Een korte geschiedenis van de angst (confessies van een vluchteling)

By Antonije Nino Zalica

'...En zo probeert onze vluchteling nog steeds te bewijzen dat hij hier moet zijn waar hij buiten zijn eigen wil en bedoeling is. Hij rechtvaardigt zich dat hij geen usurpator is, maar gewoon een ongelukkig mens. De gebroken en gewonde schipbreukeling verontschuldigt zich nederig dat hij boven water is gekomen aan een prachtig strand en daar de idylle en de rust heeft verstoord. Hij rechtvaardigt zich dat hij nu eenmaal hier is en niet ergens anders. Hij rechtvaardigt zich omdat hij zich ongemakkelijk voelt, alleen omdat hij bestaat...'
De confessies van een vluchteling vervat in een bundel verhalen die zich afspelen in de periode vanaf de millenniumwisseling tot nu - de resultante van het zelfonderzoek van een vluchteling en de afspiegeling van de wereld om hem heen.

• Language: Nederlands
• Publisher: Antonije Nino Zalica
• Release date: Apr 8, 2016
• ISBN: 9781310104053

Antonije Nino Zalica

Antonije Nino Zalica (fiction writer, filmmaker). Born in Sarajevo 1959, spread his living in between Amsterdam, Sarajevo and Dubrovnik. Studied comparative literature and philosophy at Sarajevo University. Writes poetry, prose, plays. His novel Yellow Snow/The Print of a Dragon’s Paw appeared in a number of different editions and translations in various European languages. His second novel Bandierra Rossa is published by Bosanska riječ - Das Bosnische Wort, Tuzla / Wuppertal. In 1994 his short film Angels in Sarajevo, as part of SAGA's productions, was awarded the European Film Academy's Felix Documentary Award.

Book preview

DANKWOORD

Deze editie is samengesteld ter nagedachtenis en in dankbare herinnering aan

Herman Divendal.

Hij was als een broer en vader voor alle vluchtelingenkunstenaars in Amsterdam, en verder.

Deze verhalenbundel zou nooit zijn samengesteld zonder de primaire publicaties en vertalingen in verschillende magazines en verhalenbundels. Ik wou alle mensen betrokken bij de verschillende projecten en edities van harte bedanken.

Met name dank aan:

Ronald Bos, Chris Keulemans, Menno Hartman, Goran Baba Ali, Peter Abspoel, Ronald Fagel, Nies Medema, Michele Jacobs, Jessica Nash, Amal Karam, Daphne de Heer,

Sanneke van Hassel, Ditte Pelgrom, Snežana Bukal, Fronnie Biesma, Judit Neurink, Edo Barak, Sabina Gazić, Erik Bout, Sonia ter Meulen, Jan Willem ter Meulen, Kibret Mekkonen,

Willemijn Lamp, Raouf Mouss’ad, Giovanni Massaro, Harm Croockewit, Lies Jansen

Mijn bijzondere dankbaarheid gaat uit naar de vertalers:

Reina Dokter en Roel Schuijt.

VERHALEN UIT HET HOGE NOORDEN

In die tijd, zo halverwege de jaren negentig, leefde ik in een onbestemde wereld. Mijn oude wereld was achter mij uiteengevallen en leek niet meer te bestaan. De nieuwe wereld waarin ik door de onstuimige stroom van gebeurtenissen was terechtgekomen, had zich nog niet geopend. Ik ging nergens heen, want ik had geen enkel reisdocument, ik werkte nergens omdat ik geen werkvergunning had, en in feite bevond ik me ook nergens, want ik had alleen een tijdelijke verblijfsvergunning. De tijd gleed voorbij in een soort van Beckettiaans wachten, en de ruimte om mij heen werd door mijn overdreven herinneringen vervormd. Toch was ik niet alleen, ik had een vrouw van wie ik hield en twee kinderen. De plekken waar ik naartoe ging waren niet van mij, het waren niet meer dan plaatsen waar ik met de kinderen heen ging zodat ze konden spelen. Zij vonden het daar leuk, en ik dus ook. Gelukkig hadden zij geen echte herinneringen en daarom was voor hen ook onze nieuwe wereld reëel. Ja, er was daar, in Amsterdam-Noord, ook een meertje, en de dieren die daar omheen leefden, waren bijzonder tam. De vogels waren niet bang voor mensen. De katten bliezen nooit. De honden blaften en gromden niet. Alles was daar rustig en stil, veel te stil eigenlijk na alle ervaringen van de oorlog. Ik werd alleen af en toe opgeschrikt door het geluid van de rotjes die rond de jaarwisseling door jongetjes werden afgestoken, en van de sirenes die hier altijd wel ergens waren te horen. Met Oud en Nieuw bleven we nooit in de stad, we konden niet naar het vuurwerk kijken want het maakte teveel lawaai. Mijn oudste zoon, toen vijf jaar oud, wond zich dan teveel op en kreeg dan meteen weer last van de tic die hij had overgehouden nadat hij door de inslag van een granaat helemaal over zijn toeren was geraakt. Het was een zielig gezicht als zo’n klein kind dan onwillekeurig, zonder enige controle, met zijn ogen begon te knipperen, daarom gingen we met Oudjaar altijd de stad uit.

Ik heb een keer een notitie gemaakt, in feite heb ik zelfs een boek geschreven, waarin ik wilde laten zien dat sommige plaatsen niet altijd zijn waar ze lijken te zijn. Dat is een absurde en buitengewoon verwarrende ervaring. En erg moeilijk uit te leggen aan iemand die zoiets niet heeft meegemaakt. Iedereen die enige voeling heeft met het moeilijke lot van een emigrant, heeft die absurde ervaring van een ‘parallelle geografie’ waarschijnlijk wel eens gehad. Voor zover ik weet begrijpen zulke mensen onmiddellijk waarover het gaat. Iets soortgelijks overkomt waarschijnlijk ook bejaarde mensen wanneer hun levenskracht begint af te nemen en er veel oude herinneringen bovenkomen. En natuurlijk ook kinderen, in wezen lijkt de hele kindertijd doortrokken van dit gevoel, dat veel meer is dan louter verbeelding: de huiskamer wordt een prairie waarover Indianen en cowboys elkaar achtervolgen, het heuveltje voor het huis waar je op klautert, is niets meer of minder dan een hoge bergtop van de Himalaya, en zelfs een doodgewone kelder of schuur kan veranderen in een ruimteschip dat de galaxieën doorkruist. Uiteraard vergeet je dat later allemaal, dat innerlijke mechanisme van ons houdt op een gegeven moment gewoon op te werken. Pas wanneer iemand het contact met de loop van zijn leven verliest kan het gebeuren dat hij zich in ruimte en tijd omschakelt; pas op het moment dat de tragiek van een machtige kracht, bijvoorbeeld van politieke of geschiedkundige aard, ons op een onverwachte, vreemde kust laat aanspoelen, ontwaken in ons, geheel ongenood, de (misschien al eeuwen lang) begraven reflexen van de ‘parallelle geografieën’.

HONDENUITLAATPLAATS

Achter ons vroegere flatgebouw, aan de Werengouw, liep de Ringsloot, met daarlangs een paadje, het was er heel mooi en je kon er uitstekend wandelen. Hier gingen mijn vrouw en ik vaak naartoe, onze kleinste zoon lag in de kinderwagen, de oudste rende steeds om ons heen en vroeg ons van allerlei, en wij waren doodsbang dat hij ineens in het troebele water van de sloot zou rennen. Aan weerszijden van het paadje stonden twee bordjes die, God mag weten waarom, een hypnotiserende uitwerking op mij hadden. Het ene stond bij het water en daarop stond geschreven: ‘Hondenuitlaatplaats’. Ook al kende ik in die jaren nog geen woord Nederlands, toch begreep ik meteen dat de honden aan die kant vrijelijk hun behoefte mochten doen. Daar recht tegenover, aan de kant van het grasveld en de flat, stond op het andere bord: ‘Dit is geen hondenuitlaatplaats’. Je hoefde niet al te snugger te zijn om te snappen dat de honden daar onder geen beding hun uitwerpselen mochten deponeren. Tegenwoordig zijn die bordjes er niet meer, er staan nu andere, en elke analfabeet snapt precies wat er bedoeld wordt: op het ene bord zie je een hond met een hoopje, aan de andere kant precies hetzelfde, maar dan met door zowel de hond als zijn hoopje een kruis.

Destijds stond het bordje met dat woord er echter nog, en het had voor mij iets magisch, het klonk als een pakkende titel voor een roman, zoiets als ‘Berlin Alexanderplatz’. Wat me nog meer fascineerde was het feit dat de wereld blijkbaar op zo’n onschuldige manier in tweeën kon worden verdeeld: op de ene helft mochten onze vrolijke, trouwe viervoeters niet poepen en op de andere konden ze volkomen legaal hun behoefte doen.

Daarginds bij ons, in Sarajevo, in Bosnië en alle landen daar omheen, had je met heel andere soorten van verdelingen te maken, vaak levensgevaarlijk en soms dodelijk. Steden werden doorsneden door rivieren, dorpen gedeeld door spoordijken en straten in twee helften verdeeld door de kogels van sluipschutters. Op een bordje bij in Sarajevo stond: ‘Opgepast, sluipschutters’.

En zo wandelde ik op een gegeven moment over dat paadje, parallel met het uiteinde van de Beemsterstraat in Nieuwendam, een deel van Amsterdam-Noord, en mijn ziel spleet zomaar in tweeën: de ene helft wandelde links van mij en de andere rechts, terwijl mijn handen de kinderwagen bleven voortduwen. Gierende granaten, ratelende mitrailleurs, aan alle kanten een fluitend geluid – alsof de voorstanders van vrije hondenontlasting hun woede koelden op degenen die dat niet waren.

DE GEUR VAN ZOUT

En zo, terwijl de oorlog me in tweeën spleet en mijn bestaan als vluchteling er nog meer moeite mee kreeg om mij weer tot een geheel samen te voegen, waren er van die momenten waarop het verleden werkelijkheid werd, zodat bepaalde plekken waar je toevallig terechtkwam tot verandering werden gedwongen. En dat was lang niet altijd echt erg. Zulke verhalen lijken vaak zo treurig, meelijwekkend of zelfs pathetisch, maar toch zijn ze dat niet altijd. Het was namelijk een tijd waarin ik, zoals ik al zei, geen papieren had en nergens heen mocht. En als dan, ergens aan het einde van de vorige