Makgale
By HDN Bopape
()
About this ebook
A classic drama in Sesotho sa Leboa.
Makgale o lemoga gore Mokgadi le Sefudi e sa le lepheko ka ge ba tseba sephiri sa gore Makgale ke yena mmolai. Makgale o leka go ba tloša tšatšing gomme o a palelwa. Sefudi o utulla gore Makgale ke mmolai gomme ge lešaba le le tseleng go yo mo swara, Makgale o a ipolaya ka lerumo bjalo ka mogale.
HDN Bopape
HDN (Diphete) Bopape ke morutiši ka modiro. Diphete o gotše e le modiša wa dikgomo yo a dišitšego go fihla ge a eya go šoma bjalo ka morutiši. Le ge a na le mengwaga ya go feta 15 a tlogetše modiro wa borutiši, thuto e sa le kgauswi le pelo ya gagwe. Yo ke moisa yo tee yo a ratago segagabo. O dumela gore go bohlokwa gore a thekge, a godiše le go hlabolla segagabo ka go ngwala dipuku.
Reviews for Makgale
0 ratings0 reviews
Book preview
Makgale - HDN Bopape
Tema ya mathomo
Temana ya 1
Lapeng la Makgoka
(Ge seširo se bulega, Makgoka le Mathipa ba bonala ba dutše thokwana ba swere mehlamu ya meso.)
MAKGOKA: (O bonala a swabile) Letšatši le šetše le tšwele mahlalagading fela pelo ya ka e sa roromela. E roromela tše nkego e wetšwe ke šobane goba bjalo ka lefotwana la leeba leo le sa tšwago go phaphašwa.
MATHIPA: (O mo lebeletše ka mahlong) O reng wa ntlaba monna! O ka rorometšwa ke eng mo phišong ya go bediša le meetse a megobe le madiba?
MAKGOKA: Letšhogo, letšhogo, thaka! Bophelo bja ka ke letšhogo, letšhogo nako ka moka. Ga ke tsebe gore letšhogo la ka ke la seo se fetilego, seo se lego gona goba ke la seo se sa tlago na le ge go le bjalo, nnete ke gore ke apere letšhogo bjalo ka moriri woo o lego mo hlogong ya ka.
MATHIPA: Letšhogo ke la eng, pholo, mo sehleng se sebotse se sa ngwaga? Sehla sa letago le lethabo; sehla sa lesego le mokhora? Bona naga e apere lenaga le letala gomme e myemyela bjalo ka mokgonyana tšatšing la monyanya. Gohle mo o lebelelago maloba a kgabišitše naga bjalo ka kobo ya monyadiwa. Monkgo wa wona o thakga dinko bjalo ka molotšana o bosana wo o lego ditsebeng tša motheeletši. Ee, molotšana o bosana bjalo ka lentšwana la kgarebjana gare ga masogana. Bothakga ruri! O reng o sa be bjalo ka tlhago?
MAKGOKA: Ke sehla se se botse, fao ke kwana nago, fela o lebala gore monyanyeng fao go thabilwego, bangwe ba ke ba no nyamišwa ke pipelo. Le puleng e botse ya medupi yeo e tlotšago lefase ka makhura a bohlokwa, bangwe ba ke ba no welwa ke mengwako mola ba bangwe bona ba lahlegelwa ke dithoto. Le mo punong e botse, bangwe ba ke ba no buna mare a mokhora.
MATHIPA: (O a myemyela) O leka go nthadia moisa tena! O mphihlela mafahla a gago. Ga ke kgone go kwešiša gore na letšhogo la gago le bipile eng. Se hlwe o dikadika, phula sekaku gore boladu bo tšwe.
MAKGOKA: Lethabo ke kobo yeo e apešitšego manyami. Ka fao lethabo la sehla se le lona le šišitše ka manyami a pelo ya ka.
MATHIPA: Matladi a ntswetše! O foka o etšwa kae o lebile kae moisa tena?
MAKGOKA: Ke foka ke lebile gona kua menagano ya ka e šiago go gata. Ke fokela gona kua meotlwa ya mogopolo wa ka e metšego gona.
MATHIPA: E bago se se go lomago ke eng, thaka?
MAKGOKA: Difoka! Difokeng tše dikgolo ke fao mogopolo wa ka o šiago go etela gona ka gore ke bona nke maru a thibile gomme seo e le tšhupetšo ya pula ya matlorotloro.
MATHIPA: (O maketše) Kganthe di reng tša difokeng? Difokeng go ka na pula ya magadima bjang mola Kgadima a le gona? Ge e le ya gona pula, gona go swanetše go na ya medupi. Tšhošetšo e go kae gona moo?
MAKGOKA: Na ga se wa kwa gore Makgale o boile?
MATHIPA: (Ka makalo) Makgale o boile? Ruri tšeo ke madireng go nna. Bjale a nke o mpotše thaka, Makgale o amana bjang le letšhogo la gago?
MAKGOKA: Go bowa ga Makgale ke sona sebatana seo se hlafarakantšhitšego segotlo sa menagano ya ka. Ga ke tsebe gore ke ka baka la eng. Fela le wena o a tseba gore barwarre ba babedi bale, ba bjalo ka leswiswi le seetša di sa dulego mmogo goba go ora mollo sebešong se tee, tšeo ke dinyane. E bago seo se tlogago se imetša pelo ya ka letšhogo, ke bolwetši bja Kgadima.
MATHIPA: Ge o thoma go bolela ka bolwetši bja Kgadima gona ke thoma go kwešiša poifo ya gago. Gape tabakgolo ke gore Kgadima o swanetše, a ke tloge ke re o tlamegile go phula dimpa tša sephiri se a se imilego gore mateng a sona a tsebje pele yena a eya bosabowe. Sephiri se, ke yona tharollo ya mathata a barwarre bale le setšhaba ka moka gomme phihlo ya sona, ke lehu la rena ka moka.
MAKGOKA: Kgoši Kgadima o bušitše setšhaba se sa Banareng ka katlego lebaka la nywaga ye mentši. Le ge go le bjalo go na le selo se tee mo go yena seo ke se solago. Go gana go utulla sephiri se. Ke a go botša thaka, ge a ka ba a hwa ka moo go sa gopolwego a sa be a se phula dimpa, gona go tla tsoga kgaruru le dikgakanego makgatheng a rena. Re tla tseba bjang gore kgoši ke mang gare ga mafahla a a gagwe?
MATHIPA: Sa go tloga se tlabatlabiša dibete ke ge a utela le barwarragwe, bagwera le metswalle sephiri se. Kgane yena ga a bone gore taba ye ga se tabana ke thaba ya taba? E tloga e le lona lehutokgomo. Ge Kgadima a ka se hlaloše gore ba belegwe sammaletee re tla reng? Gona ge a ka re go belegwe yo mongwe pele, ke mang magareng a bona yo a ka dumelago go bušwa ke yo mongwe?
MAKGOKA: Nna ke bona gore ge e le gore ba belegwe sammaletee, gona bokaone ke ge bobedi bja bona ba ka lahlelwa ka bodibeng ba metšwe ke dikwena, go upše go buše monyanana wa bona Sefudi. Phapano ya bona dikgopolong le medirong ya bona, ke tšhitelo e bile ke tšhitišo pušongmmogo ya bona ka gore yo mongwe a ka wa goba yo mongwe a namela yo mongwe godimo.
MATHIPA: Ka tebelelo ya ka ke bona nke ba arogane setšhaba se ka go lekana.
Bao ba ratago Makgale ka dipelo, ba tumiša Phaladi ka melomo gomme bao ba thekgago Phaladi ka potego, ba hlompha Makgale ka therešo. Ge Kgadima a ka hwa ntle le go bipolla sephiri se, ke a go botša thaka, rena setšhaba re ilo fetšana ta!
MAKGOKA: O sa foše fao phapano ya dikgopolo magareng ga barwarre ba babedi bale, bjalo e gotše bjalo ka mariba a noka ya pepetla. Ga go sa na le kgonagalo ya gore tša moše wo, di ka tshelela ka thokong yela ka ntle le go wela ka bodibeng bjoo go sego bophelo ka go bjona.
MATHIPA: Ga go therešo ya go feta yeo. Makgale o ratwa ke setšhaba ka gobane o hlalefile ebile o na le dikgopolo tše di sekilego tšeo a di bunnego kua sekolong. Ka thoko ye nngwe, Phaladi o ratwa le go tumišwa ke setšhaba ka baka la bonatla, botho le boleta bja gagwe. Phaladi o hlakahlakana le setšhaba gantši gomme o tseba dikganyogo le maikemišetšo a sona. Ka lehlakoreng le lengwe, Makgale o fetša lebaka le letelele a se gona mo gae. Ka fao ga a humane sebaka se sebotse sa go ikopanya le setšhaba go kwa dillo le dikgokgono tša sona. Le ge go le bjalo setšhaba se santše se mo rata le go mo hlompha ka baka la tsebo ya gagwe.
MAKGOKA: Ge ke tsinkela, ke bona nke kgoši o ba rata ka moka ka go swana. Ge Phaladi a bowa lešokeng a bolaile phoofolo, melomo ya gagwe e myemela ka lethabo lerato le tumišo. Ge Makgale a bowa sekolong mme a mo anegela tša thuto, mahlo a gagwe a sega ka lethabo mme pelo ya gagwe e tlala lerato le kgodišo. Bothata bjo bogolo ke gore Kgadima o šitwa go gweranya barwarre ba babedi ba.
MATHIPA: Le ge a ka ba rata ka go lekana, ye nngwe ya dipoo tše pedi tše, e swanetše go wa gobane ga go poopedi šakeng. Go tloga go sa šite gore ge kgoši a ka ikela ka sephiri se badimong, gona rena setšhaba re tlo tšwa diripa tše pedi tša go lekana, gomme ra fetšana ka marumo gore go hlokege magoši ao a bakago bogoši le setšhaba seo bogoši bo bakwago bakeng sa sona. Kgane ke a fafatla thaka?
MAKGOKA: Le gannyane! Gape le ge e le gore Makgale le Phaladi ba belegwe sammaletee, go swanetše go dio ba le lefahla leo le ilego la fa seka goba dika tša go laetša gore ke lona le legolo go feta le lengwe. Ge go le bjalo, gona bogoši bo swanetše go lopela yena yoo a laeditšego dika tša bophelo pele.
MATHIPA: (O šišinya hlogo) Tše eka di šita Phaahla go ahlola. A ke re le yena yoo a laeditšego dika tša bophelo pele e ka no ba e le yena yo monyenyane. Ka fao go mmea kgoši e ka ba go ferehla badimo matswalo. Bjo ke bothata bjo bo tlišitšwego ke badimo ka noši mo lefaseng go tla go hlola dikgaruru le dikgakanego. Ga go tselapedi kgoši o swanetše go utulla sephiri se go thibela tšitlano ya setšhaba se sa Banareng.
MAKGOKA: Le ge re phara Kgadima wa batho ka bobe bjalo, ke makala gore yena ka noši o tloga a tseba gore mang ke mang gare ga bona. Gape ba tloga ba swana swaniswani bjalo ka Mphatlalatšane le Sekgopetšane.
MATHIPA: Seka sona se gona seo a ba tsebago ka sona. Nna yena ke ba tseba ge ke bona o tee a le noši, fela ge ba le mmogo ba tloga ba hlakanya mahlo a ka hlogo.
MAKGOKA: Bjale o tla kwana le nna ge ke re pelo ya ka e tloga e roromela ka letšhogo gomme bjoko bja ka bo thwala dikgopolo tša ka kula. A re sepelesepele le motse wo, mogongwe re ka topa matoka ao ka wona re ka tlatšago moruba wo dikgopolo tša rena di šitwago ke go o tlatša.
MATHIPA: Ke nnete a re tloge. Sethiko ke maatla gomme sedikwa ga se na bogolo le gona dikgwale ga di selele felo go tee. Mogongwe bangwe ba di kwele ka mokgwa wo mongwe goba ba kwele tše dingwe.
MAKGOKA: Ai! ke dikgakgamatšo tše. Di tla phethwa ke masa pheletšo ya tšona e tla bonala. A re ye!
(Ba a tšwa ba šalane morago ba inamišitše dihlogo o ka re di a ba imela.)
(Seširo)
Temana ya 2
Mošate ngwakong wa Kgadima
(Go bonala Kgadima a dutše phateng gomme Phaladi e le gona a dulago godimo ga setulwana seo se bego se le hleng le malao a tatagwe.)
KGADIMA: (O mo šupetša setulo) Dula fase ngwana’ka gomme o farolle molomo wa ka dikgang tšeo e lego kgale di bodiša mafahla a ka.
PHALADI : Ke a kwa rrawešo, fela go direletša seo o šetšego o se dirile goba go boeletša seo o šetšego o se boletše, e ka ba go hlokela mantšu mošomo goba go gaba mantšu motlalo.
KGADIMA: Polelo ya gago e farela mogopolo wa ka. E bago se o ratago go se bolela ke eng ge o realo?
PHALADI: Mantšu a ka a bonolo kudu go ka gakantšha ditsebe tša gago mme le mafokwana a ka a gwahlafetše kudu go ka timelela tlhaologanyo e koto ya gago. Ke fo šupa fela gore Makgale, morwarre ga a ešo a fihla gomme go ka se putse kudu go botša nna dikgang tšeo o di khupilego wa buša wa tla wa di botša le yena Makgale. Ka mantšu a mangwe ke be ke re kgotlelela pipelo ye go fihlela yena Makgale a fihla mme o re bipollele tša mafahla a gago re le babedi.
KGADIMA: (O mo lebeletše ka mahlong o a myemyela) O raloka ka polelo bjalo ka phuti ya phooko yeo e ralokago ka dimpša tša mahlase ka go di šia, mme e fela e di emela gore e tle e di rage. Polelo ya gago e hlamegile bjalo ka bogobe bja mosetlo goba bja mabelethoro ao a šitšwego ke mosadi wa seroto a sa gabotše. Mafoko a gago a thakgilwe bjalo ka marediredi le mararankodi a mogopolo wa mosadi wa setswatswa yo a tsebago tshwaro ya lapa. Mantšu a gago a beakantšwe bjalo ka boditsi setongwaneng gore a tanye kgopolo ya motheeletši.
PHALADI: (O tsepeletše mokgalabje ka mahlong) Hleng nke todi ya molomo wa gago e rata go mpholophotha bjalo ka kgarebjana yeo e tšwelego ditlolamelora gomme masogana a šetšego a e sobasoba ka meselana ya mahlo ka tumo le kganyogo?
KGADIMA: Se nyakorele mamapo a molomo wa ka eupša ela hloko mabolela ao a a mometšego. (O a homola) Aga! šeo tšhukudu, e fihlile. (Makgale o tsena a phadimišitše sefahlogo)
PHALADI: (O thabile) Phefo ya Borwa, Letswete, e bile e rotogile go šetše fela leselo go raga ditlhoka.
KGADIMA: Tšhukudu ya Mphatana! O bile o ikgašitše, ngwanaka?
MAKGALE: Ke gorogile, Kgomo ya naga.
KGADIMA: Bjalo ka gore o tlile ngwanaka, e re ke name ke lahle namane mohlana o tla latela mola ke šetše ke latswitše namane.
MAKGALE: (O bonala a maketše) Hleng bjalo nke le bolela polelo ya badimo? Le ge ke makala ga ke tsebe gore ke dirwa ke eng ka gore o šetše o dio ba modimo wa go ja bogobe. Re ngwatheleng tšona ge tate.
KGADIMA: O boletše mmakgonthe wo o sa tekemego. Mmele wa ka o lapile bana ba ka mme moya wa ka o nyaka khutšo. Khutšo e kgolwane e gona fale megopolo ya rena e šitwago ke go go eleletša. Maatla mmeleng wa ka a nyaogile mme mmele wa ka ga o sa loketše selo ge e se diboko fela.
MAKGALE: (O lebelelana le Phaladi) O hlologetše go lewa ke diboko? Go tšhabiša nama letšatšing go e iša moriting wa go sa feleng; go tloša nama komelelong go e iša monoleng wo o sa omego; go tloša nama fao e bonwago ke diphedi tšohle go e iša fao e bonwaga fela ke diboko? Ruri, tate, ge e le gore se ke seo mmele wa gago o se dumago, gona ga o tsebe seo tumo e lego sona. Diboko tše . . .
PHALADI: (O mo tsena ganong) Gona ge rrawešo a nyaka diboko, o reng a sa re re fo mo nyakela dithete ka kua šakeng goba re tšame re tsoma diboko mo mahlakeng le dikoteng tšeo di bodilego le gohle fao go swanelwago ke diboko mme re di tliše go wena gore di tle di je mmele wa gago. Ka tsela yeo re tla kgona go di fega molato mme ra di bolaya.
MAKGALE: Ke a makala gore na tšona diboko di a bola na. Ge e le gore di a bola, ga ke tsebe gore di re go bola tša tšwa diboko na.!
PHALADI: Gape diboko ke dimpša o a tseba! Di no swana le diphiri di jana seng sa tšona. Le gona diboko ga di fetše go bola di no bola di etšwa diboko, di ehwa mme tša bola tša tšwa diboko.
MAKGALE: Re nontšha dijo tša rena gore re kgone go inontšha e le gore re tle re kgone go nontšha diboko tšeo le tšona di swanetšego go nontšha diboko tše dingwe? Aowa ruri, nna nka upša ka latswa ke mollo goba go kokonwa ke dibata le megogobane go feta gore ke nonele go lewa ke diboko.
KGADIMA: (O lebeletše Makgale le Phaladi, o bile o šišinya hlogo) E bago se le lekago go se bolela ke eng? Matladi a Monare! Go ruwa ngwana gomme a tla a raloka ka wena, go swana le go bjala nawa mme ya tla ya go tatetša maoto wa folagana fase, goba go ruwa kgomo mme ya tla ya go raga ge o leka go e gama, goba go ruwa mpša mme ya tla ya go loma bakeng sa go go letela motse le disenyi. Fela ka ge motho a ke a hlagolele leokana gomme le buše le mo hlabe, tšeo le di bolelago ga di hlakiše mogopolo wa ka o kaalo.
MAKGALE: Tshwarelo, tate. Re emišitše ditsebe. Tlaa natšo hle Kgomo ya naga.
PHALADI: Ga e senye e sa agela