Sürgün

By Saday Shakarli

Saday Şəkərlinin ilk şeirlər kitabı rus şairlərinin tərcüməsində 1985-ci ildə Rusiyada nəşr edilmişdir. Hazırda onun imzası dünyanın yüzdən artıq ölkəsində tanınır və təqdir edilir.
Şair 2015-ci ildə "Qurd ürəyi" romanına görə 10 il müddətinə həbs edilmiş, xarici təsirlərdən sonra azadlığa çıxmış və Avropada siyasi mühacir kimi sığınacaq almışdır.
Onun kitablarının nəşrinə vətəni Azərbaycanda qadağa qoyulmuşdur.
Bu kitabında şair öz oxucularının görüşünə iki poema və dörd illik həsrət, ayrılıq, qürbət şeirlərilə gəlmişdir.
Həm də ilk kitabının nəşrindən 40 il ötür, indilərdə şair 65 yaşını da vətəndən uzaqlarda yaşamaqdadır.
Saday Şəkərli Nobel mükafatı laureatı Aleksandr Soljenitsin Fondunun ömürlük təqaüdçüsüdür.

• Language: Azerbaijani
• Publisher: Aegitas
• Release date: May 2, 2024
• ISBN: 9780369410450

Saday Shakarli

Saday Shakarli is grantholder of Nobel Prize Winner Alexander Solzhenitsyn for life.

Book preview

Poemalar

SÜRGÜN

(poema)

Cənnətdən qovulmuşların

sürgünüdür həyat,

istəyirsən iməklə,

istəyirsən sürün,

istəyirsən yaşa,

istəyirsən yat,

istəyirsən yaz-yarat,

yəni,

cənnətdən qovulmuşların

cəhənnəmindəyik,

gah ürəklərin ağrısında,

gah gözlərin nəmindəyik,

göz yaşının da yolu var,

gözlər əzabların bətni,

torpaq qəbridir,

yanaqlar səhradır,

göz yaşları

bir çığır açıb

yürüyər üzüaşağı,

ömrümüz

əzabların bətnindən

torpağa qədər bir yol,

yəni,

bir göz yaşının keçdiyi yolun

uzunluğu qədərdir,

və bu cəhənnəmin

ayrılıqdır ucqarı,

yağır keçdiyin yollara,

alnının yazılmamış tərəfindəki qarı…

***

Qovuldum ruhumun cənnət bağından,

düz keçib, dağ qalxıb, yol aşıb gəldim,

keçdim Afrikanın qız torpağından,

Çini, Hindistanı dolaşıb gəldim.

Çıxdım sarayımdan İzabel kimi,

daradım yolları xəfif yel kimi,

dağların ağzından qopan sel kimi,

mən öz taleyimlə ulaşıb gəldim.

Allah umuduna qaldı bir naxır,

qurd basır, üstünə leysanlar yağır,

gördüm sellər-sular bulanıq axır,

dostlar da bu suya bulaşıb…

Gəldim.

İntihar eləyir cəsur qazimiz,

yenə daşdan çıxır hər gün ruzimiz,

gördüm düyün düşüb alın yazımız,

gördüm ağ kələfim dolaşıb, gəldim.

Səbrim də çatmadı qaş qaralınca,

tanrıdan, qədərdən rüsxət alınca,

gəlmədim bir qarın çörək dalınca,

özümlə savaşıb, dalaşıb gəldim.

***

Gedən yolun nəfəsidir,

çıxan yolun canıdır,

adamı dünyada şanı-şöhrəti,

bir də barmağının izi tanıdır.

Təyyarələr düz uçur deyirlər,

oturduğun yerdə

yol gedirsən gələcəyə,

yaşının üstünə yolda yaş gəlir,

gedirsən timsahın ağzında sanki,

dalınca nə arvad, nə qardaş gəlir,

bilirsən, dost deyil yanındakılar,

bilirsən, dost səni dar ağacından,

qurtarıb və bundan ləzzət alandır,

qalanı rəngidür, yəni, yalandır!

Bəli, düz xətt üzrə uçur təyyarələr,

düz xətt,

əyri xəttin

dar ağacından asılmışıdır,

getdiyimiz yol

bir misra kimi

öz alnımıza

təzə sətirdən,

bəxtin, taleyin

köhnə əlifbayla yazılmışıdır.

Buludlar yaxın olur təyyarələrdə,

buludlar sanki bir pambıq tayası,

dənizlərin, göllərin

göydəki ruhudur buludlar,

gözlərdəki yaşlardandı mayası,

qarası da doludur,

ağı da,

bircə ahım bəs edər ki,

bu göyləri dağıda…

***

Bilirdim, yarpaqlar üstündə şehəm,

bilirdim, sübh çağı əsən bir mehəm,

nanə yarpağından zərifəm, bəli,

vətən havasıyla dolmuş, nəşəli,

atamın sevimli uşağı idim,

anamın gözünün işığı idim,

içimdə məhəbbət, sevgi varıydı,

xətrinə dəyməzdim qaranquşların,

hələ də bilmirəm nədir umduğu,

ulu yaradandan yaranmışların.

Haqq yazan əllərin, qələm qolların,

ən kövrək misrası, sətri olmuşam,

çiçəyi olmadım bağçanın-bağın,

gül deyil, güllərin ətri olmuşam,

ən qədim suların nəğməsindəydim,

bulağın durusu, dadı da məndim,

o qədər güllərlə qucaqlaşmışıq,

eh, doğması da mən, yadı da məndim,

bitib çoxalmışdı həyətimizdə,

dörd yana qol atıb, yarpaq yayıbdır,

gör necə sevgidir, böyürtkən kolu,

neçə yol boynumu qucaqlayıbdır,

neçə yol əlimi cırmaqlayıbdır.

Sevgili vətənin, gözəl vətənin,

payızını sevdim, qışını sevdim,

yerdə ilanları, bör-böcəyini,

göydə qanad çalan quşunu sevdim,

mənə nifrət edən qonşunu sevdim.

Quşları, ağacları, adamlarıyla

vətəndir vətən,

gur axan selləriylə,

şipşirin dillərylə,

obası, elləriylə,

vətəndir vətən,

dərdimi özümlə götürüb gəldim,

qoymadım yetimlərtək əllərdə qalsın,

dedim, qoy ulasın səhralarda külək kimi,

dedim, qoy mənim kimi çöllərdə qalsın,

vətənin cəhənnəmidir qürbət, deyirlər,

mənim yerim vətən ikən,

hazırlaşmadım qürbətə,

hazır deyildim ayrılığa, möhnətə,

sunamilər kəpənək qanadlarının

cəmindən yaranır bəlkə də,

yel ola bilmədim, külək ola bilmədim,

yelkənləri qırılmış bir ölkədə,

və günahsızların yeri cəhənnəm olur nəhayət,

yəni, qürbət…

Qürbət mənə nağıl demir, deməsin,

vətən mənə oğul demir, deməsin!

***

İndilərdə,

son sözü ağzında gəzdirən əsir kimi susmuşam,

əmanətimdir,

açılası sirrim yox,

deyiləsi, danışılası sözüm çox,

sükunətimdir,

qızlar ilən gözlərimlə danışıram,

qızlar yanır,

mən də baxıb, od tutur, alışıram,

saçlarımı sığallayıb,

oynadıram qaşlarımı,

dənə gətirə bilmirəm

qürbətin ac-yalavac quşlarını,

sağsağanlar tanış gəlir,

qarğalar, göyərçinlər,

qaratoyuqlar tanış,

(dəli şeytan deyir ki,

gəl, bu quşların dilində danış,)

bir də bülbül avazı,

qar bu qış tez yağdığından

çöldə qalıb bu quşların yuvası,

ağacların yarpaqları payıza qoşulub getdi,

həsrətim bu qürbət eldə qanadlı quş olub getdi,

başladım meymuntək hırıldamağa,

üstümə qışqıran xəstə məmurun

üstünə hürə bilmədim,

keçdim it kimi mırıldamağa,

beləcə öyrəndik dilini bir-birimizin,

beləcə buza döndüyünü gördük

isti-isti yerimizin,

başım,

dönüb olub doğma sözlərin qəbirstanlığı,

dilim başdaşı,

açarlıdır, kilidlidir,

haçansa diriləcək donmuş tısbağa kimidir,

gör necə dilləri bal eləyirlər,

altmış il danışa bilən adamı,

gör necə bir gündə lal eləyirlər,

üzümün mimikası,

əllərimin hərəkətiylə anladıram qürbəti,

özümü belə ovundurur,

belə aldadıram qürbəti…

***

Çeçen Yunus,

ərəb Məhəmməd,

fars ağeyi Soleyman,

mərakeşli Moğdət,

əfqan Xaled,

afrikalı Mamadu,

daha kimlər, daha kimlər,

hamımız qəribik Avropa ellərində,

insanıq hamımız,

qalıb gözümüzdə arzu-kamımız,

hamımız didərginik taleyimizdən,

bir qabdan yeyirik,

bizə sahib çıxan humanist dövlətə,

əyilə-əyilə sağol deyirik,

aşağılanırıq bir yerdə,

sınırıq bir yerdə,

özümüzü bir dilənçi

sanırıq bir yerdə,

bir soruşan da yoxdur ki,

bunların vətəni var,

burda nə axtarır, nə gəzirlər,

və beləcə bizi əhliləşdirir,

bizi sapa düzürlər,

hərdən özgə mahnılara əl çalırıq,

səsimiz ucala-ucala,

özümüz alçalırıq,

çıxır yadımızdan illərin qaçışı,

zamanın sürəti,

oynaşa olan məhəbbətdir,

qürbətin qaçqınlara olan məhəbbəti…

***

Yenə ayrılığın havası gəldi,

yenə darıxmağın aludəsiyəm,

bir gecə böyürən öküz günündə,

bir gecə zarıyan ilan səsiyəm.

Bir səhər yuxudan hövlnak durub,

yürüyüb gedirəm naxır dalınca,

dostlarım təşvişlə gəzib-axtarır,

tapa da bilmirlər qaş qaralınca.

Suların dilində nəğmə deyirəm,

çiçəyin dilində şeir yazıram,

mən öz taleyimin dil şəhərində,

beləcə düz yoldan çıxıb, azıram.

Burda tək-tənhayam,

axı, nə olsun,

yanımda nə qədər adam var mənim,

hər gün qabağımda suyum, çörəyim,

hər gün heyvan kimi qidam var mənim.

Gör hansı durumda, gör nə haldayam,

bu miskin halıma ağla, ay vətən,

çaxnaşır buludlar, ildırım çaxır,

götür gözlərimi saxla, ay vətən.

Başımı götürüb yollara çıxdım,

qərib bir yolçuyam bu axşam çağı,

burdan o tərəfə işləmir qatar,

qürbət - ayrılığın son duracağı…

***

Vətəndə qoyub gəldiyim özümə

indi uzaqdan baxıram,

təzə adımı götürüb,

azmış buğa kimi

qoşuluram naxıra,

canavarlar yeyər

sürüdən ayrı düşən quzunu,

dünən yer süpürən gördüm

nazəndə əfqan qızını,

pəncərələrin şüşəsini silirdi erməni gözəli,

soğan doğramış kimi

damırdı özbək xanımın gözləri,

qurd kimi yarpaqların rəngini almışdım,

qurd-quş yeməsin deyə,

bircə ürəyimdəki işığı qoymurdum sönməyə,

dalğaların üzündə

günəş yanan ocaqmı,

məni gətirən yollar,

geri qaytaracaqmı?

Məhbəsdə qapıdan yığışmayan gözüm,

qürbətdə yollardan yığışmır,

eynən bizdəki kimi yağır yağışlar,

ayrıdı baxışlar,

ayrıdı münasibətlər,

çeşid-çeşid müsibətlər,

adımı bilməyənlər Azərbaycan deyir mənə,

elə bilirəm ki, anam can deyir mənə,

qaçqın sayırlar burda,

elindən obasından, dərəsindən,

dağından-düzündən qaçan adamı,

qaçqın sayırlar burda

özündən qaçan adamı,

bənövşəyə dönürəm yemək üçün növbəyə duranda,

körpələr süfrə qarşısında boyun buranda,

yeyəndə iylənmiş toyuq ətindən,

utanıram məmləkətimin sərvətindən,

utanıram vətənimin adından,

Füzulitək aşiq olmaq istedadımdan.

Qatıldım rənglərə, heç seçilmədim,

çoxların içində əriyir təklər,

nə yaxşı, gələndə öldürmüşdüm özümü,

bilirdim, qürbətdə öldürəcəklər…

***

Bu dünya duracaq yer deyil, bəli,

vətəndə əzab da bir ayrı həzzdir,

gələn getməlidir, gedən gəlməli,

dünyada nə varsa əvəz-əvəzdir.

Azğın fikirlərim dəlisovdular,

yağır saçlarıma qışın qarıtək,

qovdular vətəndən, məni qovdular,

Adəmi cənnətdən qovduqlarıtək.

Qovdular, qovdular səfil it kimi,

küsdüm söyüdündən, qarağacından,

dilim boğazıma keçib ip kimi,

asıb vətən boyda dar ağacından.

Olur nalələrim, ahlarım olur,

göz yaşı sayan var alnımda təri,

özümə qayıdan vaxtlarım olur,

dönüb dirildirəm xatirələri.

Dünyada hər şeyin öz adı olub,

pisi, öz adına ucalmamaqdır,

qəriblik - balıqtək qanadı olub,

quş kimi uçmağı bacarmamaqdır…

***

Əvvəl tanımadım küçələrini,

günəşli gündüzlərini,

aylı-ulduzlu kecələrini,

mənə yad gəlirdi küləkləri də,

ayrı cür açırdı çiçəkləri də,

yad idi quşların nəğməsi, yad, yad,

yad idi həyatın nəşəsi, yad, yad,

qoynuna girdiyim qara qızların,

əndamı yad idi, nəfəsi yad, yad,

tanıya bilmədim meyvələri də,

bilmədim satılan nəyin ətidir,

durub gözləməyə nə hacət daha,

bu mənim ömrümün qiyamətidir,

xəyalım yurdumun gözəllərində,

gözüm bir gözəlin çilində qalıb,

yazıq itimin də xəbəri yoxdur,

bir qərib dünyanın çölündə qalıb,

gələndə dağ kimi əzəmətliydi,

vüqarlı, əyilməz uca dağ kimi,

indilər özündə azmış,

indilər özündə itmiş,

ulayır dağlarda yalquzaq kimi,

doğulmaq vaxtıdır, mən bətndəyəm,

bir ömür yapılar hər bir qatımdan,

mən özgə həyatın cənnətindəyəm,

sağ çıxa bilmədim öz həyatımdan…

***

Yarıldı bağrım,

göynədi içim,

bir damla göz yaşı,

ömür bir içim,

ağrıdım,

inlədim,

gəl dedim:

Gəl gözəlim, burda qərib təkdi, gəl,

burda qərib gözləri yol çəkdi, gəl.

Şırım çəkib, alnıma şum vurmuşam,

əcəb, əcəb suvarmalı ləkdi, gəl.

İçimdə bayquş ulayır hər gecə,

viranə qəlb başımda turp əkdi, gəl.

Dörd tərəfim Yalıncıqla Alp-Aruz,

qaranlıq zindandakı Beyrəkdi, gəl.

Halım dəyişkən, yenə xasiyyətim,

qış kimi sərt, yaz kimi kövrəkdi, gəl.

Zəlzələdən sonrakıdır can evim,

sümüklərim, divarlarım çökdü, gəl.

Qoy deməsinlər qarıyıb dilbərim,

görən desin qız kimi yüyrəkdi. Gəl.

Vətən məni toxumuşdu xalıtək,

qürbət məni damar-damar sökdü, gəl.

Könül pərişan, dil olub lal bu gün,

Mən demirəm, gəl deyən ürəkdi, gəl.

Gəlmədi,

daha doğrusu,

ağırlıq eylədi gözlərində su,

gələ bilmədi,

tutuşdu qəm oduna şad gördüyün könlüm,

yenə əzab, yenə zülüm!

***

Ulduzların vətəni, qürbəti yoxdur,

ulduzların təzədən doğulmaq qüdrəti yoxdur,

axır ulduzlar,

axır, axır… süzülən bal kimi birdən qırılır,

belədir ömrümüz,

axa-axa, süzülə-süzülə, qırıla-qırıla

həyatımız qurulur,

bölünür vətənə, bölünür qürbətə,

və bir gün qapıları açılır göylərin,

qoşulub gedirik