ქრისტიანობის არსება (ნაწილი I)

By ლუდვიგ ფოიერბახი

ფოიერბახს ხშირად უწოდებენ ფილოსოფოსს, რომელმაც ჰეგელი და მარქსი დააკავშირა. დარწმუნებული ათეისტი, ფოიერბახი ამტკიცებს, რომ ქრისტიანობამ არამართლზომიერად "დააპროექტა" და "გადაიტანა" ადამიანის გონების ელემენტები არარსებულ, ზებუნებრივ, რელიგიურ ობიექტებზე. "ქრისტიანობის არსება" აჩვენებს ფოიერბახს მთელი მისი ოდენობით, როგორც გერმანელ ფილოსოფოსთა ახალი თაობის გავლენიან წარმომადგენელს.

• Language: ქართული ენა
• Publisher: iBooks
• Release date: Nov 19, 2020

Book preview

სარჩევი

წინასიტყვაობა პირველი გამოცემისათვის

წინასიტყვაობა მეორე გამოცემისათვის

წინასიტყვაობა მესამე გამოცემისათვის

შესავალი

თავი პირველი. ადამიანის არსება საზოგადოდ

თავი მეორე. რელიგიის არსება საზოგადოდ

ნაწილი პირველი. რელიგიის ჭეშმარიტი, ესე იგი ანთროპოლოგიური არსება 

თავი მესამე. ღმერთი, როგორც განსჯის არსება 

თავი მეოთხე. ღმერთი როგორც მორალური არსება ანუ კანონი

თავი მეხუთე. საიდუმლო ხორცთშესხმისა ანუ ღმერთი როგორც არსება გულისა

თავი მეექვსე. წამებული ღმერთის საიდუმლო

თავი მეშვიდე. სამებისა და ღვთისმშობლის მისტერია

თავი მერვე. ლოგოსის და ღვთაებრივი მსგავსების საიდუმლო

თავი მეცხრე. საიდუმლო სამყაროს შემქმნელი პრინციპისა ღმერთში

თავი მეათე. საიდუმლო მისტიციზმისა ანუ ბუნებისა ღმერთში

თავი მეთერთმეტე. საიდუმლო განგებისა და არარაობიდან შექმნისა

თავი მეთორმეტე. შექმნის მნიშვნელობა იუდეველთა მიხედვით 

თავი მეცამეტე. გრძნობის ყოვლისშემძლეობა ანუ ლოცვის საიდუმლო

თავი მეთოთხმეტე. რწმენის საიდუმლოება სასწაულის საიდუმლოებაა

თავი მეთხუთმეტე. საიდუმლოება აღდგომისა და ზებუნებრივი შობისა

თავი მეთექვსმეტე. საიდუმლოება ქრისტიანული ქრისტესი ანუ პიროვნული ღმერთისა

თავი მეჩვიდმეტე. ქრისტიანობის განსხვავება წარმართობისაგან

თავი მეთვრამეტე. თავისუფალი უქორწინებლობისა და ბერმონაზვნობის ქრისტიანული მნიშვნელობა

თავი მეცხრამეტე. ქრისტიანული ზეცა ანუ პიროვნული უკვდავება

წინასიტყვაობა პირველი გამოცემისათვის

ავტორის სხვადასხვა შრომებში გაბნეულ, უმეტესად მხოლოდ შემთხვევით, აფორისტულ და პოლემიკურ აზრებს რელიგიისა და ქრისტიანობის, თეოლოგიისა და სპეკულატური რელიგიის ფილოსოფიის შესახებ შემწყნარებელი თუ შეუწყნარებელი მკითხველი წინამდებარე ნაწარმოებში ნახავს თავმოყრილს, მაგრამ ახლა უფრო სრულქმნილს, დამუშავებულს, ჩამოყალიბებულს, დასაბუთებულს - კონსერვირებულსა და რეფორმირებულს, შეზღუდულსა და გაფართოებულს, ზომიერსა და გამახვილებულს, იმისდა მიხედვით და სწორედ ისე, როგორც საქმისათვის მიზანშეწონილი და, მაშასადამე, საჭირო იყო, მაგრამ არასგზით (დროზე უნდა შევნიშნოთ!) არა სავსებით ა მ ო წ უ რ უ ლ ს, და სწორედ იმ მიზეზით არა, რადგანაც ავტორი, რომელიც ყოველგვარ ბუნდოვან ზოგადობას ალმაცერად უყურებს, როგორც ყველა თავის ნაწარმოებში, ასევე ამ თხზულებაშიც მხოლოდ ერთ სრულიად გარკვეულ თემას მისდევდა.

წინამდებარე თხზულება შეიცავს ე ლ ე მ ე ნ ტ ე ბ ს, დაიხსომეთ! მხოლოდ და სწორედ კრიტიკულ ელემენტებს პოზიტიური რელიგიის ანუ გამოცხადების ფილოსოფიისათვის, მაგრამ ბუნებრივია, როგორც წინასწარ მოსალოდნელი უნდა იყოს, რელიგიის ფილოსოფია არც ჩვენი ქრისტიანული მითოლოგიის ბავშვური ფანტასტიკური აზრით, მითოლოგიისა, რომელიც ისტორიის ყოველ ძიძასზღაპრებს ფაქტებად მიიჩნევს და თავს იტყუებს, და არც ჩვენი სპეკულატური რელიგიის ფილოსოფიის პედანტური აზრით, ფილოსოფიისა, რომელიც, განსვენებული სქოლასტიკის მსგავსად, articulus fidei[1]-ს პირდაპირ განმარტავს როგორც ლოგიკურ-მეტაფიზიკურ ჭეშმარიტებას.

სპეკულატური რელიგიის ფილოსოფია რელიგიას მსხვერპლად სწირავს ფილოსოფიას, ხოლო ქრისტიანული მითოლოგია, პირიქით, ფილოსოფიას - რელიგიას; პირველი რელიგიას სპეკულატური თვითნებობის სათამაშოდ აქცევს, მეორე კი გონებას - ფანტასტიკური რელიგიური მატერიალიზმის სათამაშოდ; ერთი რელიგიას მხოლოდ იმას ათქმევინებს, რასაც თვითონ გაიაზრებს და თვითონ გაცილებით უკეთესად ამბობს, ხოლო მეორე გონების მ ა გ ი ე რ რელიგიას ალაპარაკებს; ვინაიდან პირველს უნარი არ შესწევს თ ა ვ ი ს ი თ ა ვ ი დ ა ნ გამოვიდეს, ამიტომ რელიგიის სურათებს თავის საკუთარ ა ზ რ ე ბ ა დ აქცევს, ხოლო მეორეს უნარი აქვს თ ა ვ ი ს თ ა ვ თ ა ნ მივიდეს და ამიტომ სურათებს ნ ი ვ თ ე ბ ა დ აქცევს.

ყოველ შემთხვევაში თავისთავად გასაგებია, რომ ფილოსოფია ან რელიგია საერთოდ, ე. ი. მათი სპეციფიკური განსხვავების მიუხედავად, იდენტური არიან; რელიგიის სურათები ერთსა და იმავე დროს აზრებსა და ნივთებს გამოხატავენ, რადგან ერთი და იგივეა ის არსება, რომელიც აზროვნობს და რომელსაც სწამს, რომ ყოველი გარკვეული რელიგია, ყოველი წესი სარწმუნოებისა  ამავე დროს აზროვნების წესიცაა და ამიტომ სრულიად შეუძლებელია, რომ ადამიანს სწამდეს ისეთი რამ, რაც მ ი ს ი აზროვნებისა და წარმოდგენის უნარს ნამდვილად ეწინააღმდეგება. ასე მაგალითად, სასწაულთმორწმუნესათვის სასწაული სულაც არაა გონების საწინააღმდეგო რამ, პირიქით, იგი სრულიად ბუნებრივი რამ არის, როგორც თავისთავად გამომდინარე შეგედი ღვთაებრივი ყოვლისშემძლეობისა, რაც მისთვის სავსებით ბუნებრივი წარმოდგენაა. ამრიგად, სარწმუნოებისათვის მკვდრეთით აღდგომა ისევე ცხადია, ისევე ბუნებრივია, როგორც მზის ამოსვლა მისი ჩასვლის შემდეგ, გაზაფხულის გამოღვიძება ზამთრის შემდეგ, მცენარის აღმოცენება მიწაში ჩაფლული თესლიდან. როდესაც დარღვეულია ჰარმონია ადამიანსა და მის რწმენას შორის, მაშასადამე, როდესაც ადამიანი გრძნობს და აზროვნობს, რომ რწმენა ადამიანის განმსჭვალავი ჭეშმარიტება აღარ არის, პირველად მხოლოდ მაშინ წამოიჭრება განსაკუთრებული სიძლიერით, სარწმუნოების, რელიგიის წინააღმდეგობა გონებასთან. რასაკვირველია, აგრეთვე თავისთავთან ერთიანობაში მყოფი სარწმუნოებაც თავის საგნებს აცხადებს მიუწვდომელად, გონების საწინააღმდეგოდ. მაგრამ იგი მაინც განასხვავებს ქრისტიანულ და წარმართულ, განათლებულ და ბუნებრივ გონებას; ისეთ განსხვავებას ამყარებს, რომელიც სხვაფრივ მხოლოდ შემდეგს ამბობს: მხოლოდ ურწმუნოობისათვისაა რწმენის საგნები გონების საწინააღმდეგო, თორემ ვისაც კი ისინი სწამს, ის მათს ჭეშმარიტებაში დარწმუნებულია, მისთვის თვითონ მათ უმაღლესი გონების მნიშვნელობა აქვთ.

მაგრამ ქრისტიანულ ანუ რელიგიურ სარწმუნოებასა და ქრისტიანულ ანუ რელიგიურ გონებას შორის არსებულ ამ ჰარმონიის დროსაც ყოველთვის მაინც რჩება არსებითი განსხვავება რწმენასა და გონებას შორის, ვინაიდან არც რწმენას შეუძლია ბუნებრივ გონებაზე უარი თქვას. მაგრამ ბუნებრივი გონება სხვა არა არის რა, თუ არ გონება χατ´ εξοχήν[2], ს ა ყ ო ვ ე ლ თ ა ო გონება, გონება ზოგადი ჭეშმარიტებებითა და კანონებით; ქრისტიანული სარწმუნოება კი, ანუ, რაც იგივეა, ქრისტიანული გონება, პირიქით, კერძო ჭეშმარეტებათა, კერძო პრივილეგიათა და გამონაკლისთა ერთობლიობაა, მაშასადამე, კ ე რ ძ ო გონებაა. მოკლედ: გონება არის წესი, რწმენა კი - გამონაკლისია წესიდან. ამიტომ თვით საუკეთესო პარმონიაშიც ამ ორივეს შორის კოლიზია გარდუვალია, რადგან რწმენის სპეციალურობა და გონების უნივერსალობა ვერ ფარავენ, ვერ გააჯერებენ სავსებით ერთმანეთს, არამედ რჩება თავისუფალი გონების ნამეტი, რომელიც თავად თავისთვის კერძო მომენტებში მაინც რწმენის საფუძველში დაფარულ გონებასთან წინააღმდეგობაში იგრძნობა. ამნაირად განსხვავება რწმენასა და გონებას შორის თვით ფსიქოლოგიურ ფაქტად იქცევა.

სარწმუნოების ა რ ს ს დააფუძნებს არა ის, რაშიც რწმენა ზოგად გონებას ეთანხმება, არამედ ის, რაშიც იგი გონებისაგან განსხვავდება. კერძოობა სარწმუნოების ძირია. ამიტომ მისი შინაარსი გარეგნულადაც დაკავშირებულია გ ა ნ ს ა კ უ თ რ ე ბ უ ლ ისტორიულ ხანასთან, გ ა ნ ს ა კ უ თ რ ე ბ უ ლ ადგილსა და გ ა ნ ს ა კ უ თ რ ე ბ უ ლ სახელთან. რწმენის გაიგივება გონებასთან რწმენის შესუსტებას, მისი განსხვავების წაშლას ნიშნავს. თუ, მაგალითად, მემკვიდრეობითი პირველშობილი ცოდვის რწმენა მხოლოდ იმას გამოხატავს, რომ ადამიანი ბუნებით ისეთი არ არის, როგორიც უნდა იყოს, ამით მხოლოდ სრულიად ზოგადი რაციონალისტური ჭეშმარიტება გამოითქმება, ისეთი ჭეშმარიტება, რომელიც ყოველმა ადამიანმა იცის, რომელსაც ბუნების თვით უხეში შვილი, ველურიც კი ადასტურებს იმით, რომ თვითონ ისიც კი თავის სირცხვილს ნადირის ტყავით ფარავს, რადგან ამ დაფარვით განა სხვას რას ამბობს, თუ არ იმას, რომ ადამიანის ინდივიდუუმი ბუნებით ისეთი არ არის, როგორიც უნდა იყოს. რასაკვირველია, მემკვიდრეობით პირველშობილ ცოდვასაც ზოგადი აზრი უდევს საფუძვლად, მაგრამ ის, რაც მას რწმენის ობიექტად ხდის, რელიგიურ ჭეშმარიტებად აქცევს, ეს არის სწორედ ის კერძო, განსაკუთრებული, განსხვავებული, ზოგადსაყოველთაო გონებასთან შეუთანხმებელი.

ყოველ შემთხვევაში აზროვნების დამოკიდებულება რელიგიის საგანთა მიმართ ყოველთვის და აუცილებლად მათი განმმარტებელი და განმაშუქებელია, რელიგიის თვალში კი, ანუ თეოლოგიისა მაინც, მისი დამაუძლურებელი და დამარღვეველი დამოკიდებულება; ამიტომ ამ ნაწარმოების ამოცანაც ის არის, დაამტკიცოს რომ რელიგიის ზებუნებრივ მისტერიებს სრულიად მარტივი, ბუნებრივი ჭეშმარიტებები უდევს საფუძვლად. მაგრამ ამასთანავე აუცილებელია, ფილოსოფიისა და რელიგიის არსებითი განსხვავება მუდამ მტკიცედ გვახსოვდეს, თუ კი გვსურს რელიგიის დედაარსის და არა საკუთარი გულის გადახსნა. მაგრამ ფილოსოფიისაგან რელიგიის არსებით განსხვავებას ს ა ხ ე [ს ი მ ბ ო ლ ო] ასაბუთებს. რელიგია არსებითად დრამატიულია. თვითონ  ღმერთი დრამატიული, ე. ი. პიროვნული არსებაა. ვინც რელიგიას სახეს [სიმბოლოს] ართმევს, ის მას საგანს ართმევს და მას ხელთ  მხოლოდ caput mortuum[3]-ი რჩება. სახე [სიმბოლო], რ ო გ ო რ ც ს ა ხ ე [სიმბოლო], საგანია.

ახლა აქ, ამ თხზულებაში რელიგიის სახეები [სიმბოლოები] არც აზრებად არ იქნებიან ქცეული - ყოველ შემთხვევაში არც სპეკულატური რელიგიის ფილოსოფიის აზრგაგებით მაინც, - არც საგნებად, არამედ განხილული იქნებიან როგორც სახეები [სიმბოლოები], ე. ი. თეოლოგია არ იქნება განხილული არც როგორც მისტიკური პრაგმატოლოგია, მსგავსად ქრისტიანული მითოლოგიისა, და არც როგორც ონტოლოგია, მსგავსად სპეკულატური რელიგიის ფილოსოფიისა, არამედ განმარტებული იქნება როგორც ფსიქიური პათოლოგია. 

მაგრამ მეთოდი, რომელსაც აქ ავტორი მისდევს, მთლიანად  ობიექტური მეთოდია - ანალიზური ქიმიის მეთოდი. ამიტომ ყველგან, სადაც კი საჭირო და შესაძლებელი იყო, მოყვანილია საბუთები, ნაწილობრივ იქვე ტექსტის ქვეშ, ნაწილობრივ კი განსაკუთრებულ დამატებაში, რათა ანალიზით მიღებული დასკვნები დაკანონებული იქნეს, ე. ი. დამტკიცებული იქნეს როგორც ობიექტურად დაფუძნებულნი. ამიტომ თუ ვინმე მისი მეთოდის შედეგებს უცნაურად, არაკანონიერად მიიჩნევს, მაშინ დაე უსამართლო მაინც ნუ იქნება და ბრალი მას კი არა, არამედ თვით საგანს დასდოს.

ავტორს რომ ეს თავისი მოწმობანი დიდი ხნის გარდასულ საუკუნეთა არქივიდან ამოაქვს, ამას თავისი საბუთი და გამართლება აქვს. ქრისტიანობასაც ჰქონდა თავისი კლასიკური პერიოდები - და მხოლოდ ჭეშმარიტი, დიადი, კლასიკური არის ღირსი გააზრებისა; ყალბი, არაკლასიკური კომიზმისა და სატირის სამსჯავროს წინაშე წარსდგება. ამიტომ იმისთვის, რომ შესაძლებელი ყოფილიყო ქრისტიანობის როგორც ა ზ რ ო ვ ნ ე ბ ი ს ღ ი რ ს ე უ ლ ი და ღ ი რ ს ს ა ხ ს ო ვ ა რ ი ობიექტის მტკიცედ დადგენა, ავტორი აზრობრივად უნდა განყენებოდა თანამედროვე ქვეყნის ლაჩრულ, უხასიათო, კომფორტულ, ბელეტრისტულ, მოკეკლუცე-კოკობზიკურ, ეპიკურეულ ქრისტიანობას და თავისი თავი იმ ხანაში გადაეყვანა, როდესაც სასძლო ქრისტესი ჯერ კიდევ უბიწო, უმანკო, წმინდა ქალწული იყო, როდესაც მას თავისი ზეციური სასიძოს ეკლის გვირგვინში წარმართ ვენერას ვარდები და ტვიები ჯერ კიდევ არ ჩაეწნა, რათა წამებული ღმერთის შეხედვით ღონე არ მიჰხდოდა და გულწასული არ დაცემულიყო; როდესაც ის მართალია მიწიერი საუნჯით ღარიბი იყო, მაგრამ უაღრესად მდიდარი და უაღრესად ბედნიერი ზებუნებრივი სიყვარულის საიდუმლოებათა სიტკბოებითა და სიამით.

თანამედროვე ქრისტიანობას სხვა არავითარი მოწმობა აღარ შეუძლია წარმოადგინოს, გარდა Testimonia paupertatis[4]. თუ კი რამ კიდევ გააჩნია ქრისტიანობას, იგი მას საკუთარი თ ა ვ ი ს გ ა ნ კი არა აქვს - არა - იგი გარდასულ საუკუნეთა მოწყალებით ცოცხლობს. თანამედროვე ქრისტიანობა ფილოსოფიური კრიტიკის ღირსეული საგანი რომ ყოფილიყო, მაშინ ავტორი გააზრებასა და შესწავლაზე იმდენ შრომას არ დახარჯავდა, რადაც მას თავისი ნაწარმოები დაუჯდა. რაც სახელდობრ ამ თხზულებაში ასე ვთქვათ a priori მტკიცდება, რომ თეოლოგიის საიდუმლოება ანთროპოლოგია არისო, ის დიდი ხანია a posteriori თეოლოგიის ისტორიამ დაამტკიცა და დაადგინა. დოგმის ისტორია, ზოგადად გამოთქმული: თეოლოგიის ისტორია საერთოდ, დოგმის კრიტიკაა, თეოლოგიის კრიტიკა საერთოდ. თეოლოგია დიდიხანია ანთროპოლოგიად არის გადაქცეული. ამრიგად, ისტორიამ რეალიზება მოახდინა, ცნობიერების საგნად აქცია ის, რაც თ ა ვ ი ს თ ა ვ ა დ თეოლოგიის არსება იყო; ამაში ჰეგელის მეთოდი სავსებით მართალია და ისტორიულად დასაბუთებული.

მაგრამ, თუმცა თანამედროვე მსოფლიოს უსასრულო თავისუფლება და პიროვნება ქრისტიანულ რელიგიასა და თეოლოგიას ისე დაეუფლა, რომ ღვთაებრივი გამოცხადების შემოქმედ წმინდა სულსა და ყველაფრის მომხმარებელ, გადამამუშავებელ ადამიანის სულს შორის განსხვავება დიდიხანია მოხსნილია, ქრისტიანობის ოდესღაც ზებუნებრივი და ზეადამიანური შინაარსი დიდი ხანია სრულიად ნატურალიზებული და ანთროპომორფოზირებულია, მაინც ჩვენს დროშიც თეოლოგიაში, მისი გაუბედავი ნახევრულობისა და უხასიათობის შედეგად, კიდევ ბოგინობს ძველი ქრისტიანობის ზეადამიანური და ზებუნებრივი არსება, როგორც რამ ა ჩ რ დ ი ლ ი, მ ო ჩ ვ ე ნ ე ბ ა თავში. მაგრამ ყოველგვარ ფილოსოფიურ ინტერესმოკლებული ამოცანა იქნებოდა, ავტორს რომ თავისი შრომის მიზნად ის მტკიცება დაესახა, რომ ეს თანამედროვე მოჩვენება მხოლოდ ილუზია, ადამიანის თვითმოტყუება არისო. მოჩვენებები წარსულის აჩრდილებია; მათ აუცილებლად მივყევართ შემდეგ კითხვამდე: რა იყო ოდესღაც მოჩვენება, როდესაც ის ჯერ კიდევ სისხლხორცშესხმული არსება იყო?

მაგრამ ავტორმა მაინც უნდა სთხოვოს შემწყნარებელ, თანამგრძნობ, განსაკუთრებით კი არშემწყნარებელ, არათანამგრძნობ მკითხველს, ყურადღების გარეშე არ დატოვოს ის გარემოება, რომ როდესაც ავტორი ძველი დროებიდან ამოიღებს, ამოსწერს მასალას, ამიტომ ძველს დროში კი არა, არამედ ახალს დროში და ახალი დროისთვის წერს, რომ ამგვარად თანამედროვე მოჩვენებას ის მხედველობიდან არ უშვებს, როდესაც ის მის თავდაპირველ არსებას განიხილავს, რომ საერთოდ, თუმცა ამ თხზულების შინაარსი პათოლოგიურია ანუ ფიზიოლოგიური, მაგრამ მისი მიზანი ამავე დროს თერაპევტულია ანუ პრაქტიკული.

ეს მიზანია - პნევმატიური პიდროთერაპიის (წყლითმკურნალობის) წაქეზება, ბუნებრივი გონების ცივი წყლის ხმარებისა და სარგებლობის რჩევა-დარიგება, ძველი მარტივი იონური ჰიდროლოგიის აღდგენა სპეკულატური ფილოსოფიის, უწინარეს ყოვლისა კი, სპეკულატური რელიგიის ფილოსოფიის სფეროში. ძველი იონური, განსაკუთრებით თალესის მოძღვრება, როგორც ცნობილია, თავისი პირვანდელი სახით ასე ამბობს: წყალია სათავე ყველა ნივთთა და არსებათა, მაშასადამე, ღმერთებისაც; რადგან სული ანუ ღმერთი, რომელიც, ციცერონის მიხედვით, წყალს ნივთთა გაჩენის დროს ეხმარება, როგორც გ ა ნ ს ა კ უ თ რ ე ბ უ ლ ი არსება, აშკარად გვიანი წარმართული თეიზმის მხოლოდ მინამატია.

სოკრატული Γνωθι σαυτον (შეიმეცნე თავი შენი), რომელიც ამ თხზულების ჭეშმარიტი ეპიგრამი და თემა არის, იონური მსოფლსიბრძნის მარტივ ბუნებრივ ელემენტს არ ეწინააღმდეგება, თუ ყოველ შემთხვევაში ჭეშმარიტად იქნება გაგებული. სახელდობრ, წყალი არის არა მარტო ფიზიკური შექმნისა და კვების საშუალება, როგორადაც მას მხოლოდ ძველი შეზღუდული ჰიდროლოგია თვლიდა; იგი არის აგრეთვე ძალიან ნაცადი ფსიქიური და ოპტიკური სამკურნალო საშუალება. ცივი წყალი თვალებს ნათელსა და შუქიანს ხდის. და რა ნეტარებაა, თუნდ მარტო ჩახედვაც კი ანკარა წყალში!

სულის რა გამამხნევებელ-გამაცოცხლებელია, სულის რა გამაცისკროვნებელია ეს ოპტიკური წყლის აბაზანები. საამოდ გვიზიდავს წყალი მაგიური მომხიბლველობით თავისკენ ბუნების სიღრმეში, მაგრამ იგივე წყალი აუსარკავს ადამიანს თავის საკუთარ სურათს. წყალი არის მსგავსება თვითცნობიერებისა, მსგავსება ადამიანის თვალისა - წყალი ადამიანის ბუნებრივი სარკეა. წყალში იშორებს თავიდან ადამიანი უშიშრად ყველა მისტიკურ საბურველს. წყალს ენდობა ის თავისი ჭეშმარიტი, თავისი შიშველი სახით: წყალში ჰქრება ყველა ზებუნებრივი ილუზიები. ასევე ჩაჰქრა ოდესღაც იონური ბუნების ფილოსოფიის წყალში წარმართული ასტროთეოლოგიის ჩირაღდანი.

სწორედ ამაშია წყლის სასწაულებრივი სამკურნალო ძალა - ამაშია პნევმატური წყლით მკურნალობის ხელოვნების კეთილმოქმედება და საჭიროება, სახელდობრ და განსაკუთრებით ისეთი წყლისმოშიშარი, თავისთავის მაცთუნებელი, თავისთავის გამასათუთებელი თაობისათვის, როგორიც უმეტეს ნაწილად დღევანდელი თაობაა.

მაგრამ მაინც შორს ჩვენგან ის ამბავი, რომ წყლის, ბუნებრივი გონების მზესავით ნათელი, გამჭვირვალე და ანკარა წყლის შესახებ ილუზიები შევიდგინოთ, თვით სუპრანატურალიზმის შხამის საწინააღმდეგო საშუალებას კვლავ სუპრანატურალისტური (ზებუნებრივი) წარმოდგენები დავუკავშიროთ. Αριστον υδωρ[5] რა თქმა უნდა; მაგრამ აგრეთვე αριστον μετρον[6]. წყლის ძალაც აგრეთვე თვით თავისთავშიც განსაზღვრულია, ზომასა და მიზანს დაქვემდებარებული ძალაა. წყლისათვისაც აგრეთვე არსებობენ განუკურნებელი სნეულებანი. ასეთი განუკურნებელია უწინარეს ყოვლისა ვენერიული სნეულება, - ავხორცი სნეულება თანამედროვე მოწმინდანო ფარისეველთა, უხეირო მოლექსეთა და ესთეტთა, რომლებიც ნივთთა ღირებულებას მხოლოდ მათი პოეტური მიმზიდველობით ზომავენ და იმდენად უპატიოსნო, უნამუსონი და უსირცხვილონი არიან, რომ ისინი თვით ილუზიად აღიარებულ ილუზიას, რაკიღა იგი ლამაზია და სასიამოვნო, მფარველობენ ისე არაარსებითი და არაჭეშმარიტი სახით, ერთხელაც უკვე აღარ გრძნობენ, რომ ილუზია მხოლოდ იქამდე არის ლამაზი, სანამ ის არა ილუზიად, არამედ ჭეშმარიტებად ითვლება. მაგრამ ამისთანა მთლად ამაო და ავხორც სუბიექტებს არც მიმართავს პნევმატური წყლით მკურნალობის ხელოვანი. მხოლოდ ვინც ჭეშმარიტების წრფელ სულს უფრო მეტად აფასებს, ვიდრე სიცრუის თვალთმაქცურ, მაცთური სილამაზის მოყვარულ სულს, მხოლოდ ვინც ჭეშმარიტებას თვლის მშვენიერად, ხოლო სიცრუეს საძაგლად, მხოლოდ ის არის ღირსი და უნარმქონე წყლის წმინდა ნათლობა მიიღოს.

წინასიტყვაობა მეორე გამოცემისათვის

იმ უაზრო და ვერაგულ, გამცემლურ მსჯელობებს, რომლებიც ამ თხზულების შესახებ მისი პირველი გამოცემის გამოქვეყნების დღიდან იქნა გამოთქმული, მე არასგზით არ გავუკვირვებივარ, რადგან სხვაგვარ მსჯელობებს არც ველოდი და არც შემეძლო კანონიერად და გონივრულად სხვაგვარის მოლოდინი მქონოდა. ამ თხზულებით მე ღმერთიც მოვიმდურე და ქვეყანაც. მე „უღვთო თავხედობა ჩავიდინე, როდესაც წინასიტყვაობაშივე გამოვთქვი რომ „ქრისტიანობასაც ჰქონდა თავისი კლასიკური პერიოდები და მხოლოდ ჭეშმარიტი, დიადი, კლასიკური არის ღირსი გააზრებისა. არაჭეშმარიტი, კნინი, ყალბი, არაკლასიკური კი სატირისა ან კომიზმის სამსჯავროს წინაშე წარსდგება, რომ ამიტომ მე, რათა შესაძლებელი ყოფილიყო ქრისტიანობის, როგორც, ა ზ რ ო ვ ნ ე ბ ი ს ღ ი რ ს ე უ ლ ი დ ა ღ ი რ ს ს ა ხ ს ო ვ ა რ ი ობიექტის, მტკიცედ დადგენა, აზრობრივად განვეყენე თანამედროვე ქვეყნის აღვირახსნილ, უხასიათო, კომფორტულ, ბელეტრისტულ, მოკეკლუცე-კოკობზიკურ, ეპიკურეულ ქრისტიანობას და ჩემი თავი იმ ხანაში გადავიყვანე, როდესაც სასძლო ქრისტესი ჯერ კიდევ უბიწო, უმანკო, წმინდა ქალწული იყო, როდესაც მას თავისი ზეციური სასიძოს ეკლის გვირგვინში წარმართული ვენერას ვარდები და ტვიები ჯერ კიდევ არ ჩაეწნა, როდესაც ის, მართალია, მიწიერი საუნჯით ღარიბი იყო, მაგრამ უაღრესად მდიდარი და უაღრესად ბედნიერი იყო ზებუნებრივი სიყვარულის საიდუმლოებათა სიტკბოებითა და სიამით. ამგვარად, მე უღვთო თავხედობა ჩავიდინე, რომ თანამედროვე ცრუ ქრისტიანების მიერ მიფუჩეჩებული და უარყოფილი ჭეშმარიტი ქრისტიანობა წარსულის წყვდიადიდან დღის სინათლეზე კვლავ გამოვიტანე, მაგრამ არა ქებისა და გონივრულის განზრახვით, რომ ის წარმოგვედგინა როგორც ადამიანის სულისა და გულის Non plus ultra[7]-დ, არამედ, პირიქით, იმ „უგუნური და „ვერაგული განზრახვით, რომ ქრისტიანობა უმაღლეს საყოველთაო პრინციპზე დამეყვანა. - და აი, ამ უღვთო თავხედობისა გამო სრული სამართლიანობით თანამედროვე ქრისტიანებისა და განსაკუთრებით კი თეოლოგების საწყევლად გავხდი. მე ს პ ე კ უ ლ ა ტ უ რ ფილოსოფიას მის ყველაზე უფრო მგრძნობიარე ადგილს, მის განსაკუთრებულ point d’honneur[8]-ს შევეხე, რის დროსაც დაუნდობლად დავარღვიე მოჩვენებითი თანხმობა და ერთსულოვნება, რომელიც მას თავის თავსა და რელიგიას შორის ჰქონდა დამყარებული და დავამტკიცე, რომ იმისათვის, რათა მან რელიგია თავის თავთან თანხმობაში მოიყვანოს, რელიგიას ის მის ჭეშმარიტ, არსებით შინაარსს აცლის; მაგრამ იმავე დროს ეგრეთ წოდებული პ ო ზ ი ტ ი უ რ ი ფილოსოფიაც უაღრესად ფატალურ სინათლეზე გამოვიტანე, როდესაც მე ვაჩვენებდი, რომ მისი კერპის ო რ ი გ ი ნ ა ლ ი ა დ ა მ ი ა ნ ი ა, რომ პიროვნება არსებითად სისხლსა და ხორცთან არის დაკავშირებული. ამრიგად, ჩემი ექსტრაორდინარული თხზულებით ორდინარ პროფესიონალურ ფილოსოფოსებს შიგ გულში მოვარტყი. შემდეგ, მე, - სამწუხაროდ! - უკიდურესად არაპოლიტიკური, მაგრამ ინტელექტუალურად და ზნეობრივად აუცილებელი განმარტებით, რომელიც მე რელიგიის ბნელი არსების შესახებ გადმოვეცი, პოლიტიკოსთა წყრომა დავიტეხე თავს - იმ პოლიტიკოსებისაც, რომლებიც რელიგიას განიხილავენ როგორც ადამიანის დამონებისა და ჩაგვრის საშუალებას, და აგრეთვე იმათი წყრომაც, რომლებიც რელიგიას უყურებენ როგორც პოლიტიკურად გულგრილ და განურჩეველ საგანს, და ამიტომ, თუმცა ინდუსტრიისა და პოლიტიკის დარგში სინათლისა და თავისუფლების მეგობრები არიან, მაგრამ რელიგიის სფეროში იმავე დროს ამ სინათლისა და თავისუფლების მტრები არიან. ბოლოს, მართალია, ჩემი მოურიდებელი ენით, რომლითაც მე ყოველ საგანს თავისი ჭეშმარიტი სახელით ვნათლავ, თანამედროვე თ ა ვ ა ზ ი ა ნ ო ბ ი ს საშინელი და შეუწყნარებელი დარღვევა მოვახდინე.

„კ ა რ გ ი საზოგადოების" ტონი, ჩვეულებრივად საყოველთაოდ მიღებული პირობითი ილუზიებისა და სიცრუის ნეიტრალური, გულგრილი ტონი თანამედოოვეობის სწორედ გაბატონებული, ნორმალური ტონია, ისეთი ტონი, რომლითაც დამუშავებული და გარჩეული უნდა იქნეს არა მარტო საკუთრივ პოლიტიკური საკითხები, რაც თავისთავად გასაგებია, არამედ აგრეთვე ისეთი რელიგიური და მეცნიერული საკითხებიც, რაც კი (id est) დროის ჭირ-ვარამს შეადგენს.

მოჩვენება არის [ჩვენი] დროის არსება - მოჩვენებაა ჩვენი პოლიტიკა, მოჩვენებაა ჩვენი ზნეობრიობა, მოჩვენებაა ჩვენი რელიგია, მოჩვენებაა ჩვენი მეცნიერება. ვინც ახლა ჭეშმარიტებას ამბობს, ის თავხედია, ურცხვი, უზრდელი, ხოლო ვინც უზრდელია, ის უზნეოა. ჭეშმარიტება ჩვენი დროისთვის უზნეობაა. ზნეობრივია, უფლებამოსილია და პატივისცემის ღირსი ქრისტიანობის ფ ა რ ი ს ე ვ ლ უ რ ი უარყოფა, რომელიც მისი დ ა დ ა ს ტ უ რ ე ბ ი ს მოჩვენებად ასაღებს თავს; მაგრამ უზნეოა და სახელგატეხილი ქრისტიანობის ჭეშმარიტი, ზ ნ ე ო ბ რ ი ვ ი უარყოფა - ის უარყოფა, რომელიც თავისთავს გამოხატავს როგორც უარყოფას. ზნეობრივია ქრისტიანობასთან თვითნებობის თამაში, რომელიც ქრისტიანული სარწმუნოების ერთ ძირითად პუნქტს ნ ა მ დ ვ ი ლ ა დ უარყოფს, ხოლო მეორეს მ ო ჩ ვ ე ნ ე ბ ი თ ხელუხლებლად ტოვებს, რადგან ვინც სარწმუნოების ერთ ძირითად პუნქტს უკუაგდებს, იგი ყ ვ ე ლ ა ს უკუაგდებს, როგორც უკვე ლუთერმა თქვა[9], უკიდურეს შემთხვევაში პრინციპის თანახმად მაინც, მაგრამ უზნეობაა ქრისტიანობისაგან განთავისუფლების სერიოზულობა შინაგანი აუცილებლობის თანახმად, ხოლო ზნეობრივია უტაქტო ნახევრულობა, მაგრამ უზნეოა თავისთავში დარწმუნებული და დაიმედებული მთლიანობა, ზნეობრივია უთავბოლო, დაუდევარი წინააღმდეგობა, ხოლო უზნეოა სიმკაცრე თანმიმდევრობისა, ზნეობრივია საშუალოობა, ვინაიდან ის თავს ვერაფერს ვერ ართმევს, არსად არაფერში ღრმად საფუძვლამდე არ იჭრება, მაგრამ უზნეოა გენია, რადგან ის ამას აკეთებს, ღრმად იჭრება, რადგან ის თავის საგანს ამოსწურავს - მოკლედ, ზნეობრივია მხოლოდ სიცრუე, რადგან ის გვერდს უვლის, ფარავს ბოროტებას ჭეშმარიტებისა ანუ - რაც ახლა ერთიდაიგივეა - ჭეშმარიტებას ბოროტებისა.

მაგრამ ჭეშმარიტება ჩვენს დროში არა მარტო უზნეობაა, ჭეშმარიტება ა რ ა მ ე ც ნ ი ე რ უ ლ ო ბ ა ც არის - ჭეშმარიტება საზღვარია მეცნიერებისა. იმავე აზრით, როგორც გერმანელთა რაინზე ნაოსნობის თავისუფლება ვრცელდება მხოლოდ Jusqu’a la mer [ზღვამდე], ასევე გერმანული მეცნიერების თავისუფლება ვრცელდება Jusqu’a la verite [ჭემმარიტებამდე]. სადაც მეცნიერება ჭეშმარიტებას აღწევს, ჭეშმარიტებად იქცევა, იქ მეცნიერება ისპობა და პოლიციის ობიექტი ხდება - პოლიცია საზღვარია ჭეშმარიტებასა და მეცნიერებას შორის. ჭეშმარიტება არის ადამიანი, ჭეშმარიტებაა არა გონება in abstracto, არამედ ცხოვრება, არა აზრი, რომელიც ქაღალდზე რჩება და რომელიც ქაღალდზე ჰპოვებს თავის სრულ, შესატყვის არსებობას. ამიტომ აზრები, რომლებიც კალმიდან უშუალოდ სისხლში გადადიან, გონებიდან ადამიანში, უკვე მეცნიერული ჭეშმარიტებები აღარ არიან. მეცნიერება არსებითად ზანტი გონების მხოლოდ უვნებელი სათამაშოა, მაგრამ ასევე უსარგებლოც; მეცნიერება ცხოვრებისთვის, ადამიანებისთვის გულგრილ, განურჩეველ საგნებზე მუშაობს, ანუ, მუშაობს არა გულგრილ, არა განურჩეველ საგნებზე, მაგრამ ის მაინც იმდენად ინდიფერენტული, გულგრილი სამუშაოა, რომ მისთვის არც ერთი ადამიანი თავს არ იწუხებს. ამიტომ გონებრივი უზნეობა, სიცარიელე და უგულობა - ჭეშმარიტებისა და რწმენის უქონლობა, მოკლედ, უხასიათობა ახლა აუცილებელი თვისებაა ნამდვილი, საქები, უზადო მეცნიერისა - ისეთი მეცნიერისა მაინც, რომლის მეცნიერებასაც ის აუცილებლად თანამედროვეობის დელიკატურ პუნქტებთან შეხებაში მოჰყავს. მაგრამ უანგარო ჭეშმარიტების გრძნობის, გაბედული და მტკიცე ხასიათის მეცნიერი, რომელიც სწორედ ამიტომ ერთის დარტყმით მიხვდება, სწორედ წერტილში მოარტყავს, ბოროტებას ძირშივე განმეხავს, კრიზისის წერტილი, გადაწყვეტა შეუჩერებლივ შემოაქვს - ასეთი მეცნიერი მეცნიერი ა ღ ა რ არის - ღმერთმა დაგვიფაროს! - ის „ჰეროსტრატია, მაშასადამე, წამსვე სახრჩობელაზე იქნეს ჩამოკიდებული ანდა სამარცხვინო ბოძზე მაინც იქნეს გაკრული! დიახ, მხოლოდ სამარცხვინო ბოძზე; რადგან სახრჩობელაზე სიკვდილი დღევანდელი „ქრისტიანული სახელმწიფო სამართლის ფორმალური პრინციპების თანახმად არაპოლიტიკური და „არაქრისტიანულია", რადგან იგი აშკარად გამოხატული, უდავო სიკვდილია, ხოლო სიკვდილი სამარცხვინო ბოძზე გაკვრით, სამოქალაქო სიკვდილი უაღრესად პოლიტიკური და ქრისტიანულია, რადგან ცბიერული, ფარისევლური სიკვდილია - სიკვდილი, მაგრამ ისეთი სიკვდილი, რომელიც ს ი კ ვ დ ი ლ ა დ არ მ ო ს ჩ ა ნ ს. და მოჩვენება, მტკნარი მოჩვენება ჩვენი დროის არსია ყველა - მხოლოდ რამდენადმე საჩოთირო - პუნქტში.

ამგვარად, საკვირველება როდია, რომ მოჩვენებითი, ილუზიური, ტრაბახა ქრისტიანობის ხანამ „ქ რ ი ს ტ ი ა ნ ო ბ ი ს ა რ ს ე ბ ი ს გამო ასეთი აურზაური ასტეხა. ქრისტიანობა იმდენად გადაგვარდა და პრაქტიკიდან გამოვიდა, რომ ქრისტიანობის თვით ოფიციალურმა და სწავლულმა წარმომადგენლებმაც, თეოლოგებმაც კი, აღარ ი ც ი ა ნ, ანდა აღარ სურთ მაინც იცოდნენ, თუ რა არის ქრისტიანობა. რათა ამაში საკუთარი თვალით დარწმუნდეთ, მხოლოდ შეადარეთ ის საყვედურები, რომლებიც მე თეოლოგებმა წამომიყენეს. მაგალითად, რწმენისა, სასწაულისა, განგებისა და ქვეყნის არარაობის შესახებ, იმ ი ს ტ ო რ ი უ ლ   მ ო წ მ ო ბ ე ბ ს, რომლებიც მე ჩემს თხზულებაში, სახელდობრ ამ მეორე, სწორედ ამის გამო დამოწმებებითა და ციტატებით მნიშვნელოვანად გადიდებულ გამოცემაში მომყავს, და დაინახავთ, რომ ეს მათი საყვედურები მე კი არა, არამედ თვითონ ქრისტიანობას ხვდება, რომ მათი „გულისწყრომა ჩემი თხზულების გამო არის ქრისტიანული რელიგიის მხოლოდ ჭეშმარიტი, მაგრამ მათი გაგებისათვის სრულიად უცხო შინაარსით გამოწვეული აღშფოთება. არა! სულაც საკვირველება როდია, რომ ისეთ ხანაში, რომელიც სხვა არა იყოს რა, ალბათ მოწყენილობის გამო, დრომოჭმულ, და პროტესტანტიზმსა და კათოლიციზმს შორის არსებულ, ახლა