Ο Γέροντας Ιωσήφ ο Ησυχαστής: Βίος - Διδασκαλία - Δεκάφωνος Σάλπιγξ

By Γέροντας Ιωσήφ Βατοπαιδινός

Ο Γέροντας μας έλεγε ότι σε όποιον προσεύχεται αληθινά αποκαλύπτεται η αίσθηση της αγάπης προς τον πλησίον και πιο συγκεκριμένα, «όταν η Χάρις ενεργήσει στην ψυχή του ευχόμενου, τότε τον πλημμυρίζει η αγάπη του Θεού, ώστε να μην μπορεί άλλο να αντέξει αυτό που αισθάνεται. Στην συνέχεια, στρέφεται η αγάπη αυτή προς τον κόσμο και τον άνθρωπο, τον οποίο αγαπά τόσο, ώστε θέλει να πάρει επάνω του όλο τον ανθρώπινο πόνο και την δυστυχία για να απαλλαγούν οι άλλοι· συμπάσχει σε κάθε θλίψη και δυσκολία, θλίβεται ακόμα και γι' αυτά τα άλογα ζώα και κλαίει, όταν σκεφθεί ότι πάσχουν! Αυτά είναι χαρακτηριστικά της αγάπης, που τα προκαλεί και τα δραστηριοποιεί η προσευχή. Γι' αυτό και όσοι πρόκοψαν στην προσευχή δεν παύουν να εύχονται υπέρ του κόσμου. Σε αυτούς ανήκει ακόμα και η παράταση της ζωής του -όσο και αν αυτό φαίνεται παράδοξο και τολμηρό- και να ξέρετε ότι, αν αυτοί εκλείψουν, τότε θα έρθει το τέλος αυτού του κόσμου». 
(Από την παρουσίαση της έκδοσης)

• Language: Ελληνικά
• Publisher: Pemptousia
• Release date: Jul 17, 2019
• ISBN: 9786185314279

Book preview

1

Ο ΓΕΡΟΝΤΑΣ ΙΩΣΗΦ Ο ΗΣΥΧΑΣΤΗΣ

ΒΙΟΣ - ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ

ΓΕΡΟΝΤΟΣ ΙΩΣΗΦ ΒΑΤΟΠΑΙΔΙΝΟΥ

ΨΥΧΩΦΕΛΗ ΒΑΤΟΠΑΙΔΙΝΑ 1

© ΙΕΡΑ ΜΕΓΙΣΤΗ ΜΟΝΗ ΒΑΤΟΠΑΙΔΙΟΥ, ΑΓΙΟΝ ΟΡΟΣ

Ἠλεκτρονικὴ Ἔκδοση 2019

ISBN: 978-618-5314-27-9

ΙΑ΄ Ἔντυπη Ἔκδοση 2016

ISBN: 978-960-7735-76-8

Ἱερὰ Μεγίστη Μονὴ Βατοπαιδίου

630 86 Καρυές, Ἅγιον Ὄρος,

τηλ. 23778 88087

e-mail: [e-mail]

Γλωσσικὴ ἐπιμέλεια: Αἰκατερίνα Μαντζαρίδου

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

Ο ΓΕΡΟΝΤΑΣ ΙΩΣΗΦ Ο ΗΣΥΧΑΣΤΗΣ

ΠΡΟΛΟΓΟΣ

ΠΡΟΛΟΓΟΣ Δ΄ ΕΚΔΟΣΕΩΣ

ΠΡΟΛΟΓΟΣ Γ΄ ΕΚΔΟΣΕΩΣ

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

ΒΙΟΣ

1. Παιδική καί νεανική ἡλικία

2. Πρῶτες δυσκολίες καί ἀντίληψη τῆς Χάριτος

3. Ἐγκατάσταση στά Κατουνάκια κάτω ἀπό τήν ὑπακοή τοῦ Γέροντος Ἐφραίμ

4. Μετάβαση στόν Ἅγιο Βασίλειο καί θάνατος τοῦ Γέροντος Ἐφραίμ

5. Ἡ περίοδος τῶν σκληρῶν ἀγώνων

6. Ἡ φύση καί οἱ μορφές τῶν πειρασμῶν

7. Ἡ ἀνακάλυψη τοῦ ἡσυχαστοῦ Γέροντος Δανιήλ ὡς πνευματικοῦ

8. Ἡ ἐπιδείνωση τῶν πειρασμῶν

9. Διάφορες δοκιμασίες καί ἡ αἰσθητή ἀντίληψη ἀπό τήν Δέσποινά μας Θεοτόκο

10. Ἀπό τόν Ἅγιο Βασίλειο στήν Μικρή Ἁγία Ἄννα

11. Μετάβαση στήν Νέα Σκήτη

ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ

1. Περί ἁγιασμοῦ καί ἀπαθείας

2. Περί ἐπιγνώσεως τοῦ θείου θελήματος

3. Περί προγράμματος καί ἀκαταστασίας

4. Περί πειρασμῶν καί πνευματικοῦ νόμου

5. Οἱ διαφορές τῶν πειρασμῶν

6. Ὁ νόμος τῶν ἀλλοιώσεων στήν πρακτική μας ζωή

7. Ἡ ἀμέλεια, ὁ ἀκοίμητος κίνδυνος τοῦ πιστοῦ

8. Περί προσευχῆς

9. Περί διακρίσεως καί διοράσεως

10. Περί ὑπακοῆς

11. Περί θεωρίας καί πῶς θεωροῦν οἱ ἄξιοι

Ἐπίλογος

«H ΔEKAΦΩNOΣ ΣAΛΠIΓΞ»

Εἰσαγωγικά

ΠΡΟΛΟΓΟΣ

ΤΑΞΙΝ ΣΩΜΑΤΙΚΗΣ ΕΥΤΑΞΙΑΣ

ΠΕΡΙ ΔΙΑΝΟΗΤΙΚΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ

ΠΩΣ ΝΑ ΠΟΛΕΜΟΥΜΕΝ ΤΟΥΣ ΛΟΓΙΣΜΟΥΣ ΤΗΣ ΟΙΗΣΕΩΣ

ΦΩΤΙΣΜΟΣ ΘΕΙΑΣ ΧΑΡΙΤΟΣ

ΤΗΝ ΑΡΣΙΝ ΤΗΣ ΧΑΡΙΤΟΣ

ΤΗΝ ΕΠΑΝΑΛΗΨΙΝ ΤΗΣ ΘΕΙΑΣ ΧΑΡΙΤΟΣ

ΠΕΡΙ ΠΛΑΝΗΣ ΤΟ ΜΗΝΥΜΑ

ΔΙΑΦΟΡΑ ΕΙΣ ΟΚΤΩ ΠΑΡΕΜΒΟΛΑΣ ΜΕΡΙΖΟΜΕΝΑ

ΠΕΡΙ ΤΕΛΕΙΑΣ ΑΓΑΠΗΣ

ΤΗΝ ΚΑΤΑ ΧΑΡΙΝ ΥΙΟΘΕΣΙΑΝ ΚΑΙ ΤΗΝ ΕΚ ΤΡΙΤΟΥ ΘΕΙΑΝ ΤΩΝ ΧΑΡΙΤΩΝ ΔΙΑΝΟΜΗΝ

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΑ ΣΧΟΛΙΑ

Εἰσαγωγικά

ΠΡΩΤΟ ΣΑΛΠΙΣΜΑ

Περί σωματικῆς εὐταξίας

ΔΕΥΤΕΡΟ ΣΑΛΠΙΣΜΑ

Περί διανοητικῆς ἐργασίας

ΤΡΙΤΟ ΣΑΛΠΙΣΜΑ

Πῶς πολεμοῦνται οἱ λογισμοί τῆς οἰήσεως

ΤΕΤΑΡΤΟ ΣΑΛΠΙΣΜΑ

Περί φωτισμοῦ τῆς θείας Χάριτος

ΠΕΜΠΤΟ ΣΑΛΠΙΣΜΑ

Ἄρση τῆς Χάριτος

ΕΚΤΟ ΣΑΛΠΙΣΜΑ

Περί τῆς ἐπαναλήψεως τῆς θείας Χάριτος

ΕΒΔΟΜΟ ΣΑΛΠΙΣΜΑ

Α΄ Περί πλάνης

Β΄ Περί πλάνης σέ γενικότερες γραμμές

ΟΓΔΟΟ ΣΑΛΠΙΣΜΑ

Περί διακρίσεως

ΕΝAΤΟ ΣΑΛΠΙΣΜΑ

Περί ἀγάπης

ΔΕΚΑΤΟ ΣΑΛΠΙΣΜΑ

Περί τῆς κατά Χάριν υἱοθεσίας

ΕΠΙΛΟΓΟΣ

ΠΡΟΛΟΓΟΣ

Ο Γέροντας Σωφρόνιος στόν βίο τοῦ ἁγίου Σιλουανοῦ τοῦ Ἀθωνίτου ἀναφέρει ὅτι ἡ πείρα τῶν Πατέρων τῆς Ἐκκλησίας κατέταξε σέ τρία εἴδη τήν ἐν Χριστῷ πνευματική ζωή. Οἱ περισσότεροι ἄνθρωποι, λέγει ὁ Γέροντας, ἑλκύονται στήν πίστη διά μικρᾶς Χάριτος, περνοῦν τήν ζωή τους μέ ἕνα μετρημένο ἀγώνα γιά τήν τήρηση τῶν ἐντολῶν καί κατά τό τέλος τῆς ζωῆς τους γίνονται ἐπιδεκτικοί μεγαλύτερης θείας Χάριτος.

Ἕνα δεύτερο εἶδος εἶναι ἐκεῖνο, κατά τό ὁποῖο ὁ ἄνθρωπος ἑλκύεται ἀρχικά μέ σχετικῶς μέτρια Χάρη, ἀσκεῖται ὅμως πρόθυμα στήν προσευχή καί στόν ἀγώνα κατά τῶν παθῶν, ἀξιώνεται νά λάβει καί ἄλλη Χάρη, προσθέτει ἀκόμα ἐντονότερο ἀγώνα καί ἔτσι φθάνει σέ ὑψηλότερο βαθμό τελειότητος.

Τό τρίτο, ὅπως ἀναφέρει ὁ Γέροντας, εἶναι τό πιό σπάνιο εἶδος. Εἶναι ἐκεῖνο, κατά τό ὁποῖο ὁ ἄνθρωπος ἀπό τήν ἀρχή τοῦ ἀσκητικοῦ βίου ἐξαιτίας τῆς φλογερῆς μετανοίας του, ἤ ἀκριβέστερα κατά τήν πρόγνωση τοῦ Θεοῦ, λαμβάνει τήν μεγάλη Χάρη τῶν τελείων. Αὐτό τό εἶδος εἶναι ὄχι μόνο τό πιό σπάνιο ἀλλά καί τό πιό δύσκολο. Γιατί ὅσο μποροῦμε νά κρίνουμε ἀπό τούς βίους καί τά ἔργα τῶν ἁγίων Πατέρων, ἀπό τήν προφορική παράδοση τῶν ἀσκητῶν τῶν τελευταίων αἰώνων καί ἀπό τήν πείρα τῶν συγχρόνων, κανένας δέν μπορεῖ νά κρατήσει τό πλήρωμα τῆς δωρεᾶς τῆς θείας ἀγάπης πού τοῦ δόθηκε. Θά ζήσει στήν συνέχεια γιά πολύ καιρό τήν ἄρση τῆς Χάριτος. Ἀλλοῦ ἀναφέρει: «πολλοί ἀξιώθηκαν νά τούς ἐπισκεφθεῖ ἡ Χάρις στήν ἀρχή τῆς στροφῆς τους πρός τόν Θεό· μόνο λίγοι ὅμως ὑπέμειναν τόν ἀγώνα πού εἶναι ἀπαραίτητος γιά νά ξαναποκτήσει ὁ ἀσκητής, μέ ἐπίγνωση πλέον, τήν Χάρη πού ἀξιώθηκε».

Μεταξύ αὐτῶν τῶν ὀλίγων ὑπῆρξε ἀναμφίβολα καί ὁ ὁσιώτατος πατέρας μας, Γέροντας Ἰωσήφ ὁ Ἡσυχαστής. Ἡ ἐνάρετη ζωή του παρουσιάζεται ἀπό τόν σεβαστό μας Γέροντα Ἰωσήφ τόν Βατοπαιδινό, τό πρῶτο πνευματικό τέκνο του, μέ γλαφυρό καί ζωντανό τρόπο, ἄν καί τυγχάνει ἄμοιρος κοσμικῆς μορφώσεως. Εἶναι γεγονός ὅμως, ὅτι μέσα στήν Πατερική παράδοση ἡ καλύτερη βιογράφηση ἑνός Ἁγίου ἐπιτυγχάνεται ἀπό πνευματικό τέκνο του, πού ἔχει κατά κάποιο τρόπο κληρονομήσει ἀνάλογα πνευματικά βιώματα.

Ὁ μακάριος Γέροντας Ἰωσήφ ὁ Ἡσυχαστής ἀπό τήν ἀρχή τῆς μοναστικῆς του ζωῆς δέχτηκε πλούσια τό ἔλεος τοῦ Θεοῦ. Ἀγωνίστηκε μέ ἐξαιρετική ἀνδρεία γιά τήν ἄσκηση τῆς ἡσυχίας, τῆς νηστείας, τῆς ἀγρυπνίας καί κυρίως τῆς προσευχῆς. Τίς ἀρετές αὐτές χρησιμοποίησε ὁ ὁσιώτατος Γέροντας ἐναντίον τῶν ἀκαθάρτων παθῶν, πρός τά ὁποῖα ἔδωσε σκληρές μάχες. Ὅπως ἀναφέρει ὁ βιογράφος του, ὡς νικητής τῶν παθῶν καί «καθαρός τῇ καρδίᾳ» ἀπέκτησε τήν ὑψηλή τριάδα τῶν ἀρετῶν· τήν πίστη, τήν ἐλπίδα καί τήν ἀγάπη. Ἐμφορεῖτο ὅμως κυρίως ἀπό τό πνεῦμα τῆς βαθιᾶς ταπεινώσεως πού χαρακτηρίζει ὅλους ὅσους ἔφθασαν στήν θέα τοῦ ἀκτίστου Φωτός, στήν ἀπόκτηση τῶν χαρισμάτων τοῦ Ἁγίου Πνεύματος.

Μεγάλη σημασία ἔδινε ὁ μακάριος Γέροντας στήν προσευχή, χρησιμοποιώντας ὡς μέσο γιά τήν ἐπίτευξή της τήν ἀμεριμνία, ὅπως ἀναφέρει ὁ συγγραφεύς τῆς «Κλίμακος» ἅγιος Ἰωάννης ὁ Σιναΐτης: «Τό ἀρχικό καί πρῶτο ἔργο τῆς ἡσυχαστικῆς ζωῆς εἶναι ἡ ἀμεριμνία… Δεύτερο ἔργο εἶναι ἡ ἀκούραστη προσευχή… Εἶναι σπάνιοι ἐκεῖνοι πού σπούδασαν καί γνώρισαν πλήρως τήν κατά κόσμον σοφία. Ἐγώ νομίζω ὅτι εἶναι σπανιότεροι ἐκεῖνοι πού κατέχουν τήν κατά Θεόν ἡσυχαστική φιλοσοφία».

Τό φορτίο ὅμως πού ἐπωμίστηκε ὁ μακάριος Γέροντας ἐκείνη τήν ἐποχή ἦταν ἀκόμη μεγαλύτερο ἀπό τούς συνηθισμένους ἀγῶνες τῶν ἁγίων Πατέρων ἄλλων ἐποχῶν. Κατ’ ἀρχάς δέν εἶχε τήν δυνατότητα, ὅταν ξεκίνησε τήν μοναχική του ζωή, νά συναντήσει κατηρτισμένους διδασκάλους τῆς ἡσυχαστικῆς ζωῆς, ἐκτός ἀπό λίγους πού δέν δέχονταν μαθητές. Ἀργότερα δέ ἀντιμετώπισε ἐχθρότητα ἀπό τό ὑπόλοιπο περιβάλλον, γιατί ἀκολουθοῦσε τήν ζωή τῆς ἡσυχίας, πού γιά τήν ἐποχή του δέν συνηθιζόταν σχεδόν οὔτε στήν ἔρημο.

Σχετικά μέ αὐτό ἀναφέρει ὁ ἅγιος Νήφων Κωνσταντιανῆς ὡς προφητεία, ἀπό τόν τέταρτο ἀκόμη αἰώνα, γιά τίς δικές μας ἡμέρες. «Στίς ἔσχατες ἡμέρες, ὡστόσο, ὅσοι θά εἶναι ἀληθινά εὐάρεστοι στόν Κύριο θά κρύβονται ἔξυπνα ἀπό τούς ἀνθρώπους… θά βαδίζουν στόν δρόμο τῶν πρακτικῶν ἀρετῶν μέ πολλή ταπείνωση. Ἔ, λοιπόν, αὐτοί θά δοξαστοῦν στήν βασιλεία τῶν οὐρανῶν πιό πολύ καί ἀπό τούς θαυματουργούς Ἁγίους, καί ξέρεις γιατί; Ἐπειδή τότε δέν θά ὑπάρχει κανείς πού νά κάνει θαύματα μπροστά στά μάτια τους, ὅπως γίνεται σήμερα, καί ἔτσι νά θερμαίνεται ἡ πίστη τους καί νά τονώνεται τό ἀγωνιστικό τους φρόνημα».

Ὁ τῆς «Κλίμακος» Ἰωάννης στόν «Περί ἡσυχίας» λόγο του ἀναφέρει ὅτι, «γιά νά ἀσκεῖ κανείς μόνος του τήν ἡσυχία, χρειάζεται νά ἔχει ἀγγελική δύναμη καί ἱκανότητα». Ὁ μακάριος Γέροντας Ἰωσήφ ὡς θεοδίδακτος καί θεόπτης εἶχε αὐτήν τήν ἱκανότητα γιά νά ἀντιμετωπίσει τίς ἐξωτερικές δυσκολίες, τίς θλίψεις μέχρι θανάτου καί νά βιώσει μέ τήν τέλεια ὑποταγή του στό θέλημα τοῦ Θεοῦ τήν ἡσυχαστική ζωή, ὡς ὁδό τῆς θείας ἑνώσεως, τῆς θεώσεως τοῦ ἀνθρώπου. Ἔτσι ὄχι μόνον ἐβίωσε, ἀλλά ἔγινε ὁ ἔμπειρος, διακριτικός ὁδηγός πού συνέβαλε τά μέγιστα στήν γνώση αὐτῆς τῆς ζωῆς καί τῆς νηπτικῆς ἐργασίας στόν σύγχρονο κόσμο.

Γνωρίζοντας ἀπό τήν Χάρη τοῦ Θεοῦ τί θά ἐπακολουθοῦσε μετά τόν θάνατό του, σέ μία ἐπίσκεψη κάποιου γνωστοῦ του μίλησε προφητικά γιά τό μέλλον τῆς συνοδίας του. Οἱ τρεῖς μαθητές του, ὁ Γέροντας Ἰωσήφ ὁ Βατοπαιδινός, ὁ Γέροντας Ἐφραίμ Προηγούμενος τῆς Μονῆς Φιλοθέου καί ὁ ἀείμνηστος Γέροντας Χαράλαμπος Προηγούμενος τῆς Μονῆς Διονυσίου ἀσχολοῦνταν μέ τό ἐργόχειρό τους· ἐρωτήθηκε ὁ Γέροντας Ἰωσήφ ἀπό τόν γνωστό του, ἄν οἱ τρεῖς αὐτοί νέοι μοναχοί ἦταν τῆς συνοδίας του, καί ὁ Γέροντας ἀπάντησε, «ναί πράγματι», καί συνέχισε· «βλέπεις αὐτά τά καλογέρια, Γιάννη; Ἔ! αὐτά θά ’ρθει καιρός πού θά γεμίσουν τό Ἅγιον Ὄρος μέ μοναχούς». Καί πράγματι σήμερα ἕξι ἀπό τίς Ἱερές Μονές τοῦ Ἁγίου Ὄρους ἔχουν ἡγουμένους ἄμεσα πνευματικούς ἀπογόνους τοῦ μακαρίου Γέροντος, ἐνῶ πλῆθος Μονῶν ἐκτός Ἁγίου Ὄρους ἐξαρτῶνται ἄμεσα ἀπό ἀπογόνους τοῦ ἰδίου.

Εἶναι γεγονός ὅτι ὁ ἁγιορειτικός μοναχισμός βρισκόταν σέ προφανή καί ἀπειλητική παρακμή μετά τίς πρῶτες δεκαετίες τοῦ 20οῦ αἰώνα ὥς τόν ἑορτασμό τῆς χιλιετηρίδος του (1963). Ἀπό τό 1970 ὅμως ἄρχισε μία νέα ἐπάνδρωσή του· τό Ἅγιον Ὄρος ἀναστήθηκε ὡς ἐκ θαύματος. Ἡ συμβολή τοῦ ὁσίου Γέροντος Ἰωσήφ στήν ἀναγέννηση τοῦ ἁγιορειτικοῦ μοναχισμοῦ ὑπῆρξε σημαντικότατη.

Ὁ λόγος τοῦ μακαρίου Γέροντος «ἐν Χάριτι, ἅλατι ἠρτυμένος» (Κολ. 4,6) ἦταν ἱκανός νά ἀναγεννήσει τίς κοπιῶσες καί πεφορτισμένες καρδίες τῶν ἀνθρώπων τῆς ἐποχῆς του, ἀλλά καί τῶν συγχρόνων μας διαμέσου τῶν γραφῶν του. Ἔτσι ὁ Γέροντας Ἰωσήφ ὁ Ἡσυχαστής θαυματουργοῦσε καί θαυματουργεῖ συνεχῶς, ἀφοῦ κατά τόν ἅγιο Γρηγόριο τόν Διάλογο «τό μεγαλύτερο θαῦμα πού μπορεῖ νά κάνει κάποιος εἶναι ἡ διά τοῦ λόγου ἀνάσταση τῆς ψυχῆς».

Ὡς κύρια παρακαταθήκη τῆς διδασκαλίας τοῦ Γέροντος πρός τόν σύγχρονο κόσμο, μοναχούς καί λαϊκούς, μποροῦμε νά θεωρήσουμε τήν καλλιέργεια τῆς νοερᾶς προσευχῆς. Ἡ ἄσκηση τῆς μονολόγιστης εὐχῆς ὁδηγεῖ στήν βίωση τῆς Χάριτος, σέ «αἴσθηση ἐν Θεῷ», ὁπότε ὁ ἄνθρωπος εἰσέρχεται σέ ἕνα ἀνώτερο ἐπίπεδο τοῦ εἶναι.

Ὁ βίος τοῦ Γέροντος Ἰωσήφ ἔχει ἤδη μεταφρασθεῖ σέ πέντε ξένες γλῶσσες, ἀγγλικά, γαλλικά, σερβικά, ρωσικά, ρουμανικά, ἰταλικά, εἶναι ὑπό ἔκδοση στά γεωργιανά ἐνῶ ἡ παρούσα ἔκδοση στά ἑλληνικά ἀποτελεῖ τήν ἑνδέκατη… «μνήμη δικαίου μετ’ ἐγκωμίου» (Παροιμ. 10,7).

Αἰσθανόμαστε ὅτι οἱ πρεσβεῖες τοῦ ἁγίου Πατρός μᾶς ἐνισχύουν στόν πνευματικό μας ἀγώνα καί εὐχόμαστε ὁ φωτεινός βίος καί ἡ κεχαριτωμένη διδασκαλία του νά γίνουν τό ἔναυσμα στούς καλοπροαιρέτους ἀδελφούς μας γιά τήν ἀπόκτηση αὐθεντικά ὀρθόδοξης πνευματικῆς ζωῆς.

Ὁ Καθηγούμενος τῆς Ἱερᾶς καί Σεβασμίας

Μεγίστης Μονῆς τοῦ Βατοπαιδίου

† Ἀρχιμανδρίτης Ἐφραίμ

ΠΡΟΛΟΓΟΣ Δ΄ ΕΚΔΟΣΕΩΣ

Λέγεται εἰς τό Λαυσαϊκόν: «Παῦλός τις, οὕτω καλούμενος, ταύτην ἔσχε τήν πολιτείαν· οὐκ ἔργου ἥψατο, οὐ πραγματείας, οὐκ ἔλαβε παρά τινος παρεκτός οὗ ἤσθιεν. Ἔργον δέ αὐτῷ καί ἄσκησις γέγονε τό ἀδιαλείπτως προσεύχεσθαι».

Ἕνας τοιοῦτος μοναχός, ὁ μακαριστός Γέρων Ἰωσήφ τοὔνομα, ἡσυχαστής, ὅστις ἀποτελεῖ καύχημα διά τήν νεωτέραν ἁγιορειτικήν ἱστορίαν, ὅτε εἰς καιρούς δυσχειμέρους ἀνενέωσε τήν αἰωνόβιον ἡσυχαστικήν καί προσευχητικήν ἐμπειρίαν ἐν τῷ Ἄθῳ καί, διά τῆς συντόνου καί ἀδιαλείπτου ἀσκήσεως καί τῆς πνευματικῆς ἀγωγῆς καί διδασκαλίας τῶν τέκνων αὐτοῦ, προητοίμασε μίαν νέαν γενεάν τῆς ἀειρόου εὐχῆς τοῦ Ἰησοῦ, μέ ἀκτινοβολίαν πέραν τῶν ὁρίων τῆς Ἑλλάδας.

Ὁ νεοφεγγής οὗτος Γερο-Ἰωσήφ λίαν ἠγαπήθη καί τό ὅσιον πρόσωπόν του ἐγένετο κάτοπτρον καθαρόν εἰς ὅ πᾶς τις ἐκ καρδίας ἐσοπτριζόμενος καθίσταται ἐντελόμορφος αὐτοῦ καί ἐραστής τῆς ἱερᾶς νήψεως. Πλεῖστοι, ἀκολουθήσαντες τόν μακαριστόν Γέροντα, ἐνεπιστεύθησαν αὐτῷ καί ἐνετρύφησαν ἐξ αὐτοῦ μέλιτι καί γάλακτι. Πολλοί νέοι, ἐν τῷ κόσμῳ ἤδη τραφέντες μέ τά θεόπνευστα ἀσκητικά βιβλία, συνέρρεον εἰς τό Περιβόλι τῆς Παναγίας, διά νά γίνουν ἕκαστος ἕν δενδρύλλιον αὐτοῦ τοῦ παραδείσου. Οὕτω πως οἱ υἱοί αὐτοῦ ἔτεκον τέκνα πνευματικά πολυπληθῆ, ἄλλοι πλέον κεκοιμημένοι καί ἄλλοι ζῶντες, καί ἐδημιούργησαν συνοδίας ἐν Ἁγίῳ Ὄρει καί ἔξω τοῦ Ὄρους, ἵνα τήν σκυτάλην τῆς βιοτῆς παραδώσουν εἰς τούς ἐπιγιγνομένους.

Ὁ Γερο-Ἰωσήφ ἐξήνθησεν ἀρετάς, ἄσκησιν καί πρακτικήν εὐχήν. Ἀρκετοί τῶν φιλαγάθων καί ἀθλητικῶν γερόντων ἔζησαν καί ζοῦν παρ’ αὐτῷ. Καί ὁσάκις ἤρχοντο ἐν ταπεινώσει εὐλαβεῖς ἀναζητηταί, θά εὕρισκον αὐτόν εὐδοκιμοῦντα εἰς τοῦτον τόν ἅγιον καρπόν τοῦ Πνεύματος. Ἐξ αὐτῶν καί νεηθαλεῖς εὐφρανθέντες πρός Χριστόν, ἔτρεχον καί χάριτι Κυρίου σιτοδοτούμενοι ἐπιαίνοντο μέ τάς εὐλογίας καί τάς κατηχήσεις τῶν Γερόντων.

Κεχαριτωμένος καί ἑλκυστικός ὁ βίος τοῦ μακαριστοῦ Πατρός.

Ἄμοιρος ἦτο ὁ Γέροντας κοσμικῆς παιδείας. Δέν ἐπέτυχε διδασκάλου πνευματικῆς ζωῆς καί μυσταγωγοῦ εἰς τά ἐνδότερα τῆς ἡσυχίας, ἀλλά θεοδίδακτος ἐγένετο. Ἐκέκτητο φυσικήν ὀξύνοιαν καί ἡ σύνολος προσωπικότης αὐτοῦ φαίνεται ἄνωθεν καθοδηγουμένη καί μυουμένη εἰς τά μυστήρια τῆς βασιλείας τοῦ Θεοῦ. Ὡς γραμματεύς λοιπόν ὁ Γέρων Ἰωσήφ ἐξέβαλε καινά καί παλαιά, μᾶλλον καινῶς ἐξέφερε τά παλαιά. Δέν ἀπέστη ποσῶς τῆς ἡσυχαστικῆς γραμμῆς τῶν πάλαι ὁσίων Πατέρων, περιλαμβανομένων καί τῶν ἡσυχαστῶν τοῦ 14ου αἰῶνος, τοῦ συμμιμητοῦ πάντων τῶν ἁγίων, τουτέστι τοῦ ἐν ἁγίοις Νικοδήμου τοῦ Ἁγιορείτου, ὅστις συμπαρατροχάζει καί ἀνατρέφει ἄχρι καί σήμερα τούς θέλοντας νά ἀσκοῦν ταύτην τήν ὁδόν, τῶν Κολλυβάδων ἕως καί τοῦ Ἀνωνύμου ἡσυχαστοῦ τῆς Νηπτικῆς Θεωρίας. Μέ σκληροτάτην καί ὑπερανθρωπίνην ἀσκητικήν ἀγωγήν, ὁ Γερο-Ἰωσήφ ἐγένετο κάτοχος θειοτέρων βιωμάτων καί ὡς ἐκ περιουσίας μετέδωκε πᾶσι τοῖς προσπελάσασιν αὐτῷ τάς μυστικάς καί ἐντελεχεῖς προσωπικάς μαρμαρυγάς.

Ἐνέχει μεγίστην σημασίαν ἡ μαρτυρική τοῦ ἀοιδίμου Γέροντος βιοτή διά τήν ἐποχήν μας, διότι πιστοποιεῖ τήν κοινότητα τῶν βιωμάτων τῶν ἁγιορειτῶν, οἵτινες ἔζησαν τόν καλπασμόν τῶν μεταβολῶν τῶν καιρῶν μας, καί μέ διαφορετικήν καταγωγήν καί μόρφωσιν, πλήν μέ τήν αὐτήν καρδιακήν ἀγάπην καί τόν κατά Θεόν ζῆλον. Διό καί γενόμενοι φερέφωνα θεῖα, ἐκελάδησαν εἰς ἡμᾶς τά θεῖα μυστήρια τῆς θεουμένης ἐν Χριστῷ ταπεινῆς ἀνθρωπίνης φύσεως.

Λέγει ὁ ἅγιος Ἰσαάκ: «Τό Πνεῦμα, ὅταν κατοικήσῃ ἔν τινι τῶν ἀνθρώπων, οὐ παύεται ἐκ τῆς προσευχῆς. Αὐτό γάρ τό Πνεῦμα ἀεί προσεύχεται», διότι ὁ Κύριος δέν εἶναι σφικτόχειρ εἰς τάς δωρεάς Του. Ὁ Γέρων Ἰωσήφ λοιπόν, διά τῆς ἀσκητικῆς ἀνδρείας καί εὐκτικῆς ἐργασίας ἐτόλμησεν, ἐζήτησε καί ἐπέτυχε τοῦ χαρίσματος. Ἐξ ὧν ἔπαθεν, ἔμαθεν, ἐδίδαξε καί παρέδωκε διά λόγου καί διά γραφῶν τοῖς βουλομένοις ἄρτον ζωοποιόν, βρῶσιν ἄφθαρτον, ὕδωρ ζῶν, θησαύρισμα ἀγαλλιάσεως. Φυσικόν αὐτό, διότι ἦτο καταπληκτικός εἰς τήν σταθερότητά του, μᾶλλον εἰς τήν ἐκτενῆ ἐκζήτησιν τῆς αὐξήσεως τῆς θείας ἀγάπης. Ὁ ἀγών ὅμως εἶναι ἀγών! Ἄλλοτε ὑψοῦται τό κῦμα, διά νά γνωρίσῃ τήν κόλασιν τοῦ ᾍδου καί νά κραυγάσῃ: «Ὁ Θεός μου, μή ἐγκαταλίπῃς με»· καί ἄλλοτε μέ σκιρτήματα εὐγνώμονα ἀπολαμβάνει τήν γαληνιῶσαν πνοήν τῆς αὔρας τοῦ οὐρανοῦ. Φαίνεται δέ νά ἐβίωνε στιγμάς παιδευτικῆς ἐγκαταλείψεως, ἀλλά ἡ μαρτυρική καί προσωπική του στάσις ἀγάπης καί πίστεως ἐξέτεινε εἰς τά πρόσω διανοίγουσα τάς ἀγκάλας τοῦ Ποθουμένου. Οὕτω, βαθμηδόν ἔφθασε εἰς τά ὅρια τῆς θεωρίας καί ἀπαθείας, σύνδυο ἄνωθεν δωρεάς.

Ὁ ἱερός λοιπόν οὗτος Πατήρ μᾶς ἄφησε δεῖγμα ὀρθοδόξου γνησιότητος τήν πρός μέν ἑαυτόν ἀνελέητον στάσιν, τήν δέ πρός τούς ἀδελφούς ἐν Χριστῷ ἄπειρον ἀγάπην, μακροθυμίαν καί συγκατάβασιν. Ἐν τῇ βαθείᾳ ταπεινώσει του κατενόησε καλῶς καί ὅτι αὐτά τά χαρίσματα δέν εἶναι ἀναγκαστικά ἀποτελέσματα τεχνικῶν ἀσκητικῶν ἀθλημάτων, ἀλλά δῶρον τοῦ θέλοντος καί ἐλεοῦντος Θεοῦ. Ἡ δέ ἰδιοτυπία τοῦ χαρακτῆρος ἑκάστου διαφοροποιεῖ καί τό ἐμπρέπον ἑκάστῳ εἶδος καί μέτρον τῆς ἀσκήσεως. Ἰδιαιτέρως δέ, πρός τό τέλος τῆς συντόμου σχετικῶς βιοτῆς του, ἐγένετο πλέον συγκαταβατικός τοῖς ἄλλοις, ὁ ἴδιος μή παρεκκλίνας ἐπ’ ἐλάχιστον ἐκ τῆς τραχυτάτης διαγωγῆς τῆς ἀσκήσεως, καίτοι ὀδυνηρῶς κατετρύχετο ὑπό ἀσθενειῶν τοῦ σώματος.

Εἰς τήν περίοδον αὐτήν, ἀπό τῆς ἀθρόας ἐπανδρώσεως τοῦ Ἁγίου Ὄρους, τῇ θεομητορικῇ προστασίᾳ καί μερίμνῃ πολλοί συνέβαλον. Ἐπί παραδείγματι ὁ ὅσιος Σιλουανός ὁ Ἀθωνίτης καί ὅσοι ἄλλοι κατά τήν ἐποχήν μας, γνωστοί πολλοί ἐν ὁσιότητι ζήσαντες, ὧν ὁ Θεός τά ὀνόματα κάλλιστα γνωρίζει. Τώρα ὅμως ὁμιλοῦμεν εἰδικῶς διά τόν Γέροντα Ἰωσήφ τόν Ἡσυχαστήν, τόν τρωθέντα ἐκ πόθου πολλοῦ τοῦ Θεοῦ, ὅστις ἐπηρέασε μέ τήν ζωήν, τά σκάμματα καί τήν διδασκαλίαν του τά μέγιστα τούς νέους ἁγιορείτας καί λαϊκούς ἐν κόσμῳ δι’ ἑαυτοῦ, διά τῶν υἱῶν καί ἐγγόνων αὐτοῦ, ὧν τάς ἰγνύας στηρίζει εἰς τόν ἀνάντη δρόμον τοῦ ἐν Χριστῷ ἁγιασμοῦ, τιμώμενος δέ καί θεωρούμενος ὡς ὅσιος.

Προάγοντος τοῦ λόγου, ἀξίζει ἔπαινος εἰς τόν πανοσιολογιώτατον Γέροντα Ἰωσήφ Μοναχόν, ὅστις ἐγαλούχησε καί ἐπήνδρωσε ὡς Γέρων τήν συνοδίαν τῆς Ἱερᾶς Μονῆς Βατοπαιδίου. Ζήσας οὗτος ἐπί ἔτη μακρά μετά τοῦ μακαριστοῦ Γέροντος Ἰωσήφ τοῦ Ἡσυχαστοῦ καί, θηλάσας παρ’ αὐτοῦ τήν μοναχικήν ἡσυχαστικήν πολιτείαν, προσέφερε εἰς τά τέκνα του καί οὗτος παραδοσιακόν φρόνημα καί πνευματικόν βίωμα. Τώρα δέ ἐπιμελεῖται τοῦ «Βίου» καί τῶν «Διδαχῶν» καί ἑρμηνεύει τήν «Δεκάφωνον Πνευματοκίνητον Σάλπιγγα» εἰς βρῶσιν καί πόσιν. Ὡς φιλοπάτωρ μέ ὅλον τόν κόπον του ὀρθοτομεῖ τά κατά Θεόν αὑτοῦ τέκνα καί τούς πολυπληθεῖς ἀνθρώπους, οἵτινες ἐκζητοῦν τήν παρ’ αὐτοῦ δόσιν, τήν πνευματικήν ἐλεημοσύνην πρός τούς πεινῶντας καί διψῶντας τήν θείαν δικαιοσύνην.

Ἡ τιμή καί ἡ ἀγάπη τοῦ σεβασμίου Γέροντος καί τῆς γερο-Ἰωσηφιτικῆς συνοδίας τῆς Ἱερᾶς Μονῆς τοῦ Βατοπαιδίου πρός τόν κατά πνεῦμα πρόγονον αὐτῶν ἀναβαίνει εἰς δόξαν τοῦ ἁγίου Θεοῦ, δι’ ὅ καί ἡ εὐλογία τοῦ ὁσίου Γέροντος θά εἶναι ὁ δίκαιος ἀντίμισθος. Καί ἡ ἔμπρακτος μίμησίς του εἶναι τό ἐμπρέπον μνημόσυνον καί ἡ ἀρίστη ἀπόδοσις πρός Αὐτόν τῆς υἱικῆς των ὀφειλῆς.

Ὁ Καθηγούμενος τῆς Ἱερᾶς Μονῆς

Σίμωνος Πέτρας

† Ἀρχιμανδρίτης Αἰμιλιανός

ΠΡΟΛΟΓΟΣ Γ΄ ΕΚΔΟΣΕΩΣ

Σήμερα πού ὁ πληθωρισμός τοῦ λόγου ξεπέρασε κατά πολύ τόν οἰκονομικό πληθωρισμό, ἡ ἔκδοση ἤ ἡ ἐπανέκδοση ἑνός βιβλίου δέν ἔχει συχνά καμία ἰδιαίτερη σπουδαιότητα. Οἱ πληροφορίες πού προσφέρονται στόν ἄνθρωπο μέ διάφορους τρόπους δέν εἶναι ἁπλῶς πολλές, ἀλλά κυριολεκτικά ἀβάστακτες. Καί αὐτός ἀκόμα πού δέν διαβάζει βλέπει, ἀκούει, μαθαίνει πολύ περισσότερα, ἀπό ὅσα θά μποροῦσε νά μάθει ἤ καί νά φανταστεῖ στό παρελθόν καί ὁ σοφότερος ἄνθρωπος. Γι’ αὐτό καί ἕνα καινούργιο βιβλίο δέν ἔχει συνήθως καμία σπουδαία καινούργια πληροφορία νά προσφέρει. Καί ὅμως ὁ σύγχρονος ἄνθρωπος παραμένει συνήθως ἀπληροφόρητος γιά τά βασικότερα πράγματα τῆς ζωῆς. Ἀγνοεῖ προπάντων τό ἕνα καί σπουδαιότερο πού τοῦ χρειάζεται.

Ὁ λόγος ὁ πληθωρικός κουράζει τόν ἄνθρωπο. Καί ὅταν ὁ ἄνθρωπος κουράζεται, ἀναζητεῖ τή σιωπή. Ἡ σιωπή ὅμως μόνη της –ὅταν βρίσκεται καί αὐτή– δέν γεμίζει τόν ἄνθρωπο. Γι’ αὐτό καί πάλι ἐπιστρέφει ἄδειος στό λόγο τόν πληθωρικό, πού ξαναφέρνει καί ἐπαυξάνει τήν κούρασή του.

Ἐκτός ὅμως ἀπό τόν πληθωρικό λόγο πού μᾶς κατακλύζει καθημερινά, ὑπάρχει καί ὁ λόγος τῆς σιωπῆς. Ὁ λόγος αὐτός δέν ἀκούεται συχνά. Καί δέν ἀκούεται συχνά, ὄχι γιατί εἶναι πολὺ ἀσθενικός, ἀλλά ἀντίθετα γιατί εἶναι πολύ δυνατός καί δέν μποροῦμε νά πιάσουμε τή συχνότητά του. Ὁ δυνατός αὐτός λόγος εἶναι τόσο ἁπλός, ἀλλά καί τόσο μεστός, πού διδάσκει καί τόν πιό ἀγράμματο καί γεμίζει καί τόν πιό ἀπαιτητικό.

Τέτοιος λόγος εἶναι ὁ λόγος πού ἀκούεται ἀπό τό Ὄρος τῆς σιωπῆς, ἀπό τό Ἅγιον Ὄρος. Ὁ λόγος αὐτός δέ στηρίζεται στήν ἀνθρώπινη δύναμη, ἀλλά στή χάρη τοῦ Θεοῦ. Αὐτό τό βλέπει κανείς καθαρά καί στό βιβλίο γιά τό γέροντα Ἰωσήφ τόν ἡσυχαστή. Ὁ γέροντας Ἰωσήφ ἦταν ἕνας ἁπλός καί ταπεινός μοναχός, πού μέ τή σκληρή ἄσκηση καί τή σιωπή του ἄφησε ἔντονα τά ἴχνη τῆς παρουσίας του στό Ἅγιον Ὄρος. Ἄν σήμερα ἔχουμε μιά νέα ἄνθηση στόν ἁγιορείτικο μοναχισμό, αὐτή ὀφείλεται ὥς ἕνα βαθμό καί στό γέροντα Ἰωσήφ τόν ἡσυχαστή. Ὁ γέροντας Ἰωσήφ δέν ἔλεγε πολλά. Ἀντίθετα μάλιστα σιωποῦσε συχνά καί στά πιό ἀπαραίτητα. Ποθοῦσε πάντοτε τήν ἡσυχία. Καί ὅταν ἔβλεπε πώς αὐτή μειωνόταν στόν τόπο πού ἔμενε, ἀναζητοῦσε ἄλλον τόπο πιό ἀπόμερο καί πιό ἐρημικό. Ταυτόχρονα ὅμως ὁ γέροντας μιλοῦσε ἀδιάκοπα. Μιλοῦσε στή συχνότητα πού γνωρίζουν νά μιλοῦν οἱ ἁγιορεῖτες μοναχοί. Καί ἡ ὁμιλία του αὐτή ἦταν τόσο δυνατή, πού τήν ἄκουε καί ὁ οὐρανός. Ἦταν μιά ὁμιλία πού δέν καταλύεται οὔτε διακόπτεται ἀπό τή σιωπή, ἀλλά πού γεννιέται καί κορυφώνεται μέσα σέ αὐτήν. Ἦταν μιά ἀδιάκοπη ὁμιλία σιωπῆς πάνω στό Ὄρος τῆς σιωπῆς.

Στό βιβλίο αὐτό διατηρεῖται ἕνας ἀντίλαλος αὐτῆς τῆς ὁμιλίας. Ἕνας ἀντίλαλος πού μᾶς τόν φέρνει ἕνας ἁπλός καί πιστός ὑποτακτικός του, ὁ μοναχός Ἰωσήφ. Ἡ πιστότητα πού φανερώνει τό ὄνομα τοῦ ὑποτακτικοῦ ἀποτελεῖ ὁπωσδήποτε μιά σπουδαία ἐγγύηση γιά τήν πιστότητα τοῦ ἀντίλαλου πού μᾶς φέρνει ἀπό τόν γέροντά του.

Γεώργιος Ἰ. Μαντζαρίδης

Καθηγητής Θεολογικῆς Σχολῆς Α.Π.Θ.

῾Ο Γέροντας Ἰωσήφ μὲ τὴν συνοδία του στήν Νέα Σκήτη

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Εἶναι φυσικό νά καταγράφονται οἱ ἀγαθές μνῆμες, γιά νά παραμένουν διαχρονικά ὡς φωτεινά ὁρόσημα στήν πνευματική ἱστορία. Αὐτό εἶναι περισσότερο ἀναγκαῖο στούς καιρούς μας, ὅπου ἡ ζωή ἐξελίσσεται τόσο ραγδαῖα, ὥστε νά μεταβάλλονται σχεδόν τά παραδεδομένα θεμέλια. Κάθε ἄνθρωπος προχωρημένης ἡλικίας ἔχει καί κάτι νά πεῖ ἀπό τήν πείρα τοῦ παρελθόντος, ὡς μάρτυρας γεγονότων καί ἀξιοπίστων πληροφοριῶν. Ἀλλά αὐτό εἶναι καί καθῆκον πού δημιουργεῖ τήν ἱστορία. Ἔτσι μᾶς παραδίδεται ἡ γνώση τῆς ζωῆς τῶν προηγουμένων γενεῶν· τό πῶς ζοῦσαν οἱ παλαιότεροι, πῶς καί τί σκέπτονταν καί πῶς διαδραματιζόταν ἡ κοινωνική καί πνευματική ζωή τους.

Μέ βάση τίς θέσεις αὐτές σημειώνω τίς ἀκόλουθες γραμμές, γιατί θέλησα νά διατηρήσω ζωντανή τήν μνήμη κάποιων γεγονότων τῆς μοναστικῆς ζωῆς. Αὐτό ἄλλωστε ταιριάζει στήν ἰδιότητά μου, μιά καί ἔγινα μοναχός σέ νεαρή ἡλικία. Οἱ μοναστικές ἐντυπώσεις μου περιστρέφονται κυρίως στήν ζωή καί τούς λόγους εὐλαβῶν καί ἐναρέτων μοναχῶν καί Γερόντων πού συνάντησα ἤ ἄκουσα γι’ αὐτούς ἀπό ἀψευδή στόματα. Ἀπό νεαρή ἡλικία, ἠλεκτρισμένος ἀπό τούς βίους τῶν Ἁγίων, διατηροῦσα τήν ἐπιθυμία καί ἔτρεφα τήν ἐλπίδα νά συναντήσω κάποτε ἀνάλογες φυσιογνωμίες. Ἤθελα νά γνωρίσω ἀληθινούς ἐργάτες τῆς ἀρετῆς, πρακτικούς ἥρωες τῆς φιλοπονίας καί γνησίους φίλους τοῦ Θεοῦ, γεμάτους μέ ἀγάπη πρός τόν Θεό καί τόν πλησίον.

Δύο ὁλόκληρες χιλιετίες πέρασαν στήν ἱστορία τῆς Ἐκκλησίας μας, πού διεξάγεται μέ πεῖσμα ἡ σφοδρή πάλη ἀνάμεσα στό καλό καί τό κακό, τό ἀγαθό καί τό πονηρό. Οἱ ὀπαδοί τῶν δύο πλευρῶν συμπλέκονται ἀδιάκοπα. Ὅσο καί ἄν λιγοστεύουν οἱ ἐργάτες τῆς ἀρετῆς –τό «μικρόν ποίμνιον»¹ κατά τόν λόγο τοῦ Κυρίου μας– δέν παύουν νά τονίζουν τήν παρουσία τους σέ ὅλες τίς ἐποχές, ἀκόμα καί κάτω ἀπό σκληρές συνθῆκες. Καί αὐτό, γιατί ἔτσι πραγματοποιεῖται ἡ προφητεία τοῦ Κυρίου «καί πύλαι ᾍδου οὐ κατισχύσουσι τῆς Ἐκκλησίας καί τῆς ποίμνης τοῦ Χριστοῦ»² καί γιατί ὄντως «μείζων ὁ ἐν ἡμῖν ἤ ὁ ἐν τῷ κόσμῳ»³.

Ὁ μοναχισμός ξεκίνησε σχεδόν ἀπό τίς ἡμέρες τῶν ἁγίων Ἀποστόλων καί ἄρχισε νά ὀργανώνεται μετά τόν τρίτο αἰώνα στά μέρη τῆς Αἰγύπτου καί τῆς Παλαιστίνης. Τήν ἀρχική ἐρημητική ζωή ἀκολούθησε ἡ ὁμαδική, πρῶτα σέ λαῦρες ἡμικοινοβιακοῦ τύπου καί ὕστερα σέ καθαρά κοινοβιακό ρυθμό. Στούς Ταβεννησιῶτες τοῦ Μεγάλου Παχώμιου, κοντά στίς ἐκβολές τοῦ Νείλου, δόθηκε, κατά τήν παράδοση, μέ ἀποκάλυψη θείου Ἀγγέλου ὁ τύπος καί ἡ βάση τοῦ κοινοῦ πολιτεύματος. Τό βασικό χαρακτηριστικό αὐτοῦ τοῦ τύπου ἦταν μία μικρή παραλλαγή ἀπό τήν σωστή ἔννοια τοῦ Κοινοβίου, ὥστε νά ἀνταποκρίνεται στήν ὁρμή καί τόν θεῖο ζῆλο ὅσων ἤθελαν τότε νά ἀγωνιστοῦν, μία σχετική ἀνεξαρτησία ὡς πρός τήν ἔνταση τοῦ πνευματικοῦ ἀγώνα. Ἐπιτρεπόταν ἡ κατά βούληση δίαιτα, ἀγωνιστικότητα, φιλοπονία, ἀγρυπνία, προσευχή, διακονία καί ὅ,τι ἄλλο ἤθελε νά ἐπιλέξει ὁ καθένας.

Σχετικά σύντομα ἡ παράδοση αὐτή μεταφέρθηκε καί στήν Παλαιστίνη. Ἐκεῖ ὁ Μέγας Θεοδόσιος ἐφήρμοσε τόν καθαρό κοινοβιακό βίο καί γι’ αὐτό ὀνομάστηκε Κοινοβιάρχης. Κατά τήν περίοδο αὐτήν ἐξαπλώθηκε τό μοναστικό σύστημα σχεδόν σέ ὅλη τήν οἰκουμένη, ὅπου ἐπεκτεινόταν ἡ Ἐκκλησία. Κτίζονταν μονές, σκῆτες καί ἡσυχαστήρια, ὅπου μποροῦσαν νά καταφεύγουν οἱ ζηλωτές πιστοί καί νά ἐφαρμόζουν τίς εὐαγγελικές ἐντολές μέ τόν πόθο καί τόν ζῆλο τους. Ἔτσι ζοῦσαν μέ ἀφοσίωση καί εἶχαν ὡς ἀσχολία μόνο τά τοῦ Θεοῦ. Στά μέρη τῆς ἀνατολῆς δέν παρέμειναν οἱ μοναχοί γιά πολύ καιρό ἀπερίσπαστοι. Ἡ ἐξάπλωση τοῦ Ἰσλάμ ταλαιπώρησε πολύ τήν Χριστιανοσύνη.

Μέ τόν τρόπο αὐτόν ἄρχισε ἡ σταδιακή μετανάστευση πρός τήν περιοχή τοῦ Βυζαντίου καί ἡ ἀκμή τοῦ μοναχισμοῦ στόν Ὄλυμπο τῆς Βιθυνίας τῆς Μικρᾶς Ἀσίας. Στήν Κωνσταντινούπολη ἀναδείχθηκαν οἱ Στουδίτες, περίφημοι ζηλωτές τῆς Πατερικῆς παραδόσεως. Αὐτοί διαμόρφωσαν μέ λεπτομέρεια τήν ὑμνολογία μας ἀντλώντας τά πρότυπά τους ἀπό τήν περίφημη Λαύρα τῶν Ἁγιοσαββιτῶν. Ἀλλά καί ἐδῶ ἡ αἵρεση τῆς εἰκονομαχίας δέν ἐπέτρεψε τήν εἰρηνική ἐπίδοση στήν τόσο ὡραία προσπάθεια τῆς μοναστικῆς φιλοπονίας. Ἔτσι ἀναζητήθηκε νέος τόπος γιά τήν συνέχιση τῆς ἱερᾶς αὐτῆς παραδόσεως.

Τώρα ἀρχίζει τήν ἱστορία του ὁ ἱερώτατος Ἄθωνας, τό μετέπειτα –καί γιά πολλά χρόνια– ἀδιάσειστο προπύργιο τῆς εὐσεβείας καί ἀρετῆς, ὁ πνευματικός καί εὐώδης παράδεισος τῆς πανυπερευλογημένης Θεοτόκου, τῆς ὁποίας ἡ ἰδιαίτερη στοργή καί πρόνοια συνεχίζει νά ἐκδηλώνεται ἔμπρακτα.

Σκοπός μας δέν εἶναι νά γράψουμε γενική ἱστορία τοῦ μοναχισμοῦ καί γι’ αὐτό δέν λεπτολογοῦμε στήν μικρή μας διήγηση. Κάναμε τήν σκιώδη αὐτή ὑπόμνηση, γιατί θά ἀναφερθοῦμε στήν συνέχεια στούς Ἀθωνίτες ἀγωνιστές, τούς νομίμους συνεχιστές τῆς Πατερικῆς μας παραδόσεως.

Πραγματικά, εἶναι πολύ λυπηρό ὅτι, παρά τήν πλουσιότατη πνευματική προσφορά τοῦ ἀθωνικοῦ μοναχισμοῦ, πού ἐπιζεῖ καί ἀκμάζει ἀδιάκοπα περισσότερο ἀπό μία χιλιετία, δέν γράφτηκε κάτι ἀντάξιο τοῦ μεγαλείου του οὔτε κἄν τά ὀνόματα αὐτῶν πού πέρασαν καί πρόσφεραν τήν πλούσια αὐτήν κληρονομιά. Ἐμεῖς, ἀνίκανοι γι’ αὐτό καί ὄψιμοι στήν γενεά μας, δέν προφθάσαμε σχεδόν τίποτε ἀπό τόν τεράστιο πλοῦτο τοῦ νοητοῦ αὐτοῦ οὐρανοῦ. Πραγματικά, ὁ Ἄθως στάθηκε μόνιμα μεταξύ γῆς καί οὐρανοῦ, γιά νά συμφιλιώνει τό γένος τῶν ἀνθρώπων μέ τόν Θεό καί νά συγκρατεῖ συχνά τήν θεία δικαιοσύνη πού ἡ ἀνθρώπινη προδοσία προκαλεῖ.

Ἀπό τά πρῶτα χρόνια στήν ἰδιαίτερη πατρίδα μας, τό πρῶτο πού μάθαμε, ὡς πρός τήν μοναχική ζωή ἦταν τό Ἅγιον Ὄρος. Καί αὐτό, γιατί συνέπεσε καί ὁ ἡγούμενός μας, ὁ ὁσιώτατος μοναχός Βαρνάβας, καί ὁ πνευματικός τῆς Μονῆς μας, ὁ ἱερομόναχος Κυπριανός, νά εἶναι κατά τό παρελθόν τους Ἁγιορεῖτες. Αὐτοί πάντοτε μᾶς ἀνέφεραν ζωντανές εἰκόνες καί παραδείγματα ὁσίων Ἀθωνιτῶν μοναχῶν, πού οἱ ἴδιοι εἶδαν καί ἄκουσαν. Μᾶς μίλησαν γιά τόν Γέροντα Καλλίνικο τόν Ἡσυχαστή, τόν Γέροντα Γεράσιμο τόν Χίο, τόν παπα Γρηγόριο, τόν παπα Κοσμᾶ, τόν παπα Σάββα, τόν Ἱλαρίωνα καί γιά ἄλλους πολλούς. Ὅλοι αὐτοί ἦταν ἀνθρωποι γεμάτοι θεῖο ζῆλο, Χάρη, προορατικό πνεῦμα, φιλόπονοι, ἀληθινοί ἀγωνιστές, ἐσωστρεφεῖς, νηπτικοί.

Οἱ ζωντανές αὐτές διηγήσεις σέ συνδυασμό μέ τόν θερμό ζῆλο πού ὡς νέοι τότε διαθέταμε, μᾶς προκαλοῦσαν τέτοιες ἐξάρσεις πνευματικές, ὥστε μᾶς ἄναψαν τήν ἐπιθυμία νά ἐπισκεφθοῦμε καί ἐμεῖς τόν ἱερό αὐτόν τόπο. Σκεπτόμασταν πώς, καί ἄν δέν ἔχουμε τήν εὐλογία ἀπό τόν Θεό νά συναντήσουμε τέτοιους πατέρες, τουλάχιστον νά ἀσπαστοῦμε τά ἱερά τους λείψανα, νά δοῦμε μέ τά μάτια μας τά ἱερά τους καταγώγια καί ἀθλητήρια καί νά μάθουμε ἀπό τούς διαδόχους τους ὅσο τό δυνατόν περισσότερα γιά τόν θαυμάσιο καί ὑπερφυσικό βίο τους. Μέ τέτοια κίνητρα ξεκινήσαμε, καί Χάριτι Θεοῦ βρεθήκαμε στόν ἱερώτατο Ἄθωνα, ὅπου συναντήσαμε πολύ περισσότερα ἀπό τίς προσδοκίες καί τά ὄνειρά μας.

Νά διηγεῖται κάποιος βίους θαυμαστῶν ἀνδρῶν καί νά ἀναφέρεται σέ κατορθώματα καί ἀγῶνες τους δέν εἶναι οὔτε παράξενο οὔτε σπάνιο. Μακάρι πάντοτε νά γινόταν αὐτό, γιατί δίνει κάποια ἐλπίδα ἐπανορθώσεως καί θεραπείας στήν διαστροφή τῆς κοινωνίας, πού δυστυχῶς κατακλύζεται ἀπό πολλές ἀντιθέσεις. Κάποια παράφορη ἀγάπη κυριαρχεῖ στίς καρδιές τῶν ἀνθρώπων. Ὅλοι λίγο πολύ κάτι ἀγαποῦν, γιά κάτι ἐνδιαφέρονται, κάτι τούς ἀπασχολεῖ. Στήν ἀναζήτησή τους αὐτή ἱκανοποιοῦνται ἤ δυσανασχετοῦν. Κρίνοντας ὅμως τό σύνολο τῆς ζωῆς τους, δέν μένουν ἱκανοποιημένοι, γιατί τό μεγαλύτερο μέρος τοῦ χρόνου καί τῆς ἐνεργείας τους σπαταλήθηκε σέ θλιβερές ματαιότητες καί σκοπιμότητες. Πολλές φιλοσοφίες καί θεωρίες εἰπώθηκαν καί γράφτηκαν ἀπό τήν ἀρχή τῆς ἱστορίας, ἀλλά καμία βελτίωση δέν ἔγινε στήν σκληρή αὐτή πραγματικότητα.

Ὁ Γέροντας Ἰωσήφ μὲ τὴν συνοδία τοὺ καὶ ἂλλους Ἁγιορεῖτες μοναζούς στὴν Νέα Σκήτη

(φωτογραφία ἀπό τὸ λεύκωμα «ΑΘΩΣ ΟΥΡΑΝΟΣ ΚΑΙ ΓΗ» τοῦ μοναχοῦ Γαβριήλ) Φιλοθεΐτη

Οἱ ἄνθρωποι δέν συλλαμβάνουν εὔκολα τό νόημα τῆς ἀληθείας στόν τόπο τῆς ἐξορίας καί καταδίκης ὅπου βρίσκονται. Ἡ παλαιά ἐντολή τοῦ Δημιουργοῦ ἔμεινε μετά τό σφάλμα τῆς παραβάσεως ἀμετακίνητη. «Καί ἔταξεν ὁ Θεός τά Χερουβίμ καί τήν φλογίνην ρομφαίαν τήν στρεφομένην, φυλάσσειν τήν ὁδόν τοῦ ξύλου τῆς ζωῆς»⁴. Ἡ εἴσοδος στήν Ἐδέμ, στήν χαρά, τήν εὐτυχία καί τήν εἰρήνη, ἀπαγορεύτηκε γιά πάντα! Ἀντί γι’ αὐτήν ἔμεινε ἡ γῆ «ἀνατέλλουσα ἀκάνθας καί τριβόλους» καί ἴσχυσε τό «ἐν ἱδρῶτι τοῦ προσώπου σου φαγῇ τόν ἄρτον σου, ἕως τοῦ ἀποστρέψαι σε εἰς τήν γῆν, ἐξ ἧς ἐλήφθης»⁵.

Ἔπρεπε λοιπόν νά ἔρθει τό πλήρωμα τοῦ χρόνου, ὥστε τό νέο Εὐαγγέλιο νά ἀνατρέψει τήν παλαιά καταδίκη καί νά χαρίσει στούς ἀνθρώπους τήν εὐλογία, νά τούς προσφέρει τήν πραγματική εὐτυχία καί χαρά: «Εἰρήνην ἀφίημι ὑμῖν, εἰρήνην τήν ἐμήν δίδωμι ὑμῖν· οὐ καθώς ὁ κόσμος δίδωσιν ἐγώ δίδωμι ὑμῖν»⁶. Ἀπό τότε πού τό νέο Εὐαγγέλιο χάρισε τήν ἀγαθή ἀγγελία καί ἀνακάλυψαν οἱ ἄνθρωποι τό σωστό νόημα τῆς ζωῆς, τήν πραγματική εἰρήνη καί χαρά, πέρασαν πολλοί αἰῶνες. Ἔτσι συνεχίζεται ὡς σήμερα ἀπρόσκοπτα ἡ πορεία τῶν ἀνθρώπων πρός τήν πραγμάτωσή της. Πράγματι, «ὅσοι ἔλαβον αὐτόν, ἔδωκεν αὐτοῖς ἐξουσίαν τέκνα Θεοῦ γενέσθαι»⁷.

Ἀπό τούς ἀναρίθμητους αὐτούς ἥρωες, πού συνεχίζουν αὐτή τήν πορεία, θά ἀναφέρουμε ἕναν, κοντά στόν ὁποῖο μᾶς ἀξίωσε ἡ φιλανθρωπία τοῦ Θεοῦ νά ζήσουμε γιά ἀρκετό διάστημα. «Εἴδαμε καί ἀκούσαμε καί ψηλαφήσαμε»⁸ προσωπικά τήν πραγματική ζωή καί τίς σκέψεις αὐτοῦ τοῦ ἀνθρώπου, ὅσο φυσικά μᾶς στάθηκε δυνατόν.

Κύριο μέλημα τοῦ μακαρίου αὐτοῦ Γέροντος ἦταν ἡ τήρηση τῶν περιεκτικῶν ἐντολῶν. Ἀπό τήν μιά ἡ διπλή ἐντολή τῆς ἀγάπης πρός τόν Θεό καί τόν «πλησίον» «ἐξ ὅλης τῆς ψυχῆς καί καρδίας», καί ἀπό τήν ἄλλη ὁ σκληρός καί ἰσόβιος ἀγώνας μέ πολύμορφες δοκιμασίες γιά τήν ἐφαρμογή. Εἶναι ἀδύνατο νά μήν συναντήσει δυσχέρειες καθένας πού βαδίζει τήν στενή ὁδό τῆς ἀρετῆς⁹, γιά νά βγεῖ πέρα –ἤ μᾶλλον στόν οὐρανό– καθότι «διά πολλῶν θλίψεων δεῖ ἡμᾶς εἰσελθεῖν εἰς τήν ζωήν»¹⁰. Σέ ἐκείνους ὅμως πού σύμφωνα μέ τήν θεία πρόνοια ἑτοιμάζονται ἀπό τόν Θεό νά στηρίξουν ἄλλους καί κατά κάποιον τρόπο ἀνακαινίζουν ἤ ἀναζωπυρώνουν μία παραμελημένη κατάσταση, ὁ ἀγώνας εἶναι ἀσύγκριτα πιό σκληρός, τραχύς καί πολλές φορές ἀδυσώπητος. Αὐτό δέν εἶναι δύσκολο νά διαπιστωθεῖ καί ἀπό τούς βίους τῶν μεγάλων Πατέρων καί θεμελιωτῶν τῆς μοναχικῆς ζωῆς, πού ἀνάλογα μέ τόν βαθμό τῆς ἀποστολῆς τους ἀντιμετώπιζαν καί τήν ὁρμή τῶν ἰδιαιτέρων πειρασμῶν. Στήν ροή τῆς ζωῆς τά πράγματα ἀλλάζουν πολλές φορές ἀπό τήν φύση τους, ἀνάλογα μέ τίς