Derinlemesine Linux for Users

By Onder Teker

Bu kitap Linux işletim düzeninin uzman düzeyde kullanılmasını göstermektedir. Temel konular derinlemesine işlenirken, profesyonel çalışma için gerekli bilgiler verilmektedir. İçerikte File System & Content Manipulation için gerekli buyruklar yer almaktadır. Regular expressions & AWK gibi konular & vi/vim, nano, emacs gibi editörler anlatılmaktadır. Sıkıştırma & arşivleme için zip, gzip, bzip2 & tar gibi araçlar işlenmektedir. Web üzerinden veri alışverişi için wget & curl açıklanmaktadır. Paket yöneticileri genel olarak anlatılmakta; yum & apt ile ilgili ayrıntılar da uygulamalı olarak gösterilmektedir.

Yazar

Kitabın yazarı bilgisayar mühendisi Önder Teker, yazılım geliştirme alanında 1990'lı yılların sonlarından beri projeler geliştirmekte, 2000'li yılların başından beri eğitimler vermekte, 2010'lu yılların başından beri de kitap ve eğitim setleri üretmektedir.

• Language: Türkçe
• Publisher: Godoro
• Release date: Apr 16, 2024
• ISBN: 9786259947846

Book preview

Derinlemesine

Linux

For

Users

Önder Teker

Godoro Yayıncılık

GODORO YAYINCILIK

Yayıncı Sertifikası No: 40946

Kitabın Adı:

Derinlemesine Linux for Users

Copyright © 2024 Godoro Yayıncılık

Kitabın Yazarı:

Önder Teker

Birinci Basım, Mayıs 2024, İstanbul

ISBN:

978-625-99478-4-6

Kapak Tasarımı ve Mizanpaj:

Önder Teker

Baskı ve Ciltleme:

Godoro

Özel Baskı Çözümleri

Atikali Mah. Fatih Cad. No: 81 D: 2

Fatih / İstanbul

Telefon : [phone]

http://www.godoro.com

GODORO YAYINCILIK

Atikali Mah. Fatih Cad. No: 81 D: 2

Fatih / İstanbul

Telefon : [phone]

Temel Kavramlar

Bu bölüme işletim düzenleri (operating systems) ile ilgili genel kavramlar ve Linux anlatılmaktadır.

İşletim Düzeni / Operating System

Genel olarak işletim düzeniyle ilgili temel kavramlar bu bölümde açıklanmaktadır.

Bilgisayar / Computer

Bir bilgisayar / computer, bir takım eğretimler / instructions ile bir kimi işlemler yapabilen bir makine / düzenek / machine olarak adlandırılabilir.

Donanım / Hardware

Bir bilgisayarın fiziksel özelliklerine donanım / hardware adı verilir. Bunlar elle tutulabilir, dokunulabilir nesnelerdir. Eğer elektrik / electricity sağlanırsa çalışabilirler.

Kişisel / Personal - İşgörücü / Server

İnsanların doğrudan kullanımı için yapılmış bilgisayara kişisel bilgisayar / personal computer, ya da kısaca PC adı verilir. Başka bilgisayarlara ya da düzeneklere hizmet vermek için kullanılan bilgisayarlara sunucu / işgörücü / server adı verilir.  Bir kişisel bilgisayar, işgörücü bilgisayardan kimi görevleri yapmasını isteyebilir.

Yazılım / Software

Bilgisayarlarla ilgili elle tutulmayan öğelere yazılım /software adı verilir. Bunlar düzenekçe yürütülen eğreti / instruction adı verilen buyruklardan oluşurlar. Eğer donanım / hardware bir bilgisayarın bedeniyse, yazılım / software de ruhudur. Yazılımsız bir bilgisayar ölü gibidir. Yazılım uygunca çalışmazsa bilgisayar anlamlı sonuçlar üretemez ve çılgınca davranır.

İşletim Düzeni / Operating System

Bir işletim düzeni / operating system, ya da kısaca OS, bilgisayar donanımımı çalıştıran yazılımdır.  Öteki yazılımlar da işletim düzenini kullanır. Linux, işletim düzenlerinden birisidir.

Donanım / Hardware

Bu bölümde donanım / hardware ile ilgili temel terimler  anlatılmaktadır. Daha çok işletim düzenleriyle ilgili başvurular üzerinde odaklanılmaktadır.

Aygıt (Device)

Bir bilgisayara bağlı, belli görevler yapan birim / unit için aygıt / device adı kullanılır. Bunlardan, klavye / keyboard ya da monitör (monitor) gibi olan kimisi bütünleşik / integral parçasıdır. Buna karşık yazıcı / printer ve tarayıcı / scanner gibi de üste bir takım görevlere üstlenirler.

Süreçleyici / Processor / CPU

Bilgisayarın hesaplamalar yapan temel birimi süreçleyici / processor ya da CPU / Central Processing Unit / Özekli  Süreçleme Birimi adını taşır. Bunların alt birimleri de çekirdek / core adını taşımaktadır.  Kimisi fiziksel çekirdek physical core biçimindeyken kimisi de fiziksel bir bileşene karşılık gelmez ve sanal çekirdek / virtual core adını alır.

Bellek (Memory) / RAM

Bilgisayarda geçici saklatım (transient storage) birimine bellek (memory) veya RAM (Read-Only Memory) adı verilir. Bilgisyara kapandığında bu birimdeki tüm veri yiter. Başka bir deyişle, bellekteki tüm içerik geçicidir.

Teker (Disk)

Bilgisayarda direyici saklatım / persistent storage birimi teker / disk adını taşır. Bunlarda veri, bilgisayar kapansa da oradadır. Genelde, bilgisayar başladığında kimi veriler teker / disk biriminden bellek / memory birimine yüklenir. Kimi durumlarda direyici / persistent birimlere, bir disk olsalar da bellek / memory adı verilebilir.

Mimari / Architecture

Bu bölümde, işletim düzeni / operating system içerisindeki katmanlar / layers açıklanmaktadır. Bunlar makineden insana doğru tanımlanır ve bunlara mimari / architecture adı verilir.

Çekirdek / Evin / Kernel

Bir işletim düzenin özüne çekirdek / evin / kernel adı verilir.   Bu, süreçleyici / processor , bellek / memory ve teker / disk gibi donanım / hardware birimlerini kotarır. Öteki bütün yazılımlar çalışmaları için evin / kernel altyapısına gereksinim duyarlar. Bu birim donanımlar dışında yazılımları da işletir. Ancak kimi durumlarda bir yazılım doğrudan donanım ile iletişim kurabilir.

İzlence / Program

Belli bir özgü görev gerçekleştiren yazılımlara program / izlence / program adı verilir. Bunlar işletim düzeninde evin / kernel düzeyinde çalışırlar. İşletim düzenince yüklenir ve çalıştırılırlar.

Kabuk / Shell

Bilgisayar donanımını kullanan çekirdek / evin / kernel ile etkileşim kurmak için kabuk / shell  adı verilen programlar kullanılır. Bir kişi kabuk kullanarak  bir bilgisayara buyruklar / commands gönderebilir. Bir işletim düzeninde birden çok kabuk seçeneği bulunabilir.

Yararlılıklar / Utilities

Bir işletim düzeninde belli fayfalı görevler yapan yararlılıklar / utilities adı verilen bir takım programlar bulunur. Bunlar bilgisayar uzmanları için bir takım araçlardır.  Yalnızca gerektiğinde kullanıldığı için yararlılıklar adını taşımaktadırlar.

Uygulama Application

Sıradan bir kullanıcının çalıştırdığı programa uygulama application adı verilir. Düzendeki kabuklar / shells ve yararlılıklar / utilities bilgisayar uzmanlarınca kullanılırken bir uygulama adı verilen yazılımlar sıradan kullanıcıların belli bir konuda kendi işlerini görmek için kullanılır.

Katmanlar / Layers

Bir işletim düzeninde katmanlar / layers aşağıdaki gibi tanımlanabilir:

Ağörgü / Network

Bu bölümde ağörgü / network ile ilgili tabanlı terimler anlatılmaktadır.

Ağörgü  / Network Nedir?

Birbirlerine bağlı bilgisayarlar  / computers ve aygıtlar  / devices bir ağörgü / network oluşturur. Burada ağörgü / network bütünü simgelerken bağlı olanlar da düğüm / node adını taşırlar. Bir aygıt bayt / sekizil / byte olarak başkalarına veriler gönderebilir ya da onlardan alabilir.

Bohça / Packet

Gönderilen ya da alınan verilere bohça / packet adı verilir. Bunun içinde veri / data ve bir başlık / header bulunur. Burada veri / data gönderilen asıl içeriktir. Öte yandan başlık / header ise verilerin kimden kime gönderildiğ, boyunun ne olduğu gibi bir takım bilgilendirmeler içerir.

Önkurallık / Protocol

Bir ağörgüdeki aygıtlar birbirinden çok değişik olabileceği için aralarında iletişim kurulabilmesi için önkurallık / protocol adı  verilen kurallar bütünü kullanılır. İletişim için kullanılan bir çok önkurallık / protocol bulunur. Ancak TCP & IP adı verilenler temel olanlardır. Bunların adı TCP/IP olarak katıştrılır. Kimi önkurallıklar ikilik / binary olarak çalışırken kimileri de yazı-tabanlı / text-based olarak çalışır. Kimi protokoller ötekisi üzerinde çalışırlar. Genelde yazı-tabanlı / text-based olanlar altında ikilik / binary olanları kullanır.

IP

Genelağ Önkurallığı / Internet Protocol ya da kısaca IP adı verilen ölçün / standard bir ağörgü / network içerisinde düğüm / node tanımlanmasını sağlar. Bununla her aygıt bir ötekini tanıyabilir. Bir bohça / packet olarak gönderilen veriler içinde IP bulunağı / IP address ve IP sayısı / IP number) bulunur. IP, bir ağörgüdeki düğümleri tanımlar ama onların arasındaki veri aktarımı / data transfer ile ilgili herhangi bir tanımlama yapmaz. Eski sürüm IPv4 (IP Version 4) biçimindedir ve yeni sürüm IPv6 (IP Version 6) olarak adlandırılır.

IP Bulunağı / IP Address

IPv4 sürümünde adres uzunluğu 4 bayt olarak kullanır. Aşağıdaki gibidir:

172.217.17.132

Her sayı 0 ile 255 arasındadır.

IPv6 ise 8 bayt uzunluğunda adres kullanır. Aşağıdaki gibi onaltılık / hexadecimal biçiminde sunulabilir:

fe80::70d3:a3ff:fe9d:ee79

Bir aygıt kendisine özgü, yerel IP sayısı / local IP number adı verilen değer ile başvuru yapabilir.

127.0.0.1

IPv6 için yerel IP sayısı aşağıdaki gibidir:

::1

TCP

TCP / Transfer Contol Protocol / Aktarım Denetim Önkurallığ) adı verilen ölçün, iki makine arasında iletişimin kurallarını tanımlar. Bu ölçün, veri alma ve gönderme ile ilgilidir. Bunun dışında UDP gibi başka ikilik / binary önkurallıklar da bulunmaktadır. Ayrıca, HTTP, FTP, SMTP, POP3 kimi yazı tabanlı / text-based önkurallıklar da vardır. Bunlar TCP üzerinde tanımlanmıştır.

Bohça Boyu / Packet Size

Bir aygıttan ötekine aktarılan baytlar / sekiziller / bytes için bohça / (packet) adı kullanılır. Bir istek / request için 54 bayt kullanılır. Bu, başlık / header bilgilendirmesiyle 64 bayt eder. Koşutlukla yanıt / response da küçük bir bohçadır.

Ağörgü Arayüzü / Network Interface

Bir aygıt / device biriminin bir ağörgü / network ile bağlantı noktasına ağörgü arayüzü / network interface adı verilir. Bir aygıt birden çok ağörgünün bir parçası olabileceği için her bir ağörgü için bir arayüz bulunur. Bir kablo bağlantısı / cable connection için eternet / ethernet, ya da kısaca eth adı verilir. Genelde bu tür arayüzler eth0, eth1, eth2 biçiminde adlandırılırlar. Bunun dışında telsiz bağlantı / wireless connection için de wifi [wayfay] adı kullanılır ve her bir arayüz  wifi0, wifi1 olarak adlandırılır. Her aygıt kendisine bir ağörgünün bir parçası olarak bağlanabilir. Bu, sınama amaçlı olarak da kullanılabilir. Bunlara geridöngü / loopback ya da kısada lo adı verilir.

MAC Bulunağı / MAC Address

Her aygıt bir ağörgüye eternet kartı / ethernet card ya da telsiz modem / wireless modem gibi bir aygıt ile bağlanır. Her aygıtın MAC bulunağı / MAC address adı verilen biricik / unique bir sayısı vardır. Bir IP sayısı, ağörgüye göre değişebilirken MAC adresi donanıma bağlıdır. Tipik olarak aşağıdaki gibi 6 bayt olarak verilir:

F8:34:41:F7:E8:06

Kapı / Port

Bir aygıt bir çok öteki aygıtla iletişim kurabilir. İletişim için birden çok yol olabilir. Her iletişim kapı / port adı verilen bir sayı ile gerçekleştirirler. Buna göre IP sayısı / IP number  bir makineyi gösterirken kapı / port ise o makinede veri aktarımı için kullanılan noktayı gösterir. Tıpkı bir binanın dış kapı numarası ve her dairenin bir iç kapı numarası olması gibidir. Bir kapı / port bir binadaki iç kapı numarası gibidir.

Yuva / Socket

İletişimin gerçekleştirdiği noktaya yuva / socket adı verilir. Hem gönderici hem de alıcının bir yuvası olur. Buna göre uygulama bir yuvaya veri gönderir; veri o yuvadan bir başkasına aktarılır; alıcı uygulama da bu yuvadan veriyi alır. Bir çok durumda, ağörgü iletişimi / network communication için yuva iletişimi / socket communication adı kullanılır çünkü iletişim için yuvalar kullanılmaktadır. Her yuva / socket için bir kapı / port sayısı bulunur. Başka bir deyişle, bir yuva bir kapıda yaratılır.

Genelağ / The Internet

Bu bölümde Genelağ / Internet ile ilgili adalgılar açıklanmaktadır.

Genelağ / Internet

Genelağ / Internet, birbirine bağlı ağörgüler biriktisidir. Kökenlice genelağörgü / internetwork anlamına gelmekteydi ancak artık ağörgüler bütününe Genelağ / the Internet adı verilmektedir. Çoğunlukla TCP/IP gibi önkurallıklar kullanılmaktadır ancak başkaları da bulunmaktadır. HTTP, FTP, SMTP and POP3 gibi önkurallıklar ve bunların üzerinde çalışan uygulamalar bulunmaktadır. Ancak bunların için en çok kullanılanı HTTP biçimindedir ve Genelağın birbirine HTTP üzerinden bağlı bölümüne Örün  / the Web adı verilir.

Etkialanı / Domain

Bir IP adresi sayılardan oluşur. Bunu anımsamak kolay değilir. Bu yüzden bir IP sayısına bir ad atanı ve insanlar bu adı kullanır. İşte buna etkialanı adı / domain name adı verilir. Küçük bir ücret karşılı etkialanı adı alınabilecek bir takım örgütler bulunmaktadır. Buna göre etkialanı adı bir IP sayısı değerine atanır ve gerektiğine IP sayısı değiştirilir. Bir IP sayısı bir makineyi simgelediği için ona atanan bir etkialanı herkesçe erişilebilir olur.

DNS

DNS : Domain Name System / Etkialanı Ad Düzeni, etkialanlarının tutulduğu düzene verilen addır. Düzen her bir etkialanı için bir tutanak / record bulundurur. Bu tutanakta etkialanının sahibini ve iletişim bilgileri gibi bilgilendirmeler yer alır. Bu tutanakları barındıran işgörücünün adı da ad işgörücüsü / name server ya da DNS işögürücü / DNS server biçimindedir.

Konakçı / Host

Bir ağörgüye bağlı olan ve işgörücüler / severs, yerlikler / sites ve uygulamalar / applications içeren makineye konakçı / host adı verilir. Bu makinenin adı da konakçı adı host name olarak anılır. Ancak, konakçı sözcüğü kapı / port, yolak / path gibi bilgiler de içerir. Buna göre bir etkialanı / domain birden çok konakçı (host) içerebilir. Buna göre bir ektialanı birden çok konakçı içeren makineden oluşur. Bir bilgisayar kendisini localhost  / yerel konakçı olarak bilir. Bunda yerel IP sayısı / local IP number değeri olarn  127.0.0.1 ya da ::1 sayılarına karşılık gelir.

Linux & Ötekiler

Bu bölümde öteki işletim düzenleri / operating systems ve onların Linux ile ilişkileri anlatılmaktadır.

Windows

Windows bir kişisel bilgisayar / personal computer için tasarlanmış bir işletim düzenidir. Ancak işgörücü / server türü düzenekler için çalışan sürümleri de bulunmaktadır. Bunun dışında, Windows için onun Linux gibi kullanılmasını sağlana bir çok araç bulunmaktadır.

Unix

UNIX işgörücü bilgisayarlar / server computers için tasarlanmış bir işletim düzenidir. Kökenlice Linux, olağanda Windows kullanan bir kişisel bilgisayarın, olağanda işgörücüde kullanılan bir Unix gibi kullanılmasını sağlamak üzere üretilmiştir. Ancak Linux işgörücülerde de çalışmaktadır.

Linux-Tabanlı İşletim Düzenleri

Android gibi Linux tabanlı bir çok işletim düzeni bulunmaktadır. Bunlar Linux tabanlı olsa da kendilerine özgü