Το Στοίχημα της Αναγέννησης: Το μέλλον της Ελλάδας σε έναν μεταβαλλόμενο κόσμο

By Ιωάννης Μήτσιος

Η κρίση που βιώνει η χώρα μας τείνει να μετατραπεί από οικονομική και πολιτική σε κρίση επιβίωσης για τη χώρα και το μέλλον της. Ένας παλιός κόσμος πεθαίνει, κυοφορείται ένας καινούριος και η γέννα είναι ακόμα μακριά… Για την Ελλάδα στην παρούσα συγκυρία του μνημονίου, της τρόικας και της πτώσης του ηθικού ενός ολόκληρου λαού χειρότερα δεν μπορούσε να συμβεί. Η οικονομική κρίση και η εξαθλίωση του ελληνικού λαού μπορεί να προκαλέσει αποσταθεροποίηση στο εσωτερικό μέτωπο αλλά και εθνική κρίση… Σ' αυτό το πλαίσιο που κινείται λοιπόν η χώρα και η κοινωνία μας, μέσα από την παρούσα συγγραφική παρουσία ευελπιστούμε να δώσουμε ερεθίσματα σε όσους χαράσσουν την οικονομική, εξωτερική και εσωτερική πολιτική και παράλληλα το παρόν πόνημα να αποτελέσει ένα μικρό λιθαράκι για το αύριο του τόπου μας που ποτέ δε θα είναι το ίδιο με το πρόσφατο παρελθόν αλλά ούτε και ίσως με το επώδυνο παρόν.
Ο δρόμος για την αναγέννηση θα είναι μακρύς, δύσκολος και ανηφορικός. Δυστυχώς, η αναγέννηση θα περάσει μέσα από τα ερείπια του γκρεμισμένου και σαθρού παλαιού συστήματος που γνωρίζαμε μέχρι τώρα. Οι Έλληνες έχουμε αντέξει χιλιάδες χρόνια δε δικαιούμαστε να αποτύχουμε τώρα. Σύντομα μια νέα γενιά θα πρέπει να αναλάβει τις τύχες της χώρας και του Έθνους που θα οδηγήσει τον τόπο στην ανασύνταξη, ανασυγκρότησή του και στην αναγέννησή του, μέσα από θυσίες, δάκρυα και αίμα. Το στοίχημα πρέπει να κερδηθεί…

• Language: Ελληνικά
• Publisher: Ioannis Mitsios
• Release date: Jul 12, 2019
• ISBN: 9788834155486

Book preview

Μήτσιου

Παρουσιάσεις του βιβλίου

Παρουσίαση βιβλίου Γρεβενά 2018 (1)

Παρουσίαση βιβλίου Γρεβενά 2018 (2)

Παρουσίαση βιβλίου Γρεβενά 2013

Παρουσίαση βιβλίου Πάτρα (5/2/2019)

Παρουσίαση βιβλίου Αλεξανδρούπολη

Παρουσίαση βιβλίου Κομοτηνή - Καβάλα (1)

Παρουσίαση βιβλίου Κομοτηνή - Καβάλα (2)

Παρουσίαση βιβλίου Κομοτηνή - Καβάλα (3)

Παρουσίαση βιβλίου Κομοτηνή - Καβάλα (3)

Παρουσίαση βιβλίου Ξάνθη

Πρόλογος στη δεύτερη έκδοση

«Εάν αποσυνθέσεις την Ελλάδα,

Στο τέλος θα δεις να σου απομένουν

μια ελιά, ένα αμπέλι κι ένα καράβι.

Που σημαίνει: με άλλα τόσα την ξαναφτιάχνεις».

Οδυσσέας Ελύτης

Από την πρώτη έκδοση του παρόντος βιβλίου το 2012 έχουν περάσει πέντε χρόνια, κατά τη διάρκεια των οποίων σημαντικές εξελίξεις συνέβησαν τόσο στην Ελλάδα, την Ευρώπη αλλά κυρίως στη Μέση Ανατολή. Τα γεγονότα αυτά των τελευταίων χρόνων είναι ικανά να επηρεάσουν σε μεγάλο βαθμό και βάθος χρόνου τις εξελίξεις σε όλο τον πλανήτη.

Η παρούσα έκδοση που κρατάτε στα χέρια σας, συμπληρωμένη και βελτιωμένη της αρχικής, έρχεται να προσθέσει ιδέες και προτάσεις στην αναζήτηση, διεξόδου και προοπτικής για την αναγέννηση της Ελλάδας, την πορεία της στον 21ο αιώνα αλλά και στις αλλαγές που θα δούμε και θα βιώσουμε στο εγγύς μέλλον.

Νέες πολιτικές αναδύονται, νέα στρατόπεδα και συμμαχίες δημιουργούνται αλλά και νέες σοβαρές προκλήσεις προκύπτουν για την ειρήνη, την ευημερία και την ασφάλεια των λαών. Η γεωπολιτική, με τη γεωοικονομία και τη «γεωθρησκεία», συναντώνται και παίρνουν μέρος σε έναν ανελέητο ανταγωνισμό για την παγκόσμια κυριαρχία μέσω του ελέγχου των πηγών ενέργειας και των διαδρομών τους σε στεριά και θάλασσα. Στο παρελθόν τέτοιες οριακές καταστάσεις έδωσαν δύο παγκοσμίους πολέμους ενώ η παρακμή του δυτικού κόσμου ευνοεί τις πολεμικές συγκρούσεις και κανείς δεν μπορεί να αποκλείσει κάτι τέτοιο στο μέλλον.

Για την Ελλάδα τα τελευταία χρόνια και ειδικά το 2015 αποδείχθηκαν κομβικά για το μέλλον της χώρας αλλά και για το τέλος των ψευδαισθήσεων. Η συγκυβέρνηση Σαμαρά – Βενιζέλου προκάλεσε στην αρχή ένα σοκ ανάμεσα στους ψηφοφόρους και τα στελέχη των δύο κομμάτων, επιβλήθηκε όμως στη συνέχεια από τις Βρυξέλλες, το ΔΝΤ και τη Γερμανία για την υλοποίηση μνημονίων και δανείων της χώρας με διττό σκοπό, αφενός την σταθερότητα του ευρωσυστήματος και αφετέρου την αποφυγή μελλοντικών αντίστοιχων κρίσεων από άλλες χώρες στην ΕΕ. Το σχέδιο πέτυχε σε μεγάλο βαθμό αλλά το πολιτικό σύστημα, που είχε δημιουργηθεί και αναπτύχθηκε σε από τα δύο κόμματα εξουσίας ΠΑΣΟΚ και ΝΔ από το 1974 και εντεύθεν, δεν μπόρεσε να αντέξει και να περάσει στην κοινωνία και στους ψηφοφόρους των κομμάτων τις αλλαγές και τις μεταρρυθμίσεις που απαιτούνταν. Μ΄άλλα λόγια απέφυγαν την αυτοκτονία μεν εξουδετερώθηκαν δε από τον ΣΥΡΙΖΑ που οι πολίτες έβλεπαν ως ανερχόμενη δύναμη, ίσως και τη μοναδική ελπίδα. Εξάλλου το σύνθημα του ΣΥΡΙΖΑ στις εκλογές του Ιανουαρίου του 2015, «Η ελπίδα έρχεται», ήταν αρκετό να δώσει μια γεύση ελπίδας, ανάσας και ίσως προσδοκιών ότι κάτι θα μπορούσε να αλλάξει δραματικά.

Φευ, όμως το 2015 η ελπίδα «πέθανε» και έκλεισε με δραματικό τρόπο κάθε δυνατότητα αλλαγής/ απαλλαγής από τα μνημόνια αλλά προέκυψε και η απόλυτη αμφισβήτηση της πολιτικής, των κομμάτων και των πολιτικών. Και το ερώτημα παραμένει: αφού η Ελλάδα δοκίμασε όλους τους πιθανούς συνδυασμούς κυβερνητικών συνεργασιών τι απέμεινε; Μετά τους ΣΥΡΙΖΑΝΕΛ τι; Νέες εκλογές, οικουμενική; Ποιες άλλες συμμαχίες λοιπόν ή νέες δυνάμεις θα δώσουν ελπίδα και προοπτική; Η χώρα το 2015 πέρασε μέσα από τις συμπληγάδες των capital controls, τους εκβιασμούς από την Ευρώπη, την παρέμβαση και την αμερικανική επιρροή στο ΣΥΡΙΖΑ, την προχειρότητα και τις αλληλοσυγκρουώμενες πολιτικές των υπουργών του ΣΥΡΙΖΑ και των ΑΝΕΛ, ένα δημοψήφισμα που δεν μπόρεσε να αντέξει ούτε η Ευρώπη αλλά ούτε και να διαχειριστεί η κυβέρνηση, τη διάσπαση της αριστεράς και έκλεισε με τις εκλογές του Σεπτεμβρίου 2015 με την οριακή νίκη και τη συγκυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ–ΑΝΕΛ.

Οι αποφάσεις που πέρασε η ελληνική βουλή το καλοκαίρι του 2015 μετά τις σκληρές διαπραγματεύσεις και την άνευ όρων παράδοση του Αλέξη Τσίπρα είναι ωρολογιακές βόμβες για την μελλοντική συνοχή και την ανάπτυξη της χώρας τα επόμενα χρόνια (αν φυσικά δεν προκύψουν γεωπολιτικές αλλά και εσωτερικές πολιτικές εξελίξεις) που θα τα ανατρέψουν defacto.

Η μαζική κατάθλιψη, του ελληνικού λαού και η πλήρης εφαρμογή του δόγματος του ΣΟΚ, με την εξουδετέρωση κάθε ίχνους αντανακλαστικού αντίδρασης παγίωσε την άποψη ότι δεν υπάρχει εναλλακτική (there is no alternative TINA), που επεβλήθη τόσο από τους θεσμούς αλλά και την πολιτική και επιχειρηματική ελίτ της χώρας, για τη διατήρηση των εκατέρωθεν συμφερόντων τους, θυσίασε έναν ολόκληρο λαό και μια μελλοντική γενιά στη φτώχεια, εξαθλίωση, ύφεση, οικονομική ομηρία αλλά και μείωση της εθνικής κυριαρχίας του.

Η παραπάνω κατάσταση της χώρας σε συνδυασμό με γεωπολιτικές εξελίξεις τόσο στην Ευρώπη (Brexit, Γερμανία, Ισπανία, Ιταλική οικονομία, Ουκρανία, προσφυγικό, Βαλκάνια, ευρωσκεπτικισμός, κλπ) αλλά και τις νέες συμμαχίες που διαμορφώνονται στη Μέση Ανατολή, ενόψει ενδεχόμενης περιφερειακής σύγκρουσης (Συρία, αγωγοί ανατολικής Μεσογείου, Κύπρος, Αίγυπτος, το μέλλον της Τουρκίας, Ιράν, Σαουδική Αραβία, Ισραήλ κλπ) μπορεί να οδηγήσουν την Ελλάδα σε απρόβλεπτες εξελίξεις και πρωτοφανή γεγονότα. Μέσα από τις εξελίξεις που έρχονται η Ελλάδα θα αντιμετωπίσει μεγάλες προκλήσεις που θα αποτελέσουν εφαλτήριο στην αναγέννησή της, μέσα από την ανάδειξη νέων πολιτικών δυνάμεων που θα προκύψουν από τις στάχτες και την κατάρρευση του «τελειωμένου» μεταπολιτευτικού πολιτικού συστήματος, των νέων διεθνών συμμαχιών που θα διαμορφωθούν, μαζί με την απονομή δικαιοσύνης των υπευθύνων πολιτικών, επιχειρηματιών, δικαστικών και όλων εκείνων που έφεραν τη χώρα και το λαό της στην κατάσταση αυτή. Η Ελλάδα προορίζεται να ζήσει και θα ζήσει.

Εισαγωγή στην A’ έκδοση (2012)

Το παρόν βιβλίο δεν αποτελεί πολιτικό μανιφέστο. Φιλοδοξεί να συμβάλει στον γενικότερο προβληματισμό της ελληνικής κοινωνίας για την επόμενη μέρα μετά την πρωτοφανή κρίση που έπληξε τη χώρα και τον λαό της, τη χειρότερη μετά τη λήξη του Εμφυλίου Πολέμου το 1949. Φτώχεια, πείνα, εξαθλίωση, ανεργία, αυτοκτονίες, αβεβαιότητα, εθνική κατάθλιψη είναι μερικά από τα επακόλουθα της οικονομικής κρίσης που κατά βάση είναι πολιτική. Η χώρα μας και το ελληνικό έθνος βρίσκονται αντιμέτωποι όμως και με έναν μεγαλύτερο εχθρό που απειλεί την εθνική μας επιβίωση και το μέλλον μας. Πολλές χώρες υπέστησαν οικονομικές κρίσεις, φτώχεια, επέλαση των δανειστών λ.χ. η Αργεντινή, οι χώρες της Λατινικής Αμερικής, η Ισλανδία, η Πορτογαλία, η Ουγγαρία, η Ρουμανία κ.λ.π., καμμία όμως από αυτές δεν ήρθε αντιμέτωπη με τον ενδεχόμενο εθνικό της ακρωτηριασμό. Η Ελλάδα γεωπολιτικά είναι τυχερή και άτυχη συνάμα. Τυχερή διότι βρίσκεται στο σημείο που συναντιούνται τρεις ήπειροι, διασταυρώνονται ενεργειακοί και εμπορικοί δρόμοι και έως τώρα αποτελούσε έναν πόλο σταθερότητας στην ΝΑ Ευρώπη και την Μεσόγειο. Άτυχη διότι αυτό που αποτελεί το δυνατό σου σημείο είναι ταυτόχρονα και το αδύνατό σου και η Ελλάδα με την κρίση κινδυνεύει να απωλέσει τα γεωπολιτικά της πλεονεκτήματα.

Η κρίση, τα μνημόνια, οι δανειστές, η διαμάχη μεταξύ ΔΝΤ και Ε.Ε. ανοίγουν τον δρόμο και τις ορέξεις όλων εκείνων που επιβουλεύονται την εθνική μας ανεξαρτησία. Ο συνδυασμός στο εσωτερικό μιας απίστευτα οδυνηρής οικονομικής κρίσης μαζί με τις εχθρικές κινήσεις γειτονικών κρατών δημιουργούν ασφυκτικό πλαίσιο για την προστασία και εδαφική ακεραιότητα της χώρας. Όταν ο πρώην πρωθυπουργός, Γιώργος Παπανδρέου από το Καστελόριζο μιλούσε για απώλεια εθνικής κυριαρχίας, λόγω δανείων και προσφυγής σε δανεισμό από το εξωτερικό οι περισσότεροι νομίζαμε ότι είχε να κάνει με τα περιθώρια διαπραγμάτευσής μας στα δάνεια, αποπληρωμές και ότι μας επιβάλλεται ως φόρος, έκτακτη εισφορά (χαράτσι) κ.λ.π. για να συνεχίζουμε να λειτουργούμε. Τώρα ερχόμαστε να αντιμετωπίσουμε υπαρκτούς κινδύνους στην εθνική μας κυριαρχία. Ο πρόσφατος μεγαλοϊδεατισμός των Αλβανών, η ανακίνηση του Σκοπιανού και η σταθερή τουρκική επιθετική πολιτική στη Θράκη και η διείσδυση της στα Βαλκάνια συνθέτουν ένα εφιαλτικό σενάριο για το μέλλον. Η Ελλάδα έχοντας ένα κατακερματισμένο εσωτερικό μέτωπο πρέπει να αντιμετωπίσει επιτυχώς τις ευρύτερες γεωπολιτικές εξελίξεις που χρειάζονται αντοχές, ισχύ και πυγμή. Στο εσωτερικό μέτωπο η χώρα έχει ενάμισο εκατομμύριο ανέργους, μετανάστευση 550.000 Ελλήνων σε άλλες χώρες τα τελευταία χρόνια (η πλειοψηφία νέων ταλαντούχων Ελλήνων με ανώτατη μόρφωση, διδακτορικά και μεταπτυχιακά και πτυχία ξένων γλωσσών) και τη διάθεση 9 στους 10 υπόλοιπους Έλληνες για µετανάστευση.¹ Έχει έντονο δηµογραφικό πρόβληµα µε την µείωση των γεννήσεων και την γήρανση του πληθυσµού (µε το νέο φορολογικό που είναι κατ΄ εντολήν των δανειστών µας φτιαγµένο οι έχοντες παιδιά είναι σαν να έχουν τεκµήριο διαβίωσης, λες και τα παιδιά είναι αυτοκίνητα) σε συνδυασµό πάντα µε την de facto αλλοίωση του πληθυσµού που επετεύχθη έντεχνα, οργανωµένα και µε την ανοχή του πολιτικού συστήµατος τα τελευταία δεκαπέντε χρόνια. Μια µατιά να ρίξει κανείς στο ποσοστό των Ελλήνων και των αλλοδαπών στα σχολεία µπορεί εύκολα να διακρίνει που πάει η Ελλάδα που ξέραµε, στο µέλλον, όταν κάθε σχολείο έχει 20–50% αλλοδαπών µαθητών. Άξιον απορίας όµως είναι η λυσσαλέα αντίδραση του ΠΑΣΟΚ και της ΔΗΜΑΡ, στην αντισυνταγµατικότητα του νόµου Ραγκούση (απόφαση του Συµβουλίου της Επικρατείας), περί αποκτήσεως της ελληνικής ιθαγένειας παιδιών µεταναστών και αλλοδαπών µετά από πέντε χρόνια παραµονής στη χώρα. Έφθασαν σε σηµείο να απειλήσουν την κυβερνητική συνοχή για χάρη των αλλοδαπών την ώρα που µε το µνηµόνιο, τις πράξεις νοµοθετικού περιεχοµένου και τα άλλα µέτρα δεν συνέβη κάτι αντίστοιχο. Παράλληλα µε την αποδυνάµωση των κύριων πυλώνων της ραχοκοκαλιάς ενός κράτους (Ένοπλες Δυνάµεις - Δικαιοσύνη - Παιδεία) και ένα εσωτερικό πολιτικό σύστηµα «σµπαραλιασµένο» από την διαφθορά και τη διαπλοκή, πως µπορούµε να έχουµε µέλλον;

Η διαχείριση της λίστας Λαγκάρντ απέδειξε περίτρανα τη χρεωκοπία του µεταπολιτευτικού µας συστήµατος και την επιβεβαίωση ότι το πρόβληµα της χώρας είναι πρωτίστως πολιτικό. Απέδειξε τη γύµνια και το πολιτικό έλλειµµα στελεχών και πρωταγωνιστών της πολιτικής µας ζωής που στάθηκαν κατώτεροι των περιστάσεων, πλην όµως ικανοί να υπονοµεύσουν και να οδηγήσουν στα τάρταρα την παρούσα και την επόµενη γενιά.

Οι νόµοι περί ευθύνης υπουργών και η ασυλία των πολιτικών εξέθρεψε την αλαζονεία τους και την αίσθηση παντοδυναµίας. Το κλείσιµο της Βουλής τον Ιούνιο του 2007 και οι βουλευτικές εκλογές του φθινοπώρου του 2009, σε συνδυασµό µε τις δυο απανωτές βουλευτικές εκλογές του 2012 φαίνεται ότι λειτούργησαν ως οχήµατα παραγραφής αδικηµάτων. Τα δυο µεγάλα κόµµατα µε τους κορυφαίους συνταγµατολόγους τους φαίνεται ότι δηµιούργησαν ένα πολιτικό σύστηµα «κοµµένο και ραµµένο στα µέτρα τους» που έδενε τα χέρια της Δικαιοσύνης και παραχωρούσε πλήρη ασυδοσία στο πολιτικό στελεχιακό δυναµικό.

Στο εξωτερικό µέτωπο και στις ευρύτερες απειλές, αρχίζει και διαφαίνεται πλέον ότι η Ελλάδα δυσκολεύεται να αντέξει µελλοντικές πιέσεις. Κυρίως όµως όταν τα συµφέροντα των γειτόνων ταυτίζονται µε τα συµφέροντα Μεγάλων Δυνάµεων. Ο αλβανικός εθνικισµός έχει κάνει την επανεµφάνισή του εδώ και πολλά χρόνια. Το θέµα των Τσάµηδων, η ελληνική µειονότητα της Βορείου Ηπείρου και η άρνηση συνεργασίας για την ΑΟΖ και οι λεκτικές αντιδράσεις της Αλβανίας για γεωτρήσεις στο Ιόνιο είναι µερικά πρόσφατα παραδείγµατα. Οι Σκοπιανοί παραµένουν αµετακίνητοι και εκβιάζουν µε την ανοχή των Μεγάλων Δυνάµεων για να εισέλθουν στο ΝΑΤΟ και αργότερα στην Ε.Ε. και η Τουρκία περιµένει εναγωνίως να ανοίξουν οι Ελεύθερες Οικονοµικές Ζώνες, (ΕΟΖ) για να πραγµατοποιήσει το όνειρό της για Κοσοβοποίηση της Θράκης. Στην ΝΑ Μεσόγειο, αρνείται την ύπαρξη ΑΟΖ και επιδιώκει την µοιρασιά του φυσικού πλούτου. Ακόµη χειρότερα, να υπενθυµίσουµε και το σάλο που ξέσπασε όταν αποκαλύφθηκε από τον υπουργό Ναυτιλίας ότι χαµηλόβαθµο στέλεχος της τρόικα, πρότεινε την εγκατάλειψη µικρών νησιών από τους κατοίκους τους και την πρόταση της Κοµισιόν για ενδεχόµενη κατάργηση της στρατιωτικής θητείας, µε δηµιουργία επαγγελµατικού στρατού, σε έκθεσή της, το Δεκέµβριο του 2012.

Σ΄ αυτό το πλαίσιο που κινείται λοιπόν η χώρα και η κοινωνία µας, µέσα από την παρούσα συγγραφική παρουσία, ευελπιστούµε να δώσουµε ερεθίσµατα σε όσους χαράσσουν την οικονοµική, εξωτερική και εσωτερική πολιτική και παράλληλα το παρόν πόνηµα να αποτελέσει ένα µικρό λιθαράκι για το αύριο του τόπου µας που ποτέ δεν θα είναι το ίδιο µε το πρόσφατο παρελθόν αλλά ούτε και ίσως µε το επώδυνο παρόν.

Η έκδοση που κρατάτε στα χέρια σας αποτελεί συγγραφική δουλειά της τελευταίας δεκαετίας και καλύπτει µια ευρεία θεµατολογία διεθνών, πολιτικών, οικονοµικών, γεωπολιτικών και θρησκευτικών αναζητήσεων και ερµηνειών στα γεγονότα που επηρεάζουν λίγο πολύ όλους µας.

Σε µια εποχή σύγχυσης και αβεβαιότητας προσπαθούµε να φωτίσουµε µε τον τρόπο µας τις καταστάσεις έτσι ώστε να συµβάλλουµε στην αναγέννηση της χώρας και της κοινωνίας. Και όπως λέει και ο ποιητής:

«Εκεί κατά την εσχατιά του ορίζοντος, το σκότος να ελαττούται και να διακρίνεται αµυδρά….η νέα αυγή, η γλυκειά περί µέλλοντος ελπίς»

Γρηγόριος Ξενόπουλος

---

1 Ελένη Μπότα, «9 στους 10 Έλληνες θέλουν να µεταναστεύσουν», εφηµερίδα 6 Μέρες, 29/11/2012 σ. 15

Πρόλογος στην A΄ έκδοση (Σεπτέμβριος 2012)

Τις µέρες που γράφονται τούτες οι γραµµές η Ελλάδα βρίσκεται µε το ένα πόδι στο «γκρεµό» και θαρρείς ότι όλοι περιµένουµε το µοιραίο να έρθει και ξορκίζουµε το κακό µε την ενδόµυχη σκέψη µας ότι κάτι θα γίνει την τελευταία στιγµή, και θα τα καταφέρουµε. Θα τα καταφέρουµε άραγε και πως θα βγούµε από το σηµερινό αδιέξοδο;

Αυτό είναι συνεχώς το ερώτηµα του κόσµου, οι φοβίες των πολιτικών και οι αβεβαιότητες των αγορών και του ευρωοικοδοµήµατος.

Η κρίση που βιώνει η χώρα, τείνει να µετατραπεί από οικονοµική και πολιτική σε κρίση επιβίωσης για την ίδια τη χώρα, τον τόπο και το µέλλον της. Ένας παλιός κόσµος πεθαίνει, κυοφορείται ένας καινούριος και η γέννα είναι ακόµα µακριά. Το τέλος της µεταπολίτευσης είναι εδώ. Η γενιά του πολυτεχνείου, η επιλογή του Καραµανλή να µπούµε στην τότε ΕΟΚ, η «αλλαγή» του Ανδρέα Παπανδρέου, ο «εκσυγχρονισµός» του Κώστα Σηµίτη, η «επανίδρυση» του κράτους από τον Κώστα Καραµανλή τον νεότερο, η άτακτη προσφυγή µας στο ΔΝΤ και στην τρόικα από τον Γιώργο Παπανδρέου και η αυλαία µε την κυβέρνηση Σαµαρά-Βενιζέλου και Κουβέλη κλείνουν τον κύκλο της µεταπολίτευσης. Στη ζωή, στην ιστορία και στην πολιτική όλα κρίνονται συνήθως εκ του αποτελέσµατος. Και δυστυχώς αποδεικνύεται σήµερα µε τον πλέον επώδυνο και συνάµα βίαιο τρόπο ότι το µοντέλο της κοµµατοκρατίας, η γενιά του Πολυτεχνείου και η υπονόµευση αξιών «έφτιαξαν» µεν οικονοµικά µια γενιά, θυσίασαν δε το µέλλον των παιδιών της. Το πολιτικό σύστηµα που κλείνει τον κύκλο του µε αποτυχία, οργή και πάταγο βασίστηκε στον δανεισµό, την ατιµωρησία, τη φιλαυτία και τον ατοµισµό λαού και κρατούντων, τον άκρατο ρουσφετολογικό του χαρακτήρα και την υπονόµευση των πυλώνων της δηµοκρατίας.

Βέβαια αν το δει κάποιος µέσα από ένα ιστορικό πρίσµα, τα σαράντα σχεδόν χρόνια σταθερού και δηµοκρατικού βίου µε ειρήνη, ηρεµία, βελτίωση του βιοτικού επιπέδου και προόδου της Ελλάδας ίσως αποδείχθηκαν πολλά για µια χώρα που έχει ιστορία µόλις 190 χρόνων ανεξάρτητου βίου που γεωγραφικά ολοκληρώθηκε σε πέντε φάσεις. Με τη συνθήκη του Λονδίνου το 1830 γίναµε ανεξάρτητο κράτος υπό ξένη κηδεµονία των Μεγάλων Δυνάµεων, µε τα σύνορα από Λαµία και κάτω, µε την Πελοπόννησο και τα νησιά των Κυκλάδων. Το 1864 ενσωµατώνονται στον εθνικό κορµό τα Ιόνια νησιά, µε τους Βαλκανικούς του 1912-1913 µεγάλο µέρος της Βόρειας Ελλάδας, η Ήπειρος, η Κρήτη και τα νησιά του Βορείου Αιγαίου, το 1920 η δυτική Θράκη και µόλις το 1948 και τα Δωδεκάνησα. Όλα αυτά επετεύχθησαν µε πολύ αίµα και θυσίες υπέρτερες των σηµερινών.

Στην εξέλιξη όµως της σύγχρονης ιστορίας µας, όλα τα παραπάνω ήταν πάντα σε συνάρτηση µε τις ευρύτερες γεωπολιτικές αλλαγές, τo status quo της περιοχής και τον συσχετισµό των Μεγάλων Δυνάµεών της. Τίποτα, σχεδόν δεν έχει γίνει στην περιοχή µας που να µην είναι αποτέλεσµα συγκρούσεων σε διεθνές επίπεδο και µεγάλων ανακατατάξεων. Η Ελλάδα βρίσκεται σε µια πολύβουη γειτονιά του παγκόσµιου πλανήτη που παρήγαγε ιστορία, πολιτισµό, θρησκείες και µεγάλα οικονοµικά συµφέροντα από αρχαιοτάτων χρόνων. Οι ηµεροµηνίες ορόσηµο για την εξέλιξη του ελληνικού κράτους που αναφέραµε πιο πάνω είχαν την αναφορά τους κυρίως στον 19ο αιώνα και στην παγκόσµια πολιτική της Μεγ. Βρεταννίας. Ενώ στον 20ο αιώνα η ανάδειξη των ΗΠΑ ως πλανητικής δύναµης µετά το Β’ Παγκόσµιο Πόλεµο επηρέασε καταλυτικά και τη θέση της χώρας στο διεθνές στερέωµα, κατά το ρηθέν πάντα του Κων/νου Καραµανλή «Ανήκοµεν εις την Δύσην».

Η σταθερότητα λοιπόν, αυτή των τελευταίων εξήντα ετών σε ευρωπαϊκό κυρίως αλλά και σε διεθνές επίπεδο λειτούργησε για τη χώρα µας ως ασπίδα προστασίας και ως εργαλείο ασυλίας για το πολιτικό σύστηµα που δεν κατάφερε ή δεν θέλησε να την αξιοποιήσει κατάλληλα για το µέλλον της πατρίδας και των γενιών, παρά µόνο τη χρησιµοποίησε για την επικυριαρχία του σε αγαστή συνεργασία, αθέµιτη πολλές φορές, µε την εκάστοτε κυρίαρχη οµάδα ή οµάδες της ελίτ της χώρας. Δυστυχώς δεν αξιοποιήσαµε ως χώρα τις οικονοµικές ευκαιρίες και δυνατότητες που µας δόθηκαν παράλληλα µε την πολιτική σταθερότητα, όπως τα Μεσογειακά Ολοκληρωµένα Προγράµµατα (ΜΟΠ), τα πακέτα Ντελόρ, Γ’ ΚΠΣ, ΕΣΠΑ κ.λ.π. Έργα έγιναν, η χώρα άλλαξε αλλά δεν άλλαξαν οι δοµές και δεν έγιναν οι θεσµικές µεταρρυθµίσεις που αν πραγµατοποιούντο, όλο αυτό που αποκαλείται σύστηµα θα έπρεπε να αυτοκτονήσει µιας και δεν θα είχε περιθώρια πλουτισµού και ρόλων. Απεναντίας λεηλατήθηκαν πολλοί πόροι της χώρας και σήµερα ένα ΑΕΠ 300 δις ευρώ (προ κρίσης) βρίσκεται κατατεθειµένο σε τράπεζες του εξωτερικού, όσο σχεδόν το χρέος της Ελλάδας.

Και τώρα που οι δυνάµεις της ιστορίας ξύπνησαν πάλι, µας βρήκαν απροετοίµαστους εµάς και την Ευρώπη. Η παγκόσµια οικονοµική κρίση και η κατάρρευση των τραπεζών στις ΗΠΑ ξεγύµνωσαν την Ενωµένη Ευρώπη και κυρίως τα µέλη της Ευρωζώνης. Η Ελλάδα αποδείχθηκε ο πιο αδύναµος κρίκος µε ένα πολιτικό σύστηµα κουρασµένο, µε ηγεσίες και πολιτικό κεφάλαιο ξεπερασµένα από τις εξελίξεις.

Η απουσία εµπνευσµένης ηγεσίας και οράµατος καθώς και η διατήρηση ενός µοντέλου στην κοινωνία και στην οικονοµία της Ελλάδας που βόλευε λίγους αλλά δεν δυσαρεστούσε τους πολλούς, µας οδήγησε στην τελευταία πράξη του δράµατος. Ενός δράµατος που συνεχίζεται για τον ελληνικό λαό, και που κανείς δεν ξέρει πως και πότε θα τελειώσει.

Παράλληλα η ευρωπαϊκή αλλά και η διεθνής σταθερότητα εισέρχονται σε τροχιά δοκιµασίας. Στην Ευρώπη το όνειρο και το όραµα µιας ευηµερούσας ηπείρου αρχίζει να ξεθωριάζει και γίνεται εφιάλτης για τους ευρωπαϊκούς λαούς. Κρίσιµα ερωτήµατα για την επιβίωση και το µέλλον της ανακύπτουν χωρίς ακόµη να έχουν βρεθεί πολιτικές οµοφωνίας και συµφωνιών. Η ευρωπαϊκή οικογένεια των 27, της Ε.Ε., έχει τρεις κατηγορίες νοµισµάτων. Το ευρώ, την αγγλική λίρα και τα εθνικά νοµίσµατα των κρατών που δεν είναι στην ευρωζώνη. Τα χρέη του νότου και τα πλεονάσµατα του βορρά αποτελούν πλέον βραδυφλεγείς βόµβες. Ο έλεγχος όλων των τραπεζών της Ευρώπης από την ΕΚΤ, η επιδίωξη της Γερµανίας και της Κοµισιόν για κεντρικό έλεγχο όλων των προϋπολογισµών και η µετατροπή της Ε.Ε. σε οµοσπονδία µε εκχώρηση της εθνικής κυριαρχίας φαντάζουν ουτοπικά στις σηµερινές πολιτικές και οικονοµικές εξελίξεις. Πως θα επιτευχθεί µια οµόσπονδη Ευρώπη όταν τα αποσχιστικά κινήµατα αφυπνίζονται µέσα σε µια ευρωπαϊκή οικονοµική κρίση; Στην Ισπανία, οι Καταλανοί ζητούν απόσχιση από την καταχρεωµένη Ισπανία, το 2014 στη Σκωτία θα διεξαχθεί δηµοψήφισµα για το αν θα διατηρηθεί η ένωση µε την Αγγλία που διαρκεί από το 1707, την ώρα που η βρεταννική οικονοµία δοκιµάζεται, στο Βέλγιο αναρωτιούνται µέχρι πότε οι Βαλώνοι και οι Φλαµανδοί θα διαβιούν κάτω από την ίδια στέγη και στην Ιταλία ο πλούσιος βορράς αντέχει σε σύγκριση µε τον καταχρεωµένο νότο. Ο ευρωσκεπτικισµός θα ανεβαίνει όσο οι δείκτες ανεργίας και η οικονοµική ασφυξία των λαών επιδεινώνονται. Για την ίδια την Γερµανία ανακύπτουν ένα σωρό προβληµατισµοί για το κατά πόσον θα µπορεί να συνεχίζει στο µέλλον να παίζει πρωταγωνιστικό ρόλο και να είναι η ατµοµηχανή της ευρωπαϊκής οικονοµίας. Η Γερµανία έως τώρα εκµεταλλευόµενη τις αδυναµίες των χωρών του νότου και το πλεόνασµά της κατάφερε να θέσει εκτός ατζέντας την δικιά της µακροπρόθεσµη οικονοµική προοπτική η οποία δεν φαντάζει και τόσο ρόδινη. Το 2012 έκλεισε για τη Γερµανία µε δηµόσιο χρέος 2,2 τρις ευρώ, 90% επί του ΑΕΠ (η Συνθήκη της Λισαβόνας προβλέπει ως ανώτατο όριο 60%), βάσει µελέτης του Ινστιτούτου Παγκόσµιων Οικονοµικών του Κιέλου. Οι µισθοί των εργαζοµένων είναι εδώ και δέκα χρόνια καθηλωµένοι και οι τράπεζές της έχουν σηµαντικά προβλήµατα ρευστότητας –µόνο το κενό ρευστότητας της Deutsche Bank είναι ίσο µε το 80% του ΑΕΠ της Γερµανίας µε µόχλευση 50% µεγαλύτερη από αυτήν της Lehman Brothers, τη στιγµή της χρεοκοπίας της. Μια διολίσθηση των εξαγωγών απόρροιας της µείωσης του παγκόσµιου ρυθµού ανάπτυξης, της απόσυρσης επενδυτικών κεφαλαίων από την Ε.Ε. γενικότερα και οι εγγυήσεις που έχει δώσει το γερµανικό κράτος στις τράπεζες ύψους 500 δις ευρώ µπορεί να προκαλέσουν δυσκολίες χρηµατοδότησης υπερχρεωµένων γερµανικών κρατιδίων µε ότι αυτό συνεπάγεται όχι µόνο για την ίδια την Γερµανία αλλά και για την Ευρωπαϊκή Ένωση ολόκληρη.

Σε διεθνές επίπεδο έχουµε εισέλθει σε µια νέα φάση αστάθειας και επικίνδυνων εξελίξεων. Η κουρασµένη αµερικανική αυτοκρατορία έρχεται αντιµέτωπη µε τον εαυτό της αλλά και τις δυνατότητες επιβολής της πολιτικής της σε παγκόσµιο επίπεδο. Στο εσωτερικό, η σύγκρουση δύο κόσµων στις προεδρικές εκλογές είναι χαρακτηριστική της πόλωσης που επικρατεί τόσο σε επίπεδο λαού αλλά κυρίως στα στελέχη του συστήµατος, οικονοµικού, στρατιωτικού, υπηρεσιών ασφαλείας κ.λ.π. Το εσωτερικό πολιτικό χάσµα µετά και τις τελευταίες εξελίξεις στην εικόνα της Αµερικής στον µουσουλµανικό κόσµο διευρύνεται σε τέτοιο βαθµό που µπορεί να αντικατασταθεί από το µίσος και την εµπάθεια. Με σαράντα έξι εκατοµµύρια πολιτών κάτω από το όριο φτώχειας εντός χώρας, και µε τις αποτυχηµένες πολιτικές στο Ιράκ και Αφγανιστάν που κόστισαν τρισεκατοµµύρια δολάρια η υπερδύναµη θα κληθεί να αναµετρηθεί µε τις αδυναµίες της. Η Ρώµη παρήκµασε από την οικονοµική της αδυναµία να ανταπεξέλθει στην υπερεξάπλωσή της (overstreching syndrome) και στα πάρα πολλά ανοιχτά µέτωπα, από την Γαλατία, την βόρεια Αφρική µέχρι τη Μέση Ανατολή. Η Αµερική του 21ου αι. έχει αρκετές οµοιότητες. Η δε αραβική άνοιξη αρχίζει και αποδεικνύεται ρωσικός χειµώνας και µπούµερανγκ για τα αµερικανικά συµφέροντα. Το κενό παρουσίας της ίσως κληθούν να το καλύψουν άλλες µεσαίες και µεγάλες περιφερειακές δυνάµεις. Θα είναι πολύ δύσκολο για τα χρόνια που έρχονται να διατηρήσουν οι ΗΠΑ την ηγεµονική τους θέση παγκοσµίως µε τόσα πολλά µέτωπα και µε τόσους πολλούς διεθνείς παίκτες. Μπορεί άραγε η Αµερική να ελέγξει ταυτόχρονα τις εξελίξεις στη Μεσόγειο, τη Μέση Ανατολή, την Νοτιανατολική Ασία, την αναµέτρηση Κίνας- Ιαπωνίας και την οικονοµική κρίση στην Ευρώπη; Μια επέµβαση από κοινού µε το Ισραήλ στο Ιράν τι θα σήµαινε για την περιφερειακή ή και την παγκόσµια σταθερότητα;

Για την Ελλάδα στην παρούσα συγκυρία του µνηµονίου, της τρόικας και της πτώσης του ηθικού ενός ολόκληρου λαού χειρότερα δεν µπορούσε να συµβεί. Η οικονοµική κρίση και η εξαθλίωση του ελληνικού λαού µπορεί να προκαλέσει αποσταθεροποίηση στο εσωτερικό µέτωπο αλλά και εθνική κρίση µε την Τουρκία στην προσπάθειά της να εκµεταλλευτεί την γενικότερη κατάσταση στη Μεσόγειο και στη Μ. Ανατολή και λόγω των κοιτασµάτων πετρελαίου και φυσικού αερίου στην Ανατολική Μεσόγειο, από το Καστελόριζο µέχρι την Κρήτη.

Ο δρόµος για την αναγέννηση θα είναι µακρύς, δύσκολος και ανηφορικός. Δυστυχώς η αναγέννηση θα περάσει µέσα από τα ερείπια του γκρεµισµένου και σαθρού παλαιού συστήµατος που γνωρίζαµε µέχρι τώρα. Οι Έλληνες έχουµε αντέξει χιλιάδες χρόνια δεν δικαιούµαστε να αποτύχουµε τώρα. Σύντοµα µια νέα γενιά θα αναλάβει τις τύχες της χώρας και του Έθνους που θα οδηγήσει τον τόπο στην ανασύνταξη, ανασυγκρότηση και αναγέννησή του, µέσα από θυσίες, δάκρυα και αίµα. Το στοίχηµα πρέπει να κερδηθεί…

Αθήνα 14 Σεπτεµβρίου 2012 (εορτή υψώσεως του Τιµίου Σταυρού)

ΜΕΡΟΣ Α’

Το στοίχημα της αναγέννησης της χώρας

Κεφάλαιο 1.

Η Ελλάδα σήμερα

1.1. Οικονοµικοί δείκτες – Κοινωνία – εσωτερική κατάσταση

Το 2018, βρίσκει τη χώρα στην χειρότερη κατάσταση µεταπολεµικά. Ο κοινωνικός ιστός, η οικονοµία και ένα πολιτικό σύστηµα βρίσκονται στα όρια της κατάρρευσης. Η Ελλάδα που οικοδοµήθηκε µε τα εµβάσµατα της µετανάστευσης των δεκαετιών του 1950-1970 και των ευρωπαϊκών κονδυλίων µετέπειτα δείχνει σηµάδια κατάρρευσης. Σήµερα, µε τα τελευταία στοιχεία της ΓΣΕΕ και της ΕΛΣΤΑΤ, ξαναγυρνάµε στην φτώχεια και την ανεργία της δεκαετίας του ’50 και ‘60, στα επίπεδα µισθών του 1979 και σε ένα επίπεδο ζωής της δεκαετίας του 1980. Μια παράθεση των κυριοτέρων στοιχείων για την ιστορία και τον µελλοντικό ερευνητή είναι ενδεικτική της κατάστασης που βιώνει η ελληνική κοινωνία σήµερα. Ύφεση, έλλειψη ρευστότητας, capital controls, αφελληνισµός των τραπεζών, χιλιάδες λουκέτα, πτώση τζίρου, φορολογία, µειωµένη έως µηδενική τραπεζική χρηµατοδότηση και ανεργία που καλπάζει είναι µε λίγα λόγια η κατάσταση της οικονοµίας.

Η χώρα µπήκε στα µνηµόνια µε δηµοσιονοµικό έλλειµµα 15,1% του ΑΕΠ της, όπως καταγράφηκε (µαγειρεµένο ή όχι) το 2009, για να βρεθεί επτά χρόνια µετά στην ίδια και χειρότερη µοίρα. Δηλαδή, για ποιο λόγο έπρεπε να γίνουν όλα αυτά, να ξεπουληθεί η χώρα, οι περιουσίες των Ελλήνων εν ονόµατι των µεταρρυθµίσεων και της αποφυγής της χρεοκοπίας για να επιτευχθεί, αν επιτευχθεί αυτό το αποτέλεσµα;

Τα τρία µνηµόνια, ο νέος δανεισµός, τα σκληρά µέτρα, η υποθήκευση της χώρας προκάλεσαν:

• Συρρίκνωση του Ακαθάριστου Εγχωρίου Προϊόντος κατά 67,8 δισ. ευρώ ή κατά 29,5%,

• µείωση των συνολικών εσόδων της γενικής κυβέρνησης κατά 5 δισ. Ευρώ

• περικοπές κατά 19,13 δισ. ευρώ στους µισθούς του Δηµοσίου, τις συντάξεις και τα κοινωνικά επιδόµατα και

• αύξηση του δηµόσιου χρέους κατά 52,3% του ΑΕΠ στο µη βιώσιµο επίπεδο του 179% του ΑΕΠ

Σύµφωνα µε έκθεση της ελβετικής τράπεζας Credit Suisse, που εξετάζει την εξέλιξη του πλούτου σε πάνω από 200 χώρες, τα ελληνικά νοικοκυριά έχασαν κατά µέσο όρο 71.766 δολάρια (67.703 ευρώ), ενώ η συνολική περιουσία των Ελλήνων υποχώρησε κατά 622 δις δολ. (687 δις. ευρώ).¹

Σύµφωνα µε στοιχεία της µελέτης της ελβετικής τράπεζας UBS σε συνεργασία µε τον οίκο Wealth-X, αποκάλυψε ότι στην Ελλάδα το 2013 ζούσαν 505 πολυεκατοµµυριούχοι, µε περιουσία 60 δις, όσο δηλαδή το 30% του ΑΕΠ της χώρας!!!!² Μια γρήγορη µατιά στην κοινωνικοοικονοµική κατάσταση της χώρας όπως αποτυπώνεται από δηµοσιευµένα στοιχεία της ΕΛΣΤΑΤ και άλλων φορέων µέσα στο 2017 δείχνει το σηµείο µηδέν:

• 321,7 δις το χρέος της χώρας

• 250 δις χρέη των τραπεζών στο εξωτερικό

• 175, 5 δις ΑΕΠ

• 5,13 δις ευρώ χρέη του Δηµοσίου σε ιδιώτες

• 30 δις ευρώ οι οφειλές στα ασφαλιστκά ταµεία

• 21,7% ανεργία, 1.000.000 άνεργοι

• 500.000 Έλληνες νεοµετανάστες στο εξωτερικό

• 2.9 εκατοµµύρια συνταξιούχοι

• 2.5 εκατοµµύρια νοικοκυριά δηλώνουν εισόδηµα κάτω από 9.000 ευρώ

• 20% µεσαία τάξη το 2017 από 50% το 2001

• 3 εκατοµµύριο συνάνθρωποί µας κάτω από το όριο της φτώχειας

• 4,2 εκ. πολιτών υπερήµεροι οφειλέτες στην εφορία

• 2 εκατοµµύρια οφειλέτες απειλούνται µε κατασχέσεις τραπεζικών λογαριασµών, εισοδηµάτων και πλειστηριασµών περιουσιακών στοιχείων έως τέλος του 2017, βάσει µνηµονιακών αποφάσεων

• 1,5 εκ. κόκκινα δάνεια

• 107 δις ιδιωτικό χρέος (εκ του οποίου το 91% δηλαδή 15.679 ΑΦΜ χρωστούν 82,6 δις ενώ τα υπόλοιπα 4.113.283 φορολογούµενοι χρωστούν 7,8 δις, δηλαδή Μέσο όρο 1896 ευρώ χρέος ανά φορολογούµενο)

• 17,6% των πολιτών (φορολογικές δηλώσεις 2016) πλήρωσε σχεδόν το 80%των φόρων

• 7.296 οφειλέτες χρωστούν 74 δισ. Ευρώ

• 100 επιχειρήσεις κλείνουν τη µέρα

• 57 δις εκροές κεφαλαίων στο εξωτερικό την τελευταία 7ετία

• αρνητικό ρεκόρ γεννήσεων και θανάτων, µια χώρα που γερνάει βαθµιαία

• Στα 97,5 δισ. ευρώ τα συνολικά χρέη ιδιωτών στο κράτος (µόνο το α΄ εξάµηνο του 2017 προστέθηκαν 7,48 δις ληξιπρόθεσµα). Ενδεικτικά οι οφειλές πολιτών:

• Η παραγωγή αγαθών και υπηρεσιών (σε τρέχουσες τιµές), µεταβλήθηκε από τα 354,633 δισ. ευρώ το 2010, στα 272,803 δισ. ευρώ το 2016 (-81,83 δισ. ευρώ).

• Η τελική καταναλωτική δαπάνη των νοικοκυριών κατακρηµνίστηκε, από τα 152,038 δισ. ευρώ, στα 116,821 δισ. ευρώ (-35,217 δισ. ευρώ) και η αντίστοιχη δαπάνη της Γενικής Κυβέρνησης συµπιέστηκε, από τα 50,188 δισ. ευρώ, στα 35,239 δισ. ευρώ (-14,949 δισ. ευρώ).

• Ο ακαθάριστος σχηµατισµός πάγιου κεφαλαίου (δηλαδή, οι επενδύσεις) µειώθηκε σχεδόν στο µισό, από τα 39,698 δισ. ευρώ στα 20,458 δισ. ευρώ.

• Οι εισαγωγές αγαθών και υπηρεσιών περιορίστηκαν σηµαντικά, από τα 69,452 δισ. ευρώ, στα 54,317 δισ. ευρώ, ενώ οι εξαγωγές αυξήθηκαν µεν, αλλά όχι τόσο θεαµατικά, ώστε να «ξεβαλτώσουν» την οικονοµία (από τα 49,958 δισ. ευρώ στα 53,059 δισ. ευρώ).

• Οι αµοιβές εξαρτηµένης εργασίας συρρικνώθηκαν από τα 82,13 δισ. ευρώ στα 58,384 δισ. ευρώ.

• 25 δις συνολικές ληξιπρόθεσµες οφειλές στα ασφαλισιτκά ταµεία.

ΑΕΠ

Όπως προκύπτει από τα στοιχεία της Ελληνικής Στατιστικής Αρχής (ΕΛ.ΣΤΑΤ.). Το Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν (ΑΕΠ) συρρικνώθηκε σωρευτικά κατά 29,5% στα εννέα χρόνια της κρίσης. Λαµβάνοντας ιστορικές διαστάσεις. Οι συνολικές απώλειες της ελληνικής οικονοµίας την περίοδο 2008-2016, έφθασαν το ποσό των 67,791 δις ευρώ, ενώ, αν υπολογιστεί και ο αποπληθωρισµός χάθηκε το 1/3 του ΑΕΠ της χώρας. Η Μεγάλη Ύφεση της Ελλάδας µπορεί να συγκριθεί ιστορικά µε την Μεγάλη Ύφεση της Αµερικής το 1929 και της Γερµανίας στην εποχή της Βαϊµάρης, εν καιρώ ειρήνης !!! Η Ελλάδα βάσει του ΑΕΠ της υποχώρησε στα επίπεδα του 1997. Τέτοιες µειώσεις µόνο σε καιρό πολέµου υπάρχουν. ΑΕΠ µικρό σηµαίνει φτώχεια, ανεργία και µακρόχρονη ύφεση της οικονοµίας.

Δηµόσιο Χρέος

Την περίοδο των µνηµονίων το δηµόσιο χρέος της χώρας αυξήθηκε ως απόλυτο µέγεθος και εκτινάχθηκε στα ύψη ως ποσοστό επί του ΑΕΠ. Παρότι µεσολάβησε η αναδιάρθρωση του 2012 µε τη διαδικασία του PSI, η οποία προέβλεπε το «κούρεµα» της αξίας ελληνικών οµολόγων συνολικού ύψους άνω των 200 δισ. ευρώ κατά 53,5%, εντούτοις οι πρόσθετες ανάγκες που προέκυψαν, κυρίως για την ανακεφαλαιοποίηση των τραπεζών, περιόρισαν σηµαντικά την τελική µείωση του ονοµαστικού χρέους.

Το γεγονός αυτό σε συνδυασµό µε τα υψηλά ελλείµµατα των ετών 2010-2013 και τη σηµαντική συρρίκνωση του ΑΕΠ την περίοδο 2010-2016 οδήγησαν τελικά στην αύξηση αντί στη µείωση του χρέους τόσο σε απόλυτο µέγεθος όσο και ως ποσοστού επί του ΑΕΠ: από 301,062 δισ. ευρώ ή 126,7% του ΑΕΠ στο τέλος του 2009, το χρέος της γενικής κυβέρνησης αυξήθηκε στα 314,897 δισ. ευρώ ή στο 179% του ΑΕΠ στο τέλος του 2016. Διογκώθηκε δηλαδή κατά 14,835 δισ. ευρώ σε απόλυτο µέγεθος και κατά 52,3 ποσοστιαίες µονάδες του ΑΕΠ.

Το δηµόσιο χρέος της Ελλάδας, έτσι όπως έχει εκτοξευθεί στα ύψη από την πολιτική των µνηµονίων που µας επιβλήθηκε, είναι το νούµερο ένα πρόβληµά µας – αφού σε αυτό οφείλεται η απώλεια της εθνικής µας κυριαρχίας, η εποπτεία των πιστωτών µε την εγκατάσταση κατοχικών κυβερνήσεων, ο διεθνής εξευτελισµός µας, η καταρράκωση της αξιοπρέπειας και ο εκµηδενισµός της εθνικής µας υπερηφάνειας.

Εκτός αυτού, από το δηµόσιο χρέος εξαρτάται η εσωτερική ασφάλεια της πατρίδας µας, η εδαφική της ακεραιότητα, η άµυνα, η παιδεία, η υγεία, η επιβίωσή µας και το µέλλον των παιδιών µας – ενώ σε αυτό οφείλεται η εξαθλίωση µεγάλων µερίδων του πληθυσµού, η κλιµακούµενη πορνεία, η θανατηφόρα επέλαση των ναρκωτικών στα κέντρα των πόλεων, οι τροµοκρατικές επιθέσεις, η άνοδος των αυτοκτονιών, η µαζική µετανάστευση των νέων Ελλήνων, η µείωση των γεννήσεων, η αύξηση των θανάτων, η ανεργία, οι χρεοκοπίες χιλιάδων επιχειρήσεων, το ασφαλιστικό, η πτώση των τιµών των ακινήτων πάνω από 500 δις €, του χρηµατιστηρίου πάνω από 100 δις € κοκ.³

Καταθέσεις

Από την αρχή της κρίσης το συνολικό ύψος των καταθέσεων µειώθηκε στο τέλος Οκτωβρίου 2017, στα 123,68δις ευρώ, από 237,5 δις το 2009, ενώ µόνο από το Νοέµβριο του 2014 έχουν φύγει από τις τράπεζες 42 δις ευρώ και επιστρέψαν µόλις 2,5 δις. ενώ 2 στους 10 Έλληνες έχουν στην τράπεζα καταθέσεις που υπερβαίνουν τα 2.000 ευρώ. Το «κοµπόδεµα» στη συντριπτική πλειοψηφία των πολιτών (ποσοστό 92.8%) δεν ξεπερνά τα 10.000 ευρώ.⁴ Την ίδια περίοδο 54.000 συµπατριώτες µας έβγαλαν στο εξωτερικό 22,2 δις ευρώ.

Εισοδήµατα - επενδύσεις

Τα προβληµατικά δάνεια στεγαστικά και καταναλωτικά (ληξιπρόθεσµες υποχρεώσεις νοικοκυριών) ανέρχονταν στο σύνολό τους στο 45%, ενώ το συνολικό ύψος των πάσης φύσεως µη εξυπηρετούµενων δανείων κυµαίνεται στο 60% του ΑΕΠ. Πάντως ένα στα δύο νοικοκυριά δεν έχει δάνεια.

Οι ακάλυπτες επιταγές αυξήθηκαν µέσα σε έναν χρόνο κατά 200% (Ιούνιος 2015-Ιούνιος 2016) ενώ τα κόκκινα επιχειρηµατικά δάνεια αντιπροσωπεύουν το 44% του δανεισµού των επιχειρήσεων. Σύµφωνα µε τα στοιχεία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, από 858.685 ιδιωτικές επιχειρήσεις στα τέλη του 2015, ο αριθµός τους µειώθηκε στις 613.973, µε αποτέλεσµα την απώλεια 842.670 θέσεων εργασίας που µεταφράζεται σε απώλεια 30.31 δις ευρώ προϊόντος σε όρους προστιθέµενης αξίας βάσει των υπολογισµών της Εθνικής Συνοµοσπονδίας Εµπορίου και Επιχειρηµατικότητας.

Παράλληλα οι επενδύσεις κατέρρευσαν από το 25,7% του ΑΕΠ το 2007 σε 10% το 2016, ενώ η χώρα χρειάζεται πάνω από 100 δις ευρώ επενδύσεις την επόµενη τετραετία για να διατηρηθεί σε αναπτυξιακή τροχιά.

Πως είναι δυνατόν να επιτευχθεί ο νέος στόχος (124% χρέος επί ΑΕΠ το 2022) όταν το 2009 η σχέση ΑΕΠ και δηµοσίου χρέους ήταν στο 115%, το 2017 έκλεισε στο 170% και µε όλα τα µέτρα του µνηµονίου και τα νέα δάνεια που προστέθηκαν µε τα µνηµόνια; Πολλοί οικονοµολόγοι εκτιµούν ότι το ποσοστό του χρέους θα κυµανθεί στο 140 µε 150%, το 2022, δηλαδή µεγαλύτερο από εκείνο που άφησε η κυβέρνηση Κώστα Καραµανλή στον Γιώργο Παπανδρέου το 2009. Και για να πιάσει τον νέο στόχο η Ελλάδα θα πρέπει έως το 2022να έχει ετήσιους σταθερούς ρυθµούς ανάπτυξης της τάξης του 3,5%. Σενάριο απίθανο έως αδύνατο. Εξάλλου όλες οι ρυθµίσεις των µνηµονίων για το ελληνικό χρέος ανάµεσα σε Ε.Ε., ΔΝΤ και ΕΚΤ, στην ουσία «αγόρασαν χρόνο», ανέβαλαν την απόφαση για δραστική λύση του ελληνικού χρέους για τα επόµενα χρόνια.

Ανεργία / απασχόληση

Η ελληνική κοινωνία βρίσκεται σήµερα µεπάνω από 20% ποσοστό ανεργίας, από 11,4%, το 2010.Ο αριθµός των εγγεγραµµένων ανέργων (αναζητούντων και µη εργασία) διαµορφώθηκε στα1.040.909 άτοµα, την ίδια ώρα που η χώρα έχει 3.750.000απασχολούµενους και 2.650.000 συνταξιούχους. Το ποσοστό ανεργίας των γυναικών (27,3%) είναι σηµαντικά υψηλότερο από των ανδρών (20,8%), ενώ το υψηλότερο ποσοστό παρατηρείται στους νέους ηλικίας 15-24 ετών (54,2%), το οποίο στις νέες γυναίκες φθάνει στο 62,1%.

Ανά περιφέρεια η πιο ψηλή ανεργία το 2017 καταγράφηκε στη Δυτ. Μακεδονία (30,8%),τη Δυτική Ελλάδα (27,3%) τα Ιόνια Νησιά (27,2%). Ακολουθεί η Θεσσαλία µε (23,1%), η Στερεά Ελλάδα µε (22,9%), η Ανατολική Μακεδονία Θράκη(22,1%), η Αττική ( 22% )και η Πελοπόννησος (19,2%).

Η µετατροπή συµβάσεων από πλήρους απασχόλησης σε ευέλικτες µορφές απασχόλησης αυξήθηκε κατά 453,24% µεταξύ 2009 και 2015 ενώ οι συµβάσεις µερικής απασχόλησης αυξήθηκαν κατά 153,11%. Το:

• 50% των µισθωτών αµοίβεται κάτω των 800 ευρώ, (14,5% µέχρι 499 ευρώ, 22% µεταξύ 500-699 ευρώ και 13,5% µεταξύ 700-800 ευρώ)

• 18,6% των µισθωτών αµοίβεται µεταξύ 800-1000 ευρώ

• 9,8% των µισθωτών αµοίβεται µεταξύ 1000 -1200 ευρώ

• 5,9% αν των 1300 ευρώ

Οι απλήρωτοι εργαζόµενοι από 1-5 µήνες προσεγγίζουν το ένα εκατοµµύριο, ενώ σχεδόν µισό εκατοµµύριο είναι οι υποαπασχολούµενοι, µέχρι 4 ώρες επισήµως τη µέρα µε τις µισές αποδοχές (200 και 400 ευρώ το µήνα). Η «µαύρη εργασία», υπολογίζεται και αυτή σε 500.000 εργαζοµένων µε απώλειες για τα ασφαλιστικά ταµεία και τα έσοδα του κράτους ύψους 2 δις ευρώ.

Οι µακροχρόνια άνεργοι (αυτοί που αναζητούν από 12 µήνες και άνω εργασία, ανεξάρτητα αν είναι «νέοι» ή «παλαιοί» άνεργοι), αποτελούν το 73% (7 στους 10). Σε 350.000 οικογένειες δεν υπάρχει εργαζόµενο µέλος, ενώ η ανεργία των νέων (18-24 ετών), είναι στο 50,4%, ο ένας νέος στους δύο. Ενώ µόνο το 10% των ανέργων λαµβάνει επίδοµα ανεργίας από τον ΟΑΕΔ.

Ο οικονοµικά µη ενεργός πληθυσµός της χώρας, δηλαδή τα άτοµα που δεν εργάζονται και δεν αναζητούν εργασία ανήλθε σε 3.236.814 το Μάιο του 2017.

Η αύξηση της ανεργίας και η µείωση των µισθών επηρεάζουν τα έσοδα των Ταµείων που µειώνονται κατά 9,5 δις ευρώ ετησίως συν άλλα 8 δις ευρώ από την αύξηση της µαύρης εργασίας και της επέκτασης των ευέλικτων µορφών απασχόλησης. Τα στοιχεία του Υπουργείου Εργασίας για το 2016 είναι αποκαλυπτικά αφού στα 34 δις ευρώ ανέρχονται οι οφειλές από ασφαλιστικές εισφορές όλων των Ταµείων που θα επηρεάσει αρνητικά µεσοπρόθεσµα και µακροπρόθεσµα τόσο το ύψος των συντάξεων αλλά και του Ταµείου Ανεργίας, τον πυρήνα ουσιαστικά του συστήµατος της κοινωνικής ασφάλισης. Από τα 34 δις αξίζει να σηµειωθεί ότι τα 21,6 δις δηµιουργήθηκαν µετά το 2009 την εποχή της κρίσης δηλαδή.

(Στοιχεία 2015 - 17, µελέτη ΙΝΕ ΓΣΕΕ και ΕΛΣΤΑΤ).

Στον τοµέα των µικρών επιχειρήσεων και βιοτεχνιών τα τελευταία χρόνια έχουν οδηγηθεί σε διακοπή εργασιών 245.000 επιχειρήσεις (καθαρή µείωση) σύµφωνα µε στοιχεία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής (2016).Από τις 858.685 επιχειρήσεις που καταµετρήθηκαν το 2008 είχαν µειωθεί στις 613.973 τέλος του 2015 µε απώλειες 842.670 θέσεων εργασίας. Όπως σηµειώνεται σε σχετικό έγγραφο της Ε.Ε. στην Ελλάδα, οι ΜµΕ είναι πολύ σηµαντικές σε σχέση µε το µέσο όρο των χωρών της Ε.Ε. Ωστόσο, η κρίση έχει προκαλέσει δραµατική συρρίκνωσή τους. Παρά τη σηµαντική αυτή απώλεια, οι ΜµΕ στη χώρα εξακολουθούν να αντιπροσωπεύουν το 99,9% του συνόλου των επιχειρήσεων και καλύπτουν το 69,9% της οικονοµικής προστιθέµενης αξίας και το 85,1% της απασχόλησης στον ιδιωτικό τοµέα (εξαιρείται ο χρηµατοπιστωτικός).Συµπερασµατικά στο τέλος του 2015 υπήρχαν στην Ελλάδα:

• 591.110 επιχειρήσεις µε 0 έως 9 εργαζοµένους (829.230 το 2008)

• 20.150 επιχειρήσεις µε 10 έως 49 εργαζόµενους (25.360 το 2008)

• 2.300 επιχειρήσεις µε 50 έως 249 εργαζοµένους (3.630 το 2008)

• 407 επιχειρήσεις µε 250 και πάνω εργαζοµένους (462 το 2008)⁵

Αξιοσηµείωτο είναι, το γεγονός ότι το 24% των ΜµΕ δραστηριοποιούνται στους τοµείς της υψηλής τεχνολογίας και έντασης γνώσης, τοµείς υπηρεσιών που θεωρούνται «κλειδί» για τη µελλοντική ανταγωνιστικότητα της χώρας.

Εξαθλίωση και φτωχοποίηση της κοινωνίας

Η ελληνική κοινωνία βιώνει µια άνευ προηγουµένου κοινωνική κρίση που αγγίζει σταδιακά τα όρια της ανθρωπιστικής. Τα στατιστικά στοιχεία που βλέπουν το φως της δηµοσιότητας από πολλές πηγές όπως αυτά του Εθνικού Κέντρου Κοινωνικών Ερευνών (ΕΚΚΕ), του Ινσιτούτου Οικονοµικών και Βιοµηχανικών Ερευνών (ΙΟΒΕ), της EUROSTAT και της ΕΛΣΤΑΤ αλλά και η οικονοµική πραγµατικότητα που βιώνουν οι πολίτες είναι ενδεικτικά του έντονου φαινοµένου.

Σύµφωνα µε τις τελευταίες εκθέσεις ΕΛΣΤΑΤ & EUROSTAT για το 2016 η Ελλάδα κατέχει την πρώτη θέση µεταξύ των χωρών-µελών της Ευρωζώνης σε ποσοστό φτώχειας µε το 36%. Δηλαδή 3.828.500 άτοµα βρίσκονται σε κίνδυνο φτώχειας ή στερούνται υλικά και δεν µπορούν να ανταποκριθούν οικονοµικά ή ακόµη και στερούνται λόγω οικονοµικής αδυναµίας βασικά αγαθά (φαγητό, θέρµανση, πληρωµή λογαριασµών κ.α)του πληθυσµού έναντι 23% το 2009. Το 35,6% του πληθυσµού ή 3.789.300 άνθρωποι βρίσκονταν πέρυσι σε κίνδυνο φτώχειας ή κοινωνικό αποκλεισµό σύµφωνα µε τα στοιχεία που έδωσε στη δηµοσιότητα η ΕΛΣΤΑΤ. Πάνω από το 20% στερείται βασικά αγαθά!

Σύµφωνα µε την ΕΛΣΤΑΤ, ο κίνδυνος φτώχειας ή κοινωνικού αποκλεισµού είναι υψηλότερος στην περίπτωση των ατόµων ηλικίας 18-64 ετών (39,7%) και εκτιµάται για τους Έλληνες σε 38% και για τους αλλοδαπούς που διαµένουν στην Ελλάδα σε 59,7%.

Τα νοικοκυριά που βρίσκονται σε κίνδυνο φτώχειας εκτιµώνται σε 832.065 σε σύνολο 4.168.784 νοικοκυριών και τα µέλη τους σε 2.262.808 στο σύνολο των 10.651.929 ατόµων του πληθυσµού της χώρας.

Ο κίνδυνος φτώχειας για παιδιά ηλικίας 0-17 ετών (παιδική φτώχεια) ανέρχεται σε 26,3%, σηµειώνοντας µείωση κατά 0,3% σε σχέση µε το 2015. Ο κίνδυνος φτώχειας για άτοµα ηλικίας άνω των 65 ετών ανέρχεται σε 12,4% παρουσιάζοντας µείωση κατά 1,3% σε σχέση µε το 2015.

Το κατώφλι της φτώχειας ανέρχεται στο ποσό των 4.500 ευρώ ετησίως ανά άτοµο και σε 9.450 ευρώ για νοικοκυριά µε δύο ενήλικες και δύο εξαρτώµενα παιδιά ηλικίας κάτω των 14 ετών, ενώ το µέσο ετήσιο διαθέσιµο εισόδηµα των νοικοκυριών της εκτιµάται σε 14.932 ευρώ

Αύξηση σε σχέση µε το 2015 σηµείωσε το ποσοστό του πληθυσµού που απειλείται από τη φτώχεια ως προς το σύνολο του πληθυσµού, στη περίπτωση των:

• Εργαζοµένων γυναικών κατά 1,3% (12,3%)

• Ανέργων κατά 2,3% (47,1%). Η αύξηση αφορά και τα δύο φύλα, µε µεγαλύτερη αυτή των γυναικών

• Νοικοκυριών µε δύο ενήλικες και τρία ή περισσότερα εξαρτώµενα παιδιά κατά 2,4% (32%)

• Νοικοκυριών µε δύο ενήλικες κάτω των 65 ετών κατά 2,3% (20,1%)

Το ποσοστό κινδύνου φτώχειας πριν από όλες τις κοινωνικές µεταβιβάσεις (δηλαδή µη συµπεριλαµβανοµένων των κοινωνικών επιδοµάτων και των συντάξεων στο συνολικό διαθέσιµο εισόδηµα των νοικοκυριών) ανέρχεται σε 52,9%, ενώ όταν περιλαµβάνονται µόνον οι συντάξεις και όχι τα κοινωνικά επιδόµατα µειώνεται στο 25,2%.

Τα στοιχεία παρουσίασαν µικρή µείωση σε σχέση µε το 2015 (3.828.500 άνθρωποι ή 35,7% του πληθυσµού)

Αναφορικά µε τα κοινωνικά επιδόµατα, επισηµαίνεται ότι αυτά περιλαµβάνουν παροχές κοινωνικής βοήθειας (όπως το ΕΚΑΣ, το επίδοµα µακροχρόνια ανέργων κ.λπ.), οικογενειακά επιδόµατα (όπως επιδόµατα τέκνων), καθώς και επιδόµατα ή βοηθήµατα ανεργίας, ασθένειας, αναπηρίας ή ανικανότητας, ή και εκπαιδευτικές παροχές.

Τα κοινωνικά επιδόµατα συµβάλλουν στη µείωση του ποσοστού του κινδύνου φτώχειας κατά 4%, ενώ εν συνεχεία, οι συντάξεις κατά 27,7%. Το σύνολο των κοινωνικών µεταβιβάσεων µειώνει το ποσοστό του κινδύνου φτώχειας κατά 31,7%.

Οι κοινωνικές µεταβιβάσεις (συµπεριλαµβανοµένων των συντάξεων) αποτελούν το 34,1% του συνολικού διαθέσιµου εισοδήµατος των νοικοκυριών της χώρας, εκ του οποίου οι συντάξεις αναλογούν στο 86,9%, ενώ τα κοινωνικά επιδόµατα στο 13,1%.

Σε σύγκριση µε άλλες χώρες που υπάρχουν διαθέσιµα στοιχεία για το 2016, η Ελλάδα βρίσκεται στην 3η χειρότερη θέση (35,6%) για τον κίνδυνο φτώχειας ή κοινωνικό αποκλεισµό, µετά από τη Βουλγαρία (40,4%) και τη Ρουµανία (38,8%). Ακολουθούν, η Λετονία (28,5%), η Ισπανία (27,9%), η Ουγγαρία (26,3%), το Βέλγιο (20,7%), η Αυστρία (18%) και η Φινλανδία (16,6%)

Οι εργαζόµενοι αντιµετωπίζουν χαµηλότερο κίνδυνο φτώχειας σε σύγκριση µε τους ανέργους και τους οικονοµικά µη ενεργούς (νοικοκυρές κ.λπ.). Το ποσοστό κινδύνου φτώχειας για τους εργαζοµένους ανέρχεται σε 14,1% και σε σχέση µε το 2015 εµφανίζεται στα ίδια επίπεδα στην περίπτωση των ανδρών, ενώ είναι αυξηµένο στην περίπτωση των γυναικών (15,3% και 12,3% αντίστοιχα).

Για τους ανέργους, ο κίνδυνος φτώχειας ανέρχεται σε 47,1%, παρουσιάζοντας σηµαντική διαφορά µεταξύ ανδρών και γυναικών (51,9% και 42,4% αντίστοιχα). Ο κίνδυνος φτώχειας για όσους είναι οικονοµικά µη ενεργοί (µη συµπεριλαµβανοµένων των συνταξιούχων) έχει µειωθεί κατά 0,8 ποσοστιαίες µονάδες και ανέρχεται σε 25,4%. Ο κίνδυνος φτώχειας για τους εργαζοµένους µε πλήρη απασχόληση ανέρχεται σε 12,2%, ενώ για τους εργαζοµένους µε µερική απασχόληση ανέρχεται σε 30,3%.

Στέρηση βασικών αγαθών

Όχι µόνο στον φτωχό πληθυσµό, αλλά και σε µέρος του µη φτωχού πληθυσµού της χώρας, αφορούσε πέρυσι η στέρηση βασικών αγαθών και υπηρεσιών (δυσκολία ικανοποίησης έκτακτων οικονοµικών αναγκών, αδυναµία κάλυψης εξόδων για διακοπές µίας εβδοµάδας το χρόνο, αδυναµία διατροφής που να περιλαµβάνει κάθε δεύτερη ηµέρα κοτόπουλο, κρέας ή ψάρι, αδυναµία πληρωµής για ικανοποιητική θέρµανση της κατοικίας, έλλειψη βασικών αγαθών όπως πλυντήριο ρούχων, έγχρωµη τηλεόραση, τηλέφωνο, αυτοκίνητο, αδυναµία αποπληρωµής δανείων ή αγορών µε δόσεις, δυσκολίες στην πληρωµή πάγιων λογαριασµών).

Το ποσοστό του πληθυσµού που µένει σε σπίτι µε στενότητα χώρου ανέρχεται σε 28,7% για το σύνολο του πληθυσµού, σε 25,1% για τον µη φτωχό πληθυσµό και σε 42,2% για τον φτωχό πληθυσµό.

Αυτό προκύπτει από τη µελέτη της ΕΛΣΤΑΤ για τις συνθήκες διαβίωσης του πληθυσµού της χώρας, σύµφωνα µε την οποία, κατά τη διάρκεια των τελευταίων ετών, και κυρίως από το 2009 και µετά, παρατηρείται αύξηση της υλικής στέρησης (δηλαδή αύξηση του πληθυσµού που, λόγω οικονοµικών δυσκολιών, στερείται τεσσάρων τουλάχιστον βασικών αγαθών και υπηρεσιών).

Το ποσοστό του πληθυσµού που αντιµετωπίζει οικονοµικές δυσκολίες µε αποτέλεσµα να στερείται, τουλάχιστον, τέσσερις από τις εννέα συνολικά διαστάσεις της υλικής στέρησης ανέρχεται σε 22,4% το 2016, ενώ το ποσοστό αυτό ήταν 22,2% το 2015, 21,5% το 2014, 20,3% το 2013, 19,5% το 2012 και 11% το 2009.

Η αύξηση του ποσοστού το 2016 σε σχέση µε το 2015 είναι µεγαλύτερη στην περίπτωση των παιδιών ηλικίας έως και 17 ετών (1%) συγκριτικά µε τις υπόλοιπες ηλικιακές οµάδες. Η υλική στέρηση των παιδιών ηλικίας έως και 17 ετών ανέρχεται για το 2016 σε 26,7%, ενώ το 2009 ήταν 11,9%.

Για τα άτοµα ηλικίας 65 ετών και άνω, το ποσοστό στέρησης το 2016 ανήλθε σε 15,2% και παρέµεινε αµετάβλητο σε σχέση µε το 2015, ενώ το αντίστοιχο ποσοστό το 2009 ήταν 12,1%. Στα άτοµα ηλικίας 18 έως 64 ετών το ποσοστό όσων στερούνται βασικών αγαθών και υπηρεσιών το 2016 ανέρχεται σε 23,7%.

Τα νοικοκυριά που αντιµετωπίζουν ελλείψεις βασικών ανέσεων στην κύρια κατοικία κατατάσσονται, κατά καθεστώς ιδιοκτησίας, ως εξής:

• 5,5% των νοικοκυριών µε ιδιόκτητο σπίτι µε οικονοµικές υποχρεώσεις (δάνειο, υποθήκη, κλπ.)

• 5,5% των νοικοκυριών µε ιδιόκτητο σπίτι χωρίς οικονοµικές υποχρεώσεις (δάνειο, υποθήκη, κλπ.)

• 8,2% των νοικοκυριών σε ενοικιαζόµενο σπίτι

• 10,2% των νοικοκυριών σε παραχωρηµένη δωρεάν κατοικία

Το ποσοστό του πληθυσµού που µένει σε σπίτι µε στενότητα χώρου ανέρχεται σε 28,7% για το σύνολο του πληθυσµού, σε 25,1% για τον µη φτωχό πληθυσµό και σε 42,2% για τον φτωχό πληθυσµό.

Το 53,2% των φτωχών νοικοκυριών δηλώνει ότι στερείται διατροφής που περιλαµβάνει κάθε δεύτερη ηµέρα κοτόπουλο, κρέας, ψάρι ή λαχανικά ίσης θρεπτικής αξίας, ενώ το αντίστοιχο ποσοστό των µη φτωχών νοικοκυριών εκτιµάται σε 1,8%. Το ποσοστό των νοικοκυριών που δηλώνουν οικονοµική αδυναµία να έχουν ικανοποιητική θέρµανση το χειµώνα ανέρχεται σε 29,2%, ενώ είναι 51,6%