Όψεις του Ελληνικού Ριζοσπαστισμού τον 19ο αιώνα

By Διονύσης Ασημιάδης

Ο «μακρύς 19ος αιώνας», όπως τον χαρακτήρισε ο Eric Hobsbawm, υπήρξε αιώνας πολιτικών ζυμώσεων και ανακατατάξεων στο σύνολο της ευρωπαϊκής ηπείρου. Το πολιτικό status quo υπέστη σημαντικές μεταβολές, είτε αυτές αφορούσαν μορφές ένοπλης πάλης, είτε μέσω αιτημάτων για νέες πολιτικές αλλαγές.

Ανάμεσα στα ρεύματα που εξέφρασαν την αντίθεσή τους απέναντι στο διαμορφωμένο πολιτικό κατεστημένο ξεχωρίζει εκείνο του Ριζοσπαστισμού, το οποίο και έλαβε διάφορες, κατά τόπους, μορφές έκφρασης. Από την επέκταση και εξέλιξή του στην ευρωπαϊκή ήπειρο, η Ελλάδα δεν αποτέλεσε εξαίρεση.

Το παρόν βιβλίο αποτελεί μια ιστορική μελέτη, η οποία εξετάζει την έλευση του Ριζοσπαστισμού στην Ελλάδα και τον τρόπο με τον οποίο αυτή έλαβε χώρα. Στόχος του βιβλίου είναι η ανάδειξη των εκφάνσεων του ελληνικού Ριζοσπαστισμού και ο φωτισμός τους στο πλαίσιο των πολιτικών εξελίξεων της εποχής.

• Language: Ελληνικά
• Publisher: iWrite - Pigi - Daidaleos
• Release date: Sep 24, 2023
• ISBN: 9789606274077

Book preview

vivlio-istoria-politiki-ellada-sosialismos-opseis-tou-ellinikou-rizospastismou-ton-19o-aiona-ekdoseis-iwrite-1024x1536.jpg

τίτλος συγγράματος: Όψεις του Ελληνικού Ριζοσπαστισμού τον 19ο αιώνα

συγγραφέας: Διονύσης Ασημιάδης

έκδοση ebook: Ιανουάριος 2023

isbn: 978-960-627-407-7

διεύθυνση έκδοσης: Βαλάντης Ναγκολούδης

σύμβουλος έκδοσης: Μηνάς Παπαγεωργίου

atelier: Γιάνννης Ερμείδης, Λυδία Χατζήμαρκου, Άρτεμις Χατζημάρκου

φιλολογική επιμέλεια: Έθελ Αγγελίδου

Εκδόσεις iWrite

Θεσσαλονίκη-Αθήνα

Απαγορεύεται η δημοσίευση μέρους ή του συνόλου του βιβλίου αυτού, η αναπαραγωγή ή η μετάδοσή του με οποιοδήποτε οπτικοακουστικό μέσο, χωρίς την έγγραφη άδεια του εκδότη.

Βιογραφικό Συγγραφέα

Ο Διονύσης Ασηµιάδης είναι υποψήφιος διδάκτωρ Πολιτικής Επιστήµης. Γεννήθηκε το 1996 στη Θεσσαλονίκη. Εργάστηκε για µεγάλο χρονικό διάστηµα ως ραδιοφωνικός και τηλεοπτικός παραγωγός. Αποφοίτησε από το τµήµα Κοινωνικής Διοίκησης και Πολιτικής Επιστήµης του Δηµοκριτείου Πανεπιστηµίου Θράκης ενώ ολοκλήρωσε µεταπτυχιακές σπουδές στη Νοµική Σχολή του ίδιου ακαδηµαϊκού ιδρύµατος. Έχει τιµηθεί µε το Β΄ Πανελλήνιο βραβείο γλωσσικού δοκιµίου από το ίδρυµα Ελευθέριος Βενιζέλος αλλά και µε το Β΄ Βραβείο ποίησης της Ένωσης Λογοτεχνών Βορείου Ελλάδος.

Στον Γιάννη Φουρνάρο, εμπνευστή της ιδέας του ρεύματος νέων σοσιαλιστών

Στους Βασίλη Ίβρο, Κώστα Σκρέτα, Κώστα και Γιώργο Δρακωνάκη για όλους τους κοινούς μας αγώνες

Περιεχόμενα

Εισαγωγή

Πρόλογος

Κεφάλαιο 1

Κεφάλαιο 2

Kεφάλαιο 3

Κεφάλαιο 4

Κεφάλαιο 5

Επίλογος

Βιβλιογραφία

Εισαγωγή

Το παρόν βιβλίο έχει σκοπό να παραθέσει την ιστορική εξέλιξη του Ριζοσπαστισμού στην Ελλάδα την περίοδο του 19ου αιώνα. Ο αιώνας αυτός θεωρείται ιδιαίτερα σημαντικός, καθώς η Ελλάδα όχι μόνο ανεξαρτητοποιήθηκε από την Οθωμανική Αυτοκρατορία αλλά έρχεται σε επαφή με την ιδεολογία του σοσιαλισμού. Η επαφή αυτή όμως δεν πραγματοποιήθηκε ομαλά, καθώς η Ελλάδα καλούνταν να αντιμετωπίσει σοβαρά προβλήματα που σχετίζονταν με τη θεμελίωση του νεοσύστατου εθνικού κράτους της.

Η χρονική περίοδος μπορεί να χωριστεί σε περίπου τρεις φάσεις. Η πρώτη φάση ξεκινά από το 1821-1828, όπου αρχίζει η ελληνική επανάσταση. Κατά τη διάρκεια της επανάστασης, αναπτύχθηκαν ορισμένες ιδεολογίες, σύμφωνα με τις οποίες η επανάσταση έπρεπε να συνοδεύεται από ταξικές συγκρούσεις για την απαλλαγή όχι μόνο από τους Οθωμανούς αλλά και από τους κοτζαμπάσηδες, που αποτέλεσαν τη βάση της ελληνικής φεουδαρχίας και δρούσαν ως εντολοδόχοι των κατακτητών. Φυσικά δεν είναι δυνατόν να μιλήσει κανείς για σοσιαλιστική ιδεολογία αλλά για τις πρώτες αόριστες αναφορές. Το γεγονός όμως ότι οι μετέπειτα σοσιαλιστές βάσισαν πάνω σε αυτές τις αναφορές τα ιδεολογικά τους προγράμματα τις καθιστά άξιες αναφοράς.

Η πρώτη πρώιμη επαφή με τον σοσιαλισμό στην Ελλάδα έγινε στη δεύτερη φάση την περίοδο 1829-1860. Το διάστημα αυτό δεν μπορούσαν να αναπτυχθούν ιδεολογίες με ταξικό περιεχόμενο καθώς τα ξενικά κόμματα, τα οποία συγκροτούσαν το κομματικό σύστημα της χώρας την περίοδο εκείνη, λειτουργούσαν ως «φερέφωνα» των μεγάλων δυνάμεων. Ανάλογα με τη χώρα το κόμμα είχε και τη σχετική ονομασία. Το Γαλλικό Κόμμα όμως προσπάθησε να διαφοροποιηθεί από αυτήν την κατάσταση, φέροντας στην Ελλάδα την ιδεολογία του σενσιμονισμού. Ο σενσιμονισμός είναι μια ιδεολογία η οποία βασίζεται στις αρχές του Ουτοπικού Σοσιαλιστή Claude Henri de Rouvroy, comte de Saint-Simon και θεωρείται η πρώτη μορφή επεξεργασμένου σοσιαλισμού. Ως θεωρία υποστήριζε τη συγκέντρωση των οργάνων της γης, της εργασίας και του κεφαλαίου σε ένα κοινωνικό ταμείο και την ταυτόχρονη κατάργηση της ιδιοκτησίας. Ο απώτερος στόχος του Γάλλου θεωρητικού υπήρξε η δημιουργία μίας τεράστιας εργατικής ένωσης στην οποία θα εντάσσονται όλοι οι εργάτες. Οι εργασίες που θα είχαν ανατεθεί στους προλετάριους θα ήταν βασισμένες στην κλίση που διέθετε ο καθένας ενώ η αμοιβή τους θα προέκυπτε από την παραγωγή της δουλειάς τους.

Έχουμε λοιπόν την πρώτη προσέγγιση μέσω των Γάλλων Ουτοπικών σοσιαλιστών, γεγονός που άνοιξε τον δρόμο για την έλευση σοσιαλιστικών ιδεολογιών. Την ίδια χρονική περίοδο, στα Επτάνησα, το κόμμα των Ριζοσπαστών είχε υιοθετήσει τον όρο κοινωνισμός και εν συνεχεία τη λέξη κομμουνισμός. Ο κοινωνισμός ως έννοια για πρώτη φορά διατυπώθηκε μέσα στον επικήδειο του Αδαμάντιου Κοραή από τον μαθητή του Φραγκίσκο Πυλαρινό. Ο κοινωνισμός σήμαινε την εξασφάλιση ελευθερίας και ισότητας ανάμεσα σε όλους τους ανθρώπους σε κάθε τομέα των δραστηριοτήτων τους. Η προσχώρηση των Ριζοσπαστών στο κόμμα των Ορεινών τους έφερε σε επαφή με τη θεωρία του κοινωνισμού με αποτέλεσμα οι τελευταίοι να υιοθετήσουν ορισμένες ριζοσπαστικές θέσεις προς όφελος των ψηφοφόρων τους.

Η τρίτη και τελευταία φάση που μελετάται στο συγκεκριμένο βιβλίο είναι αυτή η οποία ξεκινά από το 1861 και ολοκληρώνεται το 1900. Το διάστημα αυτό οι σοσιαλιστικές ιδεολογίες έχουν εισχωρήσει πλέον ανοιχτά στην Ελλάδα, συγκροτούνται διαρκώς σύλλογοι με σοσιαλιστική ιδεολογία και λειτουργούν σοσιαλιστικές εφημερίδες.

Οι σύλλογοι αυτοί αποτέλεσαν τους προδρόμους των πρώτων σοσιαλιστικών κομμάτων του 20ού αιώνα συνεισφέροντας καθοριστικά στην αλλαγή του πολιτικού σκηνικού της χώρας για τα μετέπειτα χρόνια. Από αυτούς τους Συλλόγους ξεχωρίζουν ο Δημοκρατικός Σύλλογος Πάτρας και ο Κεντρικός Σοσιαλιστικός Σύλλογος του Σταύρου Καλλέργη.

Έτσι λοιπόν για το πρώτο κεφάλαιο επιλέγεται το Γαλλικό Κόμμα, το οποίο είναι η αφετηρία της εισόδου σοσιαλιστικών ιδεών στην Ελλάδα, όπως αναφέρθηκε παραπάνω, και στην ουσία υπήρξε η αφορμή για την ένταξή τους στο εσωτερικό της ελληνικής κοινωνίας.

Στο δεύτερο κεφάλαιο αναλύεται η περίπτωση του κόμματος των Ριζοσπαστών, η συνεισφορά των οποίων είναι ιδιαίτερα σημαντική στην εξέλιξη της σοσιαλιστικής ιδεολογίας. Η ένταξή τους στο κόμμα των Ορεινών συνδέει ορισμένες θέσεις του κόμματος του Κανάρη με τον σοσιαλισμό αλλά δεν μπορεί επ’ ουδενί να τον εντάξει ούτε εκείνον ούτε το κόμμα του στη σοσιαλιστική οικογένεια. Θα μπορούσε να ειπωθεί ότι ο Κανάρης προσπάθησε μέσω της αφομοίωσης ορισμένων ριζοσπαστικών θέσεων να εκδημοκρατίσει την ελληνική κοινωνία.

Στο τέταρτο και τελευταίο κεφάλαιο βρίσκονται οι περιπτώσεις του Κεντρικού Σοσιαλιστικού Συλλόγου και του Κοινωνικού Συνδέσμου που συνιστούν τις «τελευταίες πράξεις» του σοσιαλισμού στην Ελλάδα τον 19ο αιώνα.

Πρόλογος

O 19ος αιώνας δίκαια χαρακτηρίστηκε ως ο αιώνας τον επαναστάσεων. Σε ολόκληρη την Ευρώπη ξέσπασαν συνεχείς επαναστάσεις, οι οποίες διαμόρφωσαν τον σύγχρονο εδαφικό χάρτη της Ευρώπης αλλά και τις νέες πολιτικές, οικονομικές και κοινωνικές συνθήκες, στις οποίες βασίστηκαν και βασίζονται όλα τα σύγχρονα πολιτικά συστήματα ακόμη και σήμερα¹.

Η «μήτρα» αυτής της νέας κατάστασης ήταν η Γαλλία. Η Γαλλική Επανάσταση, που ξέσπασε το 1789, ανέτρεψε τη μοναρχία και εισήγαγε μια σειρά ριζοσπαστικών και φιλελεύθερων ιδεολογιών που χρησιμοποιήθηκαν μέσα σε μικρό χρονικό διάστημα από όλα σχεδόν τα κράτη της Γηραιάς Ηπείρου τόσο για εθνικούς σκοπούς όσο και για κοινωνικοπολιτικούς².

Ως εθνικοί μπορούν να χαρακτηριστούν οι σκοποί, οι οποίοι στο σύνολό τους στόχευαν στην εγκαθίδρυση ανεξάρτητων εθνικών κρατών ανάμεσα σε λαούς με κοινές γλωσσικές και ιστορικές καταβολές. Προς αυτή την κατεύθυνση συνέκλινε η διάλυση των μεγάλων αυτοκρατοριών, στο εσωτερικό των οποίων ήταν ενταγμένα τα περισσότερα έθνη, που επιθυμούσαν να αποκτήσουν την ανεξαρτησία τους. Τέτοιες περιπτώσεις υπήρξαν η Γερμανία, η Ιταλία, η Ελλάδα και οι χώρες των Βαλκανίων, οι εξεγέρσεις των οποίων κατά την περίοδο του 19ου αιώνα εν τέλει οδήγησαν στη διάλυση των προαναφερθεισών αυτοκρατοριών³.

Η Ιταλία και η Γερμανία μετά το συνέδριο της Βιέννης διασπάστηκαν σε πριγκιπάτα και δουκάτα ενώ η Ελλάδα και ορισμένες χώρες των Βαλκανίων αποτελούσαν τμήματα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Τα υπόλοιπα κράτη που εξεγέρθηκαν ανήκαν στην αυτοκρατορία της Αυστροουγγαρίας.

Στα πλαίσιο αυτό εντάσσονται οι επαναστατικές κινήσεις της Ισπανίας, της Πορτογαλίας αλλά και της Πολωνίας, που εμφάνιζαν εθνικιστικά χαρακτηριστικά, με βασικό σκοπό την ανεξαρτησία τους.

Από την άλλη, κοινωνικοπολιτικά χαρακτηριστικά εμφάνισαν πολλές κινητοποιήσεις με σκοπό τη βελτίωση των συνθηκών που επικρατούσαν στο εσωτερικό πολλών κρατών. Χαρακτηριστικά παραδείγματα μπορούν να θεωρηθούν η γενικευμένη λαϊκή εξέγερση των Αυστριακών, που οδήγησε στην εξορία του Μέτερνιχ και στον εξαναγκασμό του νέου Αυτοκράτορα Φραγκίσκου Ιωσήφ Α΄ να παραχωρήσει Σύνταγμα, οι αντιδράσεις του βρετανικού λαού για τη βελτίωση των συνθηκών εργασίας στις βιομηχανίες αλλά και οι τοπικές εξεγέρσεις σε πολλές χώρες της Ευρώπης με κύριο αίτημα την κατάργηση της δουλείας ενάντια στη φεουδαρχία⁴.

Υπήρχαν πολλές φορές που οι δύο στόχοι λειτούργησαν συνδυαστικά στο πλαίσιο μίας κοινής επανάστασης. Στην Ιταλία, για παράδειγμα, αναπτύχθηκε το κίνημα