Antons Tweestrijd

By Peter van de Steenoven

De Bredase advocaat Anton Bastiaansen krijgt in 1828 een bijzondere opdracht van een jonge Belgische adellijke weduwe. Bij de uitvoering daarvan ontstaat een meer dan alleen zakelijke relatie met zijn mooie en intelligente opdrachtgeefster. Hij wordt als man van eenvoudige boerenafkomst echter geconfronteerd met de scherpe scheidslijnen die er ook toen al tussen de verschillende bevolkingsgroepen in de samenleving bestonden. Die plaatsen hem voortdurend voor moeilijke keuzes en hinderen hem zowel in zijn carrière als in zijn zoektocht naar een huwelijkspartner.

Peter van de Steenoven is historicus en publiceerde verscheidene artikelen over de geschiedenis van Breda. De personen en hun belevenissen in ‘Antons tweestrijd’ zijn fictief, maar de beschreven context waarin het verhaal zich afspeelt geeft een getrouw beeld van de maatschappelijke omstandigheden in Breda en de oplopende politieke spanningen in de Zuidelijke Nederlanden aan de vooravond van de Belgische Opstand.

• Language: Nederlands
• Publisher: Peter van de Steenoven
• Release date: Sep 27, 2021
• ISBN: 9781005586058

Peter van de Steenoven

Peter van de Steenoven(Breda 1953) studeerde contemporaine geschiedenis aan de Rijksuniversiteit Utrecht. Hij was 35 jaar werkzaam in het voortgezet onderwijs in Dordrecht als leraar en schoolleider. Sinds zijn pensionering houdt hij zich onder meer bezig met onderzoek naar de geschiedenis van Breda in de negentiende en twintigste eeuw en publiceerde verscheidene artikelen, onder andere in het geschiedkundig Jaarboek De Oranjeboom. Hij is gehuwd, heeft twee kinderen en zes kleinkinderen.

Book preview

Antons tweestrijd

Historische Roman

Peter van de Steenoven

Published by Peter van de Steenoven at Smashwords

©2021 Peter van de Steenoven

Smashwords Edition, License Notes

Thank you for downloading this free ebook. You are welcome to share it with your friends. This book may be reproduced, copied and distributed for non-commercial purposes, provided the book remains in its complete original form.

Dit boek is ook beschikbaar in druk in de boekhandel en bij de meeste online verkopers

Afbeelding op de omslag: Eduard Friedrich Leybold, Porträt einer eleganten Dame, 1824

1

Thérèse liet mij na haar eerste bezoek aan mijn kantoor enigszins in verwarring achter. Op een zonnige voorjaarsochtend in april was ze langs gekomen. Anna had haar binnengelaten met een voor haar doen uiterst formele introductie. ‘Meneer Bastiaansen, mevrouw van Beynen zou u graag persoonlijk willen spreken.’

Ik stond direct van achter mijn bureau op en gaf Thérèse beleefd een hand. Ik vroeg haar om plaats te nemen in één van de fauteuils van het bescheiden zitje dat ik in mijn kantoor bij het raam had staan. Ze knikte instemmend en liep gracieus in haar lange zwarte zijden jurk naar voren. Ze had een voor een dame uit hogere kringen ongebruikelijk grote, gevulde tas meegenomen. Jos, mijn klerk die aan het andere bureau een akte zat uit te schrijven, stond eveneens op om haar te begroeten.

Ik had Thérèse tot dan nog nooit gesproken, ik kende haar alleen van toevallige ontmoetingen op straat. Zij was een jonge weduwe van een rentenier die veel aanzien had genoten in de stad. Zij woonde in de Katerstraat, niet ver van mijn woning aan de Veemarkt. Haar man was twee jaar geleden overleden aan een hartstilstand. Anna, mijn huishoudster die alle nieuwtjes uit de stad als eerste weet en ook graag doorvertelt, had mij destijds gezegd dat het weliswaar tragisch was dat mevrouw Van Beynen op zo jonge leeftijd weduwe was geworden, maar dat haar echtgenoot haar financieel in goeden doen had achtergelaten. Van Beynen had volgens Anna grote stukken land in het vruchtbare deel van de Westhoek en Thérèse zelf bezat als telg van een Belgisch adellijk geslacht de nodige gronden in Princenhage.

Zacht, maar toch gedecideerd sprekend nam Thérèse het woord. ‘Meneer Bastiaansen, wij kennen elkaar niet, maar ik heb u opgezocht op aanraden van één van mijn vriendinnen. Zij noemde u een eerlijke en doortastende advocaat die zich niet laat intimideren door arrogante tegenstanders. Zo iemand heb ik nodig voor een onderzoek, maar voor ik daar meer over vertel zou ik u om uiterste discretie willen vragen en u ook willen verzoeken het gesprek onder vier ogen voort te zetten.’ Ze keek bij de laatste opmerking in de richting van Jos die achter zijn bureau weer was doorgegaan met zijn schrijfwerk.

Ik voelde me natuurlijk gevleid door het positieve beeld dat blijkbaar in hogere kringen over mij was ontstaan in die paar jaar dat ik zelfstandig als advocaat en notaris in Breda actief was. Ik had het kantoor kunnen overnemen na het overlijden van de oude notaris Hertog, bij wie ik na mijn rechtenstudie was gaan werken. Hertog deed vooral zaken voor kleine ondernemers, winkeliers, ambachtslieden en boeren. De elite ging meestal naar het kantoor van notaris De Roy, die tevens burgemeester was van de stad.

Uiteraard ging ik in op de wensen van Thérèse. Ik zei haar dat discretie voor een notaris vanzelfsprekend was en Jos was al opgestaan met zijn papieren om in de achterkamer zijn werk voort te zetten. Ik vroeg Thérèse of ze wat wilde drinken en vroeg Jos om Anna te vragen ons koffie te serveren. Nadat Jos het kantoor had verlaten vervolgde Thérèse haar verhaal. ‘Zoals u waarschijnlijk weet is mijn man twee jaar geleden overleden. Ik heb daarna enkele landerijen geërfd in de buurt van Klundert. Ze worden beheerd door een rentmeester die daar niet zo ver vandaan zelf ook een grote boerderij heeft. Die rentmeester komt mij elke drie maanden verslag doen van het reilen en zeilen op mijn boerderijen en regelt de betaling van de opbrengsten aan mij. Wat mij grote zorgen baart is dat die opbrengsten sinds de dood van mijn man sterk zijn teruggelopen. Ik heb de rentmeester gevraagd om een verklaring voor die terugloop, maar daar heeft hij heel nors en afhoudend op gereageerd. Na aandringen van mij begon hij vaag te praten over slechte weersomstandigheden, tegenvallende oogsten en lagere marktprijzen. Hij straalt uit dat hij vindt dat ik daar eigenlijk helemaal geen verstand van heb en dat ik maar vertrouwen in hem moet hebben. Maar juist door die houding wordt mijn vertrouwen minder. Drie maanden geleden vroeg ik hem om mij de exploitatierekeningen te bezorgen, waarna hij in woede uitbarstte. Als ik geen vertrouwen meer in hem had moest ik maar een andere rentmeester zoeken. Niettemin heb ik vastgehouden aan mijn verzoek om de boekhouding van de laatste drie jaar en die heb ik deze week van hem ontvangen. Mijn vraag aan u is nu, zou u die papieren willen doornemen en willen kijken of er geen onregelmatigheden in zijn terug te vinden? Zelf ben ik financieel te weinig onderlegd om die boekhouding goed te begrijpen. Uiteraard kunt u de kosten van uw werk bij mij in rekening brengen.’

Juist op dat moment klopte Anna op de deur om de koffie te serveren. Dat gaf mij even de gelegenheid om de vraag van Thérèse te overdenken. Ik begreep nu wat er in die grote tas van haar zat. Eigenlijk ben ik helemaal niet zo’n financieel expert en zeker geen liefhebber van het doorworstelen van vele pagina’s saaie boekhouding. Maar met deze opdracht kon ik misschien een entree krijgen bij de rijkere families van de stad en als ik deze opdracht zou weigeren dan had ik het daar waarschijnlijk voor jaren verbruid. Bovendien vond ik Thérèse een indrukwekkende verschijning, een vrouw met wie ik graag nader mee kennis wilde maken. Ik besloot daarom positief te reageren op haar verzoek, maar daarbij wel aan te geven dat ze niet te grote verwachtingen van me moest hebben. Toen Anna het kantoor weer had verlaten gaf ik Thérèse mijn antwoord. ‘Mevrouw Van Beynen, ik voel me zeer vereerd dat u mij vraagt voor zo’n delicaat onderzoek. Maar ik moet er u wel op wijzen dat ik geen landbouwdeskundige of boekhouder ben. Ik kan u niet garanderen dat ik sluwe malversaties in de administratie van uw bedrijven zal doorzien. Ik kan u alleen beloven de papieren zorgvuldig door te nemen en als ik vreemde dingen zie die dan aan u te melden.’

Er kwam een voorzichtige glimlach op het gezicht van Thérèse. ‘Ik ben heel blij dat u mij wilt helpen. Natuurlijk begrijp ik dat het niet eenvoudig zal zijn om in deze papieren - ze maakte al pratend haar tas open en overhandigde mij enkele grote kasboeken - malversaties te ontdekken. Misschien ben ik ook wel te argwanend en hebben de lage opbrengsten een logische verklaring. Maar ik zou dat dan graag horen van een buitenstaander met een goed gezond verstand. Als u de komende dagen de tijd zou willen nemen om de boeken door te nemen en dan volgende week een keer bij mij op de thee komt om uw bevindingen te vertellen dan zou ik dat zeer op prijs stellen.’

Ik was enigszins overdonderd door de doortastende manier waarmee Thérèse mijn aarzelingen opzij schoof en er vanuit ging dat ik de opdracht had geaccepteerd. Maar ik had er zelf in mijn reactie de ruimte voor gegeven. Zonder te beseffen wat de draagwijdte zou worden van deze opdracht had ik toch een vrolijk gevoel bij het verloop van het gesprek. Thérèse dronk haar kopje leeg en stond op. Ze keek nog eens keurend door mijn kantoor en gaf mij daarna ten afscheid de hand. Ze keek me daarbij vriendelijk maar indringend aan met haar mooie, grote donkerbruine ogen en vroeg me nogmaals om discretie in acht te nemen. Ze stelde me voor om de vrijdag van de volgende week ‘s middags om drie uur bij haar langs te komen. Vervolgens deed ik haar uitgeleide. In de hal keek ze nog even nieuwsgierig rond en vroeg me of ik ook in dit huis woonde. Ik antwoordde dat ik inderdaad boven enige privévertrekken had, niet groot, maar voldoende voor mij als vrijgezel. Ze glimlachte weer even en verliet toen mijn huis.

Voordat ik Jos weer naar het kantoor terugriep en geconfronteerd zou worden met de nieuwsgierige blikken van Anna ging ik nog even terug naar het kantoor om de boeken van Thérèse zorgvuldig op te ruimen en te overdenken wat me was overkomen. Ik had enerzijds het gevoel dat met dit gesprek mijn leven in meerdere opzichten mooie nieuwe perspectieven had gekregen, maar anderzijds begreep ik ook dat ik met beide benen op de grond moest blijven staan. Misschien vond ik niets in die boeken en zou Thérèse snel zeer teleurgesteld zijn in mij. Bovendien was zij van een heel andere stand dan ik dus hoefde ik me relationeel al helemaal geen illusies te maken. Ik wilde mijn kansen echter niet op voorhand verspelen dus ik besloot mij zeer serieus aan mijn geheimhoudingsplicht te houden en het hengelen naar informatie van Anna strijdvaardig te negeren.

Anna was een spontane, hartelijke vrouw van rond de vijftig die getrouwd was met Jos. Ze was een dochter van de eigenaar van een tapperij op de Haagdijk en had vele jaren bij haar vader in de kroeg gewerkt. Maar toen de vrouw van notaris Hertog kwam te overlijden ging zij graag in op het verzoek om als huishoudster in het kantoor te komen werken, ze voelde zich te oud worden voor de dagelijkse omgang met die bierdrinkende mannen. Ze vormde een enorm contrast met haar echtgenoot, die een heel rustige, bescheiden man was zoals je verwacht van een kantoorklerk. Anna daarentegen was zoals veel vrouwen uit de Bredase volksbuurten scherp van tong en van niemand bang. Maar ze had een goed hart en was zorgzaam voor zowel haar man als voor haar werkgever. Toen ik als jonge bediende op het kantoor kwam werken maakte ze me wegwijs in Breda en regelde voor mij een mooie kamer bij een alleenstaande dame in de Lange Brugstraat. Ze bemoederde me een beetje, zelf had ze geen kinderen, en als er geen buitenstaanders waren sprak ze me met mijn voornaam aan, iets wat eigenlijk heel ongebruikelijk is voor een huishoudster. Maar ik vond het goed, Anna behandelde me met respect en het was nu eenmaal zo gegroeid toen ik nog gewoon jongste bediende was.

Het liefst was ik een stevige wandeling gaan maken, maar dat zat er nu niet in. Anna zou mij al snel roepen voor de lunch en die middag zou ik de heer Oomen ontvangen die zijn testament door mij liet opmaken. Ik riep Jos terug naar het kantoor en nam met hem nog even de akte door die ik ’s middags met Oomen zou bespreken. Ook vroeg ik hem de stukken met betrekking tot het bezwaarschrift dat ik namens één van mijn cliënten had ingediend over de stedelijke belastingen klaar te leggen, de volgende ochtend had ik daarover een bespreking met de stedelijke belastingontvanger.

Tijdens de lunch die Anna, Jos en ik gezamenlijk nuttigden in de achterkamer, vroeg ik hen beiden om geheimhouding over mijn werk voor Thérèse van Beynen. Ik zei dat ik niet mocht vertellen wat mijn opdracht was. Jos en Anna beloofden dat uiteraard, maar Anna kon het niet laten om met mij verder te praten over Thérèse. ‘Het is toch zonde dat zo’n mooie jonge vrouw alleen door het leven gaat. Zou het niet een prachtige huwelijkspartner voor jou zijn, Anton?’ zei ze, terwijl ze mij glimlachend aankeek.

Op zo’n toespeling van Anna was ik voorbereid dus ik gaf haar gelijk van repliek. ‘Anna, Thérèse is inderdaad een mooie vrouw, maar jij kent Breda beter dan ik. Alles draait hier om afkomst en stand en ik ben maar een eenvoudige boerenzoon. Al zou ik smoorverliefd op haar zijn, ik maak geen schijn van kans.’

Maar Anna gaf zich niet gelijk gewonnen, ‘je bent advocaat en je hebt inmiddels wel een eigen kantoor. Bovendien ben je een aantrekkelijke man om te zien, wat je niet kunt zeggen van de meeste heren van stand. Je moet niet zo bescheiden zijn.’

Ik voelde me wat ongemakkelijk bij deze nu wel erg vrijpostige adviezen van mijn huishoudster. Jos merkte dit op en hij vroeg Anna met zachte stem om zich niet zo te bemoeien met mijn privéleven. Anna maakte aarzelend haar excuus naar mij, waarna ik het weer niet kon laten haar te bedanken voor haar zorg voor mijn liefdesleven en te zeggen dat er best nog wel een aantrekkelijke vrouw op mijn pad zou komen waarbij ik meer kans van slagen zou hebben.

Innerlijk was ik niet zo zeker van deze uitspraak. Ik wist wel dat veel vrouwen mij aantrekkelijk vonden en ik verlangde ook wel naar een vaste intieme relatie met een lieve, mooie vrouw, maar de ongeschreven regels over de keuze van een huwelijkspartner waren in deze stad nogal hinderlijk. Je trouwde volgens deze opvattingen met iemand van je eigen geloof en je eigen stand. Mijn katholieke achtergrond was geen belemmering in het overwegend Roomse Breda, maar met mijn afkomst werd het ingewikkelder. Mijn vader was een weliswaar zelfstandige, maar kleine boer geweest die zelf meewerkte op zijn akkers in Rijsbergen. Er waren waarschijnlijk genoeg boerendochters die mij een goede partij zouden vinden, maar ik wenste wel een echtgenote en een moeder voor mijn kinderen die een ontwikkeling had die paste bij mijn positie als notaris en advocaat.

Het gesprek met Oomen die middag verliep voorspoedig en ik besloot nog even een uurtje te gaan wandelen. Dat ik geen boer ben geworden was niet mijn eigen keus. De kleine boerderij van mijn vader was geërfd door mijn oudere broer en toen bleek dat ik gemakkelijk kon leren had mijn vader er op aangedrongen dat ik ging studeren, zodoende ben ik in de stad terecht gekomen. Maar ik vind het nog steeds heerlijk om te wandelen tussen de akkers en weilanden buiten de omwalling van de stad.

Zodra ik de stad via de Boschpoort had verlaten kwam mij de frisse geur van de natuur tegemoet. Ik vond de stad vaak stinken. De afvoer van regen- en afvalwater was gebrekkig en straten lagen soms bezaaid met paardendrollen. Op de wegen en paden buiten de stad had je daar minder last van. Ik liep langs de voorjaarsgroene weilanden en de net ingezaaide akkertjes van de warmoezerijen die de stad van groenten en fruit voorzagen en genoot van het mooie weer. Ik stapte flink door want ik wilde een rondje maken en via de Ginnekenpoort de stad weer binnen komen. Ik wilde ook niet te laat thuis komen om nog enkele uren te kunnen besteden aan de papieren van Thérèse. Bij het betreden van de stad liep ik Piet Mol tegen het lijf, een joviale nachtwacht die ik kende van de schutterij. Toen ik net in Breda was komen wonen werd van mij verwacht dat ik lid werd van de stadsschutterij. Ik voelde er aanvankelijk niets voor, exerceren en wachtlopen is niets voor mij. Maar het hoorde nu eenmaal bij de burgerplicht en uiteindelijk heb ik er ook veel plezier aan beleefd. Ik leerde in de kortste keren veel mannen van mijn leeftijd kennen en buiten de diensten gingen we regelmatig gezamenlijk stappen. Menig avond brachten we al bier drinkend door in een tapperij van de stad, soms eindigde de avond in een huis van plezier achter de Haagdijk. Het was Piet Mol die mij vertelde dat ik me niet hoefde te schamen dat ik zo’n huis bezocht. Als nachtwacht kende hij menig notabele uit de stad die van de diensten van dergelijke instellingen gebruik maakte.

Rond een uur of zes was ik weer thuis. Anna en Jos waren al vertrokken. In de eetkamer had Anna de tafel gedekt voor mijn avondmaaltijd. Ik at een paar sneden boerenbrood met boter en ham en dronk een flinke beker melk. Ik besefte dat ik het goed had, in veel Bredase gezinnen was er bittere armoede, boter en ham waren voor hen niet te betalen. De pastoor vroeg de hele winter door om giften voor de armenzorg. Voor mij was dat een nieuwe ervaring geweest toen ik ging studeren. In mijn dorp waren er natuurlijk ook wel armen, maar die hadden allemaal toch wel hun eigen moestuin. Bovendien heb je er als kind niet zo’n erg in wie er arm en behoeftig zijn.

Na mijn avondmaal nam ik in een fauteuil van het kantoor bij het raam de papieren van Thérèse door. Het was zoals verwacht saaie kost. Vele pagina’s met inkomsten en uitgaven, geschreven in een kriebelig handschrift met veel doorhalingen, verbeteringen en vlekken. Het was allemaal wel te ontcijferen, maar ik kreeg maar moeizaam overzicht van het geheel. Na twee uur turen en narekenen kon ik inderdaad wel concluderen dat de opbrengsten voor mijn opdrachtgever aanzienlijk waren teruggelopen. De opgevoerde kosten waren nauwelijks omhoog gegaan, de terugval van de winst zat hem vooral in de lagere opbrengst van de oogsten en de verkoop van vee. Maar ik kon niet zien waardoor die opbrengsten zo waren verminderd. Uit de cijfers kon ik hier en daar opmaken dat zowel de hoeveelheden opbrengst van veel gewassen waren verminderd als de prijs per hoeveelheid. Hoe reëel waren die cijfers? Ik werd erg benieuwd of deze tegenvallende oogsten en lagere marktprijzen algemeen waren in onze streken. In dat geval was er niets aan te doen, maar zouden de cijfers dit jaar weer gewoon kunnen herstellen. Ik had informatie nodig van meer ter zake kundigen. Ik besloot de volgende zondag maar eens bij mijn broer in Rijsbergen langs te gaan, die was immers boer en wist vast meer over de oogsten en marktprijzen de afgelopen jaren. Bovendien was ik sinds de jachttijd was gesloten niet meer bij hem langs geweest. Ik wilde ook graag mijn neefjes en nichtjes weer eens zien.

De resterende dagen van de week waren snel voorbij gegaan. Ik had het behoorlijk druk met het toenemend aantal kleine opdrachten die ik kreeg van middenstanders uit Breda en omstreken. Ik werd er niet rijk van, maar kon er mijn personeel van betalen en er zelf redelijk goed van leven. Bovendien moest ik als jonge advocaat en notaris nog een goede naam zien te krijgen in de stad. Ik werd vooral gevraagd voor civiel rechtelijke zaken, grote strafzaken gingen aan mijn deur voorbij. Het betekende wel dat ik me vaak in financiële zaken moest verdiepen. Ik had ook steeds vaker contact met ondernemers en mannen die bij banken werkten. Ik ontmoette ze nogal eens informeel aan het eind van de week in de sociëteit, zo ook deze vrijdagavond. Ik had natuurlijk nog steeds het onderzoek voor Thérèse in mijn achterhoofd en kende wel enige handelaren in graan en aardappelen die af en toe de sociëteit bezochten. Deze avond was er slechts één aanwezig, maar wel een ruimdenkende vent met wie je vrij gemakkelijk een open gesprek over zaken kon voeren. Ik sprak hem aan, bood hem een goede jenever aan en vroeg hem naar de marktontwikkelingen in de graanhandel. Hij vroeg natuurlijk waarom ik geïnteresseerd was in deze zaken, hetgeen ik ontwijkend beantwoordde door te melden dat ik een klant had met financiële problemen die hier misschien mee te maken hadden, maar dat ik uiteraard geen namen mocht noemen. De beste man begon me uitvoerig te vertellen over de verschillende factoren die zoal invloed hadden op de prijsvorming, niet alleen het weer en de internationale handel, maar ook het moment van het jaar waarop je wilde kopen of verkopen en de speculaties over de omvang van de oogst van het komende jaar. Ik was daar natuurlijk maar beperkt in geïnteresseerd maar liet de man doorpraten, om hem daarna door te vragen naar de concrete oogst en prijsontwikkeling de laatste drie jaar. De man bleef daar enigszins vaag in, de prijs hing natuurlijk ook af van de kwaliteit van het product, maar de laatste jaren was er over het geheel genomen sprake van een lichte daling in de marktprijzen, die werd veroorzaakt door grotere oogsten. Ik moest me echter wel realiseren dat dit laatste door de weersomstandigheden plaatselijk erg kon verschillen.

Het was allemaal nogal schimmig, maar het was me wel duidelijk geworden dat de marktontwikkeling alleen niet zomaar de verklaring kon zijn voor de forse teruggang in opbrengst van de landerijen van Thérèse. Ik moest daar met mijn broer maar eens verder over bomen. Op zaterdag regelde ik bij de stalhouderij dat ik voor zondag een paard kon huren waarmee ik naar Rijsbergen kon. Ik reed het liefste zelf, dat was sneller en goedkoper. Het weer leek redelijk stabiel, dus het zou een mooie tocht worden.

Die zondagochtend was het inderdaad opnieuw mooi voorjaarsweer. Ik besloot de mis een keer over te slaan en niet al te laat te vertrekken. Om half negen was ik bij de stalhouderij en een half uur later verliet ik de stad via de Haagpoort. Vanaf Princenhage verliet ik de straatweg en nam de iets westelijker gelegen landweggetjes. De bomen die langs de akkers en wegen stonden begonnen al uit te lopen en de weilanden stonden vol met gele voorjaarsbloemen. Het was het gebied van mijn jeugd, ik kende er de weg op mijn duimpje. Onderweg kwam ik verscheidene bekende families tegen die naar de mis waren geweest en op weg waren naar huis. Mijn broer zou ongetwijfeld vanochtend ook naar de kerk zijn gegaan met vrouw en kinderen. In de dorpen was men zeer gelovig en de zondagse mis overslaan werd door de bevolking moreel afgekeurd. Wat dat betreft was ik wel weer blij dat ik in de stad woonde, hoewel ook daar in de middenklasse de sociale druk groot was om de mis trouw te bezoeken. Ik vond van mezelf dat ik tijdens mijn verblijf op het seminarie al meer dan genoeg tijd in de kerk had doorgebracht. Mijn geloof was er nog en ik vond dat de Kerk veel goeds deed voor de samenleving, ik had er een groot deel van mijn opleiding aan te danken, maar die plichtmatige Latijnse missen waren aan mij niet besteed.

Tegen elven kwam ik aan bij de boerderij van mijn broer Frans. Toen ik op mijn paard het erf op reed kwamen mijn neefjes en nichtjes al enthousiast naar mij toe gerend. De oudste nam direct de teugels van het paard over en zette het op stal. Terwijl ik de kinderen één voor één omhelsde had mijn jongste nichtje mijn tas al te pakken, op zoek naar iets lekkers. Ze wist dat ik altijd wat te snoepen voor de kinderen meenam, meestal honingkoek, daar waren ze gek op. Ook mijn schoonzus was gek op koek, maar Frans gaf meer om een borrel, voor hem nam ik meestal een kruik goede oude jenever mee. Ondertussen waren Maria en Frans naar buiten gekomen en begroetten mij hartelijk. Nadat ik de koek onder de kinderen had verdeeld gingen we naar binnen en namen plaats aan de grote tafel in de keuken, een zeer vertrouwde ruimte voor mij want ik had daar immers mijn jeugd doorgebracht. Er was weinig veranderd aan de inrichting sinds het overlijden van mijn ouders.

Frans was goed geluimd. Hij was blij met het mooie voorjaarsweer, hij had de afgelopen weken goed kunnen werken in zijn akkers en moestuin en de net gezaaide gewassen stonden er goed bij. Zijn enige zorg was de nachtvorst die het uitkomende fruit zou kunnen schaden. Het gezin leefde van de opbrengst van de boerderij, ze waren grotendeels zelfverzorgend. Gelukkig had Frans de hele boerderij van mijn vader kunnen erven, die was twaalf hectare groot. Ze bakten zelf hun brood in het bakhuisje naast de schuur. Ze hadden enkele melkkoeien, een paard, enkele varkens, een flinke ren met kippen en een grote groentetuin. Frans gebruikte ook nog enige hectaren voor akkerbouw, maar dat leverde niet veel op, het was schrale zandgrond. Maria maakte van de melk van hun koeien zelf boter en kaas. Eén keer in de week gingen Maria en Frans naar de markt in Princenhage om hun producten te verkopen.

Tot aan het middageten werd ik bijgepraat over het wel en wee van de kinderen en de laatste nieuwtjes uit het dorp. Na de maaltijd maakten Frans en ik een wandeling langs zijn akkers en weilanden en liepen een eindje het nabijgelegen bos- en heidegebied in, waar Frans ook enkele bijenkorven had staan. Ik vertelde Frans van mijn onderzoek in de boeken van Thérèse en vroeg hem naar zijn kennis van de ontwikkeling van de marktprijzen. Hij vond mijn verhaal heel interessant, maar was aarzelend in het beantwoorden van mijn concrete vraag. ‘Anton, aan mij heb je op dit punt niet zoveel. In de Noordwesthoek hebben ze vooral grote akkers met vruchtbare kleigrond, daar werken ze heel anders dan hier. Ze verbouwen vooral gewassen die ze in de Hollandse steden goed kunnen verkopen. Ik weet alleen dat de zomers de afgelopen jaren niet slecht zijn geweest. Regelmatig regen, maar ook enkele weken veel warmte in augustus, zodat het graan goed kon rijpen. Het lijkt me dat de oogsten over het algemeen redelijk moeten zijn geweest. Misschien heeft dat weer wel een negatieve invloed gehad op de prijzen. Maar wees voorzichtig met conclusies, plaatselijk kan het allemaal wat anders liggen. Een heftige onweersbui of een plantenziekte kan de oogst heel negatief beïnvloeden.’

Ondanks de voorzichtige beantwoording van mijn vraag was ik best tevreden met zijn woorden. Enerzijds bevestigde hij de reden tot enige argwaan met betrekking tot de aan Thérèse overgelegde cijfers, anderzijds gaf hij mogelijke plausibele verklaringen voor afwijkende cijfers. We liepen terug naar de boerderij. De kinderen speelden op het erf, Maria had de borden