illz: Revistë Letrare e Tiranës - Nr. 10

By Klubi i Poezisë

illz is a periodical of literature in the Albanian language. It is published every two months by Klubi i Poezisë, Tiranë. This is issue nr. 10. (Special Edition: Scanderbeg)

illz është një revistë letrare periodike në gjuhën shqipe e botuar nga Klubi i Poezisë, Tiranë. Revista botohet çdo dy muaj. Ky është numri 10. (Botim i Veçante: Skënderbeu)

Autoret e publikimet e këtij vëllimi:

Rexhep Shahu
Enciklika e Papa Palit VI / 17 janar 1968

FAQET E REDAKSISË
Skënder Buçpapaj
Xhemal Ahmeti
Fatmir Sulejmani
Ragip Sylaj

RETRO
Marin Barleti
Dhimiter Frangu
Pal Jovi
Fotaq Andrea
Jacques de Lavardin
Petrus Regulus Vincentius
Dominicus Alezegnano Patavinus
Jamin Amadis
Pierre De Ronsard
Florient Chrestien
Gabriele Faerno
Luigi Groto
Edmund Spenser
Théodore Agrippa D’Aubigné
Gordon George Byron
Margarita Sarroki
Andrija Kaçiq Mioshiq
Frang Bardhi
François Marie Arounet
Henry Wadsworth Longfellow

IN MEMORIAM
Selman Riza
Aleks Buda
Ramadan Sokoli

TË FTUAR
Jovan St. Popoviq
Dragutin Iliç
Rogatien Faurre’s
Grigor Përliçev
James M. Ludlow
Jean Bommart
Millorad Jankoviq
Dragi Mihajllovski
Oliver Jens Schmitt
TË ZGJEDHUR
Jeronim De Rada
Gavril Dara
Zef Serembe
Naim Frashëri
Gjergj Fishta
Ndre Mjeda
Cuk Simoni
Binard Bilota
Et’hem Haxhiademi
Athanas Gegaj
Fan S. Noli
Zef Skiroi
Bilal Xhaferi
Beqir Musliu
Ismail Kadare
Fatos Arapi
Ali Podrimja
Xhevahir Spahiu
Ismail Kadare
Faslli Haliti
Gjergj Jozef Kola
Petro Marko
Sabri Godo
Gani Mehmetaj
Sazan Goliku
Moikom Zeqo
Ndue Ukaj
Qazim Shehu
Zimo Krutaj
Iliaz Bobaj
Kristo Frashëri
Aurel Plasari
Virgjil Kule
Llazar Siliqi
Gjon Berisha
Dorian Koçi

PLUS
Ernest Koliqi
Martin Camaj
Sadik Bejko
Petrit Ruka
Sabri Hamiti
Skënder Buçpapaj
Agron Tufa
Enver Gjergjeku
Agim Shehu
Dhori Qiriazi
Ymer Shkreli
Anton Papleka
Andon Zako Çajupi
Hiqmet Meçaj
Ragip Sylaj
Sazan Goliku
Shaip Emërllahu
Timo Mërkuri
Vaid Hyzoti
Prend Buzhala
Xhahid Bushati
Zyhdi Dervishi
Agim Mato
Izet Abdyli
Fiqirete Kukli
Bardh Frangu
Halil Matoshi
Ibrahim Kadriu
Bilall Maliqi
Kolec Traboini
Nikolla Spathari

NË TAKIM ME SHKRIMIN
Shaban Sinani
Afrim A. Rexhepi
Arian Krasniqi
Luan Rama
Mojkom Zeqo
Nehas Sopaj
Ymer Jaka
P. Emanuil Jordani
Anton Çetta

• Language: English
• Publisher: Klubi i Poezisë
• Release date: Apr 17, 2020
• ISBN: 9780463735497

Klubi i Poezisë

Illz is a periodical of literature in the Albanian language. It is published every two months by Klubi i Poezisë, Tiranë.

Book preview

Dy fjalë falënderimi!

Sa herë do të cenohet apo rrezikohet liria, do të thirret Gjegj Kastrioti – Skënderbeu, kalorësi më i famshëm e i përjetshëm i lirisë, sjellësi e mbrojtësi i lirisë.

Sa herë shqiptarët a europianët do të duhet të luftojnë për lirinë, do ta kenë frymëzim Gjergj Kastriotin – Skënderbeun.

Në një bisedë rasti, miku im Izet Duraku e hodhi idenë që ne të botojmë një numër special reviste kushtuar Skënderbeut në 550 vjetorin e tij, që ta nderojmë kryeheroin në mënyrën tonë.

Këtë ide shkuam dhe e poqëm një ditë të nxehtë të verës që shkoi në zyrën e akademikut Shaban Sinani, i cili jo vetëm që na e shtoi entuziazmin me përkrahje, por u ulëm të tre dhe hartuam projektin, listën e autorëve e veprave të ndryshme që do të përfshinim a thirrnim në revistë.

Ata flisnin e unë shkruaja. Unë mora përsipër si botues që të siguroja mbështetjen e sponsorit tonë Flamur Hoxha dhe e dhashë në çast atë pa folur me Flamurin, duke ditë disponimin dhe përkrahjen e tij për gjëra të bukura e të qëndrueshme për kulturën kombëtare.

Dalëngadalë projekti ynë doli përtej letrës që shkruam atë ditë vere.

Falë angazhimit të profesor Shabanit e të Izetit, që u zhyt në bibliotekë e arkiva, u disafishuan autorët e veprat që do të konsultoheshin e do të thirreshin të hynin në këtë numër special reviste.

Një herë në 50 vjet zakonisht është kujtuar Skënderbeu. Njëherë në 50 vjet është bërë diçka për të nga shteti.

Ne vendosëm ta bënim tonën, ta bënim një numër të posaçëm të revistës Illz, revistë letrare e Tiranës, me letërsi shqipe e të huaj kushtuar Gjergj Kastriotit - Skënderbeut.

Ta bëjmë në mënyrën tonë atë që bëri De Rada, që e shploi dhe ngriti nga varri Skënderbeun për me ngritë e me ngjallë shqiptarët, me ngjallë besimin e shpresën te liria; siç bëri Gavril Dara që thirri Skënderbeun, Zef Skiroi, Françesko Krispi – kryeministri arbëresh i Italisë, Naim Frashëri që e thirri fat të Shqipërisë Skënderbeun të frymëzonte popullin, Gjergj Fishta që e sheh Skënderbeun frymëzues të pashoq të shqiptarëve, Ismail Kadare që është i bindur se si shekujt e shkuar, ky shekull dhe shekujt që vijnë, janë të Gjergj Kastriotit – Skënderbeut.

Pas 50 a 100 vitesh, ata që do të vijnë, do ta bëjnë një revistë antologji për Gjergj Kastriotin - Skënderbeun më të pasur, me të madhe, sepse shqiptarët dhe europianët do të kenë gjithmonë nevojë për Skënderbeun si për lirinë.

Kështu i nisa për falënderim këto fjalë për akademik Shaban Sinanin, mikun tim Izet Durakun me të cilin botojmë këtë revistë yjesh dhe sponsorin e revistës e të disa botimeve të veçanta të Klubit të Poezisë humanistin Flamur Hoxha.

Dhe po e mbyll duke shënuar edhe emrat e tjerë që iu bashkuan nismës tonë dhe ndihmuan me përkushtim në përgatitjen e këtij numri special reviste me letërsi shqipe e të huaj kushtuar Skënderbeut:

Shaban Sinani; Izet Duraku; Agron Tufa; Eqrem Kryeziu; Pandeli Koçi; Xhevahir Spahiu; Luan Rama; Skender Buçpapaj; Salajdin Salihu; Naim Zoto; Gezim Aliu; Lazer Stani; Shahip Beqiri; Jozef Radi; Ndue Ukaj; Xheladin Mustafa etj.

Faleminderit!

ENCIKLIKA E PAPA PALIT VI

17 janar 1968

Diletti Figli Nostri,

Salute e Apostolica Benedizione Ci è gradito rivolgere la Nostra parola ai Capi dei due Sacri Dicasteri dai quali dipendono i cattolici albanesi ed italo-albanesi, in occasione del V Centenario della morte del loro eroe Giorgio Castriota Skanderbeg.

È questi il glorioso figlio di una terra che ebbe la sorte di essere inclusa nei programmi di apostolato di San Paolo e forse da lui fecondata da un primo seme evangelico, mentre figura come Chiesa gerarchica già all’inizio del sec. IV.

Il suo episcopato, anche di rito orientale, fu soggetto alla giurisdizione patriarcale di Roma e, lungo la serie dei grandi Concili Ecumenici, in unione con la Sede Romana diede costante sostegno alla conservazione dell’integrità della fede.

Staccata in seguito dalla giurisdizione patriarcale di Roma, per opera degli Iconoclasti, e benché invasa da genti straniere non cristiane, mantenne integra la sua fede, e lo sguardo e l’animo fisso a Roma. Ed a questa Sede Apostolica non mancò di fare ricorso nei momenti del pericolo, trovando sempre assistenza spirituale e temporale.

Il sec. XV fu per la nazione albanese uno dei periodi più travagliati ed insieme più gloriosi della sua storia, per le continue lotte che dovette sostenere contro la minaccia d’invasione da parte degli eserciti Osmani che, dopo avere occupato la capitale dell’impero bizantino, minacciavano lo stesso Occidente. La resistenza degli Albanesi per un quarto di secolo fu tenace e vittoriosa, grazie soprattutto al valore ed alla guida del loro condottiero Giorgio Castriota Skanderbeg, di cui in questo giorno ricorre il quinto centenario della morte.

Con grande letizia abbiamo appreso che tutte le genti albanesi, sia in patria che fuori di essa, si apprestano a celebrare tale centenario con rinnovata venerazione verso il loro grande e mai dimenticato eroe nazionale. Anche questa Sede apostolica volentieri si associa nella commemorazione della nobile figura di Giorgio Castriota, fedele figlio della Chiesa, che i Nostri Predecessori colmarono di elogi quali a nessuno altro eroe del tempo forse tributarono. Effettivamente per ben venticinque anni riuscì a mantenere libera dall’invasione la propria patria e con essa a garantire un punto tra i più vulnerabili dello schieramento difensivo della cristianità. Perciò il nostro Predecessore Callisto III, considerata soprattutto la devozione verso la fede e la Sede Apostolica, con la quale il grande capitano portava le sue genti al combattimento, poteva concludere essere egli stato «ultra omnes catholicos principes de fide et religione christiana optime meritum» (Liber Brevium Callisti III, n. 29S, f. 122).

I vari Papi che si succedettero durante il lungo periodo della sua guerra incessante, non gli negarono perciò il loro aiuto costante ed efficiente, che anzi lo sostennero fino ad oltre i limiti delle proprie possibilità.

Dopo la morte dell’eroe e l’occupazione del territorio nazionale da parte dello straniero, molti Albanesi preferirono l’esilio in massa, soprattutto perché nella loro patria non trovavano più condizioni adatte alla professione libera della loro fede. Alcuni andarono in Grecia, mentre altri, numerosissimi, vennero in Italia, specialmente in Calabria ed in Sicilia, in successive emigrazioni, trovando benevola accoglienza in quelle ospitali regioni. Di essi non mancò di interessarsi con ogni sollecitudine questa Sede Apostolica, con azione continua e premurosa, secondo le esigenze dei tempi, fino alle recenti disposizioni dei Nostri immediati Predecessori che hanno istituito per essi le tre circoscrizioni ecclesiastiche di Lungro, Piana degli Albanesi e Grottaferrata, con propri Pastori, oltre il Pontificio Seminario italoalbanese «Benedetto XV».

Con ammirazione vediamo che questi gruppi albanesi da oltre 400 anni conservano, con la lingua e le tradizioni, una viva memoria del grande Giorgio Castriota, dai cui commilitoni essi provengono e le cui gesta rivivono nei loro racconti e canti popolari. E con il ricordo ne conservano la fede, non meno che la devozione a questa Sede Apostolica al cui servizio diedero uomini illustri per scienza e virtù, tra i quali ci piace ricordare uno che ascese fino alla Cattedra di Pietro, il Nostro Predecessore Clemente XI, Albani, che soleva gloriarsi della sua antica ascendenza albanese. Quelli poi che ne conservarono anche il rito orientale, lo fecero obbedendo ad un sapiente disegno della Divina Provvidenza, perché fossero testimonianza ininterrotta della cattolicità della Chiesa e, vivendo in mezzo a popolazioni latine, facessero conoscere ed amare riti e tradizioni molteplici, di cui si ammanta la stessa unica Chiesa di Cristo. E Noi nutriamo fiducia, formulando i migliori auspici, nel loro rinnovamento post-conciliare, per una ripresa della loro tradizionale attività spirituale in Albania e per un più efficace inserimento di queste chiese locali orientali nello spirito e nell’azione ecumenica che anima e muove tutta la cristianità.

Ma il pensiero del Papa, mentre non dimentica i molti emigrati sparsi nel mondo, si rivolge soprattutto alle comunità cattoliche rimaste in terra albanese anche dopo l’occupazione della loro patria da parte degli Ottomani e la perdita della indipendenza nazionale. Pur tra gente non cristiana o compatrioti costretti dalla necessità o dalla violenza a cambiare religione, esse conservano con eroica fermezza la fede cattolica, fedeli fino al sangue a Cristo ed a questa Sede Apostolica. La quale, come meglio potè, li sostenne e li aiutò attraverso l’opera delle Ss. Congregrazioni di Propaganda Fide e per la Chiesa Orientale, lo zelo di sacerdoti secolari albanesi e italo-albanesi e Ordini religiosi, come i Francescani, i Basiliani, i Gesuiti ed i Lazzaristi. Vi mantenne e vi consolidò la sacra gerarchia ecclesiastica, ne accolse gli aspiranti al sacerdozio nei propri istituti ed eresse in Scutari un Seminario Pontificio. Sono molte le benemerenze, ed a tutti note, di questi nostri carissimi figli dell’Albania od oriundi albanesi, sia nel campo religioso che in quello letterario e nazionale, prima e dopo il conseguimento dell’indipendenza della loro patria nel 1912.

Se ad essi in particolare manifestiamo il nostro paterno affetto è perché li abbiamo seguiti con animo trepidante, in questi ultimi anni, nelle loro difficoltà e nelle loro sofferenze per le ingiuste limitazioni della loro libertà religiosa e per la persecuzione subita, soprattutto dai loro Pastori.

Sappiano quei Nostri figli carissimi, così duramente provati in ciò che di più sacro ed inviolabile appartiene all’uomo, che il cuore del Papa è ad essi vicino e per loro prega Iddio, onnipotente e misericordioso, perché li conforti e li sostenga.

Il Nostro pensiero va pure, con affetto, a tutti gli Albanesi anche non cattolici, Ortodossi e Musulmani, ben sapendo come tutti essi, concordi nella memoria delle storielle e gloriose tradizioni della patria, abbiano sempre guardato alla Santa Sede come alla protettrice della loro Nazione ed in particolare modo ne abbiano riconosciuti i buoni uffici dall’epoca del risorgimento nazionale ad oggi.

Con rinnovata fiducia invochiamo, nelle attuali circostanze, il materno intervento della Madonna del Buon Consiglio, che dal tempo della morte di Skanderbeg si venera in Genazzano e che è conosciuta dagli Albanesi come la Madonna di Scutari.

Ai suoi sacri piedi vogliamo inginocchiarci insieme a voi, Diletti Figli Nostri, unendo alla voce dei cattolici albanesi la Nostra voce implorante, perché gli animi di tutti si aprano docili ai divini consigli ed il futuro della nobile Nazione albanese sia degno del suo glorioso passato e della missione che Iddio le ha affidato nel mondo. Con tali auspici impartiamo di tutto cuore a voi, Nostri Diletti Figli, a tuttti i vescovi, sacerdoti e fedeli Albanesi, sia in patria che fuori, in pegno della Nostra singolare benevolenza, l’Apostolica Benedizione.

Roma, presso S. Pietro, 17 gennaio 1968,

quinto del Nostro Pontificato.

PAULUS PP. VI

* * * ~ ~ ~ * * *

Bijtë tanë të dashun,

Shëndet e bekim apostullik me të kënaqun zêmre po ua sjellim fjalën tonë kryeparvet të dy dikasterevet fetare, nga të cilat mvaren katholikët shqiptarë e arbëreshë, në rasën e 500-vjetorit të dekës së fatosit të tyne Gjergj Kastriotit Skanderbeg.

Skanderbegu âsht pinjolli famëmadh i njâj treve qi pat fatin të përfshihet ndër planet apostullike të Shën Palit e ndoshta nga dora e tij muer të parën farë t’Ungjillit; pa dyshim ajo paraqitet nga historija porsi kishë me hierarhì nga fillimi i shekullit IV.

Hierarhija shêjte e saj, qoftë e ritit linduer, qoftë e ritit prendimuer, mvarej nga patriarkana e Romës, e gjatë vargut të Konqilevet të mëdhaja Ekumenike, në bashkim me Selinë Romake, qe mbështetja e përhershme e orthodoksisë.

Nonse mâ vone Ikonoklastët deshtën ta këpusin nga jurisdikcjoni patriarkuer i Romës, dhe u ternuen në tokë saj fise barbare jo kristjane, Shqipnija prap se prap e mbajti fenë e vet të shëndoshë, edhe synin e shpirtin të ngulun tek Roma. Dhe kësaj Selije Apostullike i u suell ndër çaste të rrezikshme, tue gjetun herë mbas here përkhahje shpirtnore dhe materiale.

I XV Qindvjet qe për kombin Shqiptar një nga përjudhat mâ të travajueme, e njiherit edhe nga mâ të lavdìshmet të historisë së tij, për luftat e pandáme që i u desht të përballojë kundrejt kërcnimit t’ushtrivet osmane pushtuese, të cilat, mbasi patën shtìm në dorë kryeqytetin e Perandorisë e Byzantine, i mateshin drejt për së drejti Perëndimit. Qindresa e Shqiptarvet, gjatë një të katërt qindvjeti, u deftue sa kambëngulëse aq edhe ngadhënjyese, sidomos nepër trimnì e mbas udhëheqjes së kryeprisit të tyne Gjergj Katriotit Skanderbeg, Peseqindvjetori i Vdekjes së cilit përkujtohet po në këtë ditë 17 kallënduer 1968.

Me të madh gëzim muerëm vesht se gjith sa janë gjakut shqiptar, si në Shqipnì ashtu përjashta, pregatiteshin për kremtim të lulëzueshëm të këtij qindvjetori me nderim mâ të thellë se kurr ndaj fatosin e tyne kombëtar të madh e të paharrueshëm. Edhe kjo Selì Apostullike me gjith zêmër po bashkohet në përkujtim të fytyrës bujare të Gjergj Kastriotit, birit besnik të Kishës, të cilin Parardhësit Tanë e mbuluen me kaq e të tilla lavde sa ndoshta kurrnjânit ndër fatosa t’asaj kohe nuk i drejtuen. E njimend ai gjatë njizetepese vjetve dijti ta mprojtës nga pushtimi atdhenë e vet, tue sigurue me at mproje një nga sktorët mâ të rrezikshëm të ballit mprojtës të Krishtënimit. Përandaj Parardhësi i Ynë Kalisti III përherë i nderueshëm, tue marrë para sysh besnikinë ndaj Fenë e ndaj Selinë Apostullike, me të cilën Kryetrimi i madh siellte ushtarët e vet në luftim, mujte shkurt ta pikëzonte tue pohue se Ai «përmbi të gjithë princat katholikë pat meritime të nalta ndaj Fenë e besimin e krishtenë».

Një mbas një, përandej, Papët që zunë këtë Selì në atë përjudhë të gjatë të luftës së tij të pandàme, s’ia kursyen ndihmën e tyne kohë mbas kohe e me dobì, madjè i dhanë mbështetje edhe përtej mase së mundësivet të veta.

Mbas vdekjes së fatosit, e mbas pushtimit t’Atdheut nga zotnuesa të huje, shum Shqiptarë pëlqyen mâ mirë mërgimin me gjithë farëfis, sidomos pse më Vendlindje mâ nuk mujshin të gëzojne lirinë e Fesë ballëhaptas. Disa kaluen në Greqì, ndërsa tjerë, me shumicë, erdhën n’Italì, veçanërisht në Kalabrì e në Siqilì, valë mbas valë, tue gjetun pritje miqësore n’ato vende bujare. Për ta s’la kurr pa u kujdesuem me gjith zêmër kjo Selì Apostullike, me veprim të vazhduem e të përkujdesëshëm, si e ipte koha, deri sa tash vonë për ta ngrejti tri qendra juridike në vete, Lungro dhe Horën e Arbëreshëvet me ipeshkvì, dhe Monastirin stavropegjik të Grottaferratës me Arhimandrit, posë Seminarit Papënuer arbëresh «Benedikti XV».

Me admirim po shofim se këto Komunitete arbëreshe tash 400 vjet e mâ tepër ruejnë, posë gjuhës e traditavet, një kujtim të gjallë të të madhit Gjergj Kastriotit, nga bashkëluftëtarët e të cilit rrjedhin, e trimnitë e të cilit përjetësojnë ndër tregime e kangë popullore. Dhe bashkë me kujtimin ruejnë edhe Fenë e Tij, baras me përkushtinë ndaj këtë Selì Apostullike, për shërbim të cilës ata dhuruen njerëz të përmendun për dije e vërtyt, si, me të kënaqun po e kujtojmë, ndër ata që hypën mbi Kathedrën e Shën Pjetrit, Parardhësin Tanë Klementin XI, Albani, i cili mburrej për rrjedhën e tij të moçme shqiptare. Ata mandej që e ruejtën dhe ritin linduer, e bânë tue i u përshtatun njâj sajimi të dijshëm të Provanisë Hyjnore, që të përbâjshin një dëshmì të pandërpréme të katholicitetit të Kishës dhe, tue qindrue mes popullsìsh latine, të bâshim të njoftuna e të adhurueshme ritë e tradita të ndryshme me të cilat stoliset e njâjta dhe e vetmja Kishë e Krishtit. Dhe Na, tue e mbështetun shpresën Tanë në të përtrîmet et tyne simbas Konqilit Ekumenik Vatikan, po shprehim urimet mâ të mirat që ata mund të gjêjnë rrugë të ré për veprimtarinë shpirtnore që dikur zhvillojshin në Shqipnì, e që ato Kishna vendëse riti linduer të dijnë të marrin një pjesë edhe mâ me randësi në atë shpirt e në atë vepër ekumenike që frymëzon e vên në lëvizje Krishtënimin.

Porse kujtimi i Papës, ndërsa nuk i harron të gjith ata Shqiptarët e shumtë të mërguem me shumicë nepër botë, u siellet sidomos komunitetevet katholike të mbetuna në tokë shqiptare edhe mbas pushtimit otoman e mbas humbjes së pamvarsisë kombëtare. Sadoqi të rrethuem nga elemente tjera besimesh, tue pàm vëllazën të shtërnguem nga nevoja e nga shpata të ndahen nga feja e të parvet, ata qindruen heroikisht në besë të Krishtit dhe të Selisë Apostullike. Dhe kjo, si mujti mâ mirë, i mbështeti dhe i ndihmoi nepër veprim të Propagandës e të Kongregacjonit Linduer, nepër zell të priftënvet shqiptarë e arbëreshë e të rregulltarvet, si Franciskanët, Basiljanët, Jezuitt dhe Lazaristat. Mbajti dhe përforcoi hierarhinë kishtare, ftoi e rriti ndër institute të veta klerikët e tyne dhe ngrehi për ta në Shkodër nji Kolegjë Papënore.

Të shumta janë meritimet e këtyne bijve Tanë fort të dashun shpiptare e arbëreshë, qoftë në lamë të shpirtit qoftë në atë të letërsisë e të kombësisë, përpara e mbas fitimit të Pamvarësisë Kombëtarë në 1912, dhe s’ka kush që nuk i njeh.

Në âsht se atyne u shprehim në mënyrë të veçantë dashuninë Tanë atënore, po e bâjmë pse i kemi veshtrue hap për hap në keto vjett e mbrame ndër vështirësìt e ndër mundimet e tyne nga shkaku i kufizimevet të padrejta që i vêhen lirisë së tyne fetare e të salvimit të bajtun sidomos prej Barrijvet të tyne.

Ta dijnë ata bijt Tanë të dashun, të cilët u nënshtrohen cenimeve kaq të randa ndër pasunì mâ shêjte e mâ të paprekëshme qi i përkasin njeriut, se zêmra e Papës âsht me ta dhe për ta i lutet Zotit të gjithfuqishëm dhe zêmërdhimbëshëm, që t’i ngushëllojë e t’i trimënojë.

Kujtimi i Ynë u siellet edhe, me të dashun, të gjith Shqiptarvet jo katholikë, Orthodoksë e Myslimanë, mië tue dijtun se të gjith të bashkuem ndër kujtime të traditavet historikë e lavdiplote t’atdheut, gjithmonë kanë këqyrë kah Selija Shêjte si kah mprojsja e Kombit të tyne, dhe veçanërisht kanë tregue mirënjohje për përkrahjet e saj në kohë kritike të Pamvarësìsë pishë prej 1912 e tektej.

Me sigurì të përtrîme po i thërrasim sot ndërhymjes amnore të Zojës së Këshillit të Mirë, e cila ç’prej kohës së vdekjes së Skanderbegut nderohet në Gjenacan, dhe njifet nga Shqiptarët porsi Zoja e Shkodrës.

Ndër kambët e Saja Na duem të bijmë ndër gjûj bashkë me Jue, të dashun Bij t’Anë, tue e shkrî me zâne të katholikve shqiptarë zânin t’Onë lutës për të kerkue qi zêmrat e të gjithvet të zbuten e të hapen për të pranuem këshillet e Perendisë, dhe që e ardhëshmja e Kombit Shqiptar bujar të jetë e dênjë për të kaluemen e tij të lavdìshme e për atë misjon që Zoti në këtë shekull i ka shênjuem. Me kët urim Ju apim përzênjuem. Me kët urim Ju apim përzêmërsisht, Bij t’Anë të gjith Ipeshkvîjvet, Meshtarë e besnikë shqiptarë, n’atdhé e jashta atdheut, si peng të dashamirsìs së vaçantë t’Onë, Bekimin Apostullik.

Romë, pranë Shën Pjetrit, 17 kallënduer 1968,

në të pestin Vjet të Pontifikatit t’Onë.

PAULUS PP. VI

SKËNDER BUÇPAPAJ

SKËNDERBEIZMI YNË

Skënderbeizmi nuk ekziston si term. Ndërsa si fjalë po e përdor unë për herë të parë.

Shqiptarët e duan Skënderbeun deri në adhurim, e vlerësojnë deri në kult. Po të tjerët a e vlerësojnë sa e meriton heroin tonë më të lavdishëm dhe më të shquar kombëtar? Kjo, mendoj unë, është pyetja e parë që meriton t’ia bëjmë vetes.

Fjalori Enciklopedik Britanik ia kushton këto fjali:

Skënderbegu – Gjergj Kastrioti (1405-1468). Udhëheqës shqiptar. Bir i princit të Matit, ai u dha në moshë të re peng te sulltani turk. Ai shërbeu në ushtrinë turke dhe iu dha emri Skënder e grada bej. Më 1444 ai e braktisi shërbimin turk dhe iu bashkua vendasve të tij shqiptarë kundër turqve; duke organizuar një lidhje të princave shqiptar, ai u zgjodh kryekomandant. Më 1444-1466 ai i zbrapsi 13 mësymje turke; triumfi i tij ndaj ushtrive të Muratit II më 1450 e bëri atë hero në botën Perëndimore. Pas vdekjes së tij, sidoqoftë, Shqipëria shpejt u bë pjesë e perandorisë Otomane. Skënderbeu nderohet si hero kombëtar i Shqipërisë.

(Skanderbeg /’skän-der-,beg/ orig. Gjergj Kastrioti (1405-1468). Albanian leader. Son of the princ of Emathia, he was given early as a hostage to the Turkish sultan. He served in the Turkish army and was given the name Iskander and the rank of bey. In 1444 he abandoned the Turkish service and joined his Albanian countrymen against the Turks; organizing a league of Albanian princes, he was elected commander in chief. In 1444-66 he repulsed 13 Turkish invasions; his defeat of Murad II’ armies in 1450 made him a hero in the Western world. After his death, however, Albania soon became part of the Ottoman empire. Skanderg is regarded as the national hero of Albania.)

Këto janë shtatë fjalitë që e përcaktojnë në të vërtetë vendin që i është dhënë zyrtarisht Skënderbeut në historinë botërore. Tek lexon zërat e plotë në enciklopeditë perëndimore, kupton se, përveç hollësive më të shumta, në thelb asgjë nuk ndryshon, për më shumë apo për më pak, përfshirë edhe gabimet historike që nuk mungojnë, në vlerësimin ndaj figurës së Skënderbeut. Ndonëse i pranuar si hero edhe i botës perëndimore, tekstet për të nuk shoqërohen me fotografinë e tij, çka ndodh vetëm me figurat e rendit të parë.

Historia jonë përballë miteve të fqinjëve tanë

Sipas interpretimit të tillë, Skënderbeu bëri jehonë në botën Perëndimore e u mbajt si hero vetëm për disfatën që ua shkaktoi ushtrive të Muratit II më 1450.

Tek lexon zërat Skënderbeu, Shqipëria, Perandoria Otomane, Turqia e tjerë, del se enciklopeditë perëndimore vlerësojnë disa faktorë pengues dhe dobësues të Perandorisë Otomane si lufta e Timurit e vitit 1402, shkatërrimi i flotës otomane më 1571 në Betejën e Lepantos, humbja e forcave otomane në rrethimin e Vjenës më 1683, luftërat Ruso-Turke të Shekullit XVIII, luftërat me Austrinë dhe Poloninë. Këto zhvillime dhe korrupsioni e shthurja e brendshme ishin, sipas enciklopedive, faktorët që e shndërruan Turqinë në të sëmurën e Evropës, dhe çuan në humbjen e territoreve të pushtuara prej saj në Evropë, Afrikë dhe Azi, pra në rënien dhe shpërbërjen përfundimtare të Perandorisë Otomane që daton në vitin 1922.

Si ndodhi që atdheu i Skënderbeut të copëtohej nga Fuqitë e Mëdha të Evropës në dobi të fqinjve të saj? Edhe kjo pjesë e mbetur, madje, ishte vendosur nga po këto fuqi më 1914 t’iu ndahej fqinjëve tanë në njërën anë dhe në anën tjetër të Adriatikut. Vetëm Presidenti Uillson dhe Amerika e shpëtuan shtetin e sotëm të Shqipërisë nga kthetrat e mirënjohësve të Skënderbeut, të cilët donin ta fshinin nga harta vendin e shqiponjave. Ky vizion i mbrapshtë i Evropës Plakë, duke krijuar me tokat tona Greqinë e Madhe e Serbinë e Madhe, i prishi përfundimisht ekuilibret gjeopolitike në gadishull dhe kontinent.

Fqinjët serbë u shpërblyen për mitin e tyre të Betejës së humbur të Kosovës, të vitit 1389. E zhvilluar më 13 deri më 28 qershor 1389, kjo betejë, siç e tregon edhe emri i saj, ndodhi në territorin shqiptar dhe shqiptarët ishin një pjesë e rëndësishme e koalicionit ballkanik. U humb pikërisht nga prijësit e atëhershëm serbë, të cilët u shitën tek Otomanët për hir të një vasaliteti të favorshëm ndaj turqve. Edhe beteja e dytë e konsideruar vendimtare, si përpjekja e fundit e madhe e kryqtarëve për ta çliruar Ballkanin nga turqit, u zhvillua mes vllahohungarezëve dhe turqve, duke u fituar nga këta të fundit.

Historiografia jonë ka heshtur për Betejën e Kosovës duke ia falur kështu Serbisë një kapitull në historinë e raporteve të gadishullit e të vetë Evropës me Perandorinë Otomane. Në vitin 1989 Serbia e Millosheviçit shënoi bujshëm në Kosovë, në tokën tonë 600 vjetorin e kësaj beteje. Aty, para syve të Evropës së sotme, shpalli moton hitleriane ku ka serbë, është Serbi. Në emër të kësaj beteje të humbur, ku vendi i tij gjoja u flijua për Evropën, kryekasapi i Ballkanit ndërmori vargun e masakrave dhe barbarive, me të cilat diskreditoi rëndë Evropën, i pengoi dhe vonoi në mënyrë vendimtare proceset integruese evropiane e perëndimore të pas përfundimit të Luftës së Ftohtë, duke kryer genocid në zemër të Evropës ndaj popujve të mirëfilltë evropianë siç janë kroatët, boshnjakët dhe shqiptarët.

Heshtja e historiografisë sonë, ulja zërit atje ku duhet ngritur zëri, janë pjesë e kapitullimit të saj përballë miteve të fqinjëve tanë në dobi të vetën dhe në dëm të shqiptarëve. Duke mos qenë pjesë e tryezave politike, diplomatike e shkencore, fqinjët tanë, politika e tyre, diplomacia e tyre bënë sa mundën për t’i përdorur mitet e tyre si histori dhe këtë në kurriz të historisë sonë, për ta shndërruar kështu në bumerang atë që e kemi të vetmin thesar, historinë tonë, histori mijëravjeçare e ilirëve, arbërve dhe e shqiptarëve të sotëm.

Në këtë kontekst, fqinjët tanë iu kanë dhënë të gatshme historiografive perëndimore falsifikime të rolit tonë në Perandorinë Otomane. Ashtu si gjatë Perandorisë Romake e asaj Bizantine, ishte e natyrshme që ne të kishim rolin tonë edhe në Perandorinë Otomane. Kjo nuk do të thotë se fqinjët tanë e kursyen rolin e tyre në shërbim të saj. Elitat ekonomike, financiare, diplomatike dhe ushtarake të Perandorisë ishin ballkanase, kryesisht shqiptare, serbe dhe greke. Këtë e konfirmon edhe historiografia e sotme turke, edhe historiografitë e sotme perëndimore. Perandorisë i shërbyen të krishterët dhe myslimanët e saj, i shërbyen edhe të krishterët e myslimanët shqiptarë.

Historiografia, politika dhe diplomacia e fqinjëve dhe e aleatëve të tyre manipulon me faktin se ne mund të jemi myslimanizuar më shumë se fqinjët tanë. Dhe këtë e paskemi përdorur kundër fqinjëve tanë. Sipas kësaj teorie, kjo e ka ligjëruar gjithë atë që ka ndodhur nga periudha në prag të Kongresit të Berlinit e deri sot. Shpërnguljet e mëdha masive të shqiptarëve, genocidi sistematik, deri mohimi i autoktonisë sonë u mbështet mbi mëtimin e fqinjëve se po shpërngulej, po shfarosej një popull mysliman joevropian, një popull joautokton vendi i të cilit është në Azi, në Afrikë, në Australi dhe kudo tjetër, por jo në atdheun e tyre në Evropë.

Të ashtuquajturat bëmat tona ndaj fqinjëve në kuadrin e Perandorisë Otomane janë krejtësisht të trilluara, krejtësisht të padokumentuara. Është i vërtetë dhe i dokumentuar kundërshtimi ynë i pareshtur ndaj Perandorisë, është e vërtetë dhe e dokumentuar përpjekja jonë dhe prirja jonë për të krijuar aleanca me të gjithë fqinjët tanë për të dalë së bashku nga zgjedha e Perandorisë. Janë të vërteta dhe të dokumentuara përpjekjet e fqinjëve tanë për t’i përdorur aleancat ndërmjet tyre dhe me fuqitë e huaja mbështetëse në dëmin fatal ndaj shqiptarëve.

Simboli i bashkimit dhe unitetit nuk mund të shndërrohet në mollë sherri midis të krishterëve e myslimanëve dhe në mjet të përçarjes

Skënderbeu në historinë tonë dhe në konstitucionin tonë është një figurë me integritet absolutisht të pacënueshëm. Teksa lehtësohet nga pesha e legjendës, teksa bëhet më real dhe më njerëzor, më tokësor Skënderbeu bëhet më i plotë, më tërësor, më i dobishëm për çështjen tonë kombëtare, përfshirë përmasën e integrimeve tona të brendshme dhe perëndimore.

Nga koha kur unë, për shembull, kam filluar të njihem me figurën e Skënderbeut përfytyrimi individual dhe kolektiv i shqiptarëve ndaj tij ka ndryshuar jo pak. Është thënë se Skënderbeu u muar peng në oborrin e sulltanit kur ai ishte 6 vjeçar. Në fakt Skënderbeu shkoi në Stamboll në moshën e rekrutimit ushtarak, sipas sistemit të jeniçerëve. Enciklopeditë shkruajnë: Jeniçerët ishin trupa elite të perandorisë Otomane nga fundit i shekullit XIV deri në vitin 1826. Ushtarët e saj kryehere ishin të krishterë ballkanas të cilët ishin të konvertuar nëpërmjet synetit. Rregullat strikte të fillimit, më vonë të braktisura, detyronin beqarinë. Në vitin 1826 ata ngritën krye për të mos pranuar reformimin perëndimor të ushtrisë dhe të gjithë u vranë kur Sulltan Mahmuti II i bombardoi kazermat e tyre dhe i ekzekutoi të mbijetuarit.

Të udhëhequr nga Skënderbeu dhe të frymëzuar nga shembulli i tij, shqiptarët e mbërthyen Perandorinë Otomane në terrenin e tyre nga viti 1444 deri në vitin 1479, pra edhe 11 vjet pas vdekjes së kryekomandantit të tyre. Pra, plot 35 vjet. Vetëm pas rënies së Shkodrës, qytetit të fundit të rëndësishëm të pushtuar nga otomanët, ushtrive turke iu liruan duart për të ndërmarrë beteja të fuqishme në Mesdhe apo në veri të Gadishullit Ilirik drejt Evropës Qendrore. Kjo periudhë e Shekullit XV e përcaktoi edhe traditën e marrëdhënieve midis shqiptarëve dhe perandorisë. Edhe kur shqiptarët ishin shumicë krishtere, edhe kur u bënë shumicë myslimane, kryengritjet, mosbindjet, sfidat e tyre ndaj perandorisë Otomane nuk reshtën asnjëherë, ndonëse kryesisht të vetmuara, pa aleanca të brendshme a të jashtme, herë të tjera në aleanca fatkeqe.

Në kapërcyell të Shekujve XVII-XVIII shqiptarët patën pashallëqe të cilat ishin në njëfarë mënyre shtetet e para që iu shkëputën në një periudhë të konsiderueshme pushtetit të Portës së Lartë. Pashallëku i Madh i Janinës (1787-1822) u shtri gati në gjithë jugun shqiptar. Pashallëku i Beratit (1761-1810) u shtri nga Berati deri në Elbasan. Pashallëku i Madh i Shkodrës (1771-1831) u shtri nga veriperëndimi shqiptar deri në Manastir.

Ishin myslimanë të gjithë krerët shqiptarë të cilët u bënë viktima të Masakrës së Manastirit të vitit 1830, ku u vranë dhe u varën rreth 1 000 veta dhe rreth 500 të tjerë u dënuan me burgim të përjetshëm.

Pjesë të tëra të hapësirës shqiptare nuk u qeverisën asnjëherë nga Perandoria, por u vetëqeverisën mbi bazën e kanuneve të tyre shqiptare.

Si rezultat, gjatë pushtimit disashekullor otoman, arriti të ruhet e pacënuar substanca shqiptare, gjuha, gjaku, familja, marrëdhëniet ndërnjerëzore, ndërfamiljare, ndërkrahinore, ndërfetare, u forcuan institucionet e besës, bujarisë, mikpritjes e tjerë. Mbi të gjitha, Kodi i Familjes mbeti krejtësisht shqiptar.

Shqiptarët nga kjo perandori dolën me tri praktika fetare. Ata do të ishin të vetmit në ish Perandorinë Bizantine dhe atë Otomane që ruajtën edhe praktikën fetare katolike, pra, edhe përmasën e tyre perëndimore gati dymijëvjeçare.

Shqiptarët trashëguan nga Perandoria Otomane një prapambetje të madhe. Të gjithë popujt dhe kombet e perandorisë, edhe vetë turqit, trashëguan një prapambetje të madhe. Por shqiptarët, krahasuar me fqinjët, të cilët u nxuarën nga aleatët e tyre shumë më herët nga zgjedha turke, trashëguan një prapambetje të gjithanshme.

Skënderbeu në kuadrin e doktrinës sonë kombëtare mund të jetë vetëm frymëzues i bashkimit të shqiptarëve. Ai nuk i përket vetëm vendlindjes së tij, nuk i përket vetëm krahinës së prejardhjes së familjes së tij, nuk i përket vetëm një praktike fetare të caktuar, ai është i përbashkëti kryesor i shqiptarëve në të gjitha këto përkatësi. Asnjë figurë tjetër në themel të kombeve të mëdha nuk i përmban ato të dhëna e ato të tipare që ka Skënderbeu, duke u shndërruar përfundimisht në përcaktues të fatit të atdheut dhe të kombit të vet. Rilindja Kombëtare Shqiptare, brezi gjenial intelekual që ndërtoi vizionin e saj, mu për këtë arsye u mbështet tek Skënderbeu, tek trashëgimia e tij luftarake fitimtare për ta bërë Shqipërinë dhe për t’i bërë shqiptarët.

Jeronim De Rada, i pari, e personifikonte Skënderbeun me shekullin e tij, me shekullin e shqiptarëve, kur shkruante poemën e famshme epike ‘Skënderbeu i pafat’ (Skanderbegu i pafanë). Shekulli i Madh i shqiptarëve ishte Shekulli i Pafat i shqiptarëve. Rilindasit deshën që Shekullin e Skënderbeut ta rikthenin qindra vjet më vonë. Shpresa e vizionarëve të mëdhenj të kombit u mbajt e gjallë se, në mos Shekulli XIX, patjetër Shekulli XX do të ishte Shekulli i Shqiptarëve. Naim Frashëri tek Historia e Skënderbeut e shikon atë si shpëtimtarin e mëmëdheut. Faik Konica kur risillte flamurin e Skënderbeut këtë shpresonte. Fan Noli kur shkruante poezinë për flamurin e Skënderbeut si pajtues i Islamit me Krishterimin, këtë donte. Kadare, kur thotë një emër Gjergj e kish si Diellin,/tjetrin si Hënën, Skënderbe, këtë do.

Folklorizimi i figurës së Skënderbeut

Diktatura komuniste u përpoq të manipulonte me figurën e Skënderbeut dhe të epokës së Skënderbeut. Sipas këtij manipulimi, shqiptarët po i rijetonin këtë figurë dhe këtë epokë tek udhëheqësi i tyre komunist dhe tek epoka komuniste, si një shembull tjetër i përkryer i qëndresës ndaj superfuqive të kohës. Falë dëshirës për të mitizuar Enver Hoxhën dhe epokën e tij, fatmirësisht, u investua për ta ndriçuar deri diku figurën dhe epokën e Skënderbeut. Dhe shkenca jonë pati disa arritje në këtë drejtim, sado që ishin të kufizuara për shkak të rrethanave të vetizolimit të vendit edhe në rrafshin shkencor.

Edhe më herët figura e Skënderbeut dhe epoka e tij ishin manipuluar, por komunizmi e shndërroi këtë në manipulim ideologjik. Dhe kjo solli edhe foklorizimin e tyre të tepruar.

Gjatë komunizmit Skënderbeu nuk mund të ishte frymëzues i bashkimit dhe unitetit ndërshqiptar. Lufta e klasave ishte mjeti i kundërt i skënderbeizmit, ishte përçarje mes shqiptarëve të të gjitha përkatësive.

Folklorizmi përçarës vazhdon edhe në fushatat e pandërprera të pasmonizmit, tashmë edhe me mjete të tjera ideologjike.

Kryesuesit e fushatave orvaten ta shndërrojnë Skënderbeun në tabû për një palë të caktuar të shqiptarëve, sipas tyre, jo të denjë dhe në thelb papajtues me Skënderbeun dhe çfarë përfaqëson ai.

Sipas tyre, meqë turqit paskan një ndjenjë të caktuar për Skënderbeun, edhe myslimanët shqiptarë nuk ka si të mos e kenë të njëjtën ndjenjë për Skënderbeun.

Kjo logjikë do të sillte përfundimin tjetër të gabuar se meqë fqinjët tanë kanë një ndjenjë të caktuar për Skënderbeun, edhe shqiptarët e tjerë nuk ka si të mos e kenë të njëjtën ndjenjë për Skënderbeun.

Skënderbeu, në asnjë mënyrë, nuk ka pse të shërbejë si mjet pengues në marrëdhëniet me vendet e tjera.

Turqia moderne nuk e ka shikuar dhe nuk e shikon Skënderbeun si pengesë në marrëdhëniet me shqiptarët. Asnjë bashkëbisedues i niveleve të larta turke, në komunikimet përkatëse me shqiptarët, nuk e ka shprehur ndonjëherë këtë lloj paragjykimi. Marrëdhëniet e mira me Turqinë mund të shërbejnë për të ndriçuar më tej Skënderbeun dhe epokën e tij nëpërmjet arkivave të vendit mik.

Natyrisht, Skënderbeu është një temë e arsyeshme e parapëlqyer në bisedat me zyrtarë ndërkombëtarë. Do pranuar sot, megjithatë, se shpesh në përfytyrimet e tyre, edhe më dashamiret, heroi ynë është njëfarë Vilhelm Teli shqiptar, njëfarë Til Ulenshpigeli shqiptar apo njëfarë Robin Hudi shqiptar. Por heroi ynë nuk është një harkëtar i vetmuar, nuk është një kalorës aventurash, nuk është një bamirës gojëdhënash. Është një ndër gjeneralët më të mëdhenj të të gjitha kohërave, është një epokë nga më të lavdishmet e të gjitha kohërave, mishërim i heroizmit të njërit prej popujve dhe kombeve evropianë më të hershëm dhe më të martirizuar.

Jehona e veprës heroike të Skënderbeut, siç përmendet në Fjalorin Enciklopedik Britanik, daton nga viti 1450. Figura e Skënderbeut u bë frymëzuese në Evropë për t’i dhënë përgjigje kërcënimit që përbënte kjo perandori për të. Historianë, shkrimtarë, kompozitorë, piktorë të mëdhenj ua kujtuan elitave të vendeve të tyre në Perëndim shembullin e Skënderbeut.

Bajroni ishte i pari që ia rikujtonte Perëndimit modern, ua rikujtonte edhe shqiptarëve figurën frymëzuese të Skënderbeut, ua kujtonte se Shqipëria është vendi ku lindi Skënderi, po edhe Skënderi i dikurshëm, Aleksandri i Madh. Kjo ndodhte në fillim të Shekullit XIX, pikërisht në vitet 1808-1812, kur botohej poema Childe Harold’s Pilgrimage, Udhëtimet e djaloshit Harold. Në frymën romantike do ta sillte në qendër të saj këtë figurë edhe letërsia shqiptare e Rilindjes Kombëtare. Kujtesa evropiane, megjithatë, e mori në mënyrën më të mbrapshtë të mundshme porosinë e historisë. Ajo vendosi që atdheu i Skënderbeut, vendi i Shqiponjave, kombi i pasardhësve të Skënderbeut të copëtoheshin pa mëshirë për hir të urive imperialiste të fqinjëve tanë.

Riaktualizimi gjoja antineo-otoman i Skënderbeut në ditët tona

Pas shpartallimit të Perandorisë Otomane edhe jehona e figurës dhe veprës së Skënderbeut do të largoheshin disi nga vëmendja e politikës në Perëndim. Figura e tij, epoka e tij, historia e atdheut dhe e kombit shqiptar do të lexoheshin në syzet e fqinjve tanë. Nuk do të shpërbleheshin për meritat e tyre, për flijimin e tyre në dobi të Evropës dhe në dëmin e vetes, por si mbartës të një mëkati në të vërtetë të paqenë.

Në ditët e sotme, në kuadrin e gjoja rritjes së ndjeshmërisë ndaj shfaqjes së neo-otomanizmit në Turqi, siç konsiderohet ndikimi në rritje i këtij vendi në hapësirat e dikurshme të perandorisë, para së gjithash në Ballkan, përfshirë dhe hapësirat shqiptare, po përjetojmë një riaktualizim të mbrapshtë të figurës së Skënderbeut, në kundërvënie të plotë me epokën e tij, me simbolikën e tij. Është një riaktualizim folklorik që synon ta shndërrojë Skënderbeun në një nga mjetet e përçarjes së shumëfishtë të shqiptarëve në bazë të përkatësive dhe nënpërkatësive të tyre gjeografike, natyrore, ideologjike, shpirtërore e tjerë. Kjo gjoja i intereson integrimit të shqiptarëve në Perëndim, iu intereson aleatëve tanë Perëndimorë. Sipas tyre, futja e kësaj fryme tek shqiptarët do t’i rreshtojë ata në zbrapsjen e ndikimit të sotëm neo-otoman, madje, edhe më larg, edhe shumë më larg se kaq. Në fakt, kjo frymë iu intereson të gjithë atyre që duan t’i marrin fajet dhe mëkatet nga sa më larg, gjeografikisht apo historikisht, për t’ua vënë në kurriz shqiptarëve. Kjo iu intereson armiqve të shqiptarëve, por kurrsesi miqve apo aleatëve të shqiptarëve.

Si ata që, nga gjoja pozitat e mbrojtësve të zjarrtë të myslimanizmit, e sulmojnë Skënderbeun, si ata që, nga pozitat e gjoja mbrojtësve të zjarrtë të Skënderbeut, i sulmojnë myslimanët shqiptarë, në fakt janë në pozita antishqiptare. Një ndër të përbashkëtat e tyre është injoranca që ata manifestojnë ndaj temave përkatëse.

Këto fushata, pa dyshim, financohen haptas nga fondacione të ndryshme, por edhe fshehtas nga burime të tjera të ndryshme.

Është shumë e qartë se të gjithë këta ua lexojnë edhe nëpër duar, pra jo vetëm nëpër biblioteka, letrat fqinjëve tanë, Akademive të tyre të Shkencave, Institucioneve të tyre shpirtërore, të cilat, ia mohojnë heroit tonë edhe identitetin e përbashkët me ne.

Nëse vizioni dhe misioni i Rilindjes sonë Kombëtare, siç e përmenda më lart, ishte bërja e Shqipërisë dhe e shqiptarëve, misioni dhe deliri i lëvizjes së sotme anti-Rilindje është zhbërja e Shqipërisë dhe shqiptarëve. Dhe dihet se kujt i leverdis më shumë e kujt më pak ky mision dhe ky delir.

Me një fjalë, skënderbeizmi që sot po manifestojmë ne shqiptarët është fallso, është i rremë, i pasinqertë.

Më 28 nëntor 2017, filloi Viti Mbarëkombëtar i Skënderbeut. 550 vjetori i vdekjes së Heroit tonë më të shquar e më të lavdishëm Kombëtar, do pranuar, e gjen kombin tonë pa një vizion zyrtar ndaj figurës dhe epokës së tij, ndaj vazhdimësisë së idealeve të tij. Një vizion zyrtar nuk mund të ndërtohet mbi këtë mentalitet që sundon në politikën tonë zyrtare. Ai mund të ndërtohet vetëm nga mendjet vizionare të çliruara nga komplekset e trashëguara të inferioritetit ndaj historiografive antishqiptare.

Skënderbeu nuk mund të vihet në dritë të plotë duke zhytur në muzg pasardhësit e tij, duke njollosur pasardhësit e tij mbi paragjykime të huazuara prej faktorëve antishqiptarë. Skënderbeu nuk mund të lartësohet duke përgjithësuar raste e dukuri të shkëputura në dëm të bashkësisë së caktuar. Skënderbeu dhe kombi shqiptar janë të pandashëm. Ose triumfojnë bashkë, ose fundosen bashkë.

Atje ku mungon shteti ligjor, atje ku mungon sundimi i ligjit, edhe vlera më e pashembullt dhe më origjinale e kombi tonë, harmonia fetare midis tri praktikave fetare të monoteizmit (besimi në një Zot të vetëm), mund të vihen nën goditje, mund të marrin tronditjen që nuk e morën as gjatë periudhës së ateizmit tonë, të kurorëzuar më se 50 vjet më parë, në vitin 1967.

Viti i Skënderbeut, nuk mund të ndreqë gjithçka, por mund të jetë vendimtar për ta sjellë Skënderbeun në një dritë sa më të plotë të kohës së sotme. Kjo mund të realizohet duke e sjellë në një dritë sa më të plotë bashkëkohore edhe epokën e tij, gjeneralët e tij, bashkëluftëtarët e bashkëpunëtorët e tjerë të tyre, gjithë kohën e tij dhe të shqiptarëve.

Vetëm nëpërmjet ndriçimit sa më të plotë e sa më të drejtë të epokës së tij dhe vazhdimësisë së saj gjatë gjithë ekzistencës së Perandorisë Otomane, figura e Skënderbeut do të mund të mbushet me indet dhe me nervat, të cilat i mungojnë në historiografinë e derisotme, në përfytyrimin dhe në vlerësimin real ndaj tij.

Vetëm nëpërmjet imponimit të optikës sonë në leximin dhe kuptimin e historisë sonë e jo nëpërmjet interpretimeve të fqinjëve tanë, ne mund të arrijmë të vëmë në dritë të plotë e të pashtrembërueshme të vërtetën tonë kombëtare.

Dhe kështu do të bëhet realitet profecia rilindase dhe Shekulli XXI do të jetë vërtet Shekulli i Shqiptarëve.

XHEMAL AHMETI

550 VJET ZI E FESTË PËR GJERGJ KASTRIOTIN

Gjergj Kastrioti ishte finalizuesi politik dhe kulturor i identitetit arbëror në Mesjetë. Ashtu siç bënte Renesansa pas Dantes në Florenc, Venedik e gjithandej duke italianizuar jetën dhe lirinë e saj; ashtu siç do bënte vite më vonë Lutheri duke gjermanizuar madje edhe vetë biblën arameiko-hebreje të latinizuar; ashtu siç bënte e gjithë fryma e botës, e cila sapo kishte nisur prodhimin industrial të librit dhe dijes, që hapëronte drejt ndarjes nga perandoritë e mëdha, shtypëse e shfarosëse e gjuhë-artificiale, duke ecur drejt kulturave e identiteteve të veçanta; ashtu edhe Gjergj Kastrioti kishte vendosur ta mbijetojë dhe garantojë historikisht kulturën nga vinte – atë arbëroren. Nga ky vullkan kohe lindi edhe identiteti kulturor dhe politik arbëror, shqiptar e që sot i ka dy shtete për vete, është njësi konstitutive autoktone e kompakte e katër shteteve tjera në rajon; ka dy migracione po aq autotkone e të mëdha në Itali dhe Turqi si dhe diasporën milionëshe të shpërndarë kryesisht sferës oksidentale të globit. Gjitha këto hapësira, gjithë këta njerëz janë sot të kulturës dhe identitetit shqiptar ngase dikur ishte Gjergj Kastrioti alias Skënderbeu që luftonte për lirinë e popujve të rajonit nga zgjedha e egër osmane. Shqiptari lindi bashkë me luftën për lirinë e vetes dhe tjerëve. Pra jo si ushtar për të futur tjerët në robëri. Kjo ka shumë rëndësi. Prandaj Gjergj Kastrioti njëkohësisht është edhe kryevepra ndër shekuj e aq shumë gjenish gjuhësh e kulturash të veçanta që lumojnë në atë universalen nëpërmjet emrit të tij – që tashmë nuk është vetëm kodi i ekzistencës shqiptare por edhe i gjitha atyre që respektojnë, duan dhe çmojnë lirinë e popujve dhe bukurinë e identiteteve kulturore.

Gjergj Kastrioti i mbiquajturi Skënderbeu mund të lindte vetëm nga gjiri i një kulture të madhe, të thellë, të lashtë, nga ato të llojit që lirinë e kanë kryezotin e tyre e që mund t'i shërbejnë vetëm ashtu siç bëri Gjergji e asnjëherë ndryshe.

Prandaj sa të jetë njeriu me pasionin për liri, do të jetë edhe Gjergji, e sa të jetë Gjergji do të jetë edhe shqiptari me kulturën dhe identitetin e tij.

FATMIR SULEJMANI

KUJT I PENGON SKËNDERBEU?

Sa e afërt duket koha kur pushtetarët bolshevikë burgosnin gjithkë që ia merrte zëshëm MURLANIT QË FRYN’ ME STUHI – këngës mbi kryeheroin e shqiptarëve Skënderbeun, e cila ua çonte njerëzve shpirtërat peshë, ua sillte ndërmend Motin e madh, i bënte ta kuptojnë vlerën e lirisë dhe mjerimin e izmeqarllëkut, i zgjonte nga gjumi për t’ua e kujtuar se nuk ishin as shkije as turq elhamdulila, siç donin dhe duan t’na shohin ata që i tmerron ekzistenca jonë. Për një këngë të këtillë, të kënduar në dasmën e një fshati tetovar, u diferencuan, u përjashtuan nga puna dhe u persekutuan dhjetra intelektualë të profesioneve të ndryshme, me pretekstin se kënga nxiste urrejtje ndëretnike dhe rrezikonte shtetin e vëllazërim-bashkimit, të pranueshëm vetëm nga shtonat e sistemuara pro-forma në dhëmbëzorët e diktaturës që drobitnin eshtrat dhe vullnetet shqiptare.

Kështu ishte asokohe, kur mendonim se jemi pjesa më atdhetare e etnisë, kur besonim se, në zamane të tjera, do të kapim në çast hapin e humbur, kur ishim të bindur se kurrë më nuk do të biem pre e atyre që na trajtuan si xha të xhalla e hajt bir. Në emër të këtyre idealeve u ndeshëm sa e sa herë duarboshë me armiqtë e veshur me plumb e hekur, duke u sakrifikuar si asnjë etni tjetër e siujdhesës ballkanike. Mijëra të rinj u plakën kazamateve armike, u sakatuan e likuiduan me pretekste të shpifura, u tretën pa nam e nishan udhëve të botës, me gatishmërinë e mbrojtjes së dinjitetit njerëzor e kombëtar, që lidhej pashmangshëm me shenjtërinë e Flamurit, Gjuhës shqipe dhe pacënueshmërinë e emrit dhe nderit të heroit të kombit – Gjergj Kastriotit.

Por, për paradoksin e paradokseve, kur duhet të jetojmë ëndrrën e brezave të humbur nëpër labirinthet e sistemeve të hurit e të litarit, kur duhet ta kapërcejmë pragun e xhahilisë së imponuar me kërbaçë, ne bëhemi gazi i botës dhe masha që nxjerr sytë e vetvetes. Si të sqarohet ndryshe inferioriteti shqiptar karshi poshtërrimit të gjithandejshëm të figurës së Skënderbeut dhe jo vetëm…, që përfaqëson pjesën dinjitoze të historisë sonë, kujtesën dhe varret stërgjyshore, sepse Ai krah për krah me ta luftoi pushtuesit, jo me ufo të pikur nga qielli. A lejohen gjetkë akte fyese pshurranësh mbi simbolet e lirisë dhe dinjitetit kolektiv? Është kjo rastësi, apo jemi në stinën e zhveshjes së turpshme nga fryma e etnisë së pambrojtur nga mjerkat, të cilave u konvenon katandisja jonë në shkallë vasalësh pa aftësi shtetformuese, që në fakt përligj elaboratet gjenicidiste të çubriloviqëve, veçmas kur shoqërohen me oportunizmin e pafalshëm të elitave politike e intelektuale dhe heshtjen e trimave të gjunjëzuar përunjshëm përpara zuzarëve, që tentojnë t’na nxjerrin nga lëkura personale për t’na kllumur kryeteposhtë n’kulet e tjetrit.

Situata është serioze, sepse nxitet ditpërditshëm nga një grusht klerikësh që bubullojnë me histeri antishqiptarizmin medieve dhe rjeteve sociale, duke shpëlarë kësisoj trutë e painformuar të njerëzve të dëshpërruar nga skamja dhe paperspektiva shumëdimensionale, duke konvertuar pushtuesit në çlirimtarë dhe çlirimtarët në armiq të kombit, duke mbjellur intolerancën ndërfetare, duke ia kundërvënë besimin fetar ndjenjave kombëtare, duke trilluar rrezikimin e fesë në një kohë kur na rrezikohet substanca etnike dhe vetë vatani, duke anatemuar gjithçka që rëndom anatemon pushtuesi, duke kultivuar filozofinë e robit, madje edhe ndër shpirtra të virgjër e të pastërvitur fëmijësh…, gjithnjë në emër të Zotit, i cili nuk ka nëvojë për truproja mercenarësh, që, me heroizmin infantile, e zhveshin edhe Atë nga tiparet më përfaqësuese – drejtësia, mirësia, mëshira, toleranca…

Këto dhe një mijë argumente të tjera që nuk i nxë shtylla e një kolumne, dëshmojnë se përdhosja e figurës së Skënderbeut është vetëm prologu i zulluve, para mësyemjes së hapur të Rilindjes kombëtare dhe ideologjisë që zgjoi nga hiri idenë e kombit dhe të shtetit shqiptar, duke na ruajtur nga zhbërja e plotë drejt së cilës na shtynin dhe na shtyjnë armiqtë e vjetër dhe të rinj të racës sonë. Pa këtë ide rrezikojmë të shkrihemi n’moçalet e të tjerëve, të humbim tapinë e vatanit, që, pavarësisht rrethanave, na bën të ndihemi zot në vatrat që Perëndia i bëri kismet për ne, t’u hapim udhë buletave njëkahëshe për kush e di se ku, pa mundësi kthimi të sërishëm në origjinë, të shndërrohemi në heronjtë më autentikë të vargjeve sarkastike, nëpërmjet të cilave Brehti i këndoi pasionit vetasgjësues:

Dhe viçat pas daulles

e hedhin çapin

lëkurën për daullen

vetë e japin.

RAGIP SYLAJ

FARA E PËRLINDJES SONË KOMBËTARE

Nëse sipas psikanalistëve, mitet janë riprodhim i ëndrrave, mund të thuhet se këtu fillon edhe njëra nga përmasat mitike të Gjergj Kastriotit, që para lindjes së tij. Siç tregon Barleti ( ), kur e ëma e tij (Vojsava) mbeti me barrë me të, pa në ëndërr se lindi një dragua aq të madh, saqë mbulonte gati gjithë Epirin, kokën e shtrinte ndërmjet kufijve të turqve, të cilët i përpinte me gurmazin e vet të gjakosur, ndërsa bishtin e mbante në det ndërmjet kufijvet të krishtera dhe sidomos të shtetit venedikas (1). Dhe Gjoni "profetizoi me lehtësi se prej saj do të lindë një burrë i përmendur në luftë e në vepra, i cili do të ishte