρήση εξελιγμένων τεχνολογιών.

Η όλη καμπάνια, η φιλολογία και η θεσμοθέτηση στα πλαίσια νέων μεθόδων διακυβέρνησης, οι τεχνικές προσπάθειες κατάταξης και αξιολόγησης μιας χαώδους πραγματικότητας, δίνουν ένα στίγμα ενός αγώνα «κατά της διαφθοράς», αλλά μέχρι τώρα δεν έχουν τελεσφορήσει. Μάλλον θα χρειαστεί επιστράτευση περισσότερης γνώσης και πρακτικής ευφυΐας, φυσικά και βούλησης.

Μας δίνεται η εντύπωση της ατμόσφαιρας της «χιλιετίας», που ξεκίνησε εδώ και αρκετά χρόνια. Μια αίσθηση του νέου Ροβινσώνα, σχετικά αυτόνομου, σχετικά χειραφετημένου, αλλά αφημένου να τα ξαναψάξει όλα απ’ την αρχή, σε περιβάλλον «επιβίωσης», «ρίσκου» και συνεχών επαναξιολογήσεων. Μια επανεκκίνηση του πολιτισμού, μερικές φορές απρόσωπη, άτεγκτη, αδιάφορη, ενίοτε ακόμα και ασεβής και βέβηλη. Συχνά με μια επίφαση χαρωπή και σκαμπρόζικη, με υπόδυση ρόλων και με σφετερισμό τους⁵.

Αρκετοί, σ’ όλο το κοινωνικό φάσμα, προσλαμβάνουν την εποχή ως φέρουσα ένα τρομακτικό πρόσωπο. Άλλοι δείχνουν να αισθάνονται ότι οι κόποι τους πήγαν χαμένοι, σαν να λένε, πώς αδίκως επαναξιολογούνται. Ζητούν συνέχεια, όχι ασυνέχεια.

Από την πλευρά μας συμμετέχουμε εδώ και χρόνια σε μια επιστημονική προσέγγιση. Την επιχειρούμε κι εδώ, έστω και ορισμένες φορές με κάποιον ιμπρεσιονισμό, που βέβαια δεν θα θέλαμε να διαβαστεί ως από καθέδρας αφορισμός. Η θεματική μας «ατζέντα», να τονίσουμε εδώ, δεν προκύπτει από μια πρόθεση πραγμάτωσης του homo universalis⁶, αλλά από την συμμετοχή στον πολιτικό διάλογο, ο οποίος, εδώ και χρόνια, έχει διευρυνθεί αρκετά, μαζί με τη νομοθεσία. Και βασικός σκοπός μας είναι να προβούμε σε απαντήσεις πάνω σε ερωτήματα που έχουν προκύψει, αφήνοντας και σχετικά περιθώρια, όχι βέβαια να ευφυολογήσουμε «μετά πολυμαθείας». Αν καταφέρουμε κάτι, θα το κρίνουν και άλλοι. Σε περίπτωση ενθάρρυνσης, θα μπορούσαμε να συνεχίσουμε την προσπάθειά μας στο μέλλον.

Στη σειρά δοκιμίων-περικοπών, που κατά κανόνα ακολουθούν την ημερολογιακή δημοσίευσή τους στο διαδίκτυο⁷, έχει ενταχθεί και μια μελέτη πάνω σε απόψεις του Ηράκλειτου, που φέρει χαρακτηριστικά θεατρικής πρόζας, συχνά ευθυμογραφικής. Επιλέξαμε να την παραθέσουμε ως τελευταίο κεφάλαιο (Β΄Μέρος), λόγω του διακριτικού της γνωρίσματος, παραβιάζοντας κάπως την χρονολογική σειρά⁸. Μετά απ’ αυτήν ακολουθεί η (απολύτως) σχετιζόμενη βιβλιογραφία, στην οποία κάποια δυσαναλογία ως προς τη σχέση προσωπικού μας έργου σε σχέση με άλλα οφείλεται στη φύση των κειμένων. Ταυτόχρονα η επιλογή αυτή συμπληρώνει ορισμένες βιογραφικές συμβατικές ανάγκες του λιτού σημειώματος (CV). Σε ό,τι αφορά τέλος την εκδοτική επιλογή, νομίζουμε ότι εναρμονίζεται με τις νέες απαιτήσεις των καιρών, που οι «περικοπές» του κειμένου μας διερευνούν με τον τρόπο τους, οπωσδήποτε πάντως διεπόμενες από τον χρόνο και τον ανταγωνισμό. Πάνω σ’ αυτό θα θέλαμε να ευχαριστήσουμε τον εκδοτικό οίκο Παπαζήση, που ανέλαβε αυτό το έργο.

Δημήτρης Κιούκιας

Αθήνα, 19 Απριλίου 2014

1. Αρκετά αργότερα ήρθαμε σε επαφή και με μια ιστορία της Ρωμαϊκής φιλοσοφικής σκέψης (βλ. Clarke 2004), που οργάνωνε το γνωστικό πεδίο και συνόδευε ωραία τα πρωτότυπα κείμενα των Μ. Αυρηλίου, Ι. Καίσαρα, Κ. Νέπωτα, Κικέρωνα. Να σημειώσουμε με την ευκαιρία το αποφθεγματικό στυλ στο οποίο είναι γραμμένο το έργο του Μ. Αυρηλίου.

2. Στα ελληνικά γράμματα μας είναι γνωστοί οι «Αφορισμοί και διαλογισμοί» του Κ. Τσάτσου. Aπό πλευράς ανατολικών παραδόσεων, μας είναι γνωστές ρήσεις του Κομφούκιου. Ανάλεκτά του είχαν κυκλοφορήσει από την «Ελευθεροτυπία».

3. Βλ. http://dkioukias.blogspot.com.

4. Στην τηλεόραση και άλλα μέσα άρχισαν εκείνη την εποχή να προβάλλονται λεξικογραφικές