The Complete Works of Adam Mickiewicz

By Adam Mickiewicz

The Complete Works of Adam Mickiewicz

This Complete Collection includes the following titles:

--------

1 - Sonnets from the Crimea

2 - Sonety Adama Mickiewicza

3 - Moja Pierwsza Bitwa

4 - Bajki

5 - Balady i romanse

6 - Grazyna

7 - Zywila

8 - Pan Tadeusz; or, The last foray i

• Language: English
• Publisher: New Wisdom Books
• Release date: Apr 5, 2023
• ISBN: 9781398296480

Book preview

The Complete Works, Novels, Plays, Stories, Ideas, and Writings of Adam Mickiewicz

This Complete Collection includes the following titles:

--------

1 - Sonnets from the Crimea

2 - Sonety Adama Mickiewicza

3 - Moja Pierwsza Bitwa

4 - Bajki

5 - Balady i romanse

6 - Grazyna

7 - Zywila

8 - Pan Tadeusz; or, The last foray in Lithuania

9 - My First Battle: A Sergeant's Story

10 - Pan Tadeusz

11 - Konrad Wallenrod: An Historical Poem

Produced by Jimmy O'Regan (This file was produced from

images generously made available by the University of

California Libraries/The Internet Archive)

[I]

Sonnets from the Crimea

By Adam Mickiewicz

Translated by

Edna Worthley Underwood

MCMXVII

Paul Elder and Company, Publisher

San Francisco

[II]

Copyright, 1917, by

Paul Elder and Company

San Francisco

[III]

CONTENTS

Adam Mickiewicz

VII

A biographical sketch by Edna Worthley Underwood

The Ackerman Steppe

3

Becalmed

5

Mountains from the Keslov Steppe

7

Baktschi Serai

9

Baktschi Serai by Night

11

The Grave of Countess Potocka

13

The Graves of the Harem

15

Baydary

17

Alushta by Day

19

Alushta by Night

21

Tschatir Dagh (Mirza)

23

Tschatir Dagh (The Pilgrim)

25

The Pass Across the Abyss in the Tschufut-Kale

27

(Mirza)

29

The Ruins of Balaclava

31

On Juda's Cliff

33

[V]

ADAM MICKIEWICZ

A BIOGRAPHICAL SKETCH

[VII]

ADAM MICKIEWICZ

(1798-1855)

The last of the eighteenth century was an important period for Russia and Poland, not only politically, but in letters and art. It marked the birth of statesmen, patriots, poets and writers. It was into a Poland of great names and greater activities that Adam Mickiewicz was born in 1798, as son of an impoverished family of the old nobility. Three years before, the third and last partition of his native land had taken place, and the signed documents had been hastened to Petersburg to make more triumphant the birthday of the Great Catherine.

Just a few years before this (1792), Kosciusko had courageously led his forty-five thousand valiant Poles in their brave defiance of an overwhelming number of Cossacks and Russians. History had recorded the bloody Turkish wars, the Pugatshev rebellion, the uprising of the Zaporogian Cossacks and the Polish confederations. And with the nineteenth century came the Napoleonic wars with the dramatic entry of Napoleon into Russia, and a new and different mental life began to dawn over Europe.

Mickiewicz was born in Novogrodek in Lithuania. This [VIII] was the birthplace of Count Henry Rzewuski, who wrote the delightful memories of the Polish eighteenth century, under the title of The Memories of Pan Severin Soplica,[*] and who declared he considered it an honor to be born a schlazig (noble) of Lithuania, and of Novogrodek. He went to a government school in Minsk, and later attended the University of Vilna, which city in his day was a place of Jesuit faith, gloomy convents and echoing bells. All about him epoch-making events for Slav lands were taking place. It was a resounding, inspired age for his race, and he grew up to take a fitting place in that age and to be called the immortal hero of Polish poetry. Poland just then was the battle-ground not only for the armies of Europe, but for the diplomats. It was a place for statesmen to win their spurs. If accredited to Petersburg or Warsaw, and successful, they were believed to be equal to any diplomatic emergency. Eloquence, inspiration, and patriotic fervor must have cradled his childhood.

[*] The full title of the book is: Memories of Pan Severin Soplica, Cupbearer of Parnau, by Count Henry Rzewuski.

At the time of the birth of Mickiewicz, Russia was bringing to a close a prodigious period of development in almost every field of human activity. It was really the [IX] birth-throe of a nation that was to move powerfully, and to dominate—partially—the new age. And the splendid and never again to be equalled pageant of the life of Catherine the Great, with its wild dreams of world dominance and of the glorious revival of perished Greece, had just been unrolled for the amazement of Europe. What dramatic and enchanting memories the names of her followers call up: the Orlows, Potemkin, Panin, Poniatowski, Bestushew-Rjumin, Princess Daschkov, Razumowski.

In France, too, the same preceding period had been brilliant. It had been the France of Voltaire, the Encyclopedists, and a most resplendent and luxurious monarch. England had known her greatest orators and prime ministers. It had been the Prussia of Frederick the Great; the Dresden of August the Strong; the Austria of Joseph the Second.

A little later—during Mickiewicz's own youth—Goethe was at the height of his power and the intellectual dictator of Europe. Under his direction and encouragement the treasures of oriental literature were being translated and made known to the West. This is merely a hasty glimpse of the mise-en-scene that preceded the debut in life of the most renowned of Polish poets. The old traditions of absolute and God-created monarchs and princely times were [X] coming to an end, and that democratic modern world, where everything was to change, was close at hand, just over the crest, indeed, of this new century into which Fate was ushering him. He was to see the last of blind power and royal prerogative, and the first dawn of a modern spirit which in time would sweep away forever, the old. It was an uncertain, difficult transition period, without standards and without measurements.

As we take a fleeting, bird's-eye view of the stirring times in which his days were spent, his travels, his army life, his periods of professorship, we can not help but wonder at the amount of writing Mickiewicz did. And his life was not a long one; it did not reach to sixty years. But during the working years allotted him, before a mystical melancholy —which was threatening to degenerate into madness—had impaired his faculties, his mind was unusually brilliant, creative and marvelously disciplined. It obeyed at will. At one time he was professor of Latin in Lausanne; at another time he held the chair of Slavic languages in Paris. He taught Polish and Latin in Kovno. He traveled extensively in Italy in the interest of the Polish revolution. His mind was many-sided and capable of various activities. He devoted considerable time to advanced [XI] mathematics and philosophy. He made scientific investigations in Vilna under Lalewel. At one time and another he lived in various large cities of Europe. In Germany he met and became friendly with Goethe. In Switzerland he met Krasinski. In 1833 he married Celina Szymanovska. Her mother was the famous Slav beauty and musician who had so delighted Goethe in her youth.

Among writers of Russia and Poland whose life period somewhat coincided with that of Mickiewicz's are: Korzenowski (born in 1797), the novelist (a brother of Adam Mickiewicz was fellow-teacher with Korzenowski at Charkov); Danilewski (1829), likewise a novelist—it was he who translated The Crimean Sonnets into Russian; Malzweski, Polish patriot and poet, whose Maria—perhaps the most popular poetic story in Poland—appeared at almost the same time as The Crimean Sonnets; Zaleski (1802), Slowacki (1809), Krasinski (1812), the three greatest poets of Poland excepting only Mickiewicz himself, the Polish critic, Brodzinski.

In Russia, the golden age of literature almost covered the same period as Mickiewicz's own life—Puschkin, Lermontov, Schukowski, Gogol, to mention only some of the most important names.

[XII] In the eighteen-thirties we find Mickiewicz in Paris, which happened to be filled just then with a crowd of brilliant Slavic exiles. Here he became the friend of Chopin, and one of Chopin's most talented pupils—a young Polish girl—made the first translation of the Sonnets into French. It was a wonderful and brilliant Paris which Mickiewicz entered. This was the time when the city was first called the stepmother of Genius. Heine was here in exile, and Börne. It knew the personal fascination and the denunciative writings of Ferdinand la Salle. It was the day, too, of Eugene Sue, Berlioz, George Sand, de Musset, Dumas, Gautier, the Goncourt Brothers, Gavarni, Sainte Beuve, Liszt, Felix Mendelssohn, Ary Scheffer, Delacroiz, Horace Vernet—to mention only a few great names at random. Julius Slowacki, Count Krasinski and Adam Mickiewicz were all here editing their poetry in the midst of this brilliant life in the inspiring city by the Seine. This period in Paris signs perhaps the high-water mark of the creative genius of Mickiewicz. He had already written the Ballads and Romances, the third part of Dziady, Pan Tadeuz.

The Crimean Sequence belongs to the period of Mickiewicz's youth, the Vilna period. He joined a society at this [XIII] time which was looked upon with disfavor by the Government. At length, because of his continued participation in it, he was exiled to southern Russia. On that trip, while he was going toward Odessa, he began the Crimean Sonnets. Their success was quick and astonishing. They were translated into every language of Europe. Although the form is the traditional and classic sonnet form, he makes use of it in a slightly different manner, not altogether as an exposition of the sentiments of the soul, and the convictions and emotions of the mind, but as an instrument with which to sketch what he saw upon this eventful journey. He used the sonnet form at that period just as Verhaeren used it in Les Flamandes, to show us Flanders, and as Albert Samain in Le Chariot d'Or, to picture the gardens of Versailles. This is worthy of note. And this we must remember was before 1826. In the poetical works of Mickiewicz there was always traceable an inclination to break tradition and to search for new and untried possibilities.

On this exile in Russia he learned to know Puschkin, then a young man like himself. Puschkin has written a verse letter to him which we transcribe in free prose. He lived among us for a while—a people strange to him. And [XIV] yet his mind cherished no hatred and no longing for revenge. Generous, kind of heart, noble-minded, he joined our evening circles, and we loved him. We exchanged our dreams, our plans—our poems. God gave him genius and inspiration. He stood always on the heights and looked down on life. We talked of history and of nations. He declared a time would come when races would forget all evil things—like war, rebellion—and dwell together peaceably in one great family. We listened to him eagerly for he had the gift of speech. After a while he went away and we gave our blessing to him. Then we learned our guest—spurred on by his revengeful race—had become our enemy. To please that bitter race of his he filled his songs with hatred. Of our beloved friend there came to us only revenge and angry thoughts. God grant that peace may come again to his embittered heart!

Puschkin himself wrote eloquently of these same Crimean scenes that Mickiewicz shows us. He, too, was inspired by the old capital city of the Tartar rulers. We recall his Fountain of Baktschi Serai. And he, too, brings before our eyes again that gigantic mountain world of southern Russia in The Prisoner of the Caucasus.

The fame of The Crimean Sonnets was so great that [XV] Mickiewicz was offered a government position which attached him to the person of the powerful Prince Galitzin, in Moscow. It was in Rome, and singularly enough it was when he wrote the Ode to Youth that he began to devote himself to mystical studies which had such an injurious effect upon his mind. For some time after he had lost his fluent power as a poet, he retained his conversational gifts which were remarkable and brought him almost as much fame as his poetry. His life ended in a period as dramatic as that in which it began. He entered the Turkish wars in 1855 and died in Stamboul in that same year. It is somewhat peculiar and at the same time no little to his credit that he should have chosen the sonnet as the instrument of his quick sketching of Crimea on the trip of exile, because the sonnet has never been a frequently chosen means of expression of the Slav races, despite the numerous sonnets written later by Vrchlicky, Preseren and others. The sonnet has belonged more to the Latin races, and to the English race. The Crimean Sonnets, however, rank among the famous sequences.

Edna Worthley Underwood.

[1]

SONNETS FROM THE CRIMEA

[3]

THE ACKERMAN STEPPE

Across sea-meadows measureless I go,

My wagon sinking under grass so tall

The flowery petals in foam on me fall,

And blossom-isles float by I do not know.

No pathway can the deepening twilight show;

I seek the beckoning stars which sailors call,

And watch the clouds. What lies there brightening all?

The Dneister's, the steppe-ocean's evening glow!

The silence! I can hear far flight of cranes—

So far the eyes of eagle could not reach—

And bees and blossoms speaking each to each;

The serpent slipping adown grassy lanes;

From my far home if word could come to me!—

Yet none will come. On, o'er the meadow-sea!

[5]

BECALMED

The flag is listless, limp. It dances not.

As deep the sea breathes from a gentle breast

As any bride who dreams at love's behest,

And wakes and sighs, then casts with dreams her lot.

Sails hang upon the masts—useless—forgot—

Like folded standards which the warriors wrest

And bring home broken from the battle's crest.

The sailors rest them in some sheltered spot.

O Sea! within your unknown deeps concealed,

When storms are wild, your monsters dream and sleep,

And all their cruelty for the sunlight keep.

Thus, Soul of Mine, in your sad deeps concealed

The monsters sleep—when wild are storms. They start

From out some blue sky's peace to seize my heart.

[7]

MOUNTAINS FROM THE KESLOV STEPPE

(Pilgrim)

What would Great Allah with the frozen sea?

Would he of icy clouds a throne carve bright,

Or would the demons of the deepest night

A bar build where the shining stars sweep free?

It gleams like pagan cities fired, kings flee.

When Day was anciently destroyed by Night

Did Allah amid chaos fix this light

To guide the star-worlds of eternity?

(Mirza)

Up there I've journeyed where the winter reigns,

And seen the rivers bitten black like lines

On Tschatir Dagh, where the white cloud reclines,

Which not the wildest eagle's shadow stains,

Where cradled under me the thunders sleep

And Allah and the stars their watches keep.

[9]

BAKTSCHI SERAI

In ruin are the spacious, splendid halls

With frozen forest of white columns where

The Tartar Khan his palace builded fair,

Where loneliest the shrilling cricket calls.

The ivy blackens over shining walls

Enscribing in gigantic letters there

Some curse Belshazzar-like: Beware! Beware!—

Then black as crèpe from crested columns falls.

Within the burnished banquet room there sings

The fountain of the harem pure and clear,

Just as of old it sang in twilights drear.

But whither love and fame speed—on what wings?

When all things else must perish these endure!

Yet both are gone! The fountain ripples pure.

[11]

BAKTSCHI SERAI BY NIGHT

From out the mosques the pious wend their way;

Muezzin voices tremble through the night;

Within the sky the pallid King of Light

Wraps silvered ermine round him while he may,

And Heaven's harem greets its star array.

One lone white cloud rests in the azure height—

A veiled court lady in some sorrow's plight—

Whom cruel love and day have cast away.

The mosques stand there; and here tall cypress trees;

There—mountains, towering, black as demons frown,

Which Lucifer in rage from God cast down.

Like sword blades lightning flickers over these,

And on an Arab steed the wild Khan rides

Who goes to Baktschi Serai which night hides.

[13]

THE GRAVE OF COUNTESS POTOCKA

In Spring of love and life, My Polish Rose,

You faded and forgot the joy of youth;

Bright butterfly, it brushed you, then left ruth

Of bitter memory that stings and glows.

O Stars! that seek a path my northland knows,

How dare you now on Poland shine forsooth,

When she who loved you and lent you her youth

Sleeps where beneath the wind the long grass blows?

Alone, My Polish Rose, I die, like you.

Beside your grave a while pray let me rest

With other wanderers at some grief's behest.

The tongue of Poland by your grave rings true.

High-hearted, now a young boy past it goes,

Of you it is he sings, My Polish Rose.

[15]

THE GRAVES OF THE HAREM

They sleep well here whom Allah loved and kept

And treasured in his vineyard fair and fine,

Most lustrous of the Orient pearls that shine,

Which youth found where the waves of passion swept.

Here, where in peace perpetual they have slept,

A turban beckons where the roses twine,

A banner flutters out in silken line,

And sometimes here a Giaour's name is kept.

Oh! roses of this paradise of old,

The eyes that loved not Allah saw you not,

Nor arms that prayed not eastward could enfold!

But now a Christian treads this hallowed spot;

Wise Allah, curse not him who bows his head

Amid the marble shrines of Allah's dead!

[17]

BAYDARY

Give wings unto the storm, and spurs to steed,

I'd move unchained as wind across the world,

Sweep onward like a torrent mountain-hurled,

Nor sea, nor height, nor valley pause to heed.

The twilight spreads a dimness o'er our speed,

And shows the diamond-stars from hoofs up-whirled,

Since daylight now her curtained blue has juried,

And mystery and magic shadows breed.

The earth sleeps, but not I—not I—not I—

Who hasten to the shore where waves are loud

And toward me in the darkness whitely crowd.

Beneath them I would still my soul's deep cry—

Like ships the whirlpools seize to drag to death—

I'd plunge within the silence, sans thought, breath.

[19]

ALUSHTA BY DAY

The mighty mountain flings its mist-veil down;

With little flowers the gracious fields are bright,

And from the forest colors flash to sight

Like gems that drop from off a Calif's crown.

Upon the meadows settles shimmering down

A band of butterflies in rainbow flight;

Cicadas call and call in day's delight,

And bees are dreaming in a blossom's crown.

The waves beneath the cliff are thunder-pale,

Now upward, upward in their rage they rise

And tawny are their crests as tigers' eyes.

The sun is focused on one white, far sail

And on blue, shining deeps as smooth as glass

Wherein slim cranes are shadowed as they pass.

[21]

ALUSHTA BY NIGHT

The drooping, weary day night pushed aside;

On Tschatir Dagh the sullen sun and low

Paints phantom purple upon ancient snow;

While forest ways within, the wanderers hide.

Night veils the mountains and the valleys wide;

The thunderous brooks are dream-held, dulled, and slow;

Beneath the blackness fragrant flowers blow

And rich leaf-music clothes each valley side.

Almost my waking eyes are dream-held too;

With gold a meteor marks the deep-domed sky

And fountain-like the fiery sparks float by.

Oh! Beauty of the Eastern Night, you woo

My spirit like the odalisque, who held

Men captive till her kiss the dream dispelled!

[23]

TSCHATIR DAGH

(Mirza)

The reverent Mussulman bends low to greet

You, Tschatir Dagh, Crimea's bright-masted ship!

World-altar,—minaret—the place where dip

Down stairs from golden Heaven for the feet!

You guard the door of God in splendor meet,

Like Gabriel with holy sword on hip;

In bright mist mantled from the toe to lip,

Tour turban set with alien stars and sweet.

If winter rule the world, or summer's sun,

If Giaour rage about, or winds are wild,

Above them, Tschatir Dagh, you, changeless one,

Are like to Allah, pure and undefiled;

Aloft you tower from out the lowly sod

To give to men again the will of God.

[25]

TSCHATIR DAGH

(The Pilgrim)

Below me half a world I see outspread;

Above, blue heaven; around, peaks of snow;

And yet the happy pulse of life is slow,

I dream of distant places, pleasures dead.

The woods of Lithuania I would tread

Where happy-throated birds sing songs I know;

Above the trembling marshland I would go

Where chill-winged curlews dip and call o'er head.

A tragic, lonely terror grips my heart,

A longing for some peaceful, gentle place,

And memories of youthful love I trace.

Unto my childhood home I long to start,

And yet if all the leaves my name could cry

She would not pause nor heed as she passed by.

[27]

THE PASS ACROSS THE ABYSS IN THE TSCHUFUT-KALE

(Mirza)

Pray! Pray! Let loose the bridle. Look not down!

The humble horse alone has wisdom here.

He knows where blackest the abysses leer

And where the path in safety leads us down.

Pray, and look upward to the mountain's crown!

The deep below is endless where you peer;

Stretch not the hand out as you pass, for fear

The added weight of that might plunge you down.

And check your thoughts' free flight, too, while you go;

Let all of Fancy's fluttering sails be furled

Here where Death watches o'er the riven world.

(Pilgrim)

I lived to cross the bridge of ancient snow!

But what I saw my tongue no more can tell,

The angels only could rehearse that well.

[29]

(MIRZA)

Behold blue Heaven in that deep abyss!

The sea is that! Behold the long waves shine!

Watch how they rock that giant bird divine,

Whose swinging white wings wide horizons kiss.

Is that an iceberg in the blue abyss?

No, no—a cloud! Watch how 'tis veiling fine

The sea, the land, out-blotting every line

To drown it all in darkness soon I wis.

The lightning comes now! Frightful is its sweep.

But softly—softly! Watch my spur—my whip!

I'll leap across unto that chasm's lip.

What still and chilling sternness great cliffs keep!

Down there light calls to me. Soon there I'll be.

Uncanny is such loneliness to me.

[31]

THE RUINS OF BALACLAVA

Oh, thankless Crimean land! in ruin laid

Are now the castles that were once your pride!

Here serpents and the owls from daylight hide,

And robbers arm them for the nightly raid.

Upon the lettered marble boasts are made,

Brave words on battered arms in gold descried,

And broken splendor years have scattered wide,

Beside the dead who made them are arrayed.

The Greek set shining, columned marble here.

The Latin put the Mongol horde to flight,

And Mussulmans prayed eastward morn and night.

The owl and vulture of dark wing and drear

Are fluttering like black banners overhead

In cities where the pest piles high the dead.

[33]

ON JUDA'S CLIFF

On Juda's Cliff I love to lean and look

On waves that battling beat and break with might,

While farther seaward in a bland delight,

I see them shining where a rainbow shook.

On Juda's Cliff I love to lean and look

On waves that like sea-armies swing to sight,

To send upon the shore their billows white,

And, ebbing, to leave pearls in every nook.

Thus, Poet, in your youth when storms are wild

And passions break upon the heart and brain,

To leave their ruin there—shipwreck and waste—

Pick up your lute! Upon it undefiled

You'll find song-pearls that your heart-deeps retain,

The crown the years have brought you, white and chaste.

[35]

Here, then, end the Crimean Sonnets of the immortal hero of Polish poetry, Adam Mickiezvicz as translated by Edna Worthley Underwood and published by Paul Elder and Company at their Tomoye Press, in the city of San Francisco, under the direction of Ricardo J. Orozco, their printer during the month of August, nineteen seventeen

End of Project 's Sonnets from the Crimea, by Adam Mickiewicz

Produced by Jimmy O'Regan (This file was produced from

images generously made available by CBN Polona

http://www.polona.pl)

Sonety

Adama Mickiewicza.

Quand' era in parte altr' uom da quel, ch'io sono

Petrarca.

MOSKWA.

w Drukarni Uniwersystetu.

Nakładem Autora.

1826

Sonety Odeskie

I. Do Laury

II. Mówię z sobą...

III. Nie uczona twa postać...

IV. Widzenie się w Gaju

V. Potępi nas świętoszek...

VI. Ranek I Wieczór

VII. s Petrarki

VIII. Do Niemna

IX. Strzelec

X. Bogosławieństwo

XI. Rezygnacya

XII. Do ***

XIII. Piérwszy raz jam niewolnik...

XIV. Luba! ja wzdycham...

XV. Dzieńdobry!

XVI. Dobranoc!

XVII. Dobrywieczór!

XVIII. Do D. D.

XIX. Do Wizytujących

XX. Pożegnanie

XXI. Danaidy

XXII. Exkuza

Sonety Krymskie

I. Stepy Akermańskie

II. Cisza Morska

III. Żegluga

IV. Burza

V. Widok Gór Ze Stepów Kozłowa

VI. Bakczysaraj

VII. Bakczysaraj W Nocy

VIII. Grób Potockiéj

IX. Mogiy Haremu

X. Bajdary

XI. Ałuszta W Dzień

XII. Ałuszta W Nocy

XIII. Czatyrdah

XIV. Pielgrzym

XV. Droga Nad Przepaścią W Czufut-Kale

XVI. Góra Kikineis

XVII. Ruiny Zamku W Bałakławie

XVIII. Ajudah

Objasienia Do Sonetów Krymskich

[2]

Печатать дозволяется съ тѢмъ, чтобы по отпечатаніи, до выпуска въ продажу, представлены были въ Цензурный Комитетъ: одинъ экземпляръ сей книги для Цензурного Комитета, другой для Департамента Министерства ПросвѢщенія, два экземпляра для Императорской Публичной Библіотеки и одинъ для Императорской Академіи Наукъ. Москва, Октября 28го дня 1826 года. Ординарный ПрофессорЪ, Статскій СовѢтникъ и Кавалеръ Михаилъ Каченовскій.

[3]

I.

DO LAURY

Ledwiem ciebie zobaczył, jużem się zapłonił,

W nieznaném oku dawnéj znajomości pytał,

I s twych jagód wzajemny rumieniec wykwitał

Jak z róży, któréj piersi zaranek odsłonił.

Ledwieś piosnkę zaczęła, jużem łzy uronił,

Twój głos wnikał do serca i za duszę chwytał;

Zdało się że ją anioł po imieniu witał,

I w zegar niebios chwilę zbawienia zadzwonił.

O luba! niech twe oczy przyznać się nie boją,

Jeśli cię mém spojrzeniem, jeśli głosem wzruszę,

Nie dbam że los i ludzie przeciwko nam stoją,

Że uciekać i kochać bez nadziei muszę.

Niech ślub ziemski innego darzy ręką twoją,

Tylko wyznaj że Bóg mi poślubił twą duszę.

[4]

II.

Mówię z sobą, z drugimi plączę się w rozmowie,

Serce bije gwałtownie, oddechem nie władnę,

Iskry czuję w źrenicach, a na twarzy bladnę;

Nie jeden z obcych głośno pyta o me zdrowie,

Albo o mym rozumie cóś na ucho powie.

Tak caly dzień przemęczę; gdy na łoże padnę,

W nadziei że snem chwilę cierpieniom ukradnę,

Serce ogniste mary zapala w mej głowie.

Zrywam się, biegę, składam na pamięć wyrazy,

Któremi mam złorzeczyć okrucieństwu twemu,

Składane zapomniane po milion razy.

Ale gdy ciebie ujrzę, nie pojmuję czemu

Znowu jestem spokojny, zimniejszy nad głazy,

Aby goreć na nowo—milczéć podawnemu.

[5]

III.

Nie uczona twa postać, nie wymyślne słowa,

Ani lice, ni oko nad inne nie błyska,

A każdy rad cię ujrzeć, rad posłyszéć zbliska;

Choć w ubraniu pastérki, widno żeś królowa.

Wczora brzmiały i pieśni i głośna rozmowa,

Pytano się o twoich rowiennic nazwiska;

Ten im pochwały sypie, inny żarty ciska:

Ty weszłaś—każdy święte milczenie zachowa.

Tak śród uczty gdy śpiéwak do choru wyzywał,

Gdy koła tańcujące wiły się po sali,

Nagle staną i zmilkną; każdy zapytywał,

Nikt nie wiedział, dlaczego w zadumieniu stali.

„Ja wiém, rzecze poeta, anioł przelatywał"

Uczcili wszyscy gościa—nie wszyscy poznali.

[6]

IV.

WIDZENIE SIĘ W GAJU.

—Tyżeś to? i tak poźno?—Błędną miałem drogę,

Śród lasów, przy niepewnym księżyca promyku;

Tęskniłaś? myślisz o mnie?—Luby niewdzięczniku.

Pytaj się czy ja myśleć o czém inném mogę!

—Pozwól uścisnąć dłonie, ucałować nogę.

Ty drżysz! czego?—Ja nie wiém, błądząc po gaiku,

Lękam się szmeru liścia, nocnych ptaków krzyku;

Ach! musimy być winni kiedy czujem trwogę.

—Spóyrzyj mi w oczy, w czoło; nigdy z takiém czołem

Nie idzie zbrodnia, trwoga nie patrzy tak śmiele.

Przebóg! jesteśmyż winni że siedzimy społem?

Wszak siedzę tak daleko, mówię tak nie wiele,

I zabawiam się s tobą mój ziemski aniele!

Jak gdybyś już niebieskim stała się aniołem.

[7]

V.

Potępi nas świętoszek, rozpustnik wyśmieje,

Że chociaż samotnemi otoczeni ściany,

Chociaż ona tak młoda, ja tak zakochany,

Przecież ja oczy spuszczam a ona łzy leje.

Ja bronię się ponętom, ona i nadzieje

Chce odstraszyć, co chwila brząkając kajdany,

Któremi ręce związał nam los opłakany.

Nie wiémy sami, co się w sercach naszych dzieje.

Jestże to ból? lub roskosz? gdy czuję ściśnienia

Twych dłoni, kiedy z ustek zachwycę płomienia,

Luba! czyż mogę temu dać imię cierpienia?

Ale kiedy się łzami nasze lica zroszą,

Gdy się ostatki życia w westchnieniach unoszą,

Luba! czyliż to mogę nazywać rozkoszą?

[8]

VI.

RANEK I WIECZÓR.

Słońce błyszczy na wschodzie w chmur ognistych wianku,

A na zachodzie xiężyc blade lice mroczy,

Róża za słońcem pączki rozwinione toczy,

Fijołek klęczy zgięty pod kroplami ranku.

Laura błysnęła w oknie, ukląkłem na ganku;

Ona muskając sploty swych złotych warkoczy,

Czemu, rzekła, tak rano smutne macie oczy,

I miesiąc i fijołek i ty mój kochanku?"

W wieczór przyszedłem nowym bawić się widokiem;

Wraca xiężyc, twarz jego pełna i rumiana,

Fijołek podniósł listki otrzeźwione mrokiem.

Znowu stanęła w oknie moja ukochana,

W piękniejszym jeszcze stroju i z weselszém okiem,

Znowu u nóg jéj klęczę—tak smutny jak zrana.

[9]

VII.

s PETRARKI.

Senuccio i vo' che sappi.

Chcecie wiedzieć co cierpię rówiennicy moi?

Odmaluję najwierniéj ile pióro zdoła.

Mary ja dotąd pośród pamiątek kościoła

Myślą gonię, i duch mój o przeszłości roi.

Tu zwykła igrać, ówdzie zamyślona stoi,

Tam z niechęcią twarz kryła, tu mię okiem woła,

Tu gniewna, tam posępna, tu znowu wesoła,

Tu swe lica w łagodność, tu w powagę stroi.

Tam piosenkę nuciła, tu mi dłoń ścisnęła,

Tu usiadła, tam naszéj rozmowy początek,

Stąd biegła, tu na piasku imię moje kryśli,

Tam słówko powiedziała, tu scicha westchnęła,

Tam się zarumieniła—ach! śród tych pamiątek

Wiecznie miota się serce i plączą się myśli.

[10]

VIII.

DO NIEMNA.

Niemnie domowa rzeko moja! gdzie są wody,

Które niegdyś czerpałem w niemowlęce dłonie,

Na których potém w dzikie pływałem ustronie,

Sercu niespokojnemu szukając ochłody.

Tu Laura patrząc z chlubą na cień swéj urody,

Lubiła włos zaplatać i zakwiecać skronie,

Tu obraz jej malowny w śrébrnéj fali łonie

Łzami nieraz mąciłem zapaleniec młody.

Niemnie domowa rzeko, gdzież są tamte zdroje,

A z niémi tyle szczęścia, nadziei tak wiele?

Kędy jest miłe latek dziecinnych wesele?

Gdzie milsze burzliwego wieku niepokoje?

Kędy jest Laura moja, gdzie są przyjaciele?

Wszystko przeszło, a czemuż nie przejdą łzy moje!

[11]

IX.

STRZELEC.

Widziałem jak dzień cały pośród letniéj spieki

Błąkał się strzelec młody; stanął nad strumieniem,

Długo poglądał wkoło i rzecze z westchnieniem

„Chcę ją widzieć nim kraj ten opuszczę na wieki,

„Chcę widzieć nie widziany". Wtém leci z za rzeki

Konna łowczyni strojna Diany odzieniem,

Wstrzymuje konia, staje, zwraca się wejrzeniem

Zapewne jechał za nią towarzysz daleki.

Strzelec cofnął się, zadrżał i oczy Kaima

Zataczając po drodze gorzko się uśmiechał,

Drżącą ręką broń nabił, dąsa się i zżyma,

Odszedł nieco, jakoby swej myśli zaniechał.

Wtem dojrzał mgłę kurzawy, wzniesioną broń trzyma,

Bierze na cel, mgła bliżej—lecz nikt nie nadjechał.

[12]

X.

BOGOSŁAWIEŃSTWO

s PETRARKI.

Błogosławiony rok ów, miesiąc i niedziela,

I dzień ów, i dnia cząstka, i owa godziną,

I chwila, i to miejsce, gdzie moja dziewczyna

Uczucia mi natchnęła, choć ich nie podziela.

Błogosławione oczki blasku i wesela,

Skąd amorek wygląda i łuczek napina,

Błogosławiony łuczek, strzałki i chłopczyna,

Co do mnie wówczas strzelił, ach! i dotąd strzela.

Błogosławię ci piérwsza piosnko nieuczona,

Którą odbiły lasy domowe i rzeki,

Którą potém ojczysta powtarzała strona.

Błogosławię ci, pióro, którém w czas daleki

Wsławiłem Ją, i moją pierś błogosławiona,

W któréj Laura mieszkała i mieszka na wieki.

[13]

XI.

REZYGNACYA.

Nieszczęśliwy kto próżno o wzajemność woła,

Nieszczęśliwszy jest kogo próżne serce nudzi,

Lecz ten u mnie ze wszystkich nieszczęśliwszy ludzi,

Kto nie kocha, że kochał, zapomniéć nie zdoła.

Widząc jaskrawe oczy i bezwstydne czoła,

Pamiątkami zatruwa rozkosz, co go łudzi;

A jeśli wdzięk i cnota czucie w nim obudzi,

Nie śmie z przekwitłém sercem iść do stóp anioła.

Albo drugimi gardzi, albo siebie wini,

Minie ziemiankę, z drogi ustąpi bogini,

A na obiedwie patrząc żegna się z nadzieją.

I serce ma podobne do dawnéj świątyni,

Spustoszałéj niepogód i czasów koleją,

Gdzie bóstwo nie chce mieszkać, a ludzie nie śmieją.

[14]

XII.

DO ***

Patrzysz mi w oczy, wzdychasz, zgubna twa prostota,

Lękaj się jadu, który w oczach źmii płonie,

Uciekaj nim cię oddech zatruty owionie,

Jeśli nie chcesz kląć reszty twojego żywota.

Szczerość, jeszcze mi jedna pozostałą cnota;

Wiedz że niegodny ogień zapalasz w mém łonie,

Lecz umiém żyć samotny, i po cóż przy zgonie

Ma się wikłać w me losy niewinna istota?

Lubię rozkosz, lecz zwodzić nadto jestem dumny

Tyś dziecko, mnie namiętne przepaliły bole,

Tyś szczęśliwa, twe miejsce w biesiadników kole,

Moje, gdzie są przeszłości smętarze i trumny.

Młody bluszczu, zielone obwijaj topole,

Zostaw cierniom grobowe otaczać kolumny

[15]

XIII.

Piérwszy raz jam niewolnik z mojéj rad niewoli,

Patrzę na ciebie, s czoła nie znika pogoda,

Myślę o tobie, z myśli nie znika swobodą,

Kocham ciebie, a przecież serce mi nie boli.

Nieraz brałem za szczęście chwileczkę swawoli,

Nieraz mię obłąkała wyobraźnią młoda,

Albo słówka zdradliwe i wdzięczna uroda,

Lecz wtenczas i rozkosznéj złorzeczyłem doli.

Nawet owę, gdy owę kochałem niebiankę,

Ileż łez, jaki zapał, jaka niegdyś trwoga,

I żal teraz na samę imienia jéj wzmiankę.

S tobą tylko szczęśliwy, s tobą, moja droga;

Bogu chwała, że taką zdarzył mi kochankę,

I kochance, że uczy chwalić Pana Boga.

[16]

XIV.

Luba! ja wzdycham, pamięć niebieskiéj pieszczoty

Trują mi okropnego rozmyślania chwile.

Ach! może serce twoje, co cierpiało tyle,

Może, boję się wyrzec, pustoszą zgryzoty.

Luba, i cożeś winna że twych ocząt groty

Tak palące, że usta śmieją się tak mile;

Zbyt ufałaś méj cnocie, zbyt swéj własnej sile,

I nazbyt ognia Stwórca wlał w nasze istoty.

Przewalczyliśmy wiele i dni i tygodni,

Młodzi, zawsze samotni, zawsze z sobą w parze,

I byliśmy oboje długo siebie godni.

Teraz ach! pójdę łzami oblewać ołtarze,

Nie będę mojéj żebrać przebaczenia zbrodni,

Tylko niech mię Bóg twoją zgryzotą nie karze.

[17]

XV.

DZIEŃDOBRY.

Dzieńdobry! nie śmiem budzić, o wdzięczny widoku!

Jéj duch na poły w rajskie wzleciał okolice,

Na poły został boskie ożywiając lice,

Jak słońce na pół w niebie, pół w srébrnym obłoku.

Dzieńdobry! już westchnęła, błysnął promyk w oku,

Dzieńdobry, już obraża światłość twe źrenice,

Naprzykrzają się ustom muchy swawolnice,

Dzieńdobry, słońce w oknach, ja przy twoim boku.

Niosłem słodszy dzień dobry, lecz twe senne wdzięki

Odebrały mi śmiałość; niech się wprzódy dowiém

Z łaskawém wstajesz sercem? z orzeźwionym zdrowiem?

Dzieńdobry, nie pozwalasz ucałować ręki?

Każesz odejść, odchodzę, oto masz sukienki,

Ubierz się i wyjdź prędko—dzieńdobry ci powiem.

[18]

XVI.

DOBRANOC.

Dobranoc! już dziś więcéj nie będziem bawili,

Niech snu anioł modremi skrzydły cię otoczy,

Dobranoc, niech odpoczną po łzach twoje oczy,

Dobranoc, niech się serce pokojem zasili.

Dobranoc! s każdéj ze mną przemówionéj chwili,

Niech zostanie dźwięk jakiś cichy i uroczy,

Niechaj gra w twoim uchu, a gdy myśl zamroczy,

Niech się mój obraz sennym źrenicom przymili.

Dobranoc! obróć jeszcze raz na mnie oczęta,

Pozwól lica—Dobranoc—chcesz na sługi klasnąć?

Daj mi pierś ucałować—Dobranoc, zapięta.

—Dobranoc, już uciekłaś, i drzwi chcesz zatrzasnąć.

Dobranoc ci przez klamkę, niestety! zamknięta!

Powtarzając dobranoc nie dałbym ci zasnąć.

[19]

XVII.

DOBRYWIECZÓR.

Dobrywieczór! on dla mnie najsłodszém życzeniem;

Nigdy, czyto przed nocą dzieli nas zapora,

Czyli mię ranna znowu przywołuje pora,

Nie żegnam się, ni witam s takim zachwyceniem,

Jak w tę chwilę, wieczornym ośmielony cieniem;

Ty nawet, milczéć rada i płonić się skora,

Gdy usłyszysz życzenie dobrego wieczora,

Żywszém okiem, głośniejszém rozmawiasz westchnieniem.

Niechaj dzieńdobry wschodzi tym co społem żyją,

Objaśniać pracę, która ich ręce jednoczy;

Dobranoc niech szczęśliwych kochanków otoczy,

Gdy z rozkoszy kielicha trosk osłodę piją;

A tym co się kochają i swą miłość kryją,

Dobrywieczór niech przyćmi zbyt wymowne oczy.

[20]

XVIII.

DO D. D.

WIZYTA.

Ledwie wnijdę, słów kilka przemówię z nią samą;

Jużci dzwonek przerażą, wpada galonowy,

Za nim wizyta, za nią ukłony, rozmowy,

Ledwie wizyta z bramy, już druga za bramą.

Gdybym mógł, progi wilczą otoczyłbym jamą,

Stawiłbym lisie pastki, kolczate okowy,

A jeśli niedość bronią, uciecbym gotowy

Na tamten świat stygową zasłonić się tamą.

O przeklęty nudziarzu! ja liczę minuty,

Jak zbrodniarz co go czeka ostatnia katusza,

Ty pleciesz błahe dzieje wczorajszéj reduty.

Już bierzesz rękawiczki, szukasz kapelusza,

Teraz odetchnę nieco, wstąpi we mnie dusza,

O bogi! znowu siada, siedzi jak przykuty!

[21]

XIX.

DO WIZYTUJĄCYCH.

Pragniesz miłym być gościem, czytaj rady moje,

Niedość wszedłszy donosić o czém wszyscy wiedzą,

Że dzisiaj tam walcują, ówdzie obiad jedzą,

Zboże tanie, deszcz pada, w Grecyi rozboje.

Jeśli w salonie znajdziesz bawiących się dwoje,

Zważaj czy cię z ukłonem, z rozmową uprzedzą,

Czyli daleko jedno od drugiego siedzą,

Czy wszystko jest na miejscu, czy w porządku stroje.

Jeśli pani co wyraz zaśmiać się gotowa,

Choć usta śmiać się nie chcą; jeśli panicz z boku

Pogląda i zegarek dobywa i chowa,

I grzeczność ma na ustach a cóś złego w oku:

Wiesz jak ich trzeba witać? Bywaj zdrów, bądź zdrowa;

A kiedy ich masz znowu odwiedzić?—po roku.

[22]

XX.

POŻEGNANIE.

DO D. D.

Odpychasz mię?—czém twoje serce już postradał?

Lecz jam go nigdy nie miał;—czyli broni cnota?

Lecz ty pieścisz innego; czy że nie dam złota?

Lecz jam go wprzódy nie dał a ciebie posiadał.

I nie darmo; choć skarbów przed tobąm nie składał,

Ale mi drogo każda kupiona pieszczota,

Na wagę duszy mojéj, pokojem żywota;

Dla czegoż mię odpychasz? nadaremniem badał.

Dziś odkrywam łakomstwo nowe w sercu twojém,

Pochwalnych wiérszy chciałaś; marny pochwał dymie!

Dla nich więc igrasz z bliźnich szczęściem i pokojem?

Nie kupić Muzy! W każdym ślizgałem się rymie,

Gdym szedł na Parnas z lauru wieńczyć cię zawojem,

I ten wiérsz wraz mi stwardniał, żem wspomniał twe imię.

[23]

XXI.

DANAIDY.

Płci piękna! gdzie wiek złoty, gdy za polne kwiaty,

Za haftowane kłosem majowe sukienki,

Kupowano panieńskie serduszka i wdzięki,

Gdy do lubéj gołębia posyłano w swaty?

Dzisiaj wieki są tańsze a droższe zapłaty.

Ta któréj złoto daję, prosi o piosenki;

Ta któréj serce daję, żądała méj ręki;

Ta którą opiéwałem, pyta, czym bogaty.

Danaidy! rzucałem w bezdeń waszéj chęci

Dary, pieśni, i we łzach roztopioną duszę;

Dziś z hojnego jam skąpy, s czułego szyderca.

A choć mię dotąd jeszcze nadobna twarz nęci,

Choć jeszcze was opiéwać i obdarzać muszę,

Lecz dawniej wszystko dałbym, dziś wszystko—prócz serca.

[24]

XXII.

EXKUZA.

Nuciłem o miłostkach w rówieńników tłumie,

Jedni mię pochwalili, a drudzy szeptali:

Ten wieszcz kocha się tylko, męczy się i żali,

Nic innego nie czuje, lub śpiewać nie umie.

W dojrzalsze wchodząc lata, przy starszym rozumie,

Czemu serce płomykiem tak dziecinnym pali?

Czyliż mu na to wieszczy głos bogowie dali,

Aby o sobie tylko w każdéj nucił dumie?

Wielkomyślna przestroga!—wnet z górnemi duchy

Alcejski chwytam bardon, i strojem Ursyna

Ledwiem zaczął przegrywać, aż cała drużyna

Rozpiérzchła się unosząc zadziwione słuchy;

Zrywam struny i w Letę ciskam bardon głuchy.

Taki wieszcz jaki słuchacz.

[25]

Sonety Krymskie

Wer den Dichter will verstehen

Muss in Dichters Lande gehen.

Göthe im Chuld Nameh

[27]

TOWARZYSZOM

PODRÓŻY KRYMSKIEJ

AUTOR.

[29]

I.

STEPY AKERMAŃSKIE.

Wpłynąłem na suchego przestwór Oceanu,

Wóz nurza się w zieloność i jak łódka brodzi,

Śród fali łąk szumiących, śród kwiatów powodzi,

Omijam koralowe ostrowy burzanu.

Już mrok zapada, nigdzie drogi ni kurhanu;

Patrzę w niebo, gwiazd szukam, przewodniczek łodzi;

Tam zdala błyszczy obłok? tam jutrzenka wschodzi?

To błyszczy Dniestr, to weszła lampa Akermanu.

Stójmy!—jak cicho!—słyszę ciągnące żórawie,

Którychby nie dościgły źrenice sokoła;

Słyszę kędy się motyl kołysa na trawie,

Kędy wąż śliską piersią dotyka się zioła.

W takiéj ciszy!—tak ucho natężam ciekawie,

Że słyszałbym głos z Litwy,—jedźmy, nikt nie woła.

[30]

II.

CISZA MORSKA.

na wysokości Tarkankut.

Już wstążkę pawilonu wiatr zaledwie muśnie,

Cichemi gra piersiami rozjaśniona woda;

Jak marząca o szczęściu narzeczona młoda,

Zbudzi się aby westchnąć, i wnet znowu uśnie.

Żagle, nakształt chorągwi gdy wojnę skończono,

Drzémią na masztach nagich; okręt lekkim ruchem

Kołysa się, jak gdyby przykuty łańcuchem;

Majtek wytchnął, podróżne rozśmiało się grono.

O morze! pośród twoich wesołych żyjątek

Jest polip co śpi na dnie gdy się niebo chmurzy,

A na ciszę długimi wywija ramiony.

O myśli! w twojéj głębi jest hydra pamiątek,

Co śpi wpośród złych losów i namiętnéj burzy;

A gdy serce spokojne, zatapia w niém szpony.

[31]

III.

ŻEGLUGA.

Szum większy, gęściéj morskie snują się straszydła,

Majtek wbiegł na drabinę, gotujcie się dzieci!

Wbiegł, rozciągnął się, zawisł w niewidzialnéj sieci,

Jak pająk czatujący na skinienie sidła.

Wiatr!—wiatr!—dąsa się okręt, zrywa się z wędzidła,

Przewala się, nurkuje w pienistéj zamieci,

Wznosi kark, zdeptał fale, i skróś niebios leci,

Obłoki czołem sieka, wiatr chwyta pod skrzydła.

I mój duch masztu lotem buja śród odmętu,

Wzdyma się wyobraźnia jak warkocz tych żagli,

Mimowolny krzyk łączę z wesołym orszakiem;

Wyciągam ręce, padam na piersi okrętu,

Zdaję się że pierś moja do pędu go nagli,

Lekko mi! rzezwo! lubo! wiém co to być ptakiem.

[32]

IV.

BURZA.

Zdarto żagle, stér prysnął, ryk wód, szum zawiei,

Głosy trwożnéj gromady, pomp złowieszcze jęki,

Ostatnie liny majtkom wyrwały się z ręki,

Słońce krwawo zachodzi, z niém reszta nadziei.

Wicher z tryumfem zawył, a na mokre góry

Wznoszące się piętrami z morskiego odmętu,

Wstąpił geniusz śmierci i szedł do okrętu,

Jak żołnierz szturmujący w połamane mury.

Ci leżą napół martwi, ów załamał dłonie,

Ten w objęcia przyjaciół żegnając się pada,

Ci modlą się przed śmiercią, aby śmierć odegnać.

Jeden podróżny siedział w milczeniu na stronie

I pomyślił: szczęśliwy kto siły postrada,

Albo modlić się umié, lub ma s kim się żegnać.

[33]

V.

WIDOK GÓR ZE STEPÓW KOZŁOWA.

PIELGRZYM I MIRZA.

Pielgrzym.

Tam? czy Allah postawił wpoprzek morze lodu?

Czy aniołom tron odlał z zamrożonéj chmury?

Czy Diwy z ćwierci lądu dźwignęli te mury,

Aby gwiazd karawanę nie puszczać ze wschodu?

Na szczycie jaka łuna! pożar Carogrodu!

Czy Allah, gdy noc chylat rozciągnęła bury,

Dla światów żeglujących po morzu natury,

Tę latarnię zawiesił śród niebios obwodu?

Mirza

Tam?—Byłem; zima siedzi, tam dzioby potoków

I gardła rzek widziałem pijące z jéj gniazda.

Tchnąłem, z ust mych śnieg leciał, pomykałem kroków

Gdzie orły dróg nie wiedzą, kończy się chmur jazda,

Minąłem grom drzémiący w kolebce z obłoków,

Aż tam gdzie nad mój turban była tylko gwiazda.

To Czatyrdah!

Pielgrzym

Aa!!

[34]

VI.

BAKCZYSARAJ.

Jeszcze wielka, już pusta Girajów dziedzina!

Zmiatane czołem baszów ganki i przedsienia,

Sofy trony potęgi, miłości schronienia,

Przeskakuje szarańcza, obwija gadzina.

Skróś okien różnofarbnych powoju roślina,

Wdzierając się na głuche ściany i sklepienia,

Zajmuje dzieło ludzi w imię przyrodzenia,

I pisze Balsazara głoskami „RUINA".

W środku sali wycięte z marmuru naczynie,

To fontanna haremu, dotąd stoi cało,

I perłowe łzy sącząc woła przez pustynie:

Gdzież jesteś o miłości, potęgo i chwało?

Wy macie trwać na wieki, źródło szybko płynie,

O hańbo! wyście przeszły, a źródło zostało.

[35]

VII.

BAKCZYSARAJ W NOCY.

Rozchodzą się z dżamidów pobożni mieszkańce,

Odgłos izanu w cichym gubi się wieczorze,

Zawstydziło się licem rubinowym zorze,

Srébrny król nocy dąży spocząć przy kochance.

Błyszczą w haremie niebios wieczne gwiazd kagańce,

Śród nich po safirowym żegluje przestworze

Jeden obłok, jak senny łabędź na jeziorze,

Pierś ma białą a złotem malowane krańce.

Tu cień pada z menaru i wierzchu cyprysa,

Dalej czernią się kołem olbrzymy granitu,

Jak szatany siedzące w dywanie Eblisa

Pod namiotem ciemności; niekiedy z ich szczytu

Budzi się błyskawica i pędem Farisa

Przelatuje milczące pustynie błękitu.

[36]

VIII.

GRÓB POTOCKIÉJ.

W kraju wiosny pomiędzy rozkosznemi sady

Uwiędłaś młoda różo! bo przeszłości chwile,

Ulatując od ciebie jak złote motyle,

Rzuciły w głębi serca pamiątek owady.

Tam na północ ku Polsce świécą gwiazd gromady,

Dlaczegoż na téj drodze błyszczy się ich tyle?

Czy wzrok twój ognia pełen nim zgasnął w mogile,

Tam wiecznie lecąc jasne powypalał ślady?

Polko, i ja dni skończę w samotnéj żałobie;

Tu niech mi garstkę ziemi dłoń przyjazna rzuci.

Podróżni często przy twym rozmawiają grobie,

I mnie wtenczas dźwięk mowy rodzinnéj ocuci;

I wieszcz samotną piosnkę dumając o tobie,

Ujrzy bliską mogiłę, i dla mnie zanuci.

[37]

IX.

MOGIŁY HAREMU.

Mirza do Pielgrzyma.

Tu z winnicy miłości niedojrzałe grona

Wzięto na stół Allaha; tu perełki Wschodu,

Z morza uciech i szczęścia, porwała za młodu

Truna koncha wieczności do mrocznego łona.

Skryła je niepamięci i czasu zasłona,

Nad niemi turban zimny błyszczy śród ogrodu,

Jak buńczuk wojska cieniów, i ledwie u spodu

Zostały dłonią Gaura wyryte imiona.

O wy róże edeńskie! u czystości stoku

Odkwitnęły dni wasze pod wstydu liściami,

Na wieki zatajone niewiernemu oku.

Teraz grób wasz spójrzenie cudzoziemca plami,

Pozwalam mu—darujesz o wielki Proroku!

On jeden z czudzoziemców poglądał ze łzami.

[38]

X.

BAJDARY.

Wypuszczam na wiatr konia i nie szczędzę razów:

Lasy, doliny, głazy, w kolei, w natłoku

U nóg mych płyną, giną jak fale potoku;

Chcę odurzyć się, upić tym wirem obrazów.

A gdy śpieniony rumak nie słucha rozkazów,

Gdy świat kolory traci pod całunem mroku,

Jak w rozbitém zwierciedle, tak w mém spiekłém oku,

Snują się mary lasów i dolin i głazów.

Ziemia śpi, mnie snu niema, skaczę w morskie łona,

Czarny wydęty bałwan z hukiem na brzeg dąży,

Schylam ku niemu czoło, wyciagam ramiona,

Pęka nad głową fala, chaos mię okrąży,

Czekam aż myśl jak łódka wirami kręcona,

Zbłąka się i na chwilę w niepamięć pogrąży.

[39]

XI.

AŁUSZTA W DZIEŃ.

Już góra z piersi mgliste otrząsa chylaty,

Rannym szumi namazem niwa złotokłosa,

Kłania się las i sypie z majowego włosa,

Jak z różańca kalifów, rubin i granaty.

Łąka w kwiatach, nad łąką latające kwiaty

Motyle różnofarbne, niby tęczy kosa,

Baldakimem z brylantów okryły niebiosa;

Daléj sarańcza ciągnie swój całun skrzydlaty.

A kędy w wodach skała przegląda się łysa,

Wre morze i odparte z nowym szumem pędzi;

W jego szumach gra światło jak w oczach tygrysa,

Sroższą zwiastując burzę dla ziemskiéj krawędzi;

A na głębini fala lekko się kołysa,

I kąpią się w niéj floty i stada łabędzi.

[40]

XII.

AŁUSZTA W NOCY.

Rzeźwią się wiatry, dzienna wolnieje posucha,

Na barki Czatyrdahu spada lampa światów,

Rozbija się, rozlewa strumienie szkarłatów,

I gaśnie. Błędny pielgrzym ogląda się, słucha:

Już góry poczerniały, w dolinach noc głucha,

Źródła szemrzą jak przez sen na łożu z bławatów,

Powietrze tchnące wonią, tą muzyką kwiatów,

Mówi do serca głosem tajemnym dla ucha.

Usypiam pod skrzydłami ciszy i ciemnoty;

Wtém budzą mię rażące meteoru błyski,

Niebo, ziemię i góry oblał potop złoty!

Nocy wschodnia! ty nakształt wschodniéj odaliski,

Pieszczotami usypiasz, a kiedym snu bliski,

Ty iskrą oka znowu budzisz do pieszczoty.

[41]

XIII.

CZATYRDAH.

MIRZA.

Drżąc muślemin całuje stopy twéj opoki,

Maszcie Krymskiego statku, wieki Czatyrdachu!

O minarecie świata! o gór padyszachu!

Ty nad skały poziomu uciekłszy w obłoki,

Siedzisz sobie pod bramą niebios, jak wysoki

Gabryel pilnujący edeńskiego gmachu.

Ciemny las twoim płaszczem, a janczary strachu

Twój turban z chmur haftują błyskawic potoki.

Nam czy slońce dopieka, czyli mgła ocienia,

Czy sarańcza plon zetnie, czy gaur pali domy;

Czatyrdachu, ty zawsze głuchy, nieruchomy,

Między światem i niebem jak drogman stworzenia,

Podesławszy pod nogi ziemie, ludzi, gromy,

Słuchasz tylko, co mówi Bóg do przyrodzenia.

[42]

XIV.

PIELGRZYM.

U stóp moich kraina dostatków i krasy,

Nad głową niebo jasne, obok piękne lice;

Dlaczegoż stąd ucieka serce w okolice

Dalekie, i niestety! jeszcze dalsze czasy?

Litwo! piały mi wdzięczniéj twe szumiące lasy,

Niż słowiki Bajdaru, Salhiry dziewice;

I weselszy deptałem twoje trzęsawice,

Niż rubinowe morwy, złote ananasy.

Tak daleki! tak różna wabi mię ponęta;

Dlaczegoż roztargniony wzdycham bezustanku,

Do téj którą kochałem w dni moich poranku?

Ona w lubéj dziedzinie, która mi odjęta,

Gdzie jéj wszystko o wiernym powiada kochanku;

Depcąc świéże me ślady czyż o mnie pamięta?

[43]

XV.

DROGA NAD PRZEPAŚCIĄ W CZUFUT-KALE.

MIRZA I PIELGRZYM.

Mirza.

Zmów paciérz, opuść wodze, odwróć nabok lica,

Tu jeździec końskim nogom swój rozum powierza;

Dzielny koń! patrz jak staje, głąb okiem rozmierza,

Uklęka, brzeg wiszaru kopytem pochwyca,

I zawisnął—tam nie patrz, tam spadła źrenica,

Jak w studni Al-Kairu, o dno nie uderza.

I ręką tam nie wskazuj, nie masz u rąk pierza;

I myśli tam nie puszczaj, bo myśl jak kotwica,

Z łodzi drobnéj ciśniona w nieźmierność głębiny,

Piorunem spadnie, morza do dna nie przewierci,

I łodź z sobą przechyli w otchłanie chaosu.

Pielgrzym

Mirzo, a ja spójrzałem! przez świata szczeliny

Tam widziałem—com widział, opowiém—po śmierci,

Bo w żyjących języku nie ma na to głosu.

[44]

XVI.

GÓRA KIKINEIS.

Mirza.

Spójrzyj w przepaść—niebiosa leżące na dole,

To jest morze;—śród fali zda się że ptak-góra,

Piorunem zastrzelony, swe masztowe pióra

Roztoczył kręgiem szérszym niż tęczy półkole,

I wyspą śniegu nakrył błękitne wód pole.

Ta wyspa żeglująca w otchłani—to chmura!

Z jéj piersi na pół świata spada noc ponura;

Czy widzisz płomienistą wstążkę na jéj czole?

To jest piorun!—lecz stójmy, otchłanie pod nogą,

Musim wąwoz przesadzić w całym konia pędzie;

Ja skaczę, ty z gotowym biczem i ostrogą,

Gdy zniknę z oczu, patrzaj w owe skał krawędzie:

Jeśli tam pióro błyśnie, to mój kołpak będzie;

Jeśli nie, już ludziom nie jechać tą drogą.

[45]

XVII.

RUINY ZAMKU W BAŁAKŁAWIE.

Te zamki połamane zwaliska bez ładu,

Zdobiły cię i strzegły o niewdzięczny Krymie!

Dzisiaj stérczą na górach jak czaszki olbrzymie,

W nich gad mieszka lub człowiek podlejszy od gadu.

Szczeblujmy na wieżycę, szukam herbów śladu;

Jest i napis, tu może bohatera imię,

Co było wojsk postrachem, w zapomnieniu drzymie,

Obwinione jak robak liściem winogradu.

Tu Grek dłutował w murach Ateńskie ozdoby,

Stąd Italczyk Mongołom narzucał żelaza,

I Mekański przybylec nucił pieśń namaza.

Dziś sępy czarném skrzydłem oblatują groby,

Jak w mieście, które całkiem wybije zaraza,

Wiecznie z baszt powiewają chorągwie żałoby.

[46]

XVIII.

AJUDAH.

Lubię poglądać wsparty na Judahu skale,

Jak śpienione bałwany, to w czarne szeregi

Ścisnąwszy się buchają, to jak srébrne śniegi

W milionowych tęczach kołują wspaniale.

Trącą się o mieliznę, rozbiją na fale,

Jak wojsko wielorybów zalegając brzegi,

Zdobędą ląd w tryumfie, i napowrót zbiegi,

Miecą za sobą muszle, perły i korale.

Podobnie na twe serce, o poeto młody!

Namiętność często groźne wzburza niepogody,

Lecz gdy podniesiesz bardon, ona bez twéj szkody

Ucieka w zapomnienia pogrążyć się toni,

I nieśmiertelne pieśni za sobą uroni,

S których wieki uplotą ozdobę twych skroni.

[47]

OBJASIENIA DO SONETOW KRYMSKICH.

I. „Ostrowy burzanu." Na Ukrainie i Pobereżu nazywają burzanami wielkie krzaki ziela, które w czasie lata kwiatem okryte nadają przyjemną rozmaitość płaszczyznom.

V. „Diwy" Diwy, podług starożytnéj mitologii Persów, złośliwe geniusze, które niegdyś panowały na ziemi, potem wygnane przez aniołów, mieszkają teraz na końcu świata za górą Kaf.

„Na szczycie jaka łuna." Wierzchołki Czatyrdahu po zachodnie słońca, skutkiem odbijających się promieni przez czas jakiś zdają się być w ogniu.

„Chylat." Suknia honorowa, którą Sułtan obdarza wielkich urzędników państwa.

„Czatyrdah." Najwyższy w paśmie gór Krymskich na brzegu południowym; daje się widzieć zdaleka, niemal na 200 werst, z różnych strón, w postaci olbrzymiéj chmury sinawego koloru.

VI. „Bakczysaraj." W dolinie otocznéj ze wszech strón górami leży miasto Bakczysaraj, niegdyś stolica Girajow, Hanów Krymskich.

„Bakczysaraj głoskami. „Teyze godziny wyszły palce ręki człowieczey, które pisały przeciwko świcznikowi na ścienie pałacu Królewskiego, a Król (Balsazar) widział część ręki, która pisała Proroctwo Danielowe. V 5, 25, 26, 27, 28.

VII. „Rozchodzą się z Dżamidów." Mesdzid lub Dżiami, sąto zwyczajne meczety. Zewnątrz po rogach świątyni wznoszą się cienkie wystrzelone w niebo wieżyczki, które minaretami, menaré, zowią; są one w połowie swéj wysokości otoczone galeryą, szurfé, z której miuezzinowie, czyli oznajmiciele, zwołują lud na modlitwę. To zwoływanie wyśpiewane z galeryi zowie się izanem. Pięć razy na dzień, w oznaczonych godzinach daje się słyszéć izan ze wszystkich minaretów, a czysty i donośny głos miuezzinów przyjemnie rozlega się w powietrzokręgu miast muzułmańskich, w których, s powodu nieużywania kołowych pojazdów, szczególniejsza cichość panuje. (Sękowski, Collectanea. T. I. k. 66.)

„W dywanie Eblisa." Eblis albo Iblis lub Garazel, jest to Lucyper u Mohametanów.

„Pędem Farysa," Farys, rycerz u Arabów Beduinów.

VIII. „Grób Potockiéj. Niedaleko pałacu Hanów wznosi się mogiła w guście wschodnim zbubowana z okrągłą kopułą. Jest powieść między pospólstwem w Krymie, że ten pomnik wystawiony był przez Kerim Giraja dla niewolnicy, którą nadzwyczajnie kochał. Niewolnica miała być Polka, z domu Potockich. Autor uczenie i pięknie napisanéj podróży po Krymie, Murawjew-Apostoł, utrzymuje że powieść ta jest bez zasady, i że grobowiec kryje zwłoki jakiejś Gruzinki. Nie wiémy na czem opiéra swoje mniemanie; bo zarzut iż Tatarowie w połowie ośmnastego wieku tak łatwo niewolnic z domu Potockich uprowadzać nie mogli, nie iest dostateczny. Wiadome są ostatnie zaburzenia kozackie na Ukrainie, skąd nie mało ludu uprowadzono i przedano sąsiednim Tatarom. W Polszcze liczne są familije szlacheckie imienia Potockich; i wspomniona branka nie koniecznie mogła należeć do znakomitego domu dziedziców Humania, który najazdom Tatarskim lub rozruchom kozackim mniej był dostępnym. S powieści gminnéj o grobowcu Bakczysarajskim poeta Rossyjski Alexander Puszkin z właściwym mu talentem napisał powieść: „Fontanna Bakczysarajska

IX. „Mogiły Haremu." W roskosznym ogrodzie, wśród wysmukłych topoli i [48] drzew morwowych stoją grobowce z białego marmuru Hanów i Sułtanów, ich żon i krewnych; w pobliskich dwóch budowach leżą truny zwalone bez ładu; były one niegdyś bogato wybite, dziś stérczą nagie deski i szmaty całunu.

„Nad niemi turban zimny." Muzułmanie nad grobami mężczyzn i niewiast stawią kamienne zawoje innego dla obu płci kształtu.

„Dłonią Gaura wyryte imiona. Gaur znaczy „niewierny. Tak Muzułmanie nazywają chrześcijan.

X. „Bajdary." Piękna dolina, przez którą zwykle wjeżdza się na brzeg południowy Krymu.

XI. „Ałuszta." Jedno z miejsc najroskoszniejszych Krymu; tam już wiatry północne nigdy nie dochodzą, i podróżny w listopadzie szuka częstokroć chłodu pod cieniem ogromnych orzechów włoskich jeszcze zielonych.

„Rannym szumi namazem niwa" Namaz, modlitwa Muzułmańska, którą odprawiają siedząc i bijąc pokłony.

„Jak z różańca Kalifów." Muzułmanie używają wczasie modłów różańca, który u znakomitych osób s kosztownych bywa kamieni.

„Rubin i granaty." Granatowe i morwowe drzewa, czerwieniejące się roskosznym owocem, są pospolite na całym brzegu południowym Krymu.

XIII. „Padyszah." tytuł Sułtana Tureckiego.

„Gabryel." Zostawiam imię Gabryela, jako powszechniéj znajome; ale właściwym strażnikiem niebios podług mitologii wschodniéj jest Rameh (konstellacya arcturus), jedna z dwóch wielkich gwiazd zwanych es semekein.

XIV. „Salhiry Dziewice." Salhir, rzeka w Krymie, wypływa s podnóża Czatyrdahu.

XV. „Czufut-Kale." Miasteczko na wyniosłéj skale; domy na brzegu stojące mają podobieństwo do gniazd jaskółczych; ściészka wiodąca na górę jest przykra i nad przepaścią wisząca. W samém mieście ściany domów łączą się prawie ze zrębem skały; spójrzawszy przez okno, wzrok gubi się w głębi niezmiernéj.

„Tu jeździec końskim nogom swój rozum powierza." Koń Krymski w trudnych i niebespiecznych przeprawach zdaje się posiadać szczególniejszy instynkt ostrożności i pewności. Nim krok postawi, trzymając na powietrzu nogę, szuka kamienia i probuje czy bespiecznie stąpić i ostać się może.

XVI. „Ptak-Góra. Znajomy s Tysiąca nocy. Jest to sławny w mitologii perskéj, powielekroć od poetów wschodnich opisywany ptak Simurg. „Wielki on, (powiada Firdussi w Szah nameh) jak góra, a mocny jak twierdza, słonia unosi w szponach swoich, i daléj: „ujrzawszy rycerzy (Simurg) zerwał się jak chmura ze skały, na któréj mieszka, i ciągnął przez powietrze jak huragan, rzucając cień na wojska jeźdzców" Obacz Hammera. Geschichte Riedekünste Persiens. Wien 1818. p. 65.

„To chmura." Z wierzchołka gór wyniesionych nad krainę obłoków, jeżeli spójrzymy na chmury płynące po nad morzem, zdaje się że leżą na wodzie w kształcie wielkich wysp białych. Ciekawy ten fenomen oglądałem s Czatyrdahu.

XVII. „Ruiny zamku w Bałakławie." Nad zatoką tego imienia stoją gruzy zamku, zbudowanego niegdyś przez Greków przychodniów z Miletu. Poźniej Genueńczycy wznieśli na tém miejscu twierdzę Cembalo.

End of Project 's Sonety Adama Mickiewicza, by Adam Mickiewicz

Produced by Jimmy O'Regan (Produced from images generously

made available by CBN Polona http://www.polona.pl)

Adam Mickiewicz

MOJA PIERWSZA BITWA

TOWARZYSTWO WYDAWNICZE „IGNIS".—E. WENDE i S-ka,

WARSZAWA.—M. NIEMIERKIEWICZ, POZNAŃ—H. ALTENBERG,

LWÓW.—TOW. KSIĘGARŃ KRESOWYCH, TORUŃ

1921

[2]

Moja pierwsza bitwa.

OPOWIADANIE SIERŻANTA.

Zazdroszczą Atylli, który stoczył tysiąc bitew, a w tysiącznej jeszcze czuł w sobie to, co nazywał gaudia certaminum, czyli rozkosz rzezi. Oj, był to krwawy rozpustnik ten stary hetman! Co się mnie tyczy, piastującego stopień sierżanta lekkiej artylerji, wyznaję, że zaprawdę zakochany byłem w wojence, ale tylko przez pierwszy tydzień mojego wojennego zawodu, i że w Atyllowej rozkoszy raz tylko jeden jedyny zasmakowałem. Z tej to przyczyny nigdy mi nie wyjdzie z pamięci mój miodowy tydzień i pierwsza bitwa.

Pierwsza bitwa ma szczególniejsze podobieństwo z pierwszą miłością. Ileż nadziei! ile złudzeń! przed tą uroczystą akcją, która rozstrzyga o losie narodów, lada rekrut czuje się powołanym do odegrania co najmniej roli… jakiego bohatera historji lub romansu.

Przychodzi wreszcie do rozprawy i stajesz do niej z niecierpliwością i pewnym niepokojem, doznając [3] raz trwogi śmiertelnej, to znowu szalonej wesołości; już cię strach przeszywa, już cię podnosi pycha tryumfatora. W jednej godzinie przechodzisz przez tłumy wzruszeń, i zbierasz wspomnienia na całe życie! lecz aby to czuć z całą mocą, trzeba mieć serce dziewicze, serce rekruckie.

Powiedział ktoś, że każdy człowiek może skomponować dobry romans, opowiadając tylko po prostu historję swej pierwszej miłości. To postrzeżenie zachęciło mię do opisania pierwszej bitwy, w której byłem. Trzeba wiedzieć, że ta bitwa jest tylko epizodem sławnej wojny, że z niej odnieśliśmy świetne zwycięstwo, i że w swoim czasie zjednała nam podziw ludów europejskich. Wprawdzie dawne to czasy, bo ludy dobrze już zapomniały i o naszych klęskach i o naszych tryumfach. Mimo tego żołnierz polski nigdy nie zapomni o bitwie pod Stoczkiem.

Po rewolucji 29 listopada[*] postanowiłem wstąpić w szeregi, i rozmyślałem, czy do piechoty, czy do jazdy? Ażeby zrobić stanowczy wybór, przebiegałem ulice Warszawy, przypatrując się bacznie mundurom różnych pułków. Naprzód zatrzymałem się przed bataljonem grenadjerów, którzy maszerowali w ściśniętych szeregach, milcząco, w porządku i poważnie. Wszystko wąsacze, z szewronami na ramionach. Były to resztki legjonów napoleońskich. Kiedy przechodzili, ustępowano im [4] z uszanowaniem, i szeptano w tłumie: „To mi żołnierze! to nasi obrońcy!" Zazdroszczę im, pomyślałem, piękna to rzecz być grenadjerem! I zbliżyłem się do oddziału, a zająwszy miejsce obok dobosza, maszerowałem krokiem grenadjerskim, upatrując komendanta, któremu chciałem natychmiast ofiarować moje służby.

[*] 1830 r.

Wtem, na drugim końcu ulicy, ukazał mi się nowy meteor wojskowy. Był to krakus na białym koniu, w białej sukmance, w czerwonej czapeczce z białem piórkiem, który jak łabędź przerzynał czarne fale tłoczących się mieszczuchów. Ślicznie wywijał on koniem; pieszych witał skinieniem głowy, z kawalerzystami ściskał się za ręce, a pięknym damom, stojącym w oknach, posyłał wdzięczne pocałunki. Wszystkie oczy zwróciły się ku niemu; mężczyźni klaskali, kobiety uśmiechały się w milczeniu; a piękny krakus stał się bożyszczem chwili.

Przyszło mi zaraz na myśl, że w mundurze krakowskim na mój wiek i wzrost będzie mi bardziej do twarzy, A tak objawiło mi się moje właściwe powołanie: Bóg mię stworzył krakusem!

Zwróciłem się więc w stronę koszar jazdy; ale w połowie drogi wpadłem w niezmierny tłum, który mię porwał ze sobą i uniósł ku rogatkom. Lud się cisnął na spotkanie nowo nadciągających szeregów. Osobliwsza figura jechała na przodzie; był to stary kapucyn w habicie i na koniu, w jednej ręce z lancą a drugą błogosławiący krzyżem [5] lud, który mu nogi całował. Za kapucynem postępowało tysiąc strzelców z lasów augustowskich. Mieli przewieszone dubeltówki i wielkie torby borsucze z pazurami i wyszczerzonemi zębami, bielejęcemi na zielonych kurtkach. Drugi tysiąc wieśniaków, uzbrojonych w krzywe kosy i siekiery zamykał pochód. Nigdy wejście najpiękniejszych pułków, nawet wejście księcia Józefa na czele zwycięskich legjonów nie wzbudziło takiego zapału, jak ten, z którym Warszawianie witali torby borsucze i łyczane łapcie. Nie były to już oklaski, ani uśmiechy, ale krzyki, grzmiące hura! i błogosławieństwa, pomieszane z głośnym płaczem. Lud bowiem dziwnym swoim instynktem umiał schwycić wzniosłą i piękną stronę obrazu. Na widok tych kapłanów, tych rolników, którzy porzucili cele klasztorne i swoje bory, ażeby bić nieprzyjaciół ojczyzny, lud zrozumiał całą grozę niebezpieczeństwa, a oraz pojął z całą ufnością, że to jedyny środek obrony.

Wzięła mię nagła pokusa porwać natychmiast za kosę lub dubeltówkę i stanąć do szeregu z chłopami, aby z nimi podzielić tryumfalne wejście do stolicy. Ale jakże to zrobić? jak nadać sobie ruchy zuchowate i wyzywające mazowieckiego kosyniera, lub wyraz ponury i dziki strzelca z nad Niemna? Jak wyrównać mu wzrostem i szerokością pleców? wśród tych olbrzymów wyglądałbym, jak królik między wilkami. Cóż więc pocznę ze [6] sobą? Czy mam być krakusem, czy grenadjerem! Niepewność ta dużo mię kosztowała.

Znajomy mi pułkownik spotkał się ze mną w przechodzie i klepiąc mię po ramieniu, rzekł: „Dowodzę oddziałem partyzantów; część moich ludzi wyszła już w pole, ja sam dziś wyruszam z Warszawy, potrzebuję kanonierów; może wiesz, gdzie ich znaleźć?

—Wiem o jednym, rzekłem, przybierając postawę wojskową; potrzebujesz kanoniera, oto go masz!

—Zgoda! rzekł pułkownik, naciągaj mundur i staw się u mnie dziś wieczór punkt o dziesiątej, czy rozumiesz?

W taki sposób werbowano żołnierzy w czasie naszego powstania. Tegoż dnia o jedenastej w nocy maszerowałem umundurowany przy armatach. W ciągu marszu ćwiczyliśmy się w użyciu broni, a ja tyle dokładałem pilności, że po trzech dniach mianowano mię sierżantem i pod moje rozkazy oddano armatę. Zawistni utrzymywali, że stopień mój zawdzięczałem osobliwym względom pułkownika.