Lešitaphiri

By OK Matsepe and MS Serudu

A classic novel in Sesotho sa Leboa.

Bjalo ka Sebatakgomo le Kgorong ya Mošate, Lešitaphiri e theilwego godimo ga bophelo bja setšo sa magaeng a magoši le ditšhaba tša ona. Ke bophelo bja go tlala mathata a magolo ac gantši a tišwago mošate gore a rarollwe. Ka ge temokrasi nakong yeo e be e le ya maemo a godimo, kgoši o be a seka melato le bakgomana le bakgoma ba gagwe gammogo le banna ba motse. Taba e tla re go išwa kua le kua gomme mafelelong ge banna ba fihletše tharollo ba e gafela go kgoši gore a e reme ka selepe, ke gore a fe kahlolo. Yeo ka nnete e be e le tshepedišo ya temokrasi.

Ka go Lešitaphiri, bothata bo hlolega ge Khutšišo mmagosetšhaba a belega banenyana fela. Na ge go se na le mošemane, mola go thwe morwa wa pele wa kgoši ke yena a tlogo tšea bogoši ge kgoši e eya boyabatho, Kgoši Taudi o tla bona a dirile eng?

• Language: Southern sotho
• Publisher: Via Afrika
• Release date: Sep 19, 2017
• ISBN: 9781415452721

Book preview

Oliver Kgadime Matsepe o belegwe ka la 22 Matšhe, 1932 motseng wa Kgoši Hlakudi Matsepe kua Brakfontein seleteng sa Nebo. O goletše gona Nebo moo tatagwe e bego e le lephodisa gona. Sekolo o se thomile gona mo, moo a ilego a fetša mphato wa Boselela ka dihlora ka 1949.

Ngwageng wa 1950 go fihla go wa 1952, OK Matsepe o be a tsena Sekolong se se Phagamego sa Botšhabelo, Middelburg, moo a phasitšego mphato wa senyane (Grade 10) ka dihlora.

Go tloga ka ngwaga wa 1953 go fihla ka 1954, Oliver Kgadime Matsepe, e be e le moithuti wa Marematlou Sekolong se se Phagamego sa Kilnerton, Tshwane.(Ga se sa le gona lehono). Madimabe ke gore mafelelong a ngwaga wa 1954 ga se a ke a atlega dithutong. Mehleng yeo ge o be o feitše Seisimane sa Maemo a a Phagamego, mphatong wa Marematlou, o be o sa hwetše lengwalo la Matriki. Fela ka 1955 o ile a kgona go feleletša lengwalo la Marematlou a ithuta a le gae.

O thomile go šoma ka go Kgoro ya Taolo le Tlhabollo ka 1956. Ge a šoma gona kgorong ye, o be a fela a romelwa mafelong a go fapana. O ile a romelwa Soekmekaar, Groblersdal, le Mokopane. Mafelelong o ile a išwa Groblersdal moo a ilego a leboga modiro ka 1963 ge a eya go bula lebenkele lefelong le leswa la Kgoši Matsepe la go bitšwa ka la Eensgevonden 457. Kgwebo e be e le gare e tšwela pele, fela Kgadime o be a se na mafolofolo kgwebong. Ke ka fao a ilego a tšea sephetho sa go gomela modirong wa gagwe wa boklereke Kgorong ya Taolo le Tlhabollo, moo a ilego a hwetša sebaka se sebotse sa go ngwala dipuku.

Gore le tle le kwešiše Lešitaphiri le dipuku tše dingwe tša gagwe, gona le swanetše go lekola dintlha di se kae:

Matsepe o tsene dikolong tša kereke. Thuto ya praemari o e tsenetše kua Phokwane United Christian School go tloga ka 1942 go fihla ka 1949. Ke gona moo Matsepe a ilego a huetšwa ke moya wa sedumedi ka ge a be a goletše lapeng leo e sego la sedumedi.

Ge a le Botšhabelo, o ile a buša a fepša ka dijo tša moya. Moya wo, o be o swana le woo a o gamotšego kua Phokwane bonnyaneng bja gagwe. Ke gona Botšhabelo moo Oliver Kgadime Matsepe, a ilego a kolobetšwa. Ka go realo a tsenywa ka gare ga bophelo bja sedumedi bja go fapana le bja gabo bja setšo. Ka morago o ile a tsenela dithuto tša konformasi gomme ka go realo, a ba setho se se tletšego sa Kereke ya Ebangedi ya Luthere. Ge le bala Lešitaphiri le dipuku tše dingwe tša gagwe le tla tšama le gahlana le ditsopolwa tša go tšwa ka Bibeleng.

Ka ngwaga wa 1964 Oliver Kgadime Matsepe o ile a fiwa sefoka sa SE Mqhayi sa dingwalo kua Yunibesithing ya Leboa (Limpopo bjale) ka padi ya gagwe ya go bitšwa: Kgorong ya Mošate.

Bagwera ba gagwe ka moka ba a hlatsela gore e be e le sebadi se segolo sa dipuku. O be a rata kudu direto le dipapadi tša William Shakespeare gammogo le dipadi tša bangwadi ba go swana le Jane Austen le Charles Dickens.

OK Matsepe o nyetše Maselo Magampa wa setšhaba sa Rammupudu sa Bakopa ka1958. Modimo a ba šegofatša ka bana ba bane. Gobakwang (Kgarebe); Medupi, Sekhwiti le Sello Malau (bašemane).

Morago o ile a nyala mosadi wa bobedi go tšwa setšhabeng sa Bakopa ba Boleu. Leina la gagwe e be e le Gobakwang Morare ka 1967. Madimabe ke gore mosadi yo ga a se ke a mmelegela bana. O mo nyetše ka ntle le tumelelo ya mosadi wa gagwe wa pele gammogo le batswadi ba gagwe (ba Matsepe).

Mediro yeo Matsepe a bego a e dira e ile ya mo ruta tshepedišo ya dikgorotsheko, e sego fela tša Sekgowa, eupša le tša setšo.Tshepedišo ya Sekgowa o e bunne nakong ya ge a šoma kgorotshekong ya Masetrata, mola ya setšo yona a e hweditše ka gae, kgorong ya mošate moo banna ba bego ba dula ba seka melato ya go fapana. Ditshepedišo tše ka moka le tla di hwetša dipading tša gagwe. Magoši a seka melato a sa fetše.

Seo le tlogo go se lemoga ge le bala Lešitaphiri, ke tsebo ya Matsepe ya bophelo bja setšo – magoši le ditšhaba tša ona. Ke Taudi le Mabothe ka lehlakoreng le mola ka go lela e le Matepe le Tladiephaswa.

Na ke nnete? Ee!

Seswana se re: Ngwana ke wa dikgomo (Letl.20)

Gona Tšhwahledi o swanetše go tlo buša ge Taudi a ile magolong.

Lena le e bona bjang taba ye?

Agaa! Ke tšona tšeo tša OK Matsepe tše le tlogo di bala ka go Lešitaphiri. Ga go pelaelo le gatee gore OK Matsepe go fihla bjale e sa ntše e le mongwadi wa rena wa maemo a godimodimo dipading le thetong. Ka nnete ke kgooroto!

Madimabe ke gore Yogodimo o ile a mmiletša bokhutšong e sa le mogenyagenyane wa megwaga ye 42 ka la 5 Dibatsela/Nofemere 1974.

Matseno

Lebakeng la mengwaga ye masomepedi, Oliver Kgadime Matsepe o ile a kgona go ngwala dipadi tše senyane le dipukutheto tše tshelelago. Lešitaphiri ke pukwana ya gagwe ya boraro gomme e gatišitšwe ka ngwaga wa 1963.

Bjalo ka Sebatakgomo le Kgorong ya Mošate, Lešitaphiri e theilwe godimo ga bophelo bja setšo sa magaeng a magoši le ditšhaba tša ona. Ke bophelo bja go tlala mathata a magolo ao gantši a tlišwago mošate gore a rarollwe. Ka ge temokrasi nakong yeo e be e le ya maemo a godimo, kgoši o be a seka melato le bakgomana le bakgoma ba gagwe gammogo le banna ba motse. Taba e tla re go išwa kua le kua gomme mafelelong ge banna ba fihletše tharollo ba e gafela go kgoši gore a e reme ka selepe, ke gore a fe kahlolo. Yeo ka nnete e be e le tshepedišo ya temokrasi.

Ka go Lešitaphiri, bothata bo hlolega ge Khutšišo, mmagosetšhaba a belega banenyana fela. Na ge go se na le mošemane, mola go thwe morwa wa pele wa kgoši ke yena a tlogo go tšea bogoši ge kgoši e eya boyabatho, Kgoši Taudi o tla bona a dirile eng?

Ka ge banna re le maano, ka keletšo ya bakgoma le bakgomana ba gagwe gammogo le ngaka ya ka mošate, go ile gwa yo bitšwa ngaka tsoko yeo e bego e le matwetwe go tša pelego. Yena ka nnete ga se a ke a ba senyetša sebaka. O tlile a rwaletšwe dithebele ke moisa tsoko wa kgoro ya Mpholo wa go bitšwa Mphoka.

Bobedi bo katane le Khutšišo gomme mafelelong ba atlega. Le ge go le bjalo katlego ya bona e ile ya senywa ke moisana yola wa go rwala dithebele. Kganthe ge ngaka e le gare e šomana le mmakgoši, yena o lala a ikutswa le yena, ngaka le Taudi ba sa tsebe. Ya be ge moisana yo a hlapetše sediba sa meetse a mokgako. Ekwa bakgalabje ba gore ba reng ka ga taba ye e diragaletšego mošate wa gabobona:

Komatona! A nngalaba ya taba banna!

Nngalaba ya taba.

Ke namane ya poo ya moraka ofe?

"Ke namane ya moraka wa Mpholo, lešaka ke la Mphoka. Gona fao

ke go tlaela ga rena."

Aowa, ke tše boima ruri.

Bothata bo tšwelela ge banna ba ba botšiša potšišo ye ye bohlokwa:

Na o tla tla a buša?

Ditaba ka moka tša pukwana ye di theilwe godimo ga kgopolokgolo ya gore ka Seswana, ngwana ke wa dikgomo.

Mphoka ga a na le madi a bogoši, ka fao ngwana wa gagwe le Khutšišo a ka se kgone go tšea bogoši bja tatagwe. Afa gore ngwana ke wa dikgomo e ka ba e le yona tharollo ya bothata bjo? Aowa, bjale gona le ke lešitaphiri

Ditaba di ile go fihla seemong se, Kgoši Taudi a bona go swanela gore a tsebiše Kgoši Mabothe, yoo e lego tatagoKhutšišo. Le ge go le bjalo, Kgoši Taudi o ile a dira phošo ye kgolo ka go tsebiša Mabothe ngwana a šetše a belegwe. Go feta moo ngwana yoo e be e le wa lethogošwahla la ga Mpholo e lego Mphoka. Mabothe o re o reng a tsebišwa mola ngwana a šetše a belegwe sebakeng sa go mmotša pele gore go tle go bonwe ge ka nnete ngwana yoo e le wa lešaka le šele.

Ditaba di kgakgana go ya pele ge Mabothe a re:

Ditaba tša lena ke di kwele gabotse, fela ga le a mpegela tšona ka tshwanelo. Le barui ka moka ga lena, ka gona le a tseba gore ge bana ba go lešeditše, o ya go batswadi ba bona go yo ba begela e sa le semeetseng – ga o letele gore ba bune pele, e be gona o romelago mokotla go mong wa diruiwa ka le le rego diruiwa tša gago di kile tša mpolaya hlogo ye ntsho. (Letl.9)

Mathata a golela pele le pele moo le Mphoka, yo a sentšego khutšo ya ka mošate a ilego a tlišwa kgorong ka gobane mpa e sekwa ke baladi ba yona. Mongwadi o re:

Ditaba di ile tša retela, Mphoka a phuruma gore a be a itshwarelele ka maru. Ba ile ka mo iša kua le kua, ba mo swara le ka dithamaga, eupša ya ba mo ba thatatafišago pelo ya gagwe. (Letl.16)

Le ge banna ba Taudi ba ile ba mo hlokofatša ka tsela yeo, yena o ile a gana gore ke yena a gašitšego mabele ao bjale a metšego ka tšhemong ya ka mošate.

Ka kholofelo ya gore bothata bo tla rarologa, Khutšišo o ile a leka go bolaya ngwana yoo wa gagwe le Mphoka. Mahlatse ke gore mmatswalagwe o ile a mo lemoga gomme a dula a mo dišitše nakong tšohle.

Ba gaboMphoka ge ba ekwa ka moo ngwana wa bona a hlokofaditšwego, ba ile ba gapeletšega go ya go phophotha go Kgoši Taudi ka dikgongwana tše mmalwa. Ka nnete Kgoši Taudi o ile a mo swarela.

Le ge Mphoka a ile a swarelwa, bothata bjo a bo hlotšego bo be bo sa befile. Go timeletša taba ye le go dira gore Tšhwahledi a se ke a ba kgoši ka moso ka ge e se wa madi a bogoši, o ile a išwa ga rakgolwagwe, Kgoši Mabothe moo a ilego a golela gona. O be a boditšwe gore mmagwe e lego Khutšišo, ke rakgadiagwe.

Sekgopi pelong ya Kgoši Taudi le Kgoši Mabothe ka ga seo Mphoka a se dirilego, se be se sa tloga dipelong tša bona. Ka fao ba ile ba loga maanomabe a go bolaya Mphoka. Kgoši Taudi o roma Mphoka le yo mongwe go ya ga Mabothe. Ge ba le tseleng ba a hlaselwa gomme Mphoka o a bolawa. Yo mongwe yola wa go phologa o boela gae gomme o ba botša gore ba hlasetšwe ke madira tsoko. Madira a Kgoši Matepe. Ge e le nna le wena re a tseba gore Mphoka o bolailwe ke madira a Kgoši Taudi le Kgoši Mabothe.

Matepe le yena ge a hlokofaditšwe ke madira a Taudi le a Mabothe, o ile a yo rapa thušo ya Kgoši Tladiephaswa, yoo a bego a tseba meleko ya ntwa. Ke moo magoši a mane ao a ilego a lekana ka dihlare dintweng tša ona. Di eleng hloko ge le bala go ya pele.

Khutšišo o ile a buša a belega mošemane. Yena o ile a bitšwa Kgathola. Sekhwi se ile sa thabiša Kgoši Taudi kudu ka ge a be a holofela gore bjale o na le mojalefa yo a tlogo tšea bogoši bja gagwe ge a ehwa.

Ge le bala go ya mafelelong a padinyana ye le tla lemoga ka moo Mabothe le Taudi ba ilego ba palelwa ke go bolaya Tšhwahledi gore a se tlo buša, go buše Kgathola. Taba ye e tlišwa kgorong gomme mafelelong banna ba kgoro ba ile ba tšea sephetho sa gore Tšhwahledi a fiwe ba mphato wa gagwe a ba buše mola Kgathola le yena a ile a fiwa ba mphato wa gagwe. Go fediša diphapano ba ile ba tshuma motse wa Kgoši Taudi gomme ba ikagela lefelong le leswa, mongwe ka mo ga noka mola yola a le ka kua ga noka – ya ba magoši a mabedi a a agelanego a etelanago.

Ge e le Taudi yena o ile a ba a hwa a sa dumelelane le seema sa Baswana sa gorengwana ke wa dikgomo.

Se sengwe seo se tlogo go le thabiša ge le bala Lešitaphiri, ke tirišo ya polelo ye bose ya go elela ya Matsepe. E tswakatswakane le dika le diema, kgetho ya mantšu le ditlhalošo tše di nago le maatlakgogedi. Ke tla le fa mehlala e se mekae ka go tsopola lefoko la mathomo kgaolong ye nngwe le ye nngwe:

Kgaolo ya 1:

Motho o tswetšwe le megabaru, motho o tswetšwe le tseba; motho o tswetšwe le borumolane, motho o tswetšwe le makatika.

Ge a ruma Kgaolo ya mathomo re kwa ge Matsepe a re:

Letšatši le a fiša, megopolo ya batho e a fiša, meetse a noka ye e putlago motse woo ka bogare a a tonya, tshepo ya motse wa Taudi e a tonya (Letl.4)

Mathomong a kgaolo ya bobedi re gahlana le lefoko le:

Taudi o tswaletšwe ke kgomo šokeng, ditaba tša lapa la gagwe di a galaka; ditaba tša motse wa gagwe le tšona di galaka bjalo ka morogo wa lerotho woo o ilego wa timelwa ke mollo o sešo wa butšwa.

A re buše re kweng gore ge a bula dikgoro kgaolong ya boraro o reng:

Banna ke motšhitšhi kgorong ya Kgoši Taudi, ba di swere ka megolo bjalo ka batsomi ba ba tšwelego lesolo morago ga pula, ba di swere tiditidi le ge maarogi a le ntshe, gobane košeng re ka thakga ka moka – hleng go ka se tšame go anegwa gabotse? (Letl.15)

Kgaolong ya X mongwadi o diriša polelo ka bokgwari bjo bo makatšago. O re:

Legodimo le hlapile ka a lewatle, le timotše kudumela moo le bilego le tsenwa ke phefšana ye e otsedišago ya mantšiboa. (Letl. 53) Re ka tšwela pele ka go tsopola lefoko la mathomo kgaolong ye nngwe le ye nngwe fela seo ke modiro wa lena. Elang hloko tšhomišo ye e nepagetšego ya poeletšo. Ke ngwadile

Reviews for Lešitaphiri

[Abram · Rating: 5 out of 5 stars]

It is based on the culture and the tradition of the pedi community, and it teaches us how the then life was compare to the current life