Lehufa

By P Mothupi

A classic drama in Sesotho sa Leboa.

Ka go papadi ye, go ditiragalo tša letšatši ka letšatši tšeo di amago baratani. Ka nako lehufa le dira gore o nagane gore go na le dilo tše mpe tšeo di diregago le ge e le gore ga go bjalo. Motho o no fetša le monagano wa gagwe gore selo se a direga goba se diregile eupša go se na bohlatse ebile go se bjalo. Lehufa le na le maatla a magolo gomme le ka iša motho kotsing ge a sa naganišiše ditaba gabotse.

• Language: Southern sotho
• Publisher: Via Afrika
• Release date: Sep 18, 2017
• ISBN: 9781415452684

P Mothupi

Ke belegetswe Maphiri tikologong ya Tubatse Masepalengmogolo wa Sekhukhune ka ngwaga wa 1962. Lapa la geso le hudugetse motseng wa Tafelkop ga Kgosi Matsepe kgweding ya Manthole wona ngwageng woo wa 1962. Ke tsene sekolong sa praemari sa Matsepe gomme ka tlogela ka mphato wa boraro (Grade 5).

Book preview

Phillip Mothupi o belegetšwe lefelong leo a sa le gopolego gabotse, Maphiri tikologong ya Tubatse ka la 5 Agostose 1962. Lapa labo le thothetše motseng wa GaMatsepe, Tafelkop mmasepaleng wa Greater Sekhukhune. O godišitšwe ke mmagwe yo a bego a se a tsena sekolo, eupša a kgona go bala. Ka lona lebaka le, Phillip Mothupi o kgonne go ngwala le go bala a sa le ka gae, pele a eya sekolong.

O thomile sekolo sa pulamadibogo kua Matsepe Primary School ka ngwaga wa 1974 a šetše a lapišitšwe ke go diša, le go bapala mantlwantlwane. Gona o tsentše dinala fase, a thuntšhetša dithaka lerole, gwa re ka 1976 mo a go ntšha mokgwa mphathong wa pele, gwa se be lebaka leo le ka thibelago gore naletšana ye e tshedišetšwe mphathong wa 3. Mphathong wa 3 (1977); gona o fihlile a tupiša lerole a phala le bao a ba hwetšago ba tsemile morakana ka mphathong woo.

Ka madimabe, naletšana yela ya go fiša dithutong, ya patlwa ke mogofe wa dithaka tšeo di bego di thomile go šoma sekgoweng, di kgantšhetšana meaparo le mašeleng. Taba ye nngwe ya go mo tlogediša sekolo ke ya gore o be a jewa ke bodutu ka mphathong ka ge a be a šetše a kile a bala tše dingwe tša dipukwana tše pele a etla sekolong, gomme o be a hloka seo a ka se dirago ge ba dira tšeo yena a di tsebilego kgale. Nakong ya dithuto o re o be a fela a ngwalangwala dikanegelo tšeo barutiši ba gagwe ba bego ba bona gore a ka ba mongwadi.

Bophelong bja gagwe o bile le tšhušumetšo ye kgolo go tšwa go Mohumagadi Mafiri yo a mo lebogago le mo pukung ya gagwe ya makgoladitsela, Ke wena (1996). Poledišanong le yena, Mothupi o hlaloša gore Mohumagadi Mafiri bjalo ka morutišigadi wa gagwe o ile a kwa bohloko kudu mohla a tlogela sekolo, a ikana gore o tla mo tsenya sekolo ge e le gore batswadi ba a patlwa. Ka mantšu a gagwe Phillip Mothupi o re ke mo paletše, ke be ke šetše ke tshephišitšwe gore ke ya go hwetša mošomo makgoweng; eupša le gonabjale ke sa mo hlompha bjalo ka motswadi wa ka.

Mothupi o hlaola ditiragalo tše pedi tšeo di sa mo tlogego kgopolong; bolwetši bja dintho tša hlogo tšeo di kilego tša mo phediša gabohloko, tša nyaka go mo golofatša, le nako ye a kilego a gitlwa ke thakana ya gagwe ka molamo, a mo ntšha leino a re o retha gore a bolaye mmutla.

Mabapi le go ngwala, o ngwadile a sa le sekolong, gomme ge a šetše a šoma a bala Ga a mo swanela ya M.L Maloma, yeo e mo hlohleleditšego go ngwala ka ditaba tša lerato, le ditshele gammogo le mahufa a gona. Mongwalelo wa gagwe ka kakaretšo o sekametše gona go Maloma. O rata Lenong la gauta le Bogobe bja tswiitswii tša H.D.N Bopape tšeo a bonago di na le khuetšo mongwalelong wa gagwe wa dikanegelo le dikanegelokopana le ge a se a di phatlalatša. Ga a lebale gape dipadišo tša M.J. Madiba tšeo a ithutilego ka tšona go bala le go ngwala e sa le yo mofsa.

Morago ga go tlogela sekolo, Mothupi o lebile Gauteng mo a go šomela konteraka ya go aga (1978 – 1983); morago a ya go šomela feme ya go mohlagase (1983 – 1990). Nywageng ya 1990 -1993 o šomile Yunibesithing ya Tshwane mo ba bego ba hlwekiša boapeelong le ka dihosetele, morago a ya sekolong sa tiragatšo sa Paul Mahuma Rapetsoa mo a tlogetšego gare ga ngwaga ka lebaka la tlhaelelo ya mašeleng. Go tloga moo a gopola femeng yela ya mohlagase mo a go šoma go fihlela ba felelwa ke mošomo ka 1998. Phillip gonabjale o šoma le Tesy Trading yeo e agago, ya tsenya mohlagase, ya ala mabato a ditena, ya ba ya dira tšohle tšeo badudi ba tikologo ya Groblersdal ba di nyakago. Gonabjale, Phillip Mothupi ke modulasetulo wa lekgotlataolo la sekolo sa Poraemari sa Matsepe mo a kilego a tsenago gona sekolo.

Matseno

Kakaretšo

Pukwana ye e theilwe godimo ga lehufa la monna le mosadi leo le hlohleletšwago ke boinyatšo. Radithekisi ke sekhorane sa dithekisi tikologong ya Tafelkop. O nyetše mosadi wa go ba le marematlou, yena ke Lerato. Ka ge a sa tsena sekolo, ga a nyake Lerato a ikgweranya le puku goba dirutegi. Lerato o kopana le morutiši wa gagwe wa kgale, morema Ntshepe gomme ba ba fana dinomoro tša mogala. Dinomoro tše, di tsoša tshele lapeng la Ntshepe. Mosadi wa Ntshepe yo le yena a tshwenyago ke lehufa, o gwantela Lerato mošomong a nagana gore ba a ratana.

Radithekisi le yena ka baka la lehufa, o thomile a re ga a nyake mosadi wa go bereka ka gore yena o tla mo kgona ka tšohle, morago a re ge a ile mošomong, bašemanyana ba ka mo tia ka sa morago. Lerato o hwetša mosomo Groblersdal, eupša Radithekisi o sa mo gononela. Diketelo tša Ntshepe lebenkeleng labo Lerato, di gakatša seemo sa ditaba.

Radithekisi o hira Leepo le Tsarane gore ba diše Lerato. Mafelelong ba laelwa gore ba tloše Ntshepe tšatšing. Ka madimabe maano a bona a folodišwa ke go thunya lephodisa ba nagana gore ke Ntshepe.

Morago Lerato o nyalana le Ntshepe yo mosadi wa gagwe a ipolailego ka lebaka la lehufa. Radithekisi le yena kgwebo e a phuhlama, o fetša a ithuntše a nyaka go ipolaya. Ge Lerato le Ntshepe ba mo etetše bookelong, Radithekisi o kgopela tshwarelo go bona.

Tikologo le nako

Ditiragalo tša puku ye di direga motseng w Tafelkop GaMatsepe. Ge o sepela ka tsela ya bohle ya go tšwa Jane Furse o eya Groblersdal, motse wa Tafelkop o putlaganya ke tsela ye pele ga ge o tla theoga dithaba tša Ramohlokolo. Ge o fologa thaba ye, o tsena ka Motetema, gona mo mathomong a motes, ka letsogong la go ja, go ikadile sekolo sa C.S. Barton le Kholotšhe ya thuto ya Mamokgalake. Ge o feta ka tsela ye ya go tšwa Jane Furse, Groblersdal ke leetonyana la metsotso ye lesome ka sefatanaga. Kholetšhe ya Mamokgalake e okeditše phalalelo ya baagi ba go tšwa metseng ye mengwe mo Tafelkop le Motetema. Bontši ba etla ka go šoma le go tsena sekolo. Phalalelo ye e okeditše letšhogo la badudi, kudu bao ba sego ba tsena sekolo gore bat la tšhabelwa ke balekane.

Taba ye nngwe ye bohlokwa ke kgolo ya kgwebo ya dithekisi tikologong ye, kudu tseleng ya Jane Furse – Groblersdal. Le ge dintwa tšeo di bego di kgatlampana tseleng ye di sa tšweletšwe, boganka bja dithekisi bo tšweletša semelo sa beng ba kgwebo ye le ka mo ba phelago le malapa a bona. Mathaithai a go hira babolai le dihlophana tša go diša mesepelo ya batho a swanetše go bonwa ka lona leihlo leo re bonago dithulano le dikgaruru mekgotheng ya dithekisi. Radithekisi o diriša setlabelo se go fediša bao a ratago ba felela ke bophelo.

Go kwešiša tikologo ya puku ye, go bonolo ge o kwešisa GaMatsepe bjalo ka ge re hlalošitše peleng. Ge o tšwelela ka tsela ya go tšwa Dikgalaopeng o tsena GaMatsepe, o tsenela Matšhitaneng, mo ditiragalo tša puku ye di kgatlampanago gona.

Lefelo le la ditiragalo le ka magaeng eupša bophelo bo fetogile go sepela lemabaka a selehono. Ka lona lebaka le, Radithekisi le Lerato ba phela bophelo ba lehono Matšhitaneng, gomme lefelo le le fapantšhwa le la Motetema le e lego lekheišene, leo le tswalanywago le dirutegi tša tikilogo ke ka fao o bonago Ntshepe a phela gona mo. Ditiragalo di tlopatlopa go tloga GaMatsepe go ya Motetema le Groblersdal, torotswaneng ya kgauswi. Re tla lemoga gabotse gore ditiragalo di bofagane le lefelo le nako. Nako ye go bolelwago ka yona, ke ya morago ga tokologo, pele ga ge dikholetšhe tša thuto di tswalelwa, maatla a tšona a tšewa ke diyunibesithi. Ke nako ya diphetogo mo Groblersdal e kgona go bulela Bathobaso mothelaneng, gomme boradithekisi ba na le maatla a mantši go feta peleng.

Babapadi

Radithekisi: Monna wa pele wa Lerato

Lerato: Mosadi wa oele wa Radithekisi

Ntshepe: Monna wa Ntlogeleng le Lerato

Ntlogeleng: Mosadi wa pele wa Ntshepe

Maditaba: MmagoRadithekisi

Motsiri: MmagoLerato le Samorebana

Samorebana: Mogolo wa Lerato

Monamudi: Mogwera wa Lerato

Leepo: Bašomedi ba Radithekisi

Tsarane: Bašomedi ba Radithekisi

Mooki: Bookelong bja Geln-Cowie

Letlabo: Konstabolo Maphodiseng a Motetema

Mpheng: Setšhene Maphodiseng a Motetema

Karolo I

Temana 1

Boemapese bja Tafelkop ga Kgoši Matsepe: 

(Meso ke ye mebotse. Ge seširo se bulega re bona Lerato a eme boemapese a bolela ka pelo. Ge a sa ile le monagano go tšwelela sefatanaga sa Ntshepe)

LERATO: (O bolela ka pelo) Ke kgale ke eme mo boemapese eupša ga go sefatanaga se se tšwelelago. (O lebelela sešupanako sa letsogo) Ke gore ke hlaka ka mokgwa wo etšwe monna wa ka a ena le dithekisi? Ga ke tsebe gore na o nagana bjang ge a mpona ke hlakišwa ke dinamelwa ka tsela ye? A o ra lenyalo? (Go tšwelela sefatanaga sa Ntshepe) Sefatanaga sesele se rotoga go tšwa ka Matšhitaneng, mohlomongwe se ka tla sa nnametša. A ke nape ke se emiše mogongwe se ka ema. (O a emiša) Ke na le mahlatse ka gore sese se a ema. (O batamela kgauswi le sona) Dumela, buti!

NTSHEPE: Agee, kgaetšedi, le kae naa?

LERATO: Molato ga o gona ge e se tšona dinamelwa tše tša go hlokwa. A ga le ye toropong?

NTSHEPE: Aowa, kgaetšedi, ke felela ka mo Motetema. Nka no go nametša ka go bea ka kua tselengkgolo gore o emiše le tše di tšwago boJane Furse.

LERATO: Nka leboga, buti.

NTSHEPE: (O mmulela lebati) Tsena re sepele.

LERATO: (O tsena ka gare ebile o a tswalela)

NTSHEPE: (O a mo swantšha) Hleng o ka re ke a go tseba, kgaetšedi?

LERATO: (O mo lebelela ka mahlong o hwetša le yena a mo tseba) Hao, Meneer Tshepe, ke wena!

NTSHEPE: (Le yena o hwetša a mo tseba) Ke nna, Lerato, go bjang?

LERATO: Tšie e phala morogo, Meneer.

NTSHEPE: A o bewa ke eng gona mo?

LERATO: (O a sega) Ke

Reviews for Lehufa

[Michelle · Rating: 5 out of 5 stars]

Its a book that teach us about wat happen in everyday life