Το κλασικό θέατρο της Ιαπωνίας

By Κλαίρη Β. Παπαπαύλου

Πέρασαν τέσσερις και πλέον δεκαετίες από τότε που γνωρίσαμε στη χώρα μας το κλασικό ιαπωνικό θέατρο Νō, σε αθηναϊκή παράσταση στο Ωδείο Ηρώδου του Αττικού. Στη μνήμη μου παρέμειναν οι ξαφνιασμένες φυσιογνωμίες των σχετικά λίγων θεατών που την είχαν παρακολουθήσει.

Σήμερα ξέρω πως ήταν μια από τις ωραιότερες και αρτιότερες παραστάσεις του είδους της, που είχαμε την ευκαιρία να δούμε. Τότε όμως, απροετοίμαστοι οι περισσότεροι και ιδιαίτερα οι πολύ νέοι που είχαμε σπεύσει εκεί, προσπαθούσαμε να συμφιλιώσουμε τους παράξενους μουσικούς ήχους και τις σχεδόν ακίνητες σιλουέτες με τις βαρύτιμες ενδυμασίες τους, με τα λευκά μαρμάρινα σκαλιά του οικείου μας θεάτρου που είχε συνοδέψει, ως τότε την ευρωπαϊκή παιδεία μας... [...]
(από το εισαγωγικό σημείωμα της συγγραφέως)

• Language: Ελληνικά
• Publisher: Papazisis Publishers
• Release date: Aug 1, 2023
• ISBN: 9789600229622

Book preview

NO_TO_KLASIKO_THEATRO.jpg

ISBN 978-960-02-2962-2

Copyright © 2013

Eκδόσεις ΠAΠAZHΣH AEBE

Nικηταρά 2 & Eμμ. Mπενάκη, 106 78 Aθήνα

Tηλ.: 210-38.22.496, 210-38.38.020

Fax: [phone]

site: www.papazisi.gr

e-mail: [e-mail]

ΓPAΦIKEΣ TEXNEΣ «ΓPAMMA»

Πληκτρολόγηση, Σελιδοποίηση,

Ψηφιοποίηση βιβλίων, Ηλεκτρονικές υπηρεσίες

Zωοδόχου Πηγής 31, 106 81 Aθήνα

Tηλ.: 210.38.07.703

ESWFYLLO.tif

Tό ἰδεόγραμμα τοῦ Νō

σέ ρέουσα γραφή

(gyōsho, ἐξώφυλλο) καί

στή «γραφή τῆς χλόης»

(sōsho, ἐσώφυλλο).

KΛΑΙΡΗ Β. ΠΑΠΑΠΑΥΛΟΥ

ΝŌ,

ΤΟ ΚΛΑΣΙΚΟ ΘΕΑΤΡΟ

ΤΗΣ ΙΑΠΩΝΙΑΣ

Πρόλογος

Νικολάου Π. Μπρατσιώτου

Ὡς χαρίεν ἐστ’ ἄνθρωπος ἄν ἄνθρωπος ἦ.

Μένανδρος

Δέν εἶναι ἡ γέννηση πού δημιουργεῖ τόν ἄνθρωπο

ἀλλά ἡ γνώση.

Ζεαμi (Καντένσο VII, 9)

12693.png ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΠΑΖΗΣΗ

Ἀφιερώνεται

στούς ἀκροατές μου τοῦ (ἀνοικτοῦ) Λαϊκοῦ Πανεπιστημίου τῆς Ἑταιρείας τῶν Φίλων τοῦ Λαοῦ, πού ἀπό τό 1865 καλύπτει ἀφι­λοκερδῶς τίς πνευματικές ἀνάγκες τοῦ ἑλληνικοῦ κοινοῦ. Ἐπίσης, στούς ἀλλοτινούς φοιτητές μου καί σέ ὅσους ἄλλους φίλους πορεύτηκαν κατά καιρούς μαζί μου στόν ὄμορφο κόσμο τοῦ Ἀπωανατολικοῦ πολιτισμοῦ.

11295.jpg11524.jpg11615.jpg

ΠΡΟΛΟΓΟΣ

Ἀποτελεῖ ὁπωσδήποτε τόλμημα ἡ σύνταξις τοῦ Προλόγου ἔργου, εἰς τοῦ ὁποίου τό περιεχόμενον ὄντως εἶμαι ἀμύητος καί ἐντεῦθεν ἀδυνατῶ νά γράψω τι τό σχετικόν. Παρά ταῦτα ὅμως ἀπεδέχθην τήν εὐγενῆ πρότασιν καί ἐπιχειρῶ νά προλογίσω τό παρόν ἔργον, ἔστω καί διά βραχέων.

Συντρέχουν πρός τοῦτο πράγματι σοβαροί λόγοι, παρακάμπτοντες τούς εὐλόγους δισταγμούς καί ὑπαγορεύοντες τήν ἀνταπόκρισιν εἰς τήν τιμητικήν πρόσκλησιν, μέ τήν πραγματοποίησιν τοῦ ἐγχειρήματος.

Οἱ λόγοι τούς ὁποίους ἐπεκαλέσθην εἶναι: α) Ἡ προσωπικότης τῆς συγγραφέως τοῦ προλογιζομένου πονήματος, β) οἱ βασικοί ἀναγνῶσται πρός τούς ὁποίους ἀπευθύνεται ἡ συγγραφεύς καί γ) ὁ χῶρος ὅπου ἐδιδάχθη τό θέμα τοῦ ἀνά χεῖρας ἔργου. Πάντα ταῦτα ἐν συντομία ἐκτιθέμενα συνιστοῦν τό περιεχόμενον τοῦ προλόγου μου καί ἐπ’ αὐτῶν βεβαίως δύναμαι νά ἔχω λόγον.

Ἐν πρώτοις ἐν σχέσει πρός τήν προσωπικότητα τῆς συγγραφέως, κυρίας Κλαίρης Παπαπαύλου. Κρατῶ ἐναργῶς εἰς τήν μνήμην μου τήν γνωριμίαν μας. Ἀμέσως προσεφέρθη αὐθορμήτως καί συνεφωνήσαμεν νά διδάξῃ μαθήματα τῆς εἰδικότητός της εἰς τό Λαϊκόν Πανεπιστήμιον. Ἔκτοτε ἀφιερώθη ὁλοκληρωτικῶς εἰς τό ἐκεῖ εὐγενές, ὄντως ρηξικέλευθον διδακτικόν ἔργον της περί σπουδαίων καί ἐν πολλοῖς ἀγνώστων πολιτισμῶν, διανοίξασα οὕτω νέους ὁρίζοντας εἰς τό Λαϊκόν Πανεπιστήμιον. Κατέστη εὐθύς ἐξ ἀρχῆς πολύτιμον αὐτοῦ στέλεχος, διακρινομένη ὄχι μόνον διά τήν ἀρτίαν καί εἰς βάθος ἐπιστημονικήν κατάρτισίν της ἀλλά καί διά τό διδακτικόν τάλαντόν της, τήν σοβαρότητά της καί μάλιστα τό ὑψηλόν ἦθος της. Ἐκείνη κατέστησε γνωστόν τό παλαίφατον Λαϊκόν Πανεπιστήμιον εἰς τά πέρατα τοῦ κόσμου μέ πρώτην τήν Ἰαπωνίαν ἐπισκέπτριάν του.

Οἱ κύριοι ἀποδέκται τοῦ ἀνά χεῖρας ἔργου εἶναι οἱ ἀποτελοῦντες τήν σταθεράν εἰς ἀριθμόν καί τά ἰδιαίτερα ἐνδιαφέροντα ὁμάδα ἀφοσιωμένων Σπουδαστῶν τοῦ Λαϊκοῦ Πανεπιστημίου Κυριῶν καί Κυρίων, πιστῶν ἀκροατῶν τῆς σεβαστῆς των καί ἀγαπημένης Καθηγητρίας των. Ὅλα αὐτά τά τοσοῦτον ἀξιόλογα πρόσωπα μέ τήν εὐρύτητα πνεύματος καί τόν θαυμαστόν ζῆλον θά ἔχουν πρῶτα τήν εὐκαιρίαν νά ἀντλήσουν, ἄλλως, δυσευρέτους γνώσεις, ἀποθησαυρισμένας εἰς τό παρόν πόνημα, ἔπειτα δέ νά ἐμπλουτίσουν μέ αὐτό καί τήν βιβλιοθήκην των. Μαζί των συγχαίρομεν ἐγκαρδίως τήν λαμπράν συγγραφέα.

Ὁ ἰδιαιτέρως φιλόξενος καί πολύ οἰκεῖος χῶρος, καί τῶν προαναφερθέντων προσώπων καί ὅλων μας εἶναι τό εἰσελθόν ἤδη εἰς τό 148ον ἀκαδημαϊκόν ἔτος του Λαϊκόν Πανεπιστήμιον, ὁ πρῶτος καί εὐρύτερον γνωστός τομεύς τῶν ποικίλων δραστηριοτήτων τῆς Ἑταιρείας τῶν Φίλων τοῦ Λαοῦ καί τό σέμνωμά της. Ἀναλογίζομαι πόσοι σοφοί, σπουδαῖοι ἐπιστήμονες καί λόγιοι παρῆλθον εἰς τό βῆμα του. Πράγματι δέ ἀναρίθμητοι ἦσαν οἱ Σπουδασταί του, ἐρασταί τῆς γνώσεως. Πόσοι οἱ ἀποκλειστικῶς εἰς αὐτό καί μόνον σπουδάσαντες.

Ὅ,τι ἀπό ἐκεῖ ἐκπηγάζει ἀποτελεῖ εὐλογίαν τοῦ Θεοῦ καί Πατρός τῶν Φώτων.

Νικόλαος Π. Μπρατσιώτης

ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ

Πέρασαν τέσσερις καί πλέον δεκαετίες ἀπό τότε πού γνωρίσαμε στή χώρα μας τό κλασικό¹ ἰαπωνικό θέατρο Νō, σέ ἀθηναϊκή παράσταση στό Ὠδεῖο Ἡρώδου τοῦ Ἀττικοῦ. Στή μνήμη μου παρέμειναν οἱ ξαφνιασμένες φυσιογνωμίες τῶν σχετικά λίγων θεατῶν πού τήν εἶχαν παρακολουθήσει.

Σήμερα ξέρω πώς ἦταν μιά ἀπό τίς ὡραιότερες καί ἀρτιότερες παραστάσεις τοῦ εἴδους της, πού εἴχαμε τήν εὐκαιρία νά δοῦμε. Τότε ὅμως, ἀπροετοίμαστοι οἱ περισσότεροι καί ἰδιαίτερα οἱ πολύ νέοι πού εἴχαμε σπεύσει ἐκεῖ, προσπαθούσαμε νά συμφιλιώσουμε τούς παράξενους μουσικούς ἤχους καί τίς σχεδόν ἀκίνητες σιλουέτες μέ τίς βαρύτιμες ἐνδυμασίες τους, μέ τά λευκά μαρμάρινα σκαλιά τοῦ οἰκείου μας θεάτρου πού εἶχε συνοδέψει ὡς τότε τήν εὐρωπαϊκή παιδεία μας...

Σχεδόν δέκα χρόνια ἀργότερα, οἱ πρῶτες παραστάσεις τοῦ Ἐθνικοῦ μας θεάτρου στό Τόκυο, πού εἶχα τήν τύχη νά παρακολουθήσω ὡς σπουδάστρια πλέον τῆς Ἀπωανατολικῆς τέχνης, ἦταν ἕνας θρίαμβος. Πολύ καλύτερα προετοιμασμένοι, οἱ Ἰαπωνέζοι συνέρευσαν στό δικό τους Ἐθνικό θέατρο γιά νά χειροκροτήσουν τούς ἀείμνηστους Μάνο Κατράκη καί Ἀλέκα Κατσέλη, ἰδιαίτερα τή δεύτερη, πού τούς ἦταν οἰκεία καί δημοφιλής ἀπό τήν Ὀλυμπιάδα τοῦ Σαππόρο,² τόν ἐπίσης ἀείμνηστο μουσικοσυνθέτη μας Στέφανο Βασιλειάδη καί μιά πλειάδα ἄλλων ἐκλεκτῶν ἠθοποιῶν καί ἀνθρώπων τοῦ θεάτρου, πού εἶχαν συμμετοχή στίς τραγωδίες πού παρουσιάζονταν. Ἦταν ὅλοι ἐκεῖ, ἀπό τό σημερινό αὐτοκράτορα, τότε διάδοχο τοῦ θρόνου, ὥς τούς μαθητές τῶν σχολείων, πού περίμεναν ὑπομονετικά παρατεταγμένοι ἀπέξω, ἀνάμεσα στό πλῆθος, μέ τά ἰαπωνικά προγράμματα τῶν τραγωδιῶν στά χέρια...

Πολλά μεσολάβησαν ἀπό ἐκεῖνα τά χρόνια. Ἀμοιβαῖες ἐπισκέψεις καί ἀνταλλαγές καί, κυρίως, ἐξοικείωση τοῦ ἑλληνικοῦ κοινοῦ μέ τίς διάφορες μορφές τοῦ διεθνῶς πλέον καθιερωμένου παραδοσιακοῦ ἰαπωνικοῦ θεάτρου –Νō, κουκλοθέατρου, καμπούκι– χάρη καί στούς ἕλληνες μελετητές καί καλλιτέχνες πού ἐρεύνησαν, δημοσίευσαν καί παρουσίασαν κατά καιρούς ἀντιπροσωπευτικά δείγματα τέτοιων ἔργων στίς θεατρικές μας σκηνές. Οἱ σελίδες πού ἀκολουθοῦν συμπεριλαμβάνουν, ἐνδεικτικά, ὅσα ἔγινε δυνατό νά ὑποπέσουν στήν ἀντίληψή μου. Ἐπισημαίνεται ἐπίσης ὅτι, τά τελευταῖα χρόνια, σημαντικά καλλιτεχνικά ἱδρύματα ὅπως τά Μέγαρα Μουσικῆς Ἀθηνῶν καί Θεσσαλονίκης ἀλλά καί ἄλλα, προσέθεσαν τή βαρύτητά τους στίς σχετικές προσπάθειες.

Πολλά βεβαίως ἀπομένουν νά γίνουν – ἰδιαίτερα στόν τομέα τοῦ Νō, πού ἔχει τόσο πλατιά μελετηθεῖ στή διεθνή βιβλιογραφία, αὐτόνομα ἀλλά καί σέ συσχετισμό μέ τήν ἑλληνική τραγωδία. Ἡ γράφουσα, μετά τή μικρή συμβολή της στό θέμα, στόν ἱστοχῶρο τῆς Πρεσβείας τῆς Ἰαπωνίας στήν Ἀθήνα (πού συμπεριέλαβε ἕνα «σεμινάριο ἰαπωνικῆς κουλτούρας» στήν ἑλληνική, ἀπευθυνόμενο σέ ὅλους τούς ἐνδιαφερομένους ἀλλά πρωταρχικά στούς φοιτητές-μαθητές τῆς ἑλληνικῆς περιφέρειας), ἐλπίζει νά εἶναι χρήσιμη καί τούτη ἡ συνοπτική δημοσίευση, πού μαζί μέ τά ἄλλα φέρνει στό προσκήνιο, μέ σχετικούς ἐμπλουτισμούς καί προσαρμογές, ἕνα δυσεύρετο σήμερα κείμενό μου γιά τόν Ζεαμι, πού εἶχε παρουσιάσει πρό πολλῶν ἐτῶν, στό περιοδικό του «Ἀνακύκληση», ὁ ἀείμνηστος λογοτέχνης καί πρωτοπόρος στίς δημοσιεύσεις ἰαπωνικῶν θεμάτων Τάσος Κόρφης (Τ. Ρομποτής). Εὐχαριστῶ θερμά τόν γιό τοῦ Κόρφη, φίλο ποιητή Γεράσιμο Ρομποτή, γιά τήν παραχώρηση χρήσεως αὐτοῦ τοῦ κειμένου.

Εὐχαριστῶ ὅλως ἰδιαιτέρως τόν ὁλόψυχα δοσμένον στήν ἀποστολή τῆς Ἑταιρείας τῶν Φίλων τοῦ Λαοῦ Πρόεδρό της, τ. καθηγητή τοῦ Πανεπιστημίου Ἀθηνῶν Νικόλαο Π. Μπρατσιώτη, γιά τήν εὐγενική προθυμία μέ τήν ὁποία δέχθηκε νά μοιραστεῖ μέ τούς ἀκροατές τοῦ Λαϊκοῦ Πανεπιστημίου καί τή συγγραφέα, τίς προλογικές σκέψεις του καί γενικότερα, γιά τήν ἐκτίμηση μέ τήν ὁποία περιέβαλε τήν ἰδέα αὐτοῦ τοῦ βιβλίου.

Εὐχαριστῶ ἐπίσης τόν κ. Ἀλέξανδρο Παπαζήση καί τό ἐπιτελεῖο του γιά μία ἀκόμη καλή συνεργασία, τό ἐργαστήρι Γραφικῶν Τεχνῶν «ΓΡΑΜΜΑ» καί εἰδικά τήν κ. Ἑλένη Δάγκου, δεξιοτέχνη στήν ἀπόδοση τῶν ἰδιαιτεροτήτων τῶν Ἀπωανατολικῶν κειμένων μου, τίς κυρίες Utako Motoki στήν Ἰαπωνία καί Reiko Motoki στήν Ἀθήνα, γιά τήν καλλιγραφία τοῦ ἰδεογράμματος τοῦ Νō καί τή νεαρή μου συνεργάτιδα, ἐκπαιδευτικό Ρένα Χαρχαροῦ, γιά τήν διαδικτυακή καί φωτογραφική συμβολή της.

Κλαίρη Β. Παπαπαύλου

Μέ ἀφορμή ἕνα μικρό ἀπάνθισμα σκέψεων καί κρίσεων, πού σταθμίζουν βήματα μιᾶς τριακονταετοῦς πορείας τῆς συγγραφέως στό τέλος αὐτοῦ τοῦ βιβλίου, ἐκφράζονται εὐχαριστίες σέ ὅλους ἐκείνους πού κατά καιρούς ἀφιέρωσαν χρόνο γιά νά ἀσχοληθοῦν μέ δημοσιεύσεις μου καί ζητεῖται συγγνώμη γιά τή μεταγραφή κάποιων φράσεων στό πολυτονικό – ἁπλά γιά τό ὁμοιόμορφο, ἄν ὄχι καί τό πιό εὔχρηστο τῆς ἐκτύπωσης.

1. Ὁ ὅρος νοεῖται ἐδῶ μέ τήν εὐρεῖα ἔννοιά του καί ὄχι σέ σχέση μέ τήν ἑλληνική ἀρχαιότητα. Χρονολογικά, τό Νō εἶναι μεσαιωνικό θέατρο καί γενικότερα, ἀνήκει στόν πολιτισμό τῆς Ἰαπωνίας τόν συνήθως ἀποκαλούμενο στή διεθνή βιβλιογραφία «παραδοσιακό». (Πρβλ. καί τό θέατρο τοῦ Σαίξπηρ κ.ἄ.).

2. Στίς ἑλληνικές μεταγραφές μου ὀνομάτων καί ὅρων, δέν τηροῦνται ἁπλοποιήσεις πού παραβλάπτουν τήν ὀρθολογική προσέγγιση τῆς γλώσσας, ὅπως π.χ. στήν περίπτωση τῆς ἰαπωνικῆς, στήν ὁποία διπλά σύμφωνα ἐξυπακούουν διαφορετική προφορά καί ἐνδεχομένως διαφορετικές λέξεις. Τό ἴδιο καί μέ ἄλλες λέξεις, π.χ. Τόκυο Κυότο, πού ἀποτελοῦνται ἀπό δύο συλλαβικές λέξεις (Το-κυο, Κυο-το) καί ὄχι ἀπό τρεῖς (Το-κι-ο, Κι-ο-το) κ.λπ.

11531.jpg