Εκτενής Κατήχηση της Ορθόδοξης Εκκλησίας

By Άγιος Φιλάρετος Μητροπολίτης Μόσχας

Ο άγιος Φιλάρετος, μητροπολίτης Μόσχας (1782-1867) είναι σχεδόν άγνωστος στους Έλληνες ορθοδόξους. Από θεολόγους που μελέτησαν τα έργα του χαρακτηρίστηκε ως εφάμιλλος των μεγάλων ιεραρχών και διδασκάλων της Ορθοδοξίας και ισότιμος των Τριών Ιεραρχών. Ήταν τέλειος και ανεπανάληπτος ερμηνευτής των θείων Γραφών. Ειδικά με την συγγραφή της "Κατηχήσεώς" του εκπλήρωσε τον πόθο του να διαφωτίσει τους πιστούς στα βασικά θέματα πίστεως και το πέτυχε. Αυτό φαίνεται και από την τεράστια απήχηση που βρήκε η "Κατήχηση", η οποία εκδόθηκε σε εκατομμύρια αντίτυπα και καθιερώθηκε ως το κύριο εγχειρίδιο της ορθοδόξου πίστεως στις Θεολογικές Ακαδημίες της Ρωσίας.

Προβλέπουμε ότι θα προκύψει μεγάλη πνευματική ωφέλεια από την ανάγνωση αυτού του βιβλίου στους σημερινούς Νεοέλληνες, που συχνά διαπιστώνουμε με πολλή λύπη ότι παραμένουν ουσιαστικά ακατήχητοι. Από τις επικοινωνίες μας με πολλούς λαϊκούς αδελφούς μας στον κόσμο βλέπουμε ότι βασικά πράγματα της ορθοδόξου πίστεώς μας είτε αγνοούνται είτε δεν κατανοούνται σωστά.

(Από την παρουσίαση στο οπισθόφυλλο του βιβλίου)

• Language: Ελληνικά
• Publisher: Pemptousia
• Release date: Dec 30, 2014
• ISBN: 9786185314286

Book preview

Πρόλογος

Ὁ ἅγιος Φιλάρετος, μητροπολίτης Μόσχας (1782-1867), ἀπὸ τοὺς σημαντικότερους ἀρχιερεῖς τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ρωσίας, ὁ χαρακτηριζόμενος ὡς νέος Χρυσόστομος, εἶναι σχεδὸν ἄγνωστος στοὺς Ἕλληνες ὀρθοδόξους. Ὁ πολυγραφότατος, ὁ ὀξύνους, ὁ ἐμβριθὴς στὴν πατερικὴ θεολογία καὶ εἰδικὰ στοὺς Ἕλληνες Πατέρες ὡς βαθὺς γνώστης τῆς ἑλληνικῆς γλώσσας, ἀποτελεῖ σημεῖο ἀναφορᾶς γιὰ τοὺς Ρώσους ὀρθοδόξους.

Ἴσως δὲν ὑπῆρξε κάποιος ἀντάξιος διδάσκαλος καὶ θεολόγος τοῦ ἁγίου Φιλαρέτου στὴν ζωὴ τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ρωσίας. Ἀπὸ θεολόγους ποὺ μελέτησαν τὰ ἔργα του χαρακτηρίστηκε ὡς ἐφάμιλλος τῶν μεγάλων ἱεραρχῶν καὶ διδασκάλων τῆς Ὀρθοδοξίας καὶ ἰσότιμος τῶν Τριῶν Ἱεραρχῶν. Ἦταν τέλειος καὶ ἀνεπανάληπτος ἑρμηνευτὴς τῶν θείων Γραφῶν. Εἰδικὰ μὲ τὴν συγγραφὴ τῆς Κατηχήσεώς του ἐκπλήρωσε τὸν πόθο του νὰ διαφωτίσει τοὺς πιστοὺς στὰ βασικὰ θέματα πίστεως· καὶ τὸ πέτυχε. Αὐτὸ φαίνεται καὶ ἀπὸ τὴν τεράστια ἀπήχηση ποὺ βρῆκε ἡ Κατήχηση, ἡ ὁποία ἐκδόθηκε σὲ ἑκατομμύρια ἀντίτυπα καὶ καθιερώθηκε ὡς τὸ κύριο ἐγχειρίδιο τῆς ὀρθοδόξου πίστεως στὶς Θεολογικὲς Ἀκαδημίες τῆς Ρωσίας.

Μὲ πολλὴ χαρὰ δεχθήκαμε τὴν πρόταση τοῦ ἀγαπητοῦ μας ἀρχιμανδρίτου Ζαχαρία τῆς Ἱερᾶς Μονῆς Τιμίου Προδρόμου Ἔσσεξ νὰ προβοῦμε στὴν ἔκδοση τῆς Κατηχήσεως τοῦ ἁγίου Φιλαρέτου στὰ ἑλληνικὰ μὲ μετάφραση τῆς κυρίας Μελίνας Σπαντιδάκη, τοὺς ὁποίους εὐχαριστοῦμε θερμῶς. Προβλέπουμε ὅτι θὰ προκύψει μεγάλη πνευματικὴ ὠφέλεια ἀπὸ τὴν ἀνάγνωση αὐτοῦ τοῦ βιβλίου στοὺς σημερινοὺς Νεοέλληνες, ποὺ συχνὰ διαπιστώνουμε μὲ πολλὴ λύπη ὅτι παραμένουν οὐσιαστικὰ ἀκατήχητοι. Ἀπὸ τὶς ἐπικοινωνίες μας μὲ πολλοὺς λαϊκοὺς ἀδελφούς μας στὸν κόσμο βλέπουμε ὅτι βασικὰ πράγματα τῆς ὀρθοδόξου πίστεώς μας εἴτε ἀγνοοῦνται εἴτε δὲν κατανοοῦνται σωστά.

Εὐχόμεθα ἡ ἀνάγνωση τῆς Κατηχήσεως, ποὺ ἔχει γραφτεῖ μὲ μορφὴ ἐρωταποκρίσεων καὶ καθίσταται πολὺ εὔκολη καὶ εὔπεπτη στὸν ἀναγνώστη, νὰ ἀποβεῖ ὠφέλιμη ὄχι μόνο γιὰ θεολόγους, ἀλλὰ γιὰ κάθε πιστό, ποὺ ἀναζητεῖ πνευματικὲς ἀναβάσεις ἐν τῇ καρδίᾳ αὐτοῦ, γιατὶ ἡ πνευματικὴ γνώση πρέπει νὰ γίνει κτῆμα κάθε βαπτισμένου ὀρθοδόξου χριστιανοῦ.

Ὁ Καθηγούμενος τῆς Ἱερᾶς

Μεγίστης Μονῆς Βατοπαιδίου

Εἰσαγωγὴ

Ὁ Βίος τοῦ Ἁγίου Φιλαρέτου Μητροπολίτη Μόσχας

Ὁ Βασίλειος Ντροζντώβ, ποὺ ἀργότερα πῆρε τὸ ὄνομα Φιλάρετος, γεννήθηκε στὶς 26 Δεκεμβρίου 1782 στὴν πόλη Κόλομνα, ποὺ βρίσκεται περίπου 45 χιλιόμετρα μακριὰ ἀπὸ τὴν Μόσχα. Ὁ πατέρας του Μιχαὴλ ἦταν διάκονος καὶ ἡ οἰκογένειά του ἦταν ἀρκετὰ φτωχή. Ἀνατράφηκε κοντὰ στὸν παπποὺ καὶ τὴν γιαγιά του καὶ ἀγαποῦσε νὰ πηγαίνει μαζί τους στὶς ἀκολουθίες, τὶς ὁποῖες παρακολουθοῦσε προσεκτικὰ μέχρι τὸ τέλος. Μάλιστα λυπόταν ὅταν τελείωναν.

Στὸ διάστημα 1791-1800 παρακολούθησε μαθήματα στὸ τοπικὸ ἱεροδιδασκαλεῖο καὶ 17 χρονῶν εἰσάγεται στὴν ἱερατικὴ σχολὴ τῆς Ἁγίας Τριάδας, ποὺ ἱδρύθηκε ἀπὸ τὸ μοναστήρι τοῦ Ἁγίου Σεργίου. Διακρίθηκε τόσο γιὰ τὸν χαρακτήρα του, ὅσο καὶ γιὰ τὴν πρόοδό του.

Τὸ 1803 διορίσθηκε καθηγητὴς τῆς Ἑλληνικῆς καὶ Ἑβραϊκῆς γλώσσας, καθὼς καὶ τῆς ρητορικῆς, στὴν σχολὴ ἀπ’ ὅπου ἀποφοίτησε. Ὅταν ἄρχισε νὰ κηρύττει, ὁ Μητροπολίτης Μόσχας Πλάτων, ποὺ διέκρινε τὶς ἀρετὲς καὶ ἱκανότητες τοῦ νέου, ἐνθουσιασμένος σχολίασε: «ἐγὼ γράφω σὰν ἄνθρωπος, ἐκεῖνος γράφει σὰν ἄγγελος» καὶ τοῦ ἔδωσε τὸν ἐπίτιμο τίτλο τοῦ Ἱεροκήρυκα τῆς Μονῆς τῆς Ἁγίας Τριάδας. Τὸ 1808, παρουσία τοῦ Μητροπολίτη, στὴν ἴδια μονὴ ἔγινε ἡ κουρά του σὲ μοναχό, παρ’ ὅλο ποὺ δὲν ἦταν ἀκόμη 30 χρονῶν. Ἔλαβε τὸ ὄνομα τοῦ ἁγίου Φιλαρέτου τοῦ Ἐλεήμονα (ἑορτάζεται τὴν 1η Δεκεμβρίου, ἡμερομηνία τῆς εἰρηνικῆς ἐκδημίας του).

Τὸ 1809 ἦρθε ἐντολὴ ἀπὸ τὴν Ἱερὰ Σύνοδο νὰ σταλεῖ ὁ μοναχὸς Φιλάρετος στὸ μοναστήρι τοῦ Ἁγίου Ἀλεξάνδρου Νέφσκυ στὴν Ἁγία Πετρούπολη. Ἔτσι σὲ ἡλικία 27 ἐτῶν ἀρχίζει ἡ δημόσια δράση του.

Τὸ 1812 γίνεται Πρύτανης τῆς Ἐκκλησιαστικῆς Ἀκαδημίας τῆς Ἁγίας Πετρούπολης, μὲ ἰσχυρὴ ἐπιρροὴ στὴν Ἐπιτροπὴ γιὰ τὶς μεταρρυθμίσεις στὴν ἐκπαίδευση τῶν ἐκκλησιαστικῶν σχολῶν. Ἔπαιξε καθοριστικὸ ρόλο στὶς ἀποφάσεις ποὺ ἀφοροῦσαν τὴν Ἐκκλησία τῆς Ρωσίας. Τὸ 1816 ξεκίνησε ἡ ἐργασία μετάφρασης τῆς Βίβλου ἀπὸ τὰ ἑλληνικὰ στὰ ρωσικά, στὴν ὁποία συνέβαλε καὶ ὁ ἴδιος μεταφράζοντας κάποια βιβλία τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης καὶ τὸ Εὐαγγέλιο τοῦ ἁγίου Ἰωάννη, ἀλλὰ καὶ διορθώνοντας τὴν μετάφραση ἄλλων βιβλίων. Τὸν ἴδιο περίπου καιρὸ ἔγραψε τὰ «Σχόλια στὸ Βιβλίο τῆς Γενέσεως», τὴν «Ἱστορία τῆς Βίβλου» καὶ ἀργότερα περὶ τὸ 1823 τὴν «Κατήχηση», ποὺ ἀποτέλεσε ἐγχειρίδιο διδασκαλίας τῆς ὀρθόδοξης πίστης σὲ ὁλόκληρη τὴν Ρωσία.

Τὸ 1817 ὁ ἅγιος Φιλάρετος γίνεται ἐπίσκοπος καὶ τὸ 1821 Ἀρχιεπίσκοπος Μόσχας. Μὲ τὴν μεγάλη του σύνεση συνέβαλε στὴν ἀποφυγὴ ἀναταραχῶν κατὰ τὴν διαδοχὴ τοῦ θρόνου, μετὰ τὸν θάνατο τοῦ Ἀλεξάνδρου Α´, ὁ ὁποῖος τοῦ εἶχε ἐμπιστευθεῖ τὴν διαχείριση τῆς διαθήκης του.

Τὸ 1826 γίνεται Μητροπολίτης Μόσχας (ὁ τίτλος τοῦ Πατριάρχη εἶχε τότε καταργηθεῖ) καὶ μεταφέρεται στὴν Ἁγία Πετρούπολη γιὰ νὰ παρευρίσκεται στὴν Ἱερὰ Σύνοδο. Κατάφερε νὰ ἀνακτήσει κάποιο μέρος τοῦ κύρους καὶ τῆς ἀνεξαρτησίας τῆς Ἐκκλησίας ἀπὸ τὸ κράτος. Χειροτόνησε πολλοὺς ἐπισκόπους καὶ ἱερεῖς, δίνοντας ὁδηγίες γιὰ τὴν τέλεση τοῦ λειτουργήματός τους. Μὲ τὴν βαθιὰ θεολογική του γνώση συνέβαλε στὴν ἐπίλυση πολλῶν θρησκευτικῶν ζητημάτων. Ὅμως οἱ προτάσεις του προκάλεσαν τὴν ἀντίδραση καὶ τὸν φθόνο ζηλωτῶν καὶ φανατικῶν. Ἀντὶ νὰ ἀντιδικεῖ, προτίμησε νὰ παραιτηθεῖ ἀπὸ τὸ ἀξίωμα τοῦ Μητροπολίτη καὶ ἐπιστρέφει τὸ 1841 στὴν Μόσχα, ὡς ἐπίσκοπος, ὅπου καὶ ἔζησε μέχρι τὸ τέλος τῆς ζωῆς του. Συνεχίζει ὅμως νὰ καθοδηγεῖ τὴν Ἐκκλησία μὲ τὸν λόγο του.

Ὁ ἴδιος ἔγραψε πολλὲς ὁμιλίες καὶ βιβλία ποὺ παρουσιάζουν τὴν διδασκαλία τῆς Ὀρθόδοξης Ἐκκλησίας μὲ τρόπο ἁπλὸ καὶ κατανοητό. Σχολιάζει τὶς Γραφὲς ἀκολουθώντας τοὺς Ἕλληνες Πατέρες, τοὺς ὁποίους εἶχε μελετήσει σὲ βάθος. Ἰδιαίτερα ἐπηρεάστηκε ἀπὸ τὸν ἅγιο Χρυσόστομο, γι’ αὐτὸ καὶ ὅταν ἀκόμη ζοῦσε τὸν ἀποκαλοῦσαν «νέο Χρυσόστομο». Βοήθησε στὴν ἐπιστροφὴ πολλῶν στὴν ὀρθόδοξη πίστη. Γνώριζε ἐπίσης πολὺ καλὰ τὴν ἱστορία τῆς Ἐκκλησίας. Ἔγραψε ἐξαιρετικὲς πραγματεῖες γιὰ τὴν ἀπόσχιση τῆς Δύσης ἀπὸ τὴν μία καθολικὴ καὶ ἀποστολικὴ Ἐκκλησία.

Τὸ 1862 τὸ ἔργο τῆς μετάφρασης τῆς Βίβλου ποὺ εἶχε διακοπεῖ ἀπὸ τὴν κυβέρνηση τὸ 1817, κυρίως λόγῳ τῆς χρήσης τῆς καθομιλουμένης ρωσικῆς γλώσσας, συνεχίστηκε. Ἐκδόθηκε ἡ Καινὴ Διαθήκη τὴν ὁποία εἶχε ἀρχίσει νὰ μεταφράζει 50 χρόνια πρὶν καὶ συνεχίστηκε ἡ μετάφραση τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης ἀπὸ τὴν Ἀκαδημία τῆς Ἁγίας Τριάδας, κάτω ἀπὸ τὴν ἐπίβλεψή του. Ὑποστήριξε ἐπίσης τὸ ἔργο τῆς μετάφρασης τῶν Ἑλλήνων Πατέρων, ποὺ συνέβαλε στὴν πνευματικὴ ἀναγέννηση τῆς Ρωσίας.

Ἀλλὰ δὲν ἦταν λιγότερη ἡ φροντίδα του καὶ γιὰ τὶς πρακτικὲς ἀνάγκες τῶν συνανθρώπων του, γιὰ τὶς ὁποῖες προσέφερε ὅλους τοὺς οἰκονομικούς του πόρους. Μερίμνησε γιὰ τὴν ἀνέγερση μεγάλου οἰκοτροφείου γιὰ ὀρφανὰ καὶ παιδιὰ φτωχῶν οἰκογενειῶν. Ἐπίσης ἴδρυσε τὴν Σκήτη τῆς Γεσθημανῆ κοντὰ στὴν μονὴ τῆς Ἁγίας Τριάδας, στὴν ὁποία καὶ ὁ ἴδιος συχνὰ περνοῦσε μερικὲς μέρες σὲ ἡσυχία καὶ προσευχή.

Τὸν Αὔγουστο τοῦ 1867 γιορτάστηκαν, μὲ μεγάλη ἐπισημότητα καὶ ἀντιπροσώπους ἀπ’ ὅλο τὸν κόσμο, τὰ 50 χρόνια ἀπὸ τότε ποὺ ἔγινε ἐπίσκοπος. Ἕναν μήνα ἀργότερα, στὶς 17 Σεπτεμβρίου, εἶδε τὸν πατέρα του σὲ ὄνειρο νὰ τὸν προειδοποιεῖ νὰ θυμᾶται τὴν 19η ἡμέρα. Ἀποφάσισε νὰ ἑτοιμάζεται καὶ νὰ κοινωνεῖ στὶς 19 κάθε μήνα. Δύο μέρες πρὶν τὴν ἐκδημία του, σὲ ἡλικία 85 χρονῶν καὶ γεμάτος ὑγεία, εἶχε πεῖ ὅτι οἱ ἡλικιωμένοι αἰσθάνονται πάντοτε πιὸ ζωηροὶ καὶ ἀνάλαφροι πρὶν τὸ τέλος τους. Τὴν Κυριακὴ 19 Νοεμβρίου τῆς ἴδιας χρονιᾶς τέλεσε τὴν Θεία Λειτουργία στὸ παρεκκλήσι τῆς Μόσχας μὲ μάτια, ποὺ ὅπως ἀνέφεραν αὐτόπτες μάρτυρες, ἔλαμπαν καὶ ἦταν διαρκῶς δακρυσμένα. Στὴν συνέχεια δέχτηκε ἐπισκέπτες καὶ περίπου στὶς 11 π.μ. ἐπέστρεψε στὸ διαμέρισμά του, λέγοντας πὼς θὰ καλέσει ἐκεῖνος ὅταν εἶναι ὥρα νὰ γευματίσει. Ἐπειδὴ δὲν καλοῦσε, τὸν ἀναζήτησαν καὶ τὸν βρῆκαν στὸ γραφεῖο του, ἀνήμπορο ἀκόμη καὶ νὰ μιλήσει. Λίγη ὥρα ἀργότερα ἀναπαύθηκε εἰρηνικὰ ἐν Κυρίῳ.

Κατετάγη στὸ Ἁγιολόγιο τῆς Ὀρθόδοξης Ἐκκλησίας ἀπὸ τὸ Πατριαρχεῖο Μόσχας καὶ πάσης Ρωσίας τὸ 1994. Ἡ μνήμη του ἑορτάζεται τὴν ἡμέρα τῆς κοίμησής του στὶς 19 Νοεμβρίου.

Ἱστορικὰ στοιχεῖα γιὰ τὴν Κατήχηση

Ἡ Κατήχηση γράφτηκε περίπου τὸ 1823. Τὴν ἴδια χρονιὰ ὁ ἅγιος Φιλάρετος βραβεύτηκε γιὰ τὴν ὑπηρεσία του στὴν Ἐκκλησία καὶ γιὰ τὴν συμβολή του στὸν πνευματικὸ διαφωτισμὸ (κυρίως μὲ τὴν σύνθεση τῆς Κατήχησης). Ὡστόσο δημιουργήθηκαν καὶ ἔντονες ἀντιδράσεις, ἐπειδὴ οἱ παραπομπὲς ποὺ χρησιμοποιοῦσε ἦταν γραμμένες στὰ ρωσικά. Ὑποχωρώντας, ἀναγκάστηκε νὰ τὶς συμπεριλάβει στὰ σλαβονικά. Τὸ 1827 ἐκδόθηκε σὲ δύο μορφές, ἡ κανονικὴ ποὺ ὀνομάστηκε Ἐκτενὴς καὶ μία πιὸ Σύντομη. Τὸ 1830 ἐγκρίθηκε ἀπὸ τὴν Ἱερὰ Σύνοδο γιὰ χρήση στὰ σχολεῖα ὁλόκληρης τῆς Ρωσίας. Ἀπὸ τότε ἀποτέλεσε βασικὸ κείμενο διδασκαλίας τῆς ὀρθόδοξης πίστης στὴν Ρωσία, ἐκδόθηκε σὲ ἑκατομμύρια ἀντίτυπα καὶ μέχρι σήμερα διδάσκεται στὶς θεολογικὲς σχολές. Κάποτε μάλιστα ζητεῖται ἀπὸ τοὺς φοιτητὲς νὰ τὴν ἀποστηθίσουν.

Μεταφράστηκε ἐπίσημα σὲ διάφορες γλῶσσες. Στὰ Ἀγγλικὰ μεταφράστηκε τὸ 1845 καὶ συμπεριλήφθηκε στὸ βιβλίο τοῦ R. W. Blackmore¹. Ἔκτοτε χρησιμοποιήθηκε σὲ ἀρκετὲς θεολογικὲς σχολὲς τῆς Ἀμερικῆς. Στὰ ἑλληνικὰ μεταφράστηκε τὸ 1848, στὴν Ὀδησσό, μὲ τὸν τίτλο: «Χριστιανικὴ κατ’ ἔκτασιν κατήχησις τῆς Ὀρϑοδόξου, Καϑολικῆς καὶ Ἀνατολικῆς Ἐκκλησίας» καὶ στὰ γερμανικὰ τὸ 1850. Ἡ παροῦσα μετάφραση βασίζεται κυρίως στὴν Ἐπανέκδοση τῆς Ἐκτενοῦς Κατηχήσεως τῆς Ὀρθόδοξης Καθολικῆς Ἀνατολικῆς Ἐκκλησίας, Σύνθεση Ἁγίου Φιλαρέτου (Ντροζντώβ) Μητροπολίτου Μόσχας, ἀπὸ τὴν Ἁγία Τριάδα τῆς Λαύρας τοῦ Ἁγίου Σεργίου, στὰ ρωσικὰ τὸ 2003.

Ἡ κατὰ τὸ δυνατὸν καλύτερη κατανόηση τῆς Ὀρθόδοξης διδασκαλίας ἦταν κύριο μέλημα τοῦ ἁγίου Φιλαρέτου. Ὁ ἴδιος εἶπε: «στὸν Χριστιανισμὸ δὲν ἐπιτρέπεται κανένας νὰ μένει τελείως στὴν ἀμάθεια καὶ τὴν ἄγνοια. Δὲν ἀποκάλεσε ὁ Κύριος τὸν Ἑαυτό του δάσκαλο καὶ τοὺς ἀκολούθους Του μαθητές; Ἀκόμη πρὶν οἱ χριστιανοὶ ὀνομαστοῦν χριστιανοί, ὀνομάζονταν ἀπὸ τὸν πρῶτο μέχρι τὸν τελευταῖο, μαθητές. Εἶναι αὐτὸς ἕνας κενὸς τίτλος χωρὶς σημασία; Γιατί ἔστειλε ὁ Κύριος τοὺς ἀποστόλους στὸν κόσμο; Πάνω ἀπ’ ὅλα γιὰ νὰ διδάξουν ὅλους τοὺς ἀνθρώπους: Πηγαίνετε νὰ κηρύξετε σὲ ὅλα τὰ ἔθνη, βαπτίζοντάς τους στὸ ὄνομα τοῦ Πατρὸς καὶ τοῦ Υἱοῦ καὶ τοῦ Ἁγίου Πνεύματος (πορευθέντες μαθητεύσατε πάντα τὰ ἔθνη, βαπτίζοντες αὐτοὺς εἰς τὸ ὄνομα τοῦ Πατρὸς καὶ τοῦ Υἱοῦ καὶ τοῦ Ἁγίου Πνεύματος)»². Ἔχοντας βαθιὰ αἴσθηση αὐτοῦ τοῦ ρόλου, ἔγραψε τὴν Κατήχηση γιὰ νὰ ἐξηγήσει τὰ δόγματα τῆς Ὀρθόδοξης Πίστης μὲ σύντομα, ἁπλά, σαφῆ καὶ ἀκριβῆ λόγια, ὥστε νὰ τὰ καταλαβαίνουν ὅλοι. Γιὰ τὸν λόγο αὐτὸ κάποτε χρησιμοποιεῖ εὔστοχα καὶ πειστικὰ παραδείγματα ἀκόμη καὶ ἀπὸ τὸν φυσικὸ κόσμο, ποὺ εἶναι προσιτὸς στὴν ἀνθρώπινη κατανόηση. Ἀλλὰ πάντοτε στηρίζεται σὲ κατάλληλα χωρία ἀπὸ τὶς Ἁγίες Γραφὲς καὶ τοὺς Ἕλληνες Πατέρες, ποὺ ἐννοεῖ βαθιὰ μὲ τὴν ἐξαιρετικὴ θεολογική του γνώση καὶ διεισδυτικὴ ἀντίληψη. Παρουσιάζει ἀποκαλυπτικὰ σημεῖα μὲ ἁπλότητα, μὲ μιὰ λογικὴ ἀλληλουχία ποὺ ὑποβοηθεῖ τὸν διδασκόμενο νὰ μάθει. Ἡ σύνθεση τῆς Κατήχησης βασίζεται, ὅπως ὁ ἴδιος ἀναφέρει, στοὺς λόγους τοῦ ἀποστόλου Παύλου, ὅτι στὴν βάση τῆς ζωῆς τοῦ χριστιανοῦ πρέπει νὰ βρίσκονται ἡ πίστη, ἡ ἐλπίδα, καὶ ἡ ἀγάπη. «Θὰ μείνουν τελικὰ γιὰ πάντα αὐτὰ τὰ τρία: ἡ πίστη, ἡ ἐλπίδα καὶ ἡ ἀγάπη» (Α´ Κορ. 13,13)³. «Συνεπῶς, ὁ χριστιανὸς χρειάζεται διδασκαλία γιὰ τὴν πίστη στὸν Θεὸ καὶ στὰ Μυστήρια ποὺ Αὐτὸς ἀποκαλύπτει. Χρειάζεται ἐπίσης διδασκαλία γιὰ τὴν ἐλπίδα στὸν Θεὸ καὶ γιὰ τοὺς τρόπους ἑδραίωσης σ’ αὐτήν. Χρειάζεται ἀκόμη διδασκαλία γιὰ τὴν ἀγάπη πρὸς τὸν Θεὸ καὶ γιὰ ὅλα ὅσα μᾶς ἐντέλλεται νὰ ἀγαποῦμε»⁴. Σφραγίζει τὴν διδασκαλία ποὺ παρουσίασε μὲ τὴν προτροπὴ γιὰ προφύλαξη μὲ τοὺς λόγους τοῦ Κυρίου μας Ἰησοῦ Χριστοῦ:

«Ὅταν κάνετε ὅλα ὅσα σᾶς προστάζει ὁ Θεός, νὰ λέτε: ἀνάξιοι δούλοι εἴμαστε καὶ ἁπλὰ κάναμε αὐτὸ ποὺ ὀφείλαμε νὰ κάνουμε» (Λουκ. 17,10)⁵.

Ὁ ἅγιος Φιλάρετος ἀναφέρει σχετικὰ μὲ τὴν ἀνάγνωση τῆς Ἁγίας Γραφῆς ὅτι: «εἶναι ἀπαραίτητο νὰ τὴν διαβάζουμε μὲ εὐλάβεια, ὡς λόγο τοῦ Θεοῦ καὶ μὲ προσευχή, ὥστε νὰ τὴν κατανοήσουμε σωστά. Ὀφείλουμε νὰ τὴν διαβάζουμε μὲ γνήσια πρόθεση γιὰ τὴν ἐκμάθηση τῆς πίστης καὶ γιὰ προτροπὴ πρὸς ἀγαθοεργία. Πρέπει ἀκόμη νὰ τὴν δεχτοῦμε καὶ νὰ τὴν κατανοήσουμε σύμφωνα μὲ τὴν ἑρμηνεία τῆς Ὀρθόδοξης Ἐκκλησίας καὶ τῶν Ἁγίων Πατέρων»⁶. Ἀλλὰ μὲ τὸν ἴδιο τρόπο πρέπει νὰ διαβάζεται καὶ ὁ λόγος τοῦ ἴδιου τοῦ ἁγίου Φιλαρέτου ποὺ εἶναι ἐμπνευσμένος καὶ γεμάτος ἀπὸ τὴν Ἁγία Γραφή. Καὶ νὰ τὸν λαμβάνουμε ὄχι ὡς λόγο ἀνθρώπου ἀλλὰ ὡς λόγο Θεοῦ ποὺ «ἐκδηλώνεται μὲ ἔργα σ’ αὐτοὺς ποὺ πιστεύουν» (Βλ. Α´ Θεσσ. 2,13)⁷.

Οἱ λόγοι τῶν ἀποστόλων, τῶν προφητῶν καὶ ὅλων τῶν ἁγίων εἶναι λόγοι ποὺ γεννήθηκαν στὴν καρδιὰ ἀνθρώπων ποὺ μπῆκαν στὴν παρουσία τοῦ Θεοῦ καὶ μίλησαν μὲ τὸν Θεό, πρόσωπο μὲ Πρόσωπο. Καὶ ὅταν ἐπιστρέφουν ἀπὸ αὐτὴν τὴν ζωντανὴ παρουσία τοῦ Θεοῦ, ὅπως λέει ὁ Γέροντας Σωφρόνιος, βρίσκουν μέσα στὴν καρδιά τους ἕτοιμους λόγους, τοὺς ὁποίους μεταδίδουν στοὺς ἀδελφούς τους. Οἱ λόγοι αὐτοὶ μεταδίδουν χάρη, πληροφοροῦν τὶς καρδιὲς αὐτῶν ποὺ τοὺς ἀκοῦνε καὶ ἐργάζονται τὴν ἀνακαίνιση τῶν ἀνθρώπων. Εἶναι ἡ γλώσσα τοῦ Θεοῦ, μὲ τὴν ὁποία Ἐκεῖνος μιλάει στὸν ἄνθρωπο καὶ εἶναι ὠφέλιμο νὰ τοὺς διαβάζουμε, γιατί τότε μαθαίνουμε μὲ ποιά γλώσσα καὶ ἐμεῖς νὰ μιλᾶμε στὸν Θεό.

Ὅταν διαβάζουμε αὐτοὺς τοὺς λόγους γιὰ νὰ μάθουμε τὴν γλώσσα τοῦ Θεοῦ τότε καὶ ἡ προσευχὴ παίρνει φτερά. Ἂν δὲν ἐκριζωθεῖ ὁ νόμος τῆς ἁμαρτίας ἀπὸ μέσα μας, ἂν δὲν θεμελιωθεῖ ὁ νόμος τοῦ Πνεύματος καὶ δὲν ἐγκαθιδρυθεῖ ἐκεῖ ἡ ζωντανὴ παρουσία καὶ αἴσθηση τοῦ Θεοῦ, δὲν μποροῦμε νὰ ἔχουμε πηγαία καὶ σταθερὴ τὴν ἔμπνευση. Οἱ λόγοι τῶν Ἁγίων Γραφῶν καὶ οἱ λόγοι τῶν ἁγίων ποὺ ἐμπνεύστηκαν ἀπὸ τὸ Ἅγιο Πνεῦμα, μᾶς βοηθοῦν ἰδιαίτερα νὰ ἀναζωπυρώνουμε συνέχεια αὐτὴν τὴν αἴσθηση τοῦ Θεοῦ μέσα στὴν καρδιά μας. Ἐπειδὴ εἶναι λόγοι ποὺ προῆλθαν ἀπὸ τὴν προσωπικὴ συνάντηση μὲ τὸν Θεό, ἔχουν τὴν ἐνέργεια τοῦ Προσώπου τοῦ Θεοῦ, ἡ ὁποία μεταδίδεται καὶ σ’ ἐμᾶς. Ὅπως γιὰ νὰ ἐπιζήσουμε πρέπει συνεχῶς νὰ τρεφόμαστε σωματικά, ἔτσι πρέπει νὰ τρεφόμαστε καὶ πνευματικά, μὲ τὸν πνευματικὸ ἄρτο. Αὐτὸς εἶναι ὁ λόγος τοῦ Θεοῦ, ποὺ μᾶς δίνεται ἀπὸ τὶς Ἁγίες Γραφές, ἀπὸ τοὺς ἁγίους Πατέρες καὶ ἀπὸ τὸ Ἅγιο Πνεῦμα κατ’ εὐθείαν στὴν καρδιά μας. Εἶναι ὁ ἄρτος τῆς ζωῆς, ποὺ θὰ στηρίξει τὴν καρδιά μας γιὰ νὰ μπορέσει νὰ σταθεῖ στὴν παρουσία τοῦ Θεοῦ καὶ νὰ μετάσχει καὶ τοῦ Ἄρτου τῆς ζωῆς ποὺ κατεβαίνει ἀπὸ τὸν οὐρανό, ποὺ εἶναι τὸ Σῶμα καὶ τὸ Αἷμα τοῦ Κυρίου Ἰησοῦ. Χρειαζόμαστε συνεχῶς τὸν πνευματικὸ ἄρτο τοῦ λόγου τοῦ Θεοῦ γιὰ νὰ στηριχθοῦμε καὶ νὰ φυλάξουμε τὴν διαθήκη τῆς ἀγάπης ποὺ συνάψαμε μαζί Του στὰ Μυστήριά Του.

Ἀλλὰ γιὰ νὰ μποροῦμε νὰ συλλαμβάνουμε τὸν λόγο τοῦ Θεοῦ καὶ ἐμεῖς κατ’ εὐθείαν ἀπὸ Αὐτόν, πρέπει ἡ καρδιά μας πάντοτε νὰ εἶναι πεπληρωμένη ἀπὸ τὸ πνεῦμα τῆς μετανοίας. Τὸ χάρισμα τῆς μετανοίας εἶναι τὸ εἰσαγωγικὸ χάρισμα (μᾶς εἰσάγει μέσα στὴν Ἐκκλησία), ἀλλὰ καὶ τὸ τελειωτικὸ χάρισμα. Γι’ αὐτὸ καὶ τὸ Εὐαγγέλιο ἀρχίζει καὶ τελειώνει μὲ τὸ κήρυγμα τῆς μετανοίας. Ὅσο αὐξάνεται τὸ χάρισμα τῆς μετανοίας, τόσο πλουτίζει πνευματικὰ ὁ ἄνθρωπος μὲ τὰ χαρίσματα τοῦ Θεοῦ. Ἑπομένως γιὰ νὰ μπορέσει ὁ ἄνθρωπος νὰ συλλάβει τὸν λόγο τοῦ Θεοῦ, νὰ μάθει τὴν γλώσσα Του, ὥστε νὰ μπορεῖ νὰ μιλᾶ στὸν Θεὸ πρόσωπο μὲ Πρόσωπο, πρέπει νὰ ἔχει καρδιὰ πυρωμένη ἀπὸ τὸ πνεῦμα τῆς μετανοίας. Τότε, ὅπως λέει ὁ Γέροντας Σωφρόνιος, μαζεύεται ὅλο τὸ εἶναι τοῦ ἀνθρώπου ἐκεῖ σὰν ἕνας κόμπος. Καὶ σὰν ἕνας σφιχτὸς κόμπος μέσα στὴν καρδιά, ὁ ἄνθρωπος μπορεῖ νὰ στραφεῖ ὁλοκληρωτικὰ στὸν Θεὸ καὶ νὰ Τοῦ μιλήσει μὲ ὅλο του τὸ εἶναι. Αὐτὴ εἶναι ἡ κατάσταση ποὺ ἀνταποκρίνεται καὶ ἐκπληρώνει τὶς δύο μεγάλες ἐντολές, τὴν βάση τῆς χριστιανικῆς ζωῆς. Δὲν μποροῦμε νὰ ἀγαπήσουμε τὸν Θεὸ μὲ ὅλη μας τὴν καρδιὰ καὶ μὲ ὅλο μας τὸ εἶναι, ἂν ἡ καρδιά μας δὲν εἶναι πυρωμένη ἀπὸ τὸ πῦρ τῆς μετανοίας ποὺ ἔφερε στὴν γῆ ὁ Χριστὸς καὶ ποὺ ποθοῦσε νὰ ἀνάψει στὶς καρδιὲς ὅλων τῶν ἀνθρώπων. Ἂν ὁ ἄνθρωπος δὲν εἶναι συντετριμμένος καὶ ἂν δὲν εἶναι πυρωμένος στὴν καρδιά του ἀπὸ τὸ πνεῦμα τῆς μετανοίας, δὲν μπορεῖ νὰ συνδεθεῖ μὲ τὸν Θεό, τὸν Πατέρα τῶν οἰκτιρμῶν καὶ Θεὸ πάσης παρακλήσεως καὶ ἔτσι νὰ δεχτεῖ τὴν ἄφθαρτη παρηγοριά Του στὴν καρδιὰ καὶ νὰ ἀνακαινισθεῖ. Ἡ φύση τοῦ Θεοῦ τῶν χριστιανῶν εἶναι Παράκλητος. Βεβαίως εὔκολα καὶ ἀνεμπόδιστα συνδεόμαστε μὲ τὸν Παράκλητο ὅταν Τὸν πλησιάζουμε μὲ συντετριμμένη καρδιά. Ἐπειδὴ Ἐκεῖνος εἶναι Παράκλητος, ὅταν ἐμεῖς εἴμαστε συντετριμμένοι, τότε ἑνωνόμαστε μαζί Του ἁρμονικά. Γι’ αὐτὸ ὁ Θεὸς δὲν περιφρονεῖ ποτὲ καρδία συντετριμμένη καὶ τεταπεινωμένη. Ὁ Ἴδιος λέει ὅτι δὲν ἦρθε στὴν γῆ γιὰ τοὺς καλῶς ἔχοντας, γι’ αὐτοὺς