Discover millions of ebooks, audiobooks, and so much more with a free trial

Only $11.99/month after trial. Cancel anytime.

Amaqhalo neZaci zesiXhosa: Awamandulo nakule mihla
Amaqhalo neZaci zesiXhosa: Awamandulo nakule mihla
Amaqhalo neZaci zesiXhosa: Awamandulo nakule mihla
Ebook187 pages2 hours

Amaqhalo neZaci zesiXhosa: Awamandulo nakule mihla

Rating: 4.5 out of 5 stars

4.5/5

()

Read preview

About this ebook

Qhola ulwimi lwakho ngokusebenzisa amaqhalo nezaci zolwimi lwakho. Le ncwadi inamaqhalo ayi 278 nezaci eziyi 1300 ezinemizekelo ebhalwe ngolwimi olulandelekayo nolulula lwesiXhosa.

LanguageXhosa
Release dateJan 13, 2020
ISBN9780620791250
Amaqhalo neZaci zesiXhosa: Awamandulo nakule mihla
Author

Monwabisi Mgulwa

My graduate studying of Psychology, Sociology, Socio- Cultural Anthropology and Philosophy contributed strongly to the choice of my writings.Applied research directed the unveiling of facts and truths regarding AmaHlubi Culture and in the attempt to destroy the religious organization Church of God and Saints of Christ which was established by Prophet Enoch Mgijima. Philosophy questioning and reasoning serves as background for the book Umongo Womphefumlo (The Gist of the Soul).Study of Human Resources and Business Management and Labour law influenced Isikhokhelo Esisebenzisekayo Solawulo Olufanelekileyo (Practical Guide of Effective Management) which is the latest eBook published.The rest of my writings stem from the love of literature.

Read more from Monwabisi Mgulwa

Related to Amaqhalo neZaci zesiXhosa

Reviews for Amaqhalo neZaci zesiXhosa

Rating: 4.25 out of 5 stars
4.5/5

40 ratings0 reviews

What did you think?

Tap to rate

Review must be at least 10 words

    Book preview

    Amaqhalo neZaci zesiXhosa - Monwabisi Mgulwa

    i. Ingabula zigcawu

    Hayi ukuba mnandi kwesiXhosa xa sibondwe saqholwa ngezinongo ezincamis’ umxhelo ngokunambitheka. Gxebe naluphi na ulwimi luyanambitheka xa luthiwe fafa ityuwa yezagwelo zalo. Kuthi kwakufafazwa ngezi ziqholo kuthi gqi isongo esimuncis’ iintupha. Kuthi nco, kuthi cosololo.

    Yamkelani nantso ingobozi equlathe ezo ziqholo zizintlobo-ntlobo, amaqhalo nezaci. Ningakhohliseki ke kuba ayigcwelanga. Akululanga ukuyizalisa kuba ulwimi olu lutyebile, luteketeke, luyatikizela ngamanqatha. Indoda isika isike, kuthi kwakuthi nethe irhoxe, inika amanye ithuba ukuze nawo azek’ emzekweni.

    Nakubeni amaqhalo nezaci zingangoboya benja ndizifumanise zinqongophele iincwadi ezibhalwe ngawo. Njengambhali usakhasayo ndiye ngapha nangapha, ndibhula ndisela, ndifunana nencwadi endiyaziyo eyayisetyenziswa ndisengumfundi kwiminyaka engaphezu kwamashumi amane adlulayo kulo nyaka. Ndibe ngaya kumathala eencwadi nakubathengisi bazo suka ndabuya noboya bentenetya. Ndibe ngabhurusha ezikolweni ndabuya nemband’ esikhova. Isuke apho ke intumekelelo eyenze ukuba ndenze eli galelo.

    Andiyihambanga ndodwa ke loo ndlela kuba ndiye ndaphengulula kwezi ncwadi ndizibaluleyo phaya ekugqibeleni kwale ncwadana. Inene inyathi ibuzwa kwabaphambili kuba kaloku kulapho ndifumene iyeza khona, ndatsho ndaphila.

    Ndizamile ke ukohlula phakathi kwamaqhalo nezaci. Nalapho indlela ndiyikhonjwe ziingcali neenkcuba-buchopho zolu lwimi. Zithi iqhalo yintetho esisivakalisi esipheleleyo ekubeni isaci isisijungqe sentetho. Kwakhona zibuya zithi iqhalo awunakulijika ulimilise ngoluny’ uhlobo ekubeni unako ukwenza oko kwisaci. Kwazona iingcali ezi zibuya zithi mncinanana kakhulu umgca owahlukanisa iqhalo kwisaci okanye isaci kwiqhalo. Andizukunaba ke kwezo zinto kuba iinjongo zencwadi le asikokuhlalutya nto. Kukuzisa isithebe phambi kwenu ukuze ibenini abazanelisayo ngokuqulathwe siso.

    Amaqhalo ndiwabeke kwindima yokuqala ze izaci zakweyesibini. Ndenze imizekelo embalwa ukuhlaba nje ifolo yendlela yokusetyenziswa kwamaqhalo nezaci kwisivakalisi okanye kwintetha. Bendingenakuzigqiba zonke kuba kaloku kumele kusikelwane zibe nazo zimnandi ngokwabelana.

    Iingcali nabahlalutyi beencwadi zesiXhosa bayakhalaza bebuz’ ukuba ingaba kule nkcubeko sikuyo nakula maxesha siphila kuwo awekho na amaqhalo nezaci ezakhiwe kule mihla. Ndiwafakile ke lawo athi afikelela ezindlebeni zam. Ambalwa wona, kodwa ayawuphendula lo mbuzo wezi nkonde. Imizekelo emibini mithathu yile: ukubuz’ibhasi ibhaliwe, imela igobel’esandleni, imoto ilandelwa luthuli lwayo. Nakubeni kukho elo khwelo lihlatywayo ukuza nala maqhalo ngaphambili, ndinga umntu ozakugagana nale ncwadi ayifunde ayazi ukuba akucelwa mngeni wabukrwada. Bakhona abapapasha kula makhasi onxibelelwano othi wakuyifunda le nto umntu wayo athi liqhalo okanye isaci uvele ubenomnqweno wokuba ngaske abe nguNikhodimo, azalwe ngokutsha.

    Ukuwabhala kwam la maqhalo nezaci ndizame ukuhlanganisa ngokokwenzeka kweentsingiselo zawo nangokujoliswe kwizinto ekubhekiswa kuzo. Umzekelo, ezingamalungu omzimba womntu ndizibeke kunye ukuqala entloko ukuya ezinzwaneni, ezingezilwanyana zasekhaya nezasendle, ezingezinambuzane, ezingezityalo, ezingendalo jikelele, ndibala ntoni na?

    Ndithe ke mandenze izinwe ndikhuphe amabhaso. Elokuqala ibhaso liphaya kwisigaba sesithathu apho kuqulathwe iinyanga zonyaka zesiXhosa kunye namaxesha onyaka kwangesiXhosa.

    Kwesesine isigaba ngumbongo endibonga ngawo umhlobo wam endikholiweyo nguye nendandisakukhula naye, ongasekhoyo uNkosi Xhanti Zimema, Ah, Gobizembe! Ndiqinisekile apho akhoyo utsho ngolukaBhlankethe kuba ebeyakuthi nqa ukuba ndingathini na ukuthula ndithi cwaka ngaye.

    Nantso ke maxurha namaxurhakazi akowethu. Ibondwe ngolo hlobo ke le mbiza. Kungoku nje ndilindele izithebe sizokwaba ngokwamabandla.

    Owenu ngenene

    Mgulwa MD

    Kamastone Village

    Whittlesea

    Komani

    KweyomQungu 2019

    ii. Umbulelo

    Andingekhe ndiwuqale umsebenzi ndingakhange ndibabaze ubungcwele nobungangamsha boMdali wam ogama linguNkulunkulu, uYehova. Igama ngalinye kula magama ndiwabhale apha ndiqinisekile ukuba lifuthelwe ngeentsikelelo zaKhe. Ndiyambulela ke uSombawo ngokundenjenje.

    Andiqali ke, kwaye akukabiphi, ukubulela kumaMjoli, uWushe, uGqagqane, uMaphalala, oyinkosikazi yakowethu ngokuthi azile ithuba lokuthi vu nowakwakhe, ondim, kuhlalutywe ezekhaya. Nam ndivuleka amehlo ngoku sendithe gabhu ukuba kanti le nto ingumbhali ifana nethwasa elikuvumisa kwalo ikukutsibela iphepha ngosiba. Ndiyalubulela unyamezelo olunyamezeleyo. Ndithi nangamso.

    Ndingaba ndizikhanda ngenyhek’etyeni ukuba andinakubabalula abantwana bethu, kuquka nomkhwenyana, abathi befun’injezu abe uyise enqokomfele kulo nomathotholo wokubhala, ikhompyutha. Ndibamba ngazibini ngeenkuthazo zenu ngelinge ngalinye endilenzayo lokubhala.

    Mandibulele nakuBhele, uLanga, uKhuboni, umnumzana Mlamli Kentane. Uhlala undiqhwabel’ izandla kusukela kwilinge lam lokuqala. Kodwa eneneni ngoku undibambe ngesixhanti wathi mandenze neli ilinge. Andibuzanga sizathu, kodwa ndingatsho ukuba utsho phantsi kwaqhum’ uthuli kuba umlinge owawundibekele wona ndiwuphindaphinde kathathu. Hayi kaloku lent’ indim ukubaxa! Ngxatsho ke Langa, ukwanda kwaliwa ngumthakathi.

    UDlamini noSibalikhulu, umnuzana Asanda Ntontela nonkosazana Sisonke Nguta bandosul’ukubila. Bathe bakubhaqa, ngolo hlobo babhaqe ngalo, ukuba ndiqokelela amaqhalo nezaci bebengathumani manzi ukundithuthela ngee-emele nemigqomo bazokundiphokozela. Ibinguwashiywa nowashiywa ngokungathi baselugqatsweni. Nakuni ndithi tshotsho nibekho.

    Andinakumvalela ngaphandle uMhlobo Wenene FM, abasasazi benkqubo ethi iBreakfast Eyondlayo Ekuseni (BEE), ooPastor Nozewu nooMafa Bavuma, ooCoach, Mluleki Ntsabo, Loyiso Sitsheke, uLegoa, uTshepo Machaea, kunye noDimemzo. Izikhali zam zibukhali nje nani nilenzile elenu igalelo. Ndilolwe ngakumbi kukufumanis’ukuba kuninzi lwabaphulaphuli izibane zacima ngonoquku, ababhudi bayabhabhama xa besakha amaqhalo nezaci. Ndibenento ethi inoba banqatyelwe ziincwadi ezingamaqhalo nezaci poqo. Kuni ke ndithi akubulelwa luvayo.

    UXesibe noDlomo, umnumzana nonkosikazi Zuma, bebendihleli ezithendeni oku kwenkwenkwe eyonqena isikolo isukelwa ngehashe. Naso ke isiphumo soko kunditshutshisa kwenu. Ndithi maz’enethole!

    Ndibamba ngazibini kumama uSomkebe, ongumcebisi wolwimi lwesiXhosa kwiSebe lezeMfundo kwisithili saseChris Hani, othe wazipha ithuba lokuhlalutya le ncwadana. Kuwe ndiswele amazwi anokubonakalisa ngokupheleleyo umbulelo endinawo kuwe.

    Ababhali endingakhange ndibabone ngeliso lenyama, koko ndahlangana nabo ngosiba lwabo, nabo ndibadwelise phaya ngemva. Ndivune lukhulu kusetyenziso nohlalutyo lwenu lwamaqhalo nezaci. Nindisikele ilunda kwangathi ndingumtshana kwamalume. Ndiswel’imilomo.

    1.Isigaba sokuqala

    Amaqhalo

    1. Inkqayi ingena ngentlontlo.

    Izinto ezinkulu ziqala kancinane.

    Umzekelo: njengokuba bengamkhuzi egezela abantu abadala nje, ngeny’imini uyakubasa isandla. Kaloku inkqayi ingena ngentlontlo.

    2. Uyakuzimela ngenkqay’elangeni.

    Uyakuzimela entweni ungancediswa

    3. Uyakungqungqela umculo wakho.

    Uyakuzimela entweni oyiqale ngokwakho

    4. Uthwele intloko ngezandla.

    Wenze into yokungabhadli.

    Umzekelo: Ngubani obelindel’ukuba indoda endala kangakanana ingenza into engena-kwenziwa nayinkwenkwana, hayi uthwel’intloko ngezandla.

    5. Ukutya amathamb’engqondo.

    Ukucinga nzulu.

    Umzekelo: Ndicela ungandiphazamisi, ndisaty’ amathamb’ engqondo, ndicinga ngamalungise-lelo ale nto yaba bantwana.

    6. Ukunyathela ngengqondo.

    Ukwenza izinto zokungabhadli.

    7. Ukucinga phambi kweenyawo.

    Ukungabi nazinjongo ngekamva lakho.

    8. Izinyo eliqaqambayo liviwa ngumninilo.

    Ingxaki yomntu yaziwa ngumniniyo.

    9. Ufe ethwel’ umnqwazi.

    Akasagoduki oko wayemnke ekhaya ngelokuya kuphangela.

    Le ntetho ibhekiselele kumntu ongutata owa-shiya usapho ekhaya esiya kuxelenga. Ngoku akasabuyi kwaye akasalondli nolo sapho. Kuthi kwakubuzwa emfazini ukuba iphi na indoda yakhe aphendule ngelithi, ‘yafa ithwel’ umnqwazi’. Oko kukuthi naxa esaphila nje selefana nowafayo kuba, njengomntu ofileyo, akukhonto ayenzela lona ikhaya.

    10. Akukho nzwana ingenasiphako.

    i.Akukho mntu ungayenziyo impazamo

    ii.Akukho mntu ugqibeleleyo, ongenasiphene

    Enjoying the preview?
    Page 1 of 1