Opuscula Selecta Neerlandicorum Nederlandsch Tijdschrift voor Geneeskunde

The Project Gutenberg EBook of Opuscula Selecta Neerlandicorum, by

Desiderius Erasmus, Antoni van Leeuwenhoek, Jan Swammerdam, Herman Boerhaave,

Hieronymus David Gaubius and Franciscus Cornelis Donders

This eBook is for the use of anyone anywhere at no cost and with

almost no restrictions whatsoever. You may copy it, give it away or

re-use it under the terms of the Project Gutenberg License included

with this eBook or online at www.gutenberg.org

Title: Opuscula Selecta Neerlandicorum

Nederlandsch Tijdschrift voor Geneeskunde

Author: Desiderius Erasmus, Antoni van Leeuwenhoek, Jan Swammerdam, Herman Boerhaave,

Hieronymus David Gaubius and Franciscus Cornelis Donders

Editor: Hector Treub

Translator: L. Hillesum, W. Julius, L. Hillesum and A. H. Kan

Release Date: August 18, 2006 [EBook #19072]

Language: Dutch

*** START OF THIS PROJECT GUTENBERG EBOOK OPUSCULA SELECTA NEERLANDICORUM ***

Produced by Louise Hope, Frank van Drogen, the Netherlands

Team and the Online Distributed Proofreading Team at

http://www.pgdp.net (This file was produced from images

generously made available by The Internet Archive/Canadian

Libraries.)

De spelling en de hoofdletters zijn gehandhaafd als in het origineel.

Een aantal typografische fouten is gecorrigeerd. Ze zijn met popups

aangegeven. Van de Griekse woorden is de transliteratie op dezelfde wijze aangegeven: τοῦτο

.

Spelling and capitalization are as in the original.

A few typographical errors have been corrected. They have been marked with popups

. Greek words are similarly transliterated: τοῦτο

.

OPUSCULA SELECTA

NEERLANDICORUM

DE ARTE MEDICA

[Text]

INHOUD.

TER INLEIDING.

Den 1sten Januari 1907 heeft het Nederlandsch Tijdschrift voor Geneeskunde 50 jaren bestaan. In Mei 1901 besloot de algemeene vergadering der Vereeniging: Nederlandsch Tijdschrift voor Geneeskunde, op voorstel der Redactie, den lezers van het Tijdschrift bij gelegenheid van dit jubileum eene feestuitgave aan te bieden. Deze feestuitgave zou betrekking hebben op de geschiedenis der geneeskunde. De zorg voor de voorbereiding dier uitgave werd opgedragen aan eene commissie, bestaande uit de heeren B. J. Stokvis, W. Koster (Utrecht), C. E. Daniëls, H. Treub en de beide toenmalige redacteuren-gérant M. Straub en P. Muntendam.

De geheimen van onze commissie-vergaderingen te verklappen is allerminst mijn bedoeling. Maar iets wil ik en moet ik toch zeggen. Dit n. l., dat, wanneer niet de drie eerstgenoemde, klassiek geschoolde commissieleden er geweest waren, en met name wanneer niet Stokvis zijne groote belezenheid en zijn eeuwig jeugdig enthousiasme aan onze taak had doen ten goede komen, er van dit boek bitter weinig terechtgekomen zou zijn. Want één ding stond, na de eerste voorloopige besprekingen, al spoedig bij ons allen vast: wij moesten de feestuitgave doen bestaan in herdrukken van Nederlandsche klassieke schrijvers over geneeskunde. Maar wie moest onder de klassieken, en wat van hun werk gekozen worden? En hoe moest het uitgegeven worden? Vragen die, tendeele althans, slechts beantwoord konden worden door hen, die de klassieken kenden. Toen dan ook omtrent het „hoe" beslist was, dat de feestuitgave geen bloemlezing, maar een bundel van zooveel mogelijk op zich zelf staande stukken zou zijn, kwamen de drie genoemde kenners der klassieken met verschillende werken aan, waaruit de commissie na kennismaking zou kunnen kiezen.

Moeilijke bezigheid, voorwaar! Gelukkig, wij zijn Hollanders, wij waren in commissie vereenigd en wij hadden dus het recht, om niet te zeggen de nationale plicht met bedachtzaamheid voorttegaan. Zoo waren wij dan ook nog slechts nauwelijks tot eene definitieve keuze gekomen, toen in September 1902 Stokvis ons ontviel. Wanneer ons werk, gelijk wij hopen, ten slotte bruikbaar is geworden, dan zij hier gezegd, dat dit in de allereerste plaats te danken is aan het initiatief en de krachtige medewerking van Stokvis.

De commissie was zoo gelukkig in zijn plaats door de algemeene vergadering benoemd te zien de heer C. A. Pekelharing, die aan hare verdere werkzaamheden een zeer actief deel heeft genomen.

Besloten werd tot een herdruk van vier redevoeringen. De eerste is van Erasmus (1467-1536). De groote humanist, schoon zelf geen medicus, heeft toch in eene oratie den lof der geneeskunst verkondigd. En, waarlijk, beter lofredenaar kon de geneeskunst moeilijk verlangen. Zoo uitbundig is zelfs hier en daar zijn loftuiting, dat men, gedachtig aan den schrijftrant van den auteur van den lof der zotheid, geneigd is zich nu en dan af te vragen, of niet meer zachte ironie dan welgemeende lof uit Erasmus’ woorden spreekt. Toch zal men bij doorlezing van dit weinig bekende geschrift van den geleerden Rotterdammer bespeuren, dat het hem met den lof, deze moge dan overdreven zijn, ernst is, daar hij niet nalaat de slechte geneeskunst-oefenaars te vermanen. Hoe weinig het oude stuk nog verouderd is, blijkt wel uit wat hij o. a. zegt:

„De taak van den geneesheer vervulden de wetgevers, die slechts goed gebouwde personen met elkander lieten huwen, die maakten, dat men alleen volkomen gezonde minnen in dienst nam, die openbare baden en turnplaatsen instelden, wetten tegen de weelde maakten, door het doen verbouwen van huizen en het droogleggen van moerassen, epidemieën voorkwamen en er voor waakten, dat geen spijzen of dranken, die voor de gezondheid gevaar opleverden, verkocht werden."

Immers dit kon nu nog, helaas! goeddeels dienst doen als politieke wenschlijst voor een medicus.

De tweede redevoering is van Boerhaave (1668-1738), en door hem gehouden ter gelegenheid, dat de curatoren der Leidsche hoogeschool hem, door eene traktementsverhooging, hadden weerhouden naar Groningen te gaan. Al had het particularisme dier dagen niets anders goeds uitgewerkt dan ons dit heldere en logische betoog omtrent de waarde der iatromechanica te bezorgen, dan mochten wij het nog dankbaar zijn. Als men Boerhaave’s klare taal leest, die zijn gedachtengang zoo scherp weergeeft, waarin geen argument te weinig en nauwelijks een woord te veel is, dan begrijpt men den grooten invloed door Boerhaave als leermeester uitgeoefend.

Versterkt wordt deze indruk door de volgende redevoering, die van Gaubius (1705-1780), wiens gezwollen welsprekendheid Boerhaave’s eenvoudige duidelijkheid beter doet uitkomen. Evenwel, niet om, doch ondanks deze tegenstelling werd Gaubius’ werk door ons gekozen. Immers ziet men af van de voor ons minder smakelijke rhetorische versierselen, dan geeft het betoog van Gaubius, op zichzelf voor dien tijd van groot gewicht, tevens een eigenaardig beeld van de snel wisselende geneeskundige opvattingen. Nog geen dertig jaar toch na Boerhaave’s enthousiaste verdediging der iatromechanica komt, op zijne plaats en in zijn tegenwoordigheid, de door hem aangewezen leerling de waarde der scheikunde als wetenschap en in het bijzonder hare waarde voor de geneeskunst bepleiten.

Als vierde in de rij der oraties komt die van Donders (1818-1889), over de harmonie in het dierlijke leven; de oratie, waarmede hij zijn loopbaan als hoogleeraar aanving. Een waardige evenknie van het stuk van Boerhaave, waarin met goed gekozen argumenten en in keurige taal de teleologie als wetenschap wordt aangevallen en betoogd wordt, dat het „waartoe geen antwoord geven kan op de vraag naar het „waardoor, terwijl toch slechts deze laatste vraag voor den wetenschappelijken vooruitgang belang heeft.

Tusschen Erasmus en Boerhaave komen de herdrukken van onderzoekingen van van Leeuwenhoek en van Swammerdam. Onafhankelijk van de hem klaarblijkelijk onbekende ontdekking der capillairen door Malpighi (1661), gaf Leeuwenhoek (1632-1723) Harvey’s leer van den bloeds omloop een krachtdadigen steun door het, met behulp van zijn mikroskoop, geleverde bewijs dat: „De Arteriën en Venae gecontinueerde Bloedvaten zijn; een bewijs, dat hij in gemoedelijke taal, doch met groote helderheid geeft. Met zóó groote helderheid, dat men verbaasd staat, dat de eenvoudige Delftenaar, als buitenstaander van de officiëele wetenschap, om geloofd te worden zich moest beroepen op het getuigenis o. a. van „d’Heer Mr. Antoni Heinsius, Raad en Pensionaris dezer Stad, voor desen Extraordinaris Envoyé aan zijn Koninklijke Majesteit van Vrankrijk, en onlangs Commissaris van desen Staat aan het Hoff van zijn Koningl. Majesteit van Engeland.

Het stuk van Jan Swammerdam (1637-1680) geeft ten slotte een goed voorbeeld van diens experimenteertalent. Immers, zoowel zijn proef over de uitgesneden, doch in verbinding met de zenuw gelaten kikvorschspier, als die met het door lucht gevulde hart, kunnen ter demonstratie van dat talent dienen; ook al is de eerste, die doet zien dat bij den spiercontractie verwekkenden zenuwinvloed niets ponderabels van de zenuw naar de spier overgaat, bewijzender dan de tweede, die dienen moet om te betoogen, dat het spiervolume bij de contractie niet toe- doch afneemt.

De commissie meende met deze keuze een geschikten aanvang te maken van eene publicatie van Nederlandsche klassieken en zij hoopt en vertrouwt, dat daarmede de stoot tot verdere analoge herdrukken gegeven zal zijn.

Maar, zal zulk een herdruk nut hebben, dan dient, voor de meerderheid der Nederlandsche geneeskundigen, het Latijn door Nederlandsch vervangen te worden. En, zal de publicatie nut hebben om ook in het buitenland den naam der oudere Nederlandsche schrijvers op geneeskundig gebied in eere te houden, dan moeten er ook vertalingen in vreemde talen bij zijn. Deze overweging stelde de commissie voor een nieuwe moeielijkheid, die des te grooter werd, toen de algemeene vergadering besloot, dat niet één, doch drie vreemde talen zouden gekozen worden. Onder de commissieleden was geen Littré, noch een Ermerins en de zorg voor vertalingen in Fransch, Engelsch of Duitsch durfden zij evenmin op zich te nemen. Zoo heeft dan de commissie de hulp van anderen, meerendeels niet-medici, ingeroepen en bepaalde zich haar werk in hoofdzaak tot de specifiek medische correctie van het vertaalwerk.

Zij was zoo gelukkig de hulp te verkrijgen van den heer L. Hillesum voor de vertaling van de redevoering van Erasmus in het Nederlandsch, van den heer C. Grondhout voor de vertaling dierzelfde redevoering en van de verhandeling van Antoni van Leeuwenhoek in het Engelsch, van den heer Maurice Pernot voor de Fransche vertalingen der oraties van Boerhaave en Gaubius, van de heeren W. Julius en L. Hillesum voor de Nederlandsche vertaling van Boerhaave, van den heer A. H. Kan voor die van Gaubius en van den heer E. Hummelsheim voor de vertaling der redevoering van Donders in het Duitsch. Haar medelid, de heer Daniëls, wiens bibliographische speurzin zich nooit verloochent, vond een weinig bekende Duitsche uitgave van Swammerdam’s „Bijbel der Natuur" (Leipzig 1752), waaraan de commissie de benoodigde vertaling van diens verhandeling kon ontleenen.

Het is der commissie een plicht, maar een genoegen tevens, aan al dezen haren medewerkers hier oprechten dank te betuigen en hulde te brengen voor den zoo nauwgezet uitgevoerden arbeid.

Wanneer ik ten slotte nog gememoreerd heb, dat het typografisch werk voor den feestbundel afkomstig is van de firma de Roever Kröber & Bakels, dat de portretten, voor zoover bestaande, in lichtdruk zijn gereproduceerd door de firma Senefelder, die ook de platen bij van Leeuwenhoek’s en Swammerdam’s stukken in photolithographie reproduceerde, en dat de band en het titelblad ontworpen zijn door den heer J. B. Heukelom, dan behoef ik daarvoor geen dank uit te spreken, want de dank voor hun werk zal hun onmiddellijk gebracht worden door elken beschouwer van het boek.

In opdracht en in naam der commissie ter

voorbereiding dezer feestuitgave,

HECTOR TREUB.

[Title page]

OPUSCULA SELECTA · NEERLANDICORUM · DE ARTE MEDICA

Fasciculus Primus · quem · Curatores Miscellaneorum · quae vocantur · Nederlandsch Tijdschrift · voor Geneeskunde · collegerunt et ediderunt · ad celebrandam · Seriem quinquagesimam · in lucem nuper editam ·· Quaenam insint scripta · proxima pagina docebit ·· Amstelodami · Apud F. van Rossen · MCMVII

Erasmus · Swammerdam · Van Leeuwenhoek · Boerhaave · Gaubius · Donders

IMAGO·ERASMI·ROTERODAMI

AB·ALBERTO·DVRERO·AD

VIVAM·EFFIGIEM·DELINIATA

ΤΗΝ·ΚΡΕΙΤΤΩ·ΤΑ·ΣΥΓΓΡΑΜΜΑΤΑ·ΔΕΙΞΕΙ

MDXXVI

[AD]

ENCOMIUM ARTIS MEDICÆ

DESIDERIO ERASMO ROTERODAMO AUTORE.

DE LOF DER GENEESKUNDE

VAN

DESIDERIUS ERASMUS.