การปฏิบัติในชีวิตประจำวัน ยากสำหรับคนซึ่งอ่านจิตตัวเองไม่ออก ไม่ยากสำหรับคนที่อ่านจิตตัวเองได้ เราจะอ่านจิตตัวเองออก เราก็ต้องฝึกซ้อม อยู่ดีๆ มันอ่านไม่ออกหรอก เพราะธรรมชาติของจิตส่งออกนอกตลอด มันสนใจสิ่งอื่น สนใจคนอื่น สนใจสัตว์อื่น สนใจสิ่งอื่น มันไม่สนใจตัวเอง ฉะนั้นหลวงปู่ดูลย์ท่านถึงบอกว่า “ธรรมชาติของจิตย่อมส่งออกนอก” พอส่งออกนอกก็กระเพื่อมหวั่นไหว พอจิตส่งออกนอกแล้วกระเพื่อมหวั่นไหว ก็เป็นเหตุให้เกิดความทุกข์ เพราะฉะนั้นเราภาวนา ค่อยๆ ฝึกตัวเอง ก่อนที่เราจะปฏิบัติในชีวิตประจำวันได้ ต้องซ้อมไว้ก่อน การซ้อมก็คือการปฏิบัติในรูปแบบ แล้วต้องมีวินัยในตัวเอง ถ้าเราไม่มีวินัยในตัวเอง เราก็จะอ้าง มีข้ออ้างมากมายที่จะไม่ปฏิบัติ ทีเรื่องอื่นขาดไม่ได้ แต่เรื่องปฏิบัตินี้ขาดได้ เว้นได้ ใจมันไม่เด็ดพอ ใจแบบนี้โอกาสได้มรรคผล ยาก ต้องใจเด็ดจริงๆ ใจเข้มแข็งจริงๆ ฉะนั้นถ้าเราอยากได้ดิบได้ดีในทางธรรมะในชีวิตนี้ เราไม่พูดถึงว่าจะสะสมบารมี อีกหลายภพหลายชาติแล้วจะได้ธรรมะ เสียเวลา ธรรมะของพระพุทธเจ้า เป็นธรรมะที่ไม่เนิ่นช้า ไม่มีข้ออ้าง จะต้องทำอีกนานๆ ถึงจะได้ เดินให้ถูก แล้วขยันเดินก็ถึงที่หมายเร็ว สิ่งที่เราจะต้องฝึกตัวเองก็มี 3 อย่าง เราจะต้องฝึกเรื่องศีลสิกขา ต้องเรียนรู้ว่าทำอย่างไร ศีลจะสมบูรณ์ จิตตสิกขาจะเรียนรู้ว่าทำอย่างไร เราจะได้สัมมาสมาธิอย่างสมบูรณ์ ปัญญาสิกขา เราเรียนรู้ว่าทำอย่างไร จิตจะเข้าใจความเป็นจริงของรูปนาม ของชีวิตจิตใจ หรือของโลกทั้งโลก ถ้าเข้าใจจิตใจตัวเองอย่างเดียว ก็เข้าใจรูปนามกายใจ เข้าใจจิตใจอย่างเดียว จะเข้าใจโลกทั้งโลกได้ อันนั้นเป็นเรื่องของการเจริญปัญญา เรียนรู้ความจริง ฉะนั้นถ้าเราดำเนินไปตามลำดับ การปฏิบัติจะไม่ยาก หลวงปู่ปราโมทย์ ปาโมชฺโช วัดสวนสันติธรรม 18 พฤศจิกายน 2566