Discover millions of ebooks, audiobooks, and so much more with a free trial

Only $11.99/month after trial. Cancel anytime.

Kwakwa Ra Sekwa
Kwakwa Ra Sekwa
Kwakwa Ra Sekwa
Ebook180 pages2 hours

Kwakwa Ra Sekwa

Rating: 0 out of 5 stars

()

Read preview

About this ebook

Lava hoxeke xandla eka swirungulwana leswi i vadyondzisi hinkwavo eka Malamulele; VD. Salane, C. Chauke, M.S. Maluleke, M.R. Makhubele M.T. Babane na S.J. Malungana.

Tsalwa leri i nhlengelo wa swirungulwana swa muxaka wa swona n'wini. Khale, vatsari a va papalata minkongomelo ya swilo leswi humellelaka siku ku tsariwa hi timhaka to voyamela eka vukhongeri no chumayela. Kambe namutlha a swi tsala hi timhaka ta swilo leswi humelellaka eka vutomi bya masiku hinkwawo. Swirungulwana leswi nga endzeni ka tsalwa leri swi dyondzisa lavantshwa ni lavakulu leswaku va fanele ku hundzuka eka leswo biha, ku dyondzisa ku tiyimisela evuton'wini, ku laya ni leswaku muhlayi a tiva swihlawulekisi swa swirungulwana.

LanguageTsonga
PublisherVia Afrika
Release dateSep 13, 2017
ISBN9781415452820
Kwakwa Ra Sekwa
Author

S.J. Malungana

Professor SJ Malungana was born on the 9th April 1947 at Sedan Village, the settlement of Chief Muhlava. He was the 5th son of the late Jim Xikhwixini and Cheyeza Malungana. In 1977 he got married to Lucy Miringu Mabale. They were blessed with three children, two daughters: Lario and Rebecca and one Son: Jan Mbetse. He attended primary school at Mhalamhala in Phalaborwa and matriculated at Maripi High School. He had a dream of becoming a teacher. In 1974 he obtained a J.S.T.C from the then Tivumbeni Training College in 1974. Determined to climb the ladder of academic success, Professor Malungana enrolled for a B.A degree majoring in XiTsonga at the then University of the North and graduated in 1985. After which he enrolled for a B.A Honours Degree in XiTsonga and the very University and graduated in 1987. Academic success developed within his blood which persuaded him to enrol for a Masters Degree in XiTsonga and later a D.Litt et Phil at the then Rand Afrikaans University (RAU) and graduated in 1989 and 1994 respectively. He taught at Orhovhelani Training School (1975-1977). In 1978 he was appointed as a Head of the Department at Professor Shiluvane High School (1978-1985). From 1986-1987 he worked as a Lecturer at Hoxani College of Education. His determination and passion for teaching led to him lending a promotion to a Deputy Principal and later Principal at Phangasasa and Xitsikixana High Schools respectively for the period 1988 to 1995. In 1995, Professor Malungana was appointed as a Senior Lecturer of XiTsonga at the University of Venda. He was responsible for establishing the XiTsonga Department and capacitating it to what it was. This is where he threw himself head on into the academic and professional obligations. He used his role as a Senior Lecturer to contribute to the upliftment of XiTsonga. He taught and produced many graduates at both undergraduate and post-graduate levels. His invaluable academic, professional and organisational skills led to his employment by the Limpopo Education Department as the Deputy Chief Examiner of Xitsonga Grade 12 paper 1 in 1998 and later the Chief Examiner of Grade 12 papers 1 and 3 for the period 1999-2009. Professor Malungana was also appointed as a National Moderator for XiTsonga Grade 12 for the period 2006-2011. Professor Malungana was an author, an altruist, a true patriot and unwavering academic. He authored over 30 books and study guides in XiTsonga, nine (9) in XiTsonga Poetry , five(5) in XiTsonga Short stories, two (2) drama, eleven (11) oral tradition (folklore) books, twelve (12) grammar text books, XiTsonga study guides for grade 10,11 and 12. Between 2001 – 2009 some of his books were prescribed for grade 10,11,12 and grade 3.In 2006 he received an M-Net award for his volume of poems publications: Swilo swa humelelelaHe also received a recognition certificate for his tireless contribution in the compilation of Xitsonga Dictionary: Xitsonga NLU. He wrote and presented numerous academic papers at conferences. He also authored and published three academic articles.Professor Malungana was appointed as an External Examiner for XiTsonga undergraduate and postgraduate papers at the following institutions: University of the North (1996-2003), Vista University (1998-2004) and UNISA (1999-2004). He also served as a member of the following organisations: African Languages of SA (ALSA), South African Folklore Societies (SAFS), Pan South African Language Board (PSALB), Federation of Indigenous Languages in SA (FILSA) and Xitsonga National Lexicography Unit (Board Member).

Reviews for Kwakwa Ra Sekwa

Rating: 0 out of 5 stars
0 ratings

0 ratings0 reviews

What did you think?

Tap to rate

Review must be at least 10 words

    Book preview

    Kwakwa Ra Sekwa - S.J. Malungana

    Tsalwa leri i nhlengelo wa swirungulwana swa vatsari va ntlhanu ku nga: V.D. Salane, S.J. Malungana, M.S. Maluleke, C. Chauke, M.R. Makhubele na M.T. Babane.

    Xikongomelo xa tsalwa leri xi voyamela ngopfu eka mavonelo ya timhaka leti hoxekeke loko munhu a ti vonela ekule, kasi loko a ri ekusuhi u ti vona hi ndlela ya ntiyiso. Hikwalaho ka sweswo, hi vona swi fanela ku thya tsalwa leri vito ra Kwakwa ra sekwa.

    Hina vatsari, hi rhandza ku nkhensa mindyangu ya hina leswi yi nga hi seketela. Hi ba mandla ni le ka Xikwembu lexi xi hi nyikeke miehleketo ni matimba yo tsala buku leyi.

    Muhlengeleti: S.J. Malungana

    Xiyenge xa A: Nhlengelo wa swirungulwana

    1. Mavala ya mangwa

    U lo na heta ku vekiwa ku va mukondleteri wa Nhluvukiso wa Vu rimi na Mbango, dokodela Dilan Kazoro o vhela a endla nkunguhato wa ntirho wa yena. A ku nga ri xintirhwana. Ku humelela ka yena eka dyintirho dyedyo a swi ta vula leswaku u swi k otile ku dzima timitsu ta yena tanihi mondzo a ku dzi, eka Ndzawulo hinkwayo. Endzhaku ka ntlhanu wa malembe, loko ku ya hlawuriwa mfumo hi vuntshwa, yena a ta va na ndhawu yakwe eka Ndzawulo, leyi a nga vangisaniki na munhu, eka xifundzankulu hinkwaxo. Eka tiprojeke hinkwato leti a ti vumba nongoloko wa ntirho wakwe, ya le mahlweni a yi ri leyo famba a dyondzisa vanhu tindlela letinene ta marimelo. A a navela ku tiveka ni ku tsundzukiwa loko se a yi humile, tanihi munhu loyi a nga tisa marimelo lamanene yo hluvuka, ya ximanguva-lawa. Kambe a ku ri na mhaka leyi a yi ndzovetela nchavo emiehleketweni yakwe. Ku tsandzeka! A nga rhandzi ku hluleka tanihi leswi vakondleteri lava nga tirha emahlweni ka yena va nga kumeka va hlulekile hakona. A chava leswaku ku tsandzeka eka ntirho lowu a tipimeleke wona a swi ta n’wi ninginisa na ku xungeta xiyimo xa yena hilaha ku nga heriki na leswaku lava a va n’wi vondzoka a va ta ku a tiendla lowo antswa. A tiva marito ya tintlhari hi tlhelo ra ku chava, yo fana na lawa: Ku chava i nala wa wena, kumbe ku chava ku hluleka hi swona swi tisaka ku hluleka. Hambileswi a ri na vutivi lebyi, ku chava a ku mirile ebyongweni byakwe.

    Hi ku ya hi nongoloko wakwe Dr Kazoro a a fanela a endzela muganga wa Pandzanhloko ku sungula. Vunyingi bya vaaki va ndhawu leyi a va ri varimi lava a va nga landzeleli maendlelo lamanene yo rima. A va rima tiforo ti thwixama na swintshabyana ni maganga, naswona a va nga cincanisi swirimiwa ku ya hi tinguva. A ku ri mavele, mavele, mavele ...! Leswi hi swona leswi Dr Kazoro a tiyimiserile ku ya swi sula eka mikhuva ya vanhu va Pandzanhloko. Ntirho lowu a wu ngo va halahala, a wu fambisana na vulavisisi. T inhlori leti a nga ti rhumela hi miganga ti vuyile ni vumbhoni lebyikulu bya leswaku a va ha tirhisa marimelo ya xikhale lama nga riki na ntshovelo.

    Dr Kazoro u amukeriwile hi malwandla hi hosi na vaaki va Pandzanhloko siku ra kona. Eku sunguleni a swi ri swa hombe. Huvo ya vukosi yi vile na rito ro sungula, ku landzela xirho xa projeke ya vurimi emugangeni, kutani eku heteleleni ku va yena mukondleteri wa xifundzankulu, Dr Kazoro. U vulavularile lero na ta vulavula. U kondleterile vaaki ku titoloveta marimelo lamanene leswaku va ta pfuna ku tlurisa. U va k ombisile leswaku a va ta pfunisa sweswo loko hi tlhelo misava yi nga lahlekeriwi hi ku nona ka yona. Sweswo, hi ku vula ka yena, a swi ta endla leswaku va va na swakudya swo ringana va tlhela va kota ku xavisa swin’wana emakete va kota ku tihanyisa. Xana sweswo a ku nga ta va ku ndlandlamuxa ikhonomi? Hinkwaswo leswi a ku ri ku vukula tshuka! Tshuka ra ku tshwukaa! Sweswo u swi vonile hi ku anghwetla loko a hlaseriwa hi swivutiso a nga si gimeta na mhaka yakwe. He b’ava, u hi vula swiphuva ku nga si hela na mavhiki hi mi hlawurile xana? A wu swi v oni leswaku i ndzhukano wolowo ke!

    Swi seketeriwa hi mavoko, ku hleka na makhwela. Vavanuna ndzina mi mintlunya, a mi hlweli ku luma xandla lexi xi mi phamelaka! ku seketela Mduduli. A mi ri kwihi loko nhlawulo wu nga si fika ku ta hi byela leswaku a hi si hluvuka? A mi nga swi koti, hikuva a mi ri hava mimovha ya mfumo yo chayela mahala. Sweswi mi famba mi hi khovolela hikuva a mi tivi lexi mi nga xi endlaka! A va seketelana hi ndlela yoleyo ku ya emahlweni. Ku fikile laha mufambisi wa ntirho a nga tsandzeka ku lawula nongoloko, ku kondza ku landziwa maphorisa ya va kusuhi.

    Maphorisa va fikile hi nkarhi lowu a ku sungula ku khomaniwa hi tiwacheni. Ntshungu a wu avanile, ku va na lava a va yima na Dr Kazoro, na lava a va nga n’wi seketeri. Madyambu wolowo loko a f ika ekaya u ringetile ku pfampfarhuta xiviko xa siku, xona lexi a xi ta va masungulo ya ntirho wakwe. A nga kotanga ku sungula hambi xivulwa hikuva a ku ri hava swo vika swona, leswi a swi ri kona a swi nga ri swa nkoka. Leswi nga humelela siku rero a swi ringene ku vuriwa ku tsandzeka. Ku tsandzeka koloko Dr Kazoro a ku chava!

    Hi siku leri landzelaka u yile eBarmilla Valley, laha a ku tele vanhu lava vavuri va le Swisa va nga va dyondzisa Rito loko va ha tshama ematikweni ya Great Lakes. Hambileswi lavo oma tinhloko a va ri kona exikarhi ka vanhu lava, Rito ra Xikwembu a ri tirhile swo v onaka endhawini leyi. Hikokwalaho Dr Kazoro a languterile swo antswa eka vaaki va ndhawu leyi. A tibyela embilwini leswaku a swi nga ta fana na mangatsila ya le Pandzanhloko. Phela ePandzanhloko ku va munhu a tiveka a khongela a swi n’wi vangela ku getsela ka meno! A va ku Xikwembu xa le matilweni u xi vonise ku yini wena u ri emisaveni. U swi lemukile a ri exivindzini leswaku leswi vanhu va Barmilla a va tekisile swona a a va nga ri xiswona. Kona nongoloko wa ntirho wa siku wu sungurile khwatsi tanihi le Pandzanhloko. Swikavanyeto swi sungurile, a vulavurile ndzima yo vonaka manuku. Munhu wo sungula ku n’wi nghena enon’weni a ri Mokabakaba.

    Muchaviseki, u vula leswaku ku va hi rima hi thwixama na maganga ematshan’wini yo hingakanya swi kombisa leswaku ha ha sele endzhaku ni nhluvuko ... xana a hi swona leswi tata wa wena a a rimisa swona, na tata wa tata wa wena?

    Xana a hi wona marimelo lawa ya nga ku ondla?

    Loko Dr Kazoro, mukondleteri, a ku kakatsuku, ku lava ku ololoxa mhaka, kova loko a yi lumekile. Swivutiso swo koya, leswi a swi nga lavi na nhlamulo, swi tshana hi matlhelo hinkwawo. Ku ku mpoti ...!

    "U kurisiwile tano kambe namuntlha leswi a nga le maninginingini u na xivindzi xa ku hi rhukana, u hi byela leswaku a hi hluvukanga! Onge yena u pfa le kule eBritain ...!"

    Na le Barnilla Valley a ku nga ri na xo vika xona loko ku nga ri ku onhiwa xiyimo. A vaviseka ngopfu ku vona leswaku vanhu a va ala ku pfuniwa, va tinonohisa emhakeni yo olova swonghasi. A hlundzukisiwa hileswi vanhu lava yena a lwela ku va hluvukisa a va n’wi sandza, sweswo swi endla leswaku ntirho wakwe wu nga koti ku humelela.

    A ku nga ri na un’wana hi ntiyiso loyi mukondleteri a a fanele ku yisa xiviko eka yena. Vutihlamuleri bya yena a byi helela eka yena n’wini, a ku ri hava loyi a a ta n’wi tsemelela a hundzuka swiphizana loko ku ri hava xiviko. Xiviko a xi ri xa yena n’wini, a xi ri xivoni ha xona a lava ku tikhorwisa leswaku xivono xakwe xa humelela. A a navela ku v onakarisa leswaku xiyimo xa vukondleteri a xi nga ri xa mahala. K utani ke, byongo byakwe a byi vila, a nga ha dyi byi rhelela hikuva hinkwaswo leswi a swi endla a swi hundzuka tandza. Ngopfu-ngopfu hikuva ntirho wa yena a wu hangalasiwile emahungwini wu nga si sungula, kutani mahlo hinkwawo a ya ri eka wona. Swiviko swa mahungu naswona phela swa yiva ntsako eka munhu nkarhi wun’wana.

    Siku ra vunharhu a ku yiwa eKalimba. Mukondleteri na vaofisiri va yena va tikokakokile va ko va ya ku eKalimba humelelo! A va tshovekerile hikuva ku hluleka a ku tatile moya ni mpfhuka hinkwawo. A va tiyimiserile ndyelo yin’wana leyo bava, hi ntiyiso a vo yela ku hetisisa nongoloko. Ngopfu-ngopfu hileswi ndhawu leyi a yi tiveka hi ku rhandza mikhuva ya xikhale. A va salele endzhaku na nhluvuko. Swi vile swi nyanya loko va fika ehubyeni va kuma vanhu va nhlayo yintsongo. Hosi yi tekile Dr Kazoro xitumbe yi n’wi pfula xifuva leswaku vanhu lavantsongo a va ri varimi, kutani a yi tshemba leswaku nhlengeletano leyintsongo ya vanhu lava dyaka ni ku lorha vurimi yi tlula ya ntshungu lowu nga riki na mhaka na byona. Dr Kazoro u hlamarisiwile hi vutlhari bya munhu loyi na le xikolweni a a nga tshinelanga.

    Ku kanakana loku a a ri na kona ku dzudzekile hi xihatla loko a twa marito ya vavulavuleri va muganga. A va vula swo hambana na leswi nga vuriwa eka miganga leyin’wana. Mukondleteri u vulavurile a k ondza a fika emakumu handle ka mpho, wa nhonga. Ni mbhurisano a wu ri lowunene. Swiringanyeto na switsundzuxo swakwe swi amukeriwile hi mandla mambirhi. Varimi lavaya va tibohile ku ya tirha hi ku landzelela swiboho swa nhlengeletano, na ku ya hlohletela v aaka-tiko lavan’wana ku endla tano. Ku hambana ka muganga lowu na leyin’wana hileswi laha eKalimba swi nga teka lembe ku kuma munhu wo pfula ni ku pfala ntirho hi xikhongelo. Munhu loyi a nga khongela a hlekuriwa no monyiwa, kasi ePandzanhloko na le Barmilla Valley a vo vutletana hi xikhongelo.

    Ku vumbiwile mfambelano exikarhi ka hofisi ya mukondleteri na va munganga wa Kalimba. Vuxaka byi tiya, byi ndlandlamuka. Varimi va dyondzisiwile ni ku endla swikombelo swa timali eka minhlangano yo hambana-hambana. Va kumile mali yo huma eka nhlangano wa le ndhandeni, va endla xikimi xa ncheleto xi helerile na damu ra kona. Va sungurile ku kuma mihandzu ya migingiriko ya vona loko vunyingi bya varimi va le Kalimba va tekile swiyimo swa le henhla eka nkombiso wa Xifundzankulu. Vunyingi bya vona va kumile tikontiraka to phakela mavhengele lamakulu ya le Johannesburg hi swirimiwa. Kalimba a sungula ku hluvuka. Nhluvuko emugangeni lowu a wu nga ri wa ta vurimi ntsena, va kumile na mpfuneto wa mali va aka xikolo xa manyunyu, kliniki na holo yikulu yo saseka. Dr Dilan Kazoro, mukondleteri, a tale hi ntsako embilwini yakwe. Kalimba a yi n’wi tlakusile, a yi n’wi endlerile nkhuvo lowukulu emahlweni ka valala vakwe.

    Mahungu ya le Kalimba a ya nga tsandzeki ku fika ePandzanhloko na le Barmilla Valley. Siku rin’wana u kumile papila ehofisini yakwe. V aaka-tiko va Pandzanhloko na Barmilla Valley a va ri na makungu yo macha va tisa swivilelo etihofisini ta yena. A va lava ku koxa leswaku a herisa matirhelo yo

    Enjoying the preview?
    Page 1 of 1