Bulayo ḽo Ṱalifhaho

By AW Magau

U vula maṱo a si u vhona kana u thanya.Ri ḓo vhona ro lala u vuwa ri tshi shavha u lenga. Vhutshilo ndi dande tande ḽine u tandulula zwa ṱoḓa u raha mupfa u tshi u vhona. A nga vha e mashudu masimbe o tou ḓiokela.

• Language: Venda
• Publisher: Via Afrika
• Release date: Nov 20, 2017
• ISBN: 9781415460788

Book preview

Dzindivhuho

Ndo ḓala dakalo musi heyi bugu yo bva. Huno dakalo ḽoṱhe ḽine nda vha naḽo a ḽi nga dzuli Khalavha, hai, ndi ḓo ḽi ṱumbukanya ḽa ita thevhe tharu.

Thevhe iṅwe ndi ḓo i rumela Ngulumbi ha Vho-Rahaka Ratshiṱanga, iṅwe ya ya Mukumbani ha Vho-Albert Dzialwa Muhali, ngeno iṅwe i tshi ḓo tsa Maṋiini ha Vho-Gerson

Ntshavheni Tshidino.

Vhanna avha vhararu vho nṱuṱuwedza zwinzhi uri ndi si bvafhe na uri ndi si ḓinyadze. Ngavhe hu si vhone ndi musi ino bugu i songo ṅwalwa nga muthu.

Huno khavho ndi ri ngavhe Mudzimu a tshi shudufhadza zwanḓa zwavho uri zwi fare zwivhuya misi yoṱhe ya vhutshilo havho.

Aifheli Wilson Magau

I

Mugivhela muṅwe na muṅwe khoro ya lushaka ya shango ḽa Mphagane i vha na madzulo a u dzudzanya mafhungo a shango kana u sengisa milandu. Tshiṅwe tshifhinga arali hu na mafhungo mahulusa sa u vhea vhuhosi, u swiṱa mahosi na kha maṅwe mafhungo-vho na vhaofisiri vha vhatshena sa khomishinari na madzhisiṱaraṱa kana vhaṅwe vhahulwane vho teaho vha a takuswa vha ya.

Ndi nga Mugivhela wa mafheloni a ṅwedzi wa Ṱhafamuhwe nga maṱavhelo musi henefho khoroni hu tshi khou sengiswa munna wa u fhedzisela a no pfi Vho-Sandani Mawelewele. Nṋe ḽanga fhungo kheḽi: Munna arali o khakha a si kakhulule he a khakha u dovha a khakha hafhu. Vho-Mawelewele vho khakha ngauri mafhungo aya a tshelede ya u fhaṱa tshikolo vho a pfa, vhone vha si bvise. Mukoma we nda mu ruma uri a tshimbile a tshi kuvhanganya yeneyo mali vho mu vhona vha mu nyadza vha si bvise. Ri tshi vha vhona mulandu khoroni Marombeni na vhaṅwe vhe vha si bvise vhaṅwe vha tshi lifha vhone vha hana. Zwino nṋe ndi vha vhona mulandu na u vha haṱula nga eneo mafhungo kha heino khoro ine ya vha ambadzifhele. Hu amba Vhavenḓa Vho-Langanani Mandiwana vhone mudzulatshidulo wa khoro. Ha ri Vho-Mandiwana vho no dzula fhasi muṅwe munna wa muraḓo wa khoro a no pfi Vho-Joel Lugisani a takuwa-vho u fhindula uyo mulandu. O no takuwa na u ima zwavhuḓi a ri kha khoro: Nṋe Vho-Mawelewele ndi vhona vha si na mulandu na khathihi. Nahone zwi khou ri kanukisa ngauri khoro fhano a yo ngo khwaṱhisa uri vhathu vha thome u bvisa tshelede. Khoro yo sokou gaganya uri muṱa muṅwe na muṅwe u nga bvisa rannda ṱhanu. A ho ngo tiwa ḓuvha nahone ndi mafhungo e khoro ya a gadza a songo fhela. Vho ralo vha dzula fhasi.

Huno nga u vhona hu si na a vha fhindulaho vha dovha vha ima vha ri: "Vho-Mandiwana vho khakha ngauri maṅwe mashango a Mphagane ha zwi ḓivhi ngauri mahosi a hone ha athu u ḓivhadza vhalanda vhao.

Na havha vhamusanda Vho-Mukhotho vha Marombeni hune Vho-Mawelewele na Vho-Mandiwana vha dzula hone vho khakha ngauri vho senga haya mafhungo khoroni yavho hu uri ndi mafhungo a sa athu u thoma u shuma. Hu ḓi nga na tshelede ye vha dzhia kha vhaṅwe vhathu vhe vha si hanedze nga u shaya nḓivho ya haya mafhungo, ndi khwine i tshi humela murahu.

Iḽo ḓuvha khoro yo kanuka maitele na vhuvhava zwe Vho-Mandiwana na Vho-Mukhotho vha ita. Khoro yo mbo ḓi vha vhona mulandu, vhone-vho nga u shavha u ḓo ḓiisedzela phungo mmbi vha tenda. Tshelede ye vha dzhia kha shango ha pfi a i tsha kona u dovha u humela kha vhaṋe vhayo, vhuhulu ha pfi i dzule na khoro khulwane Mphagane. Vho-Mawelewele ha mbo ḓi vha u pembela havho kha hoyo mulandu.

Khoro i tshi balangana nga tshiswiṱulo muṅwe na muṅwe o mbo ḓi livha ha hawe. Vho-Lugisani vha vhonala vha tshi nga vho no farwa nga nḓala ngauri khoro yo ri u bva vha mbo ḓi vha vhone vha fhiraho phanḓa ha vhoṱhe nga u tou hwenya. Vhe badani yeneyi i bvaho musanda i livhaho Dalume i tshi fhira nga Tshiozwi hayani havho vha vhonala vha tshi tou vha munna mulapfu musekene wa muṱambatshika. Khofheni vha vhonala vha tshi nga vho tshenuluwi sa muthu a lwalaho ṅombe kana mafhaṱa. Zwiambaro ndi sutu ya safari. Tshanḓa tsha monde tshavho tsho fara bege tswuku. Munna a no fanelwa nga muṅadzi wa ṱhanga ndi vhenevha. Ningo ya hone ndi ndapfu nahone kha tshifhaṱuwo tshavho ndi yone i yoṱhe fhedzi i vhonalaho u kuna.

Vho-Mandiwana na Vho-Mukhotho uyo musi vho ṱuwa vha tshi rwa milenzhe nga fhasi. Ha ri vho no tshimbila muvhundu mulapfu u bva musanda vha swika muhuyuni wa Tshiozwi vha awela murunzini vhe vhavhili fhedzi. Vhamusanda khonani yanga, ndi Vho-Mandiwana vhane vha khou ralo vha tshi ita vha tshi daha bibi yavho, vha khou zwi vhona uri iyi mbangi Lugisani o ponyokisa Mawelewele we ra vha ro mu fasha zwavhuḓi. Ndi amba ngauri arali o vha e si Lugisani ndi musi Mawelewele ṋamusi ri tshi ḓo vha ro mu ṅwata tshiunza lwa u tou gagavhula zwihulu.

Ndi khou zwi vhona Vhavenḓa, ndi Vhamusanda Vho-Khangale Mukotho vha ambaho. Vha tshi ḓadzisa fhungo ḽavho vha ri,

Lungisani ho ngo ponyokisa Mawelewele fhedzi, o dovha a dzhenisa riṋe milanduni mihulu. Nga ḽiṅwe ḓuvha u ḓo lifha milandu heyi yoṱhe nga ṱhoho yawe. Hoyu Lugisani hafha vanḓani ḽa fhano Mphagane u ḓiita masithesele-mulenzhe-wa-goloi … Vha tshi khou gungula vha tshi ralo ndi musi Vho-Mandiwana vho sokou duu, vha tshi khou dubisa bibi yavho vha tshi thetshelesa vha tshi nga vha khou humbula kule.

Vho-Mandiwana ndi mukalaha wa muṱambatshika mulapfu wa ḓafu. Ṱhohoni mmvi dzi fhira mavhudzi matswu musi ṱhoho yavho i tshi vhambedzwa i yoṱhe. Maṋo ndi mathalangwa. Ningo ndapfu na maṱo o khwivhilaho. Hezwi vho ri tshi nga sutu ntswu na hemmbe tshena na zwienda zwitswu vha vhonala i tshi tou vha nguluvhe khulu ya Luonde. Musi vha tshi tshimbila vha dzikisa u ṱudza nga u gogoḓela tshiṱiki. Mulenzhe u ṱudza a si nga ṅwambo wa malwadze a bvaho murubini, na khathihi, ndi malamba-fuvhalo ḽi bvaho nndwani kale musi phala na thakula zwi tshi kha ḓi bvumela zika. Vho-Khangale Mukhotho vhone ndi mukalaha mupfufhi wa muṱambatshika vhukuma. Nga vhukale vha ṱoḓou nga mudabe kha Vho-Mandiwana. Mmvi kha ṱhoho dzo tshena u fhira dza Vho-Mandiwana. Maṱo a hone na one a dzula o khwivhila.

Milenzheni vho ambara zwienda zwitswuku. Vhurukhu ndi khakhe, badzhi vho ambara ntswu. Nga nṱha ha badzhi vho fuka ludzhasi lwa khakhe lune kanzhi lu si sale, nga maanḓa arali vhe dzinyendoni. Kanzhi vha anzela u tshimbila vho fara bege.

Vha tshi vho elekanya u fhira afha muhuyuni maṱo a ri kha Vho-Mukhotho vhona, ngangoho vha tshi lavhelesa thungo ya muedzini wa Marombeni kha nḓila yeneyi ine vha ḓo fara yone, vha vhona hu tshi ḓa mutukana nga u gidima.

Vhavenḓa!, ndi ṅwana wa Vho-Mandiwana Swikelani a no ralo a tshi femeleka, hu na mueni hayani wa munna ane a khou vha ṱoḓa zwino-zwino.

Ndi nnyi? Ndi Vho-Mandiwana vha vhudzisaho vha tshi vho thoma u tshimbila vha tshi livha hayani khathihi na khonani yavho Vho-Mukhotho. A thi mu ḓivhi. Nṋe a tho ngo mu vhudzisa dzina ḽawe lini. Ndi Swikelani we a ri u fhedza u amba eneo mafhungo a ranga vhakalaha phanḓa nga u gidima a tshi humela hayani.

Musi avha vhakalaha vha tshi vho pfa eneo mafhungo vha vho tshimbilesa. Vho ḓo fhambana khoroni ya muḓi wa Vho-Mandiwana musi avha vha tshi dzhena hayani havho na Vho-Mukhotho vha tshi fhirela ha havho-vho.

Vhone Vho-Tshikweṱa riṋe ri bva khoroni thavhani. Na zwino ndi fhano ndo neta nga maanḓa. A no ralo ndi Vho-Mandiwana musi vho no swielela khathihi na u reshana na mueni wavho Vho-Tshikweṱa.

Vhuvhili havho vho dzula lufherani lwa nnḓu ya Vhavenḓa kha zwidulo zwa fanitshara. Vho-Tshikweṱa vha vhonala e munna murema mulapfu wa ḽidzwatata ḽa mufhali wa mufhafhara. Afha kha shama ḽa mondeni hu na ḽivhadzi ḽihulu, ngeno milenzheni hu si na zwienda. Ndi zwone Vhavenḓa, zwino khoro ya hone yo tshimbilisa hani-ha ṋamusi? Hu vhudzisa Vho-Tshikweṱa.

Khoro yo tshimbila zwavhuḓi sa zwenezwo iwe Tshikweṱa wanga. Vhone Vho-Tshikweṱa mbeu ya dzhenwa nga tshifheṱi zwi a konḓa uri i mele. Tshifheṱi tshashu ndi hoyu Lugisani. Vha tshi ralo vha vho amba vha tshi dzungudza ṱhoho.

Vho-Tshikweṱa vhone a hu na zwe vha fhindula malugana na haya mafhungo. Nga murahu musi Vhavenḓa vho no ḓi gungula zwinzhi nga ha Vho-Lugisani vha vhudzisa mueni wavho zwe a ḓela zwone vha ri: Ho tou pwashea mudzio-ḓe Vho-Tshikweṱa ri tshi tou tsikeledzwa masiari tshivhangalala?

Ndau Vhavenḓa, ndi Vho-Tshikweṱa vhane vha khou thoma-ha u toololela Vho-Mandiwana zwe vha ḓela zwone, zwitumbambiluni ndi nazwo.

Hi! A no ralo u tendelela ndi Vhavenḓa.

Houḽa Khumela Rabambukwa o fhisa muḓi wanga. O fhisa tshiṱanga tshoṱhe na thundu yoṱhe ye ya vha i ngomu khathihi na tshitumba tsha mbudzi dzanga. Mbudzi dzoṱhe na dzone dzo swela ngomu tshitumbani.

Hi!

Zwithu hezwi zwo itea madekwe vhukati ha vhusiku.

Hi!

Na zwino ndi fhano a thi tsha ḓivha zwine nda ita. Zwiḽiwa zwoṱhe zwo swela ngomu tshiṱangani.

Hi! Zwino vhone vho mu farisa nga mapholisa? Hu vhudzisa Vhavenḓa vhe vha vha vho farelela tshanḓa tsha monde kha tshiṱefu. Hai, nṋe a tho ngo mu farisa lini. Ndi uri ndi fhano a thi tsha ḓivha zwine muhumbulo wanga u nga ita zwone. Arali vhone vha na maṅwe maano vha nga mpfunzedza. U vhuya nda ḓa ndo ḓela uri vhone vha nthuse nga maano malugana na tshinyalelo heyi yanga nngafha.

Vho-Tshikweṱa, ndi Vho-Mandiwana zwino, vho ita zwone vha si mu farise nga mapholisa. Nṋe sa munna wa milandu ane a fara khoro ndi ḓo vha thusa. Haya mafhungo avho a ḓo luga. Ndo vha ndi tshi tama u pfa zwavhuḓi uri uyu Khumela a tshi fhisa uyo muḓi wavho ho thoma ha vha na tsemano kha vhoinwi kani?

U pfa yeneyo mbudziso Vho-Tshikweṱa vha ṱalutshedza Vhavenḓa nga vhuronwane zwe vha semanela zwone na Vho-Khumela nga heḽo Ḽavhuṱanu ḽo fhiraho halwani. Tsemano yo vha hone hafho sosani musi Vho-Rabambukwa vho levhela Vho-Tshikweṱa. Ndi uri hoyu Khumela o wana Vho-Tshikweṱa na dzikhonani dzavho vho gadza halwa havho nga tshidzhomela. Ene u swika ndi u mbo ḓi ka